Նախասահմանում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Խուան դե լա Աբադիա Ավագ. Սուրբ Միքայելը կշռում է հոգիները

Նախասահմանում կամ կանխորոշում (լատին․՝ praedestinatio ), աստվածաբանության մեջ վարդապետություն, ըստ որի բոլոր իրադարձությունները կատարվում են Աստծո կողմից, սովորաբար՝ հղում կատարելով անհատի հոգու վերջնական ճակատագրին[1]։ Մասնավորապես, սա ներառում է անհատական հոգիների ընտրությունը դեպի հավերժական կյանք կամ հավերժական նզովք։

Նախասահմանման բացատրությունները հաճախ ձգտում են անդրադառնալ ազատ կամքի պարադոքսին, որի համաձայն Աստծո ամենագիտությունը անհամատեղելի է թվում մարդու ազատ կամքի հետ։ Այս կիրառման մեջ կանխորոշումը կարող է դիտվել որպես կրոնական դետերմինիզմի ձև, և սովորաբար նախադետերմինիզմ[Ն 1], որը նաև հայտնի է որպես աստվածաբանական դետերմինիզմ։

Նախասահմանում գաղափարը առանձնահատուկ նշանակություն ունի միաստվածական կրոններում, որտեղ գոյություն ունեցող ամեն ինչ որոշվում է Աստծո կամքով (ներառյալ չարը), հետևաբար կանխորոշման խնդիրը ընդհանուր եզրեր ունի թեոդիցիայի հետ։ Այնուամենայնիվ, ոչ բոլոր միաստվածներն են կիսում այս դիրքորոշումը։ Նմանատիպ հասկացություններ են՝ կանխատեսում, նախախնամություն, ճակատագիր, որոնք ինքնորոշում, կամքի ինքնաբուխություն, մարդու ազատություն հասկացությունների հետ խնդիր են առաջացնում։ Նախասահմանումը հիմնական կրոնական հասկացություններից է, որը ներառում է Աստծո բացարձակ կամքի և մարդու ազատության հակադրությունը։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախաքրիստոնեական շրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ոմանք պնդում են, որ Եթովպական գրականության Ենոքի Գիրքը (መጽሐፈ ሄኖክ) պարունակում է դետերմինիստական աշխարհայացք, որը զուգորդվում է դուալիզմի հետ[2]։ Եթովպական Հոբելյանների գիրքը ( መጽሐፈ ኩፋሌ) կարծես ներդաշնակեցնում կամ համատեղում է ազատ կամքը և դետերմինիզմի ուսմունքը[3]։

Հին Կտակարանի «Սիրաք» գրքի հեղինակ Բեն Սիրան հաստատում է ազատ կամքը. Աստված մարդուն թույլ է տալիս ընտրություն կատարել վատի կամ լավի միջև և այդպիսով մարդը կարող է ընտրել, թե որին հետևի[4]։

Նոր Կտակարանի շրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիտնականների միջև որոշակի տարաձայնություններ կան մ.թ. առաջին դարի հուդայականության կանխորոշման վերաբերյալ տեսակետների մասին, որից դուրս է եկել քրիստոնեությունը։ Հովսեփոս Փլավիոսը գրել է առաջին դարում, որ երեք հիմնական հրեական աղանդները տարբերվում էին այս հարցում։ Նա պնդում էր, որ եսայիներն ու փարիսեցիները պնդում էին, որ Աստծո նախախնամությունը պատվիրում է մարդկային բոլոր իրադարձությունները, բայց փարիսեցիները դեռ պնդում էին, որ մարդիկ կարող են ընտրել ճիշտի և սխալի միջև։ Նա գրել է, որ սադուկեցիները նախախնամության վարդապետություն չունեին։

Աստվածաշնչագետ Ն. Թ. Ռայթը պնդում է, որ Հովսեփոսի կողմից այս խմբերի պատկերումը ճիշտ չէ, և որ Հովսեփոսի կողմից հիշատակված հրեական բանավեճերը պետք է դիտվեն որպես Իսրայելի ազատագրման Աստծո աշխատանքի, այլ ոչ թե նախասահմանման մասին փիլիսոփայական հարցերի։ Ռայթը պնդում է, որ եսայիները գոհ էին սպասելով, որ Աստված կազատի Իսրայելը, մինչդեռ փարիսեցիները կարծում էին, որ հրեաները պետք է գործեն Աստծո հետ համագործակցելով[5]։ Ջոն Բարքլայը պատասխանում է, որ Հովսեփոսի նկարագրությունը չափազանց պարզեցված էր, և, հավանաբար, այս խմբերի միջև բարդ տարբերություններ կան, որոնք կարող էին նման լինել Հովսեփոսի նկարագրածներին[6]։ Ֆրենսիս Ուոթսոնը նաև վիճել է Եզրա 4 հիման վրա, որը թվագրված է մ.թ. առաջին դարով, որ հրեական հավատալիքները նախասահմանման վերաբերյալ հիմնականում վերաբերում են որոշ առանձին հրեաների փրկելու Աստծո ընտրությանը[7]։

Այնուամենայնիվ, Կումրան համայնքում ոմանք, հավանաբար, հավատում էին կանխորոշմանը, օրինակ 1QS-ը նշում է, որ «Աստված պարտադրել է (իր ընտրյալներին) ժառանգել Սրբերի բախտը»[8]։

Նոր Կտակարանում Պողոս առաքյալ Հռոմեացիներին ուղղված նամակում նախասահմանման մասին գրել է (8–11):

Մենք գիտենք, որ Աստված ամեն ինչում բարի է իրեն սիրողների հետ, ովքեր կոչված են ըստ իր նպատակի։ Նրանց համար, ում նա նախապես ճանաչեց, նա նաև նախասահմանեց իր Որդու պատկերին համապատասխանեցնել, որպեսզի նա լինի անդրանիկը բազմաթիվ եղբայրների մեջ։ Եվ նրանց, ում նա նախասահմանել էր, նույնպես կանչեց. և նրանց, ում նա կանչեց, նույնպես արդարացրեց. և նրանց, ում արդարացրեց, փառավորեց նաև[9]։

Աստվածաշնչի գիտնականները մեկնաբանել են այս հատվածը մի քանի կերպ. Շատերն ասում են, որ սա միայն ծառայություն մատուցելու հետ է կապված, և փրկության մասին չէ։ Աստվածաշնչի կաթոլիկ մեկնաբան Բրենդան Բիրնը գրել է, որ այս հատվածում նշված կանխորոշումը ուղղված է ողջ քրիստոնեական համայնքի, այլ ոչ թե անհատներին[10]։ Մեկ այլ կաթոլիկ մեկնաբան Ջոզեֆ Ֆիցմայերը գրել է, որ այս հատվածը սովորեցնում է, որ Աստված կանխորոշել է բոլոր մարդկանց փրկությունը[11]։ Բողոքական աստվածաշնչյան թարգմանիչ Դուգլաս Մուն այս հատվածը կարդում է որպես ուսուցում, որ Աստված կանխորոշել է մարդկանց որոշակի խումբ փրկության համար, իսկ մարդկության մնացած մասը կանխորոշել է հանդիմանության (դատապարտման)[12]։ Նմանապես, Ռայթի մեկնաբանությունն այն է, որ այս հատվածում Պողոսն ուսուցանում է, որ Աստված կփրկի նրանց, ում ինքը ընտրել է, բայց Ռայթը նաև ընդգծում է, որ Պողոսը մտադիր չէ ենթադրել, որ Աստված վերացրել է մարդու ազատ կամքը կամ պատասխանատվությունը։ Փոխարենը, պնդում է Ռայթը, Պողոսն ասում է, որ Աստծո կամքը գործում է մարդկանց կամքի միջոցով՝ փրկություն իրականացնելու համար[13]։

Հայրապետական շրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՆախաՆիկիական շրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախամիկեական շրջանում ( նախքան Նիկիայի Ա տիեզերական ժողով) Օրիգենեսը, գրելով երրորդ դարում, սովորեցնում էր, որ Աստծո նախախնամությունը տարածվում է յուրաքանչյուր անհատի վրա[14]։ Նա հավատում էր, որ Աստծո նախասահմանումը հիմնված է յուրաքանչյուր անհատի արժանիքների վերաբերյալ Աստծո կանխագուշակման վրա, անկախ նրանից՝ ներկա կյանքում, թե նախորդ կյանքում[15]։

Գիլը և Գրեգ Ալիսոնները պնդում էին, որ Կլիմենտ Հռոմացին պաշտպանել է փրկության նախասահմանական տեսակետը[16][17]։

Որոշ հատվածներ Սողոմոն Իմաստունի «ներբողներում», որն արվել է քրիստոնեություն դարձած եսայու կողմից, կարող է ենթադրել նախասահմանման աշխարհայացք, որտեղ Աստված ընտրում է, թե ովքեր են փրկվելու և գնալու դրախտ, թեև կան հակասություններ այն մասին, թե ինչ է այն սովորեցնում[18][19][20]։ Սողոմոնի «ներբողներում» խոսվում է այն մասին, որ Աստված «կնիք է դրոշմել ընտրյալների դեմքին, նախքան նրանց գոյությունը»[19]։ Թովմասականները իրենց տեսնում էին որպես լույսի զավակներ, բայց նրանք, ովքեր ընտրված համայնքի մաս չէին կազմում, խավարի որդիներ էին։ Այսպիսով, Թովմասականները հավատ ունեին ընտրության կամ կանխորոշման մի տեսակի նկատմամբ, նրանք իրենց ընտրյալ էին համարում, քանի որ ծնվել էին լույսից[19]։

Վալենտինականները ( գնոստիկ Վալենտինի հետևորդները) հավատում էր կանխորոշման ձևին, նրա կարծիքով մարդիկ ծնվում են երեք բնություններից մեկի մեջ, կախված նրանից, թե որ տարրերն են գերակշռում մարդու մեջ։ Վալենտինականների կարծիքով՝ վատ բնավորությամբ ծնված մարդը երբեք չի կարող փրկվել, քանի որ նրանք չափազանց հակված են դեպի չարը, ոմանք ունեն բնություն, որը բարու և չարի խառնուրդ է, հետևաբար, նրանք կարող են ընտրել փրկությունը, իսկ մյուսները ունեն բարի բնություն, ովքեր կփրկվեն, քանի որ նրանք հակված կլինեն դեպի բարին[21]։

Հիրենեոս Լիոնացին քննադատել է Վալենտինի կանխորոշման վարդապետությունը` պնդելով, որ դա անարդար է։ Իրենեոսի համար մարդիկ ազատ էին ընտրելու փրկությունը, թե ոչ[22]։

Հուստինոս Նահատակը քննադատել է որոշ հույն փիլիսոփաների նախասահմանման մաասին հայացքները[23]։

Հետ-Նիկիական շրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սուրբ Օգոստինոս Երանելի նկարիչ` Ֆիլիպե դը Շամպայն (մոտ 1645 - 1650)

Ավելի ուշ՝ չորրորդ և հինգերորդ դարերում, Օգոստինոս Երանելին (354–430) նույնպես ուսուցանեց, որ Աստված պատվիրում է ամեն ինչ՝ պահպանելով մարդու ազատությունը[24]։ Մինչև 396 թվականը Օգոստինոսը հավատում էր, որ կանխորոշումը հիմնված է Աստծո կանխագուշակման վրա, թե արդյոք անհատները կհավատան, որ Աստծո շնորհը «մարդու համաձայնության վարձատրություն է»[25]։ Ավելի ուշ, ի պատասխան Պելագիուսի, Օգոստինոսն ասաց, որ հպարտության մեղքը կայանում է նրանում, որ ենթադրել, որ «մենք ենք ընտրում Աստծուն, կամ որ Աստված ընտրում է մեզ (իր գիտությամբ) մեր մեջ արժանի ինչ-որ բանի պատճառով», և պնդեց, որ Աստծունն է շնորհը, որն առաջացնում է հավատքի անհատական ակտը[26]։ Գիտնականները բաժանված են այն հարցում, թե արդյոք Օգոստինոսի ուսմունքը ենթադրում է կրկնակի նախասահմանումը, թե այն համոզմունքը, որ Աստված ընտրում է որոշ մարդկանց դատապարտության, ինչպես նաև որոշ մարդկանց՝ փրկության համար։ Կաթոլիկ գիտնականները հակված են հերքելու, որ նա ուներ նման տեսակետ, մինչդեռ որոշ բողոքականներ և աշխարհիկ գիտնականներ հաստատում են, որ Օգոստինոսը իսկապես հավատում էր կրկնակի նախասահմանմանը[27]։

Օգոստինոսի դիրքորոշումն առարկություններ առաջացրեց։ Հուլիանոս Էկլանումացին կարծիք հայտնեց, որ Օգոստինոսը եկեղեցի է բերում մանիքեական մտքերը[28]։ Վինսենթ Լերենի համար սա անհանգստացնող նորամուծություն էր[29]։ Այս նոր լարվածությունը ի վերջո ակնհայտ դարձավ Օգոստինոսի և Պելագիոսի միջև առճակատմամբ, որն ավարտվեց 431 թվականին Եփեսոսի ժողովում պելագիականության դատապարտմամբ (ինչպես մեկնաբանել է Օգոստինոսը)։ Պելագիուսը հերքեց Օգոստինոսի կանխորոշման տեսակետը, որպեսզի հաստատի, որ փրկությունը ձեռք է բերվում ազատ կամքի գործողությամբ։

Հինգերորդ դարի վերջին, 475 թվականի Առլի սինոդը դատապարտեց այն դիրքորոշումը, որ «ոմանք դատապարտվել են մահվան, մյուսները՝ նախասահմանված կյանքի», թեև դա կարող է թվալ, որ բխում է Օգոստինոսի ուսմունքից։ 529 թվականին Օրանժի երկրորդ սինոդը նույնպես դատապարտեց այն դիրքորոշումը, որ «ոմանք իսկապես կանխորոշված են եղել չարին աստվածային զորությամբ»[30]։

Ութերորդ դարում Հովհաննես Դամասկոսացին ընդգծեց մարդկային կամքի ազատությունը իր նախասահմանման մասին վարդապետության մեջ և պնդեց, որ ժողովուրդների կամքից բխող արարքներն ամենևին էլ Աստծո նախախնամության մաս չեն կազմում։ Դամասկոսացին սովորեցնում է, որ մարդկանց բարի գործերը կատարվում են Աստծո հետ համագործակցությամբ, բայց նրա կողմից չեն առաջանում[31]։

Պրոսպեր Ակվիտանացին (մոտ մ.թ 390 – մ.թ. 455) պաշտպանում էր Օգոստինոսի կանխորոշման տեսակետը կիսապելագիականների դեմ[32]։ Մարիուս Մերկատորը, ով եղել է Օգոստինոսի աշակերտը, գրել է հինգ գիրք ընդդեմ պելագիականության և մեկ գիրք՝ կանխորոշման մասին[33]։ Ֆուլգենտիոս Ռուսպեցին և Կեսարիոս Արլացին մերժեցին այն տեսակետը, որ Աստված ազատ ընտրություն է տալիս հավատալու համար, և փոխարենը հավատում էին կանխորոշմանը[34]։

Կասիան Հռոմեացին հավատում էր, որ չնայած որ կանխորոշումը Աստծո կատարած գործն է, Աստված որոշում է կանխորոշել միայն այն բանի հիման վրա, թե ինչպես կարձագանքեն մարդիկ[35]։

Եվ այդ պատճառով, Քրիստոսի Եկեղեցին երբեք չի կորցրել հավատն առ այս նախասահմանման, որն այժմ նոր խանդավառությամբ պաշտպանվում է այս ժամանակակից հերետիկոսներից Օգոստինոսին[36]։ (Օգոստինոսն ինքն իր մասին)

Միջին դարեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գոտշալկ Օրբեցին, իններորդ դարի սաքսոնական վանական, պնդում էր, որ Աստված որոշ մարդկանց կանխորոշում է դժոխք, ինչպես նաև կանխորոշում է ոմանց դեպի դրախտ, տեսակետ, որը հայտնի է որպես կրկնակի նախասահմանում։ Նա դատապարտվեց մի քանի սինոդների կողմից, բայց նրա տեսակետները մնացին հանրաճանաչ։ Իռլանդացի աստվածաբան Էրիուգենան գրել է Գոտշալկի հերքումը[37]։ Էրիուգենան հրաժարվեց Օգոստինոսի նախասահմանության մասին ուսմունքից[38]։ Նա գրել է, որ Աստծո նախասահմանում պետք է հավասարեցվի մարդկանց ընտրությունների մասին նրա կանխագուշակմանը[39]։

Տասներեքերորդ դարում Թովմաս Աքվինացին ուսուցանում էր, որ Աստված որոշ մարդկանց նախասահմանում է օրհնյալ տեսիլք՝ հիմնված բացառապես Իր բարության վրա, այլ ոչ թե արարածների բարության վրա[40]։ Աքվինացին նաև հավատում էր, որ մարդիկ ազատ են իրենց ընտրության մեջ, լիովին մեղավոր են իրենց մեղքերում և միանձնյա պատասխանատու են դրա համար[41]։ Ըստ Աքվինացու, կան գործողության մի քանի տարբերակներ, որոնք Աստված կամենում է տեսնել։ Նա ուղղակիորեն ցանկանում է բարին, անուղղակիորեն կամենում է բարի գործերի չար հետևանքները և թույլ է տալիս միայն չարը։ Աքվինացին կարծում էր, որ չարը թույլ տալով, Աստված չի կամենում, որ դա արվի կամ չարվի[42]։

Տասներեքերորդ դարում Ուիլյամ Օկկամը ուսուցանել է, որ Աստված մարդու ընտրությունների պատճառ չի և նախասահմանումը նույնացնում է աստվածային կանխագիտության հետ[43]։ Թեև Օկկամն ուսուցանում էր, որ Աստված կանխորոշում է հիմնվելով մարդկանց նախատեսած գործերի հիման վրա, նա պնդում էր, որ Աստծո կամքը պարտադրված չէ դա անել[44]։ Նախասահմանմանը հավատացող միջնադարյան աստվածաբաններից են եղել Ջոն Ուիքլիֆը (1320-1384)[45], Գրիգոր Ռիմինացին (1300–1358)[46], Յոհան Ռաչրատ ֆոն Վեսելը (մահացել է 1481 թ.)[47], Յոհաննես ֆոն Շտաուպիցը (1460–1524)[48], Ռատրամնուսը (մահացել է 868)[49], Թոմաս Բրադվարդինը (1300–1349)[50] և Ջիրոլամո Սավոնարոլան (1452–1498)[51]:

Միջնադարյան կաթարները ժխտում էին մարդկանց ազատ կամքը[52]։

Ռեֆորմացիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժան Կալվին, անկայտ հեղինակ, (մոտ 1550 թվական)

Կաթոլիկ եկեղեցու ռեֆորմացիայի շարժման գործիչ, կալվինիզմի հիմնադիր Ժան Կալվինը մերժում էր այն գաղափարը, որ Աստված թույլ է տալիս, այլ ոչ թե ակտիվորեն որոշում է կայացնում դատապարտել մեղավորներին, ինչպես նաև այլ չարիքը[53]։ Կալվինը չէր ընդունում, որ Աստված մեղավոր է մեղքի մեջ, այլ ավելի շուտ նա համարում էր, որ Իր արարածների վրա մեղք դնող Աստվածն անքննելի առեղծված է[54]։ Թեև նա պնդում էր, որ Աստծո նախասահմանումը վերաբերում է ինչպես պատժին, այնպես էլ փրկությանը, նա ուսուցանում էր, որ անիծյալների պատիժը պայմանավորված է նրանց մեղքով, բայց որ փրկվածների փրկությունը բացառապես Աստծո կամքով է[Ն 2][55]։ Այլ բողոքական ռեֆորմատորները, այդ թվում՝ Հուլդրիխ Ցվինգլին, նույնպես ունեցել են կրկնակի նախասահմանման հայացքներ[56]։

Քրիստոնեական ուղղությունների տեսակետներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արևելյան Ուղղափառություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արևելյան ուղղափառ տեսակետը ամփոփել է Ռուս Ուղղափառ եկեղեցու եպիսկոպոս Թևան Ճգնավորը՝ ի պատասխան այն հարցին, թե «Ի՞նչ կապ կա Աստվածային դրույթի և մեր ազատ կամքի միջև», պատասխանել է։

Այն, որ Աստծո Արքայությունը «զոռով է վերցված», ենթադրում է անձնական ջանք։ Երբ Պողոս Առաքյալն ասում է. «Նրանից չէ, ով կամենում է», սա նշանակում է, որ մարդու ջանքերը չեն ցանկալին ստեղծում, այն, ինչ փնտրում են։ Պետք է դրանք համատեղել՝ ձգտել և ամեն բան ակնկալել շնորհից։ Սեփական ջանքերը չեն, որ տանում են դեպի նպատակը, որովհետև առանց շնորհի ջանքերը քիչ արդյունք են տալիս. ոչ էլ շնորհն առանց ջանքերի բերում է այն, ինչ որոնված է, քանի որ շնորհը գործում է մեր մեջ և մեզ համար մեր ջանքերով։ Երկուսն էլ միավորվում են մարդու մեջ՝ առաջընթաց բերելու և նրան նպատակին հասցնելու համար։ (Աստծո) նախասահմանումն անհասկանալի է։ Բավարար է, որ ամբողջ սրտով հավատանք, որ այն երբեք չի հակադրվում Աստծո շնորհին ու ճշմարտությանը, և որ այն չի նսեմացնում մարդու ազատությունը։ Սովորաբար դա լուծվում է հետևյալ կերպ. Աստված կանխատեսում է, թե ինչպես է մարդը ազատորեն գործելու և դրան համապատասխան իրերի վիճակ պատրաստում է։ Աստվածային վճռականությունը կախված է մարդու կյանքից, և ոչ թե նրա կյանքը վճռականությունից[57]։

Հռոմեական կաթոլիկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստեֆան Լոխներ, Վերջին դատաստան մոտ (1435 թվական), Ուոլրաֆ-Ռիչարտցի թանգարան, Քյոլն

Հռոմեական կաթոլիկությունն ուսուցանում է նախասահմանման վարդապետությունը։ Կաթոլիկ եկեղեցու կատեխիզմն ասում է. «Աստծո համար ժամանակի բոլոր պահերը ներկա են իրենց անհապաղության մեջ։ Հետևաբար, երբ նա հաստատում է «նախասահմանման» իր հավերժական ծրագիրը, Նա դրանում ներառում է յուրաքանչյուր մարդու ազատ արձագանքն Իր շնորհին»[58]։ Այդ պատճառով, կանխորոշման մասին հռոմեական կաթոլիկ հայեցակարգում ազատ կամքը չի մերժվում։ Այնուամենայնիվ, հռոմեական կաթոլիկ աստվածաբանությունը չի խրախուսում այն համոզմունքները, որ յուրաքանչյուր մարդ կարող է իմանալ կամ կանխատեսել կանխորոշման գործողության և արդյունքների մասին, և, հետևաբար, այն սովորաբար շատ փոքր դեր է խաղում հռոմեական կաթոլիկ մտածողության մեջ։

Հռոմեական կաթոլիկության մեջ գտնվող տասնյոթերորդ և տասնութերորդ դարերի հերետիկոսական աղանդը, որը հայտնի է որպես յանսենիզմ, քարոզում էր կրկնակի նախասահմանման վարդապետությունը, թեև յանսենիզմը պնդում էր, որ նույնիսկ փրկված ընտրյալների անդամները կարող են կորցնել իրենց փրկությունը՝ կատարելով մեղավոր, չապաշխարված գործեր, ինչպես ենթադրվում է Եզեկիել 18.21–28 Աստվածաշնչի Հին Կտակարանում։ Ըստ Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու՝ Աստված չի ցանկանում, որ որևէ մեկը մահացու մեղք գործի և այդպիսով արժանանա դժոխքի պատժին[59]։

Փրկության ունիվերսալություն նշանակում է, որ այն տրվում է ոչ միայն նրանց, ովքեր բացահայտորեն հավատում են Քրիստոսին և մտել են Եկեղեցի։ Քանի որ փրկությունն առաջարկվում է բոլորին, այն պետք է կոնկրետ հասանելի լինի բոլորին։ Բայց պարզ է, որ այսօր, ինչպես նախկինում, շատ մարդիկ հնարավորություն չունեն ճանաչելու կամ ընդունելու ավետարանի հայտնությունը կամ մտնելու Եկեղեցի։ (...)

Այդպիսի մարդկանց համար Քրիստոսով փրկությունը հասանելի է շնորհի շնորհիվ, որը, թեև Եկեղեցու հետ առեղծվածային հարաբերություններ ունի, բայց նրանց Եկեղեցու ֆորմալ մաս չի դարձնում, այլ լուսավորում է նրանց այնպես, որ հարմար է նրանց հոգևոր և նյութական վիճակին։ Այս շնորհը գալիս է Քրիստոսից. դա նրա Զոհաբերության արդյունքն է և հաղորդվում է Սուրբ Հոգու միջոցով։ Այն յուրաքանչյուր մարդու հնարավորություն է տալիս փրկության հասնել իր ազատ համագործակցության միջոցով[60]։

(Հռոմի պապ Հովհաննես Պողոս II)

Ավելի ուշ, Օգոստինոս Երանելին նախասահմանման հռոմեական կաթոլիկական ուսմունքի հիմքը դրեց։ Շնորհի և ազատ կամքի մասին նրա ուսմունքները հիմնականում ընդունվել են Օրանժի երկրորդ ժողովի կողմից (529), որի հրամանագրերն ուղղված էին կիսապելագացիների դեմ։

[Աստված] խոստացել է ոչ թե մեր կամքի ուժից ելնելով, այլ Իր իսկ նախասահմանումից։ Որովհետև Նա խոստացել է այն, ինչ կանի Ինքը, այլ ոչ թե մարդիկ։ Որովհետև, թեև մարդիկ անում են այն բարի բաները, որոնք վերաբերում են Աստծո երկրպագությանը, Նա Ինքն է ստիպում նրանց կատարել այն, ինչ Նա պատվիրել է. ոչ թե նրանք են, որ ստիպում են Նրան կատարել այն, ինչ նա խոստացել է։ Հակառակ դեպքում Աստծո խոստումների կատարումը ոչ թե Աստծո, այլ մարդկանց զորությամբ կլիներ»[61]։ (Օգոստինոս Երանելի)

Օգոստինոսը նաև սովորեցնում է, որ մարդիկ ունեն ազատ կամք։ Օրինակ՝ «Շնորհության և ազատ կամքի մասին» աշխատության մեջ (տես հատկապես II–IV գլուխները) Օգոստինոսն ասում է, որ «Նա [Աստված] մեզ հայտնել է Իր Սուրբ Գրքերի միջոցով, որ մարդու մեջ կա կամքի ազատ ընտրություն», և որ «Աստծո պատվիրաններն իրենք ոչ մի օգուտ չեն տա մարդուն, եթե նա չունենար կամքի ազատ ընտրություն, որպեսզի դրանք կատարելով՝ նա ստանա խոստացված պարգևները» (գլ. II):

Նախասահմանման վերաբերյալ Թովմա Աքվինացու տեսակետները հիմնականում համընկնում են Օգոստինոսի հետ և տեղ են գտել նրա հիմնարար փիլիսոփայական և աստվածաբանական «Summa Theologiæ» տրակտատում[62]։

Բողոքականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համեմատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս աղյուսակը ամփոփում է երեք տարբեր բողոքական համոզմունքների դասական տեսակետները[63]։

Թեմա Լյութերականություն Կալվինականություն Արմինիզմ
Ընտրություն[Ն 3] Քարոզում է «միայն հավատով», առանց հոգևորականության և եկեղեցու միջնորդության աստծուն հաղորդակցվելով փրկվելու գաղափարը։

Նախասահմանված է անվերապահ փրկություն

Քարոզում է, որ Աստված մարդկանց մի մասին նախասահմանել է փրկություն և դրախտ, իսկ մեծամասնությանը դատապարտել կործանման ու դժոխքի.

Նախասահմանված է անվերապահ փրկություն` հանդիմանությամբ[64]

Բացառապես Աստծո ինքնիշխան կամքից և նպատակից բխող պայմանական ընտրություն՝ հաշվի առնելով կանխատեսված հավատքը կամ անհավատությունը և հիմնված չէ մարդկային արժանիքների կամ գործերի վրա։

Լյութերականները պատմականորեն պահպանում են անվերապահ ընտրությամբ փրկություն համոզմունքը։ Այնուամենայնիվ, ոմանք չեն հավատում, որ կան որոշակի մարդիկ, որոնք նախասահմանված են փրկության համար, այլ հավատում են, որ փրկությունը նախասահմանված է նրանց համար, ովքեր փնտրում են Աստծուն[65]։ Լյութերականները կարծում են, որ քրիստոնյաները պետք է վստահ լինեն, որ նրանք նախասահմանվածների թվում են[66]։ Այնուամենայնիվ, նրանք համաձայն չեն նրանց հետ, ովքեր կանխորոշումը դարձնում են փրկության աղբյուր, այլ ոչ թե Քրիստոսի չարչարանքը, մահը և հարությունը։ Ի տարբերություն որոշ կալվինիստների, լյութերականները չեն հավատում պախարակման կանխորոշմանը[67]։ Փոխարենը, լյութերականները սովորեցնում են, որ հավերժական պախարակումը արդյունք է անհավատի կողմից մեղքերի թողության և անհավատության մերժման[68]։

Մարտին Լյութերի վերաբերմունքը նախասահմանման նկատմամբ արտացոլվել է իր «Կամքի գերության մասին»[69] աշխատության մեջ, որը հրատարակվել է 1525 թվականին։ Լյութերի այս հրատարակությունը պատասխան էր 1524 թվականին Դեսիդերիուս Էրազմուսի հրապարակած տրակտատին, որը հայտնի է որպես «Ազատ կամքի մասին»[70]։

Կալվինականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1561 թվականի «Բելգիայի խոստովանություն»[71] կրոնադավանական փաստաթուղթը հաստատեց, որ Աստված «ազատում և պահպանում է» կորստից «բոլորին, ում նա, իր հավերժական և անփոփոխ խորհրդով, պարզապես բարությամբ ընտրել է մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսում, առանց հարգանքի նրանց գործերի» (Հոդված XVI): Կալվինիստները հավատում են, որ Աստված ընտրել է նրանց, ում կփրկի և իր հետ երկինք կտանի` նախքան աշխարհի ստեղծվելը։ Նրանք նաև հավատում են, որ այն մարդիկ, ում Աստված չի փրկում, կգնան դժոխք։ Ջոն Կալվինը կարծում էր, որ մարդիկ, ովքեր փրկվել են, երբեք չեն կարող կորցնել իրենց փրկությունը, և «ընտրյալները» (նրանք, ում Աստված փրկել է) կիմանան, որ փրկվել են իրենց արարքների պատճառով։

Տերմինի այս ընդհանուր, ազատ իմաստով, նախասահմանումը հաստատելը կամ ժխտելը հատկապես վերաբերում է անվերապահ ընտրության կալվինիստական վարդապետությանը։ Աստվածաշնչի կալվինիստական մեկնաբանության մեջ այս վարդապետությունը սովորաբար ունի միայն հովվական արժեք՝ կապված փրկության և մեղքերի թողության միայն շնորհով ապահովման հետ։ Այնուամենայնիվ, ընտրության և կանխորոշման վարդապետության փիլիսոփայական հետևանքները երբեմն քննարկվում են այս համակարգային սահմաններից դուրս։ Աստծո վարդապետության թեմայի ներքո (աստվածաբանություն) Աստծո կանխորոշիչ որոշումը չի կարող պայմանավորված լինել իրենից դուրս որևէ բանով, քանի որ մնացած բոլոր բաները կախված են նրանից` նրա գոյության և իմաստի համար։ Փրկության վարդապետությունների (սոտերիոլոգիա) թեմայի ներքո Աստծո կանխորոշիչ որոշումը կայացվում է Աստծո կամքի իմացությունից (Հռոմեացիներ 9:15) և, հետևաբար, կախված չէ մարդկային որոշումներից[Ն 4]: Կալվինիստներն այնպես չէ, որ հասկանում են, թե ինչպես է դա աշխատում, բայց նրանք պնդում են, որ Սուրբ Գիրքը ուսուցանում է ինչպես Աստծո ինքնիշխան վերահսկողությունը, այնպես էլ մարդկային որոշումների պատասխանատվությունն ու ազատությունը։

Կալվինիստական խմբերն օգտագործում են հիպերկալվինիզմ տերմինը՝ նկարագրելու կալվինիստական համակարգերը, որոնք առանց որակավորման պնդում են, որ ոմանց ոչնչացնելու Աստծո մտադրությունը հավասար է մյուսներին փրկելու նրա մտադրությանը[Ն 5]:

Հիպերկալվինիզմի որոշ ձևեր ունեն իրենց ռասայական հետևանքներ։ Հարավային Աֆրիկայում որոշ հոլանդացի վերաբնակիչներ պնդում էին, որ սևամորթները Համի որդիներն էին, որոնց Նոյը անիծել էր ստրուկ լինել, համաձայն Ծննդոց 9:18–19-ի, կամ էլ զուգահեռներ էին տանում նրանց և քանանացիների միջև՝ առաջարկելով «ընտրյալ ժողովրդի» գաղափարախոսությունը, որը նման է գաղափարախոսությանը, որը պաշտպանում են հրեական ազգի կողմնակիցները։ Սա արդարացնում էր ռասայական հիերարխիան երկրի վրա, ինչպես նաև ժողովների ռասայական տարանջատումը, սակայն չէր բացառում սևամորթներին ընտրյալների մաս լինելը։ Այլ կալվինիստները եռանդորեն առարկում էին այս փաստարկներին (Աֆրիկաներյան կալվինիզմ)։

Աստված ողորմում կամ պահում է այն՝ հատուկ գիտակցելով, թե ով պետք է լինի Քրիստոսով ողորմություն ստացողը։ Հետևաբար, մարդկանց ընդհանուր թվից ընտրվում են կոնկրետ մարդիկ, ովքեր կփրկվեն մեղքի ստրկությունից և մահվան վախից և մեղքի պատճառով պատժից՝ հավիտյան ապրելու Նրա ներկայությամբ։ Նրանք, ովքեր փրկվում են, հավաստիացվում են հավատքի պարգևների, հաղորդությունների և Աստծո հետ հաղորդակցվելու միջոցով՝ աղոթքի և բարի գործերի ավելացման միջոցով, որ Քրիստոսի միջոցով նրանց հաշտեցումը նրա հետ կարգավորվում է Աստծո կամքի ինքնիշխան վճռականությամբ։ Աստված նաև առանձնահատուկ գիտակցություն ունի նրանց նկատմամբ, ովքեր դուրս են մնացել Իր ընտրությունից, ովքեր արդարացում չունեն իր դեմ ապստամբության համար և դատվելու են իրենց մեղքերի համար։

Կալվինիստները կանխորոշման հարցում սովորաբար բաժանվում են

  • ինֆրալապսարիաններ (երբեմն կոչվում են «ենթալապսարացիներ»)
  • վերալապսարիաններ:

Հիմքում լատիներեն lapsus բառն է, որը նշանակում է անկում։ Ինֆրալապսարիանների աստվածաբանությունն ուսումնասիրում է մարդու անկումը` մեղանչումը սահմանելու Աստծո հրամանագրի տրամաբանական կարգը՝ կապված որոշ մեղավորների ընտրության միջոցով փրկելու և մյուսներին հանդիմանության միջոցով դատապարտելու որոշման հետ։

Ինֆրալապսարիաններն այն տեսակետին են, որ Աստծո ընտրության և դատապարտման որոշումները տրամաբանորեն նախորդել են Անկման` մեղանչանքի հրամանին։ Վերալապսարիանները պնդում են, որ Աստծո ընտրության և դատապարտման որոշումները տրամաբանորեն հաջորդել են անկման հրամանին։ Վերալապսարականները աստվածաշնչյան ընտրությունը մեկնաբանում են՝ ընդգծելու Աստծո գերիշխանությունը (Հռոմեացիս 9:16)։ ) և որ Անկումը նշանակվել է Աստծո ընտրության որոշմամբ։ Ինֆրալապսարիականության մեջ ընտրությունը Աստծո պատասխանն է Անկմանը, մինչդեռ վերալապսարիականության մեջ Անկումը Աստծո ընտրության ծրագրի մի մասն է։ Այս երկու ուղղություններն ամեն դեպքում, քիչ ազդեցություն ունեն ընդհանուր վարդապետության վրա։

Որոշ կալվինիստներ հրաժարվում են նկարագրել Աստծո հավերժական որոշումը իրադարձությունների կամ մտքերի հաջորդականության տեսանկյունից, և շատերը զգուշացնում են Աստծո ցանկացած գործողություն ենթադրական տերմիններով նկարագրելու պարզեցումներից։ Շատերը տարբերում են այն դրական ձևի միջև, որով Աստված ընտրում է ոմանց որպես շնորհ ստացողներ, և այն ձևի միջև, որով շնորհը գիտակցաբար պահվում է այնպես, որ ոմանք նախատեսված են հավիտենական պատիժների համար։

Նախասահմանման վերաբերյալ բանավեճը, ըստ տարածված կիրառության, վերաբերում է անիծյալների ճակատագրին. արդյոք Աստված արդար է, եթե այդ ճակատագիրը կարգավորվել է նախքան անհատի որևէ իրական կամքի գոյությունը, և արդյոք անհատը որևէ իմաստալից առումով պատասխանատու է իր ճակատագրի համար, եթե այն կարգավորվում է Աստծո հավերժական գործողությամբ։

Արմինիանիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

17-րդ դարի սկզբին հոլանդացի աստվածաբան Յակոբուս Արմինիուսը ձևակերպեց արմինիզմը և չհամաձայնեց Կալվինի հետ, մասնավորապես, ընտրության և նախասահմանության վերաբերյալ[72]։ Արմինիզմը սահմանվում է Աստծո նախախնամության սահմանափակ եղանակով[73]։ Նախախնամության այս եղանակը հաստատում է մարդու կամքի ազատության և աստվածային կանխագիտակցության համատեղելիությունը, բայց դրա անհամատեղելիությունը աստվածաբանական դետերմինիզմի հետ[74]: Այսպիսով, նախասահմանումը արմինիզմի մեջ հիմնված է աստվածային կանխավ գիտենալու վրա, ի տարբերություն կալվինիզմի[75]: Հետևաբար, դա նախասահմանում է կանխագիտակցությամբ[76]:

Այս տեսանկյունից գալիս է պայմանական ընտրության գաղափարը, որով մարդը ցանկանում է հավատալ Աստծուն հանուն փրկության[77]։ Սա նշանակում է, որ Աստված չի կանխորոշում, փոխարենը անսխալականորեն գիտի, թե ով կհավատա և համառորեն կփրկվի։ Թեպետ Աստված աշխարհի սկզբից գիտի, թե ով ուր կգնա, ընտրությունը դեռ անհատինն է։

Հիսուս Քրիստոսի Վերջին Օրերի Սրբերի Եկեղեցի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիսուս Քրիստոսի Վերջին Օրերի Սրբերի Եկեղեցին (LDS Church) մերժում է նախասահմանության ( predestination ) վարդապետությունը, բայց հավատում է կանխասահմանմանը (foreordination): Կանխասահմանումը, ՎՕՍ Եկեղեցու կարևոր վարդապետությունն է[78][79], որն ուսուցանում է, որ նախամահկանացու գոյության[Ն 6] ընթացքում Աստված ընտրել է («կանխասահմանել») որոշակի մարդկանց՝ իրենց մահկանացու կյանքի ընթացքում որոշակի առաքելություններ («կոչումներ») կատարելու համար։ Օրինակ, մարգարեները կանխասահմանվել են որպես Տիրոջ ծառաներ (տես Երեմիա 1.5), բոլոր նրանք, ովքեր ստանում են քահանայությունը, կանխասահմանվել են այդ կոչման համար, և Հիսուսը կանխասահմանվել է իրականացնելու քավությունը։

ՎՕՍ Եկեղեցին ուսուցանում է բարոյական ազատության վարդապետությունը, ինքն իրեն ընտրելու և գործելու կարողությունը, և որոշում կայացնել՝ ընդունելու Քրիստոսի քավությունը[80]։

Տարատեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պայմանական ընտրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պայմանական ընտրությունը հավատն է, որ Աստված հավերժական փրկության համար ընտրում է նրանց, ում նա կանխատեսում է, որ հավատք կունենան առ Քրիստոս։ Այս համոզմունքն ընդգծում է մարդու կամքի ազատության կարևորությունը։ Հակառակ տեսակետը հայտնի է որպես անվերապահ ընտրություն, որը հավատ է, որ Աստված ընտրում է ում կամենա՝ հիմնվելով բացառապես Իր նպատակների վրա և անհատի ազատ կամքից անկախ։ Դա դեռ վաղ ժամանակներից կալվինիզմ-արմինյան բանավեճի խնդիր է։ Այլընտրանքային տեսակետը կորպորատիվ ընտրությունն է, որը տարբերակում է Աստծո ընտրությունն ու նախասահմանումը կորպորատիվ կազմավորումների համար, ինչպիսին է համայնքը «Քրիստոսում», և անհատների համար, ովքեր կարող են օգուտ քաղել այդ համայնքի ընտրված և նախասահմանված լինելուց, քանի դեռ շարունակում են պատկանել այդ համայնքին։

Սուպրալապսարիականություն և ինֆրալապսարիականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինֆրալապսարիականությունը (նաև կոչվում է ենթալապսարիականություն) պնդում է, որ կանխորոշումը տրամաբանորեն համընկնում է մարդու մեղքի մեջ ընկնելու կանխասահմանման հետ։ Այսինքն՝ Աստված կանխապես որոշել է մեղավոր մարդկանց փրկությունը։ Ուստի, այս տեսակետի համաձայն, Աստված վերջնական պատճառն է, բայց ոչ մեղքի անմիջական աղբյուրը կամ «հեղինակը»։ Ինֆրալապսարացիները հաճախ ընդգծում են Աստծո հրամանի (որը անխախտելի է և անքննելի) և նրա բացահայտված կամքի տարբերությունը (որի դեմ մարդն անհնազանդ է)։ Կողմնակիցները նաև սովորաբար շեշտում են Աստծո շնորհն ու ողորմությունը բոլոր մարդկանց հանդեպ, թեև սովորեցնում են նաև, որ միայն ոմանք են կանխորոշված փրկության համար։

Ընդհանուր առմամբ նախասահմանում վարդապետությունը հաճախ հատուկ հղում է կատարում կալվինիզմին վարդապետություններին։ Ինքը՝ Կալվինը, նախասահմանումը սահմանում է որպես «Աստծո հավերժական որոշում, որով նա ինքն իր հետ որոշեց այն, ինչ նա կամենա, որ պատահի յուրաքանչյուր մարդու հետ կապված։ Եվ, համապատասխանաբար, քանի որ յուրաքանչյուրը ստեղծվել է այս նպատակներից մեկի կամ մյուսի համար, մենք ասում ենք, որ նա նախասահմանված է կյանքի կամ մահվան»[81][82]։

Կալվինիստները, ովքեր կրում են նախասահմանության ինֆրալապսարական տեսակետը, սովորաբար նախընտրում են այդ տերմինը «ենթալապսարիզմից», հավանաբար այն մտադրությամբ, որ արգելափակեն այն եզրակացությունը, որ նրանք կարծում են, որ նախասահմանումը հիմնված է կանխորոշման վրա (ենթալապսարական իմաստ՝ ենթադրելով մեղքի մեջ ընկնելը)[83]։ Տարբեր տերմինաբանությունը օգուտ է բերում ինֆրալապսարիականության կալվինիստական կրկնակի նախասահմանման տարբերակը տարբերելու լյութերականության տեսակետից, որ նախասահմանումն առեղծված է, որն արգելում է հետաքրքրասեր մտքերի անօգուտ ներխուժումը, քանի որ Աստված միայն մասնակի գիտելիք է հայտնում մարդկային ցեղի համար[84]։

Սուպրալապսարիականությունը այն վարդապետությունն է, որ Աստծո կողմից փրկության և հանդիմանության կանխորոշման մասին որոշումը տրամաբանորեն նախորդում է մարդկային ցեղի մեղքի մեջ ընկնելու նրա նախասահմանմանը։ Այսինքն՝ Աստված որոշեց փրկել և անիծել. այնուհետև նա որոշեց այն միջոցները, որոնց միջոցով դա հնարավոր կլիներ։ Վիճելի է, թե արդյոք ինքը Կալվինը ուներ այս տեսակետը, թե ոչ, բայց գիտնականների մեծամասնությունը նրան կապում է ինֆրալապսարիական դիրքորոշման հետ։ Հայտնի է, սակայն, որ Ժնևում Կալվինի իրավահաջորդը՝ Թեոդոր Բեզան, պահպանում էր սուպրալապսարական տեսակետը։

Կրկնակի նախասահմանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կրկնակի նախասահմանումը կամ կրկնակի վճիռը վարդապետություն է, ըստ որի Աստված որոշներին ակտիվորեն ենթարկում է նախատինքի կամ որոշում է կայացնում նզովել, ինչպես նաև փրկություն սահմանում նրանց, ում նա ընտրել է։ Բողոքական ռեֆորմացիայի ժամանակ Ջոն Կալվինն ուներ այս կրկնակի նախասահմանման տեսակետը[85][86]. «Նախասահմանում ասելով մենք նկատի ունենք Աստծո հավերժական որոշումը, որով նա ինքն իր հետ որոշեց այն, ինչ կամենա, որ պատահի յուրաքանչյուր մարդու հետ կապված։ Բոլորը ստեղծված են ոչ թե հավասար պայմաններով, այլ ոմանք նախասահմանված են հավիտենական կյանքի համար, մյուսները՝ հավերժական դատապարտության, և, համապատասխանաբար, քանի որ յուրաքանչյուրը ստեղծվել է այս նպատակներից մեկի կամ մյուսի համար, մենք ասում ենք, որ նա նախասահմանված է կյանքի կամ մահվան»[87]։

Իններորդ դարում Գոտշալկ Օրբեացին բացահայտորեն պաշտպանում էր կրկնակի նախասահմանումը[37], նաև Գրիգորի Ռիմինացին` տասնչորսերորդում[88]։ Ոմանք այս վարդապետության սկիզբը վերագրում են հինգերորդ դարի սկզբին Օգոստինոսի արած հայտարարություններին, որոնք, ըստ երևույթին, ուսուցանում են կրկնակի նախասահմանում, բայց նրա մյուս գրվածքների համատեքստում պարզ չէ, թե արդյոք նա այս տեսակետն է ունեցել։ «Աստծո քաղաք»-ում Օգոստինոսը նկարագրում է ողջ մարդկությանը որպես կանխորոշված փրկության (այսինքն՝ Աստծո քաղաքը) կամ պախարակման (այսինքն՝ մարդկանց երկրային քաղաքը). բայց Օգոստինոսը նաև գտնում էր, որ բոլոր մարդիկ ծնվել են «դատարկված», բայց «պարտադիր չէ, որ մնան» այդ փորձության վիճակում[89][27]։

Կորպորատիվ ընտրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կորպրատիվ կամ խմբային ընտրությունն (Corporate election) ընտրության ոչ ավանդական արմինիանական հայեցակարգ է[90]։ Խմբային ընտրություն կատարելիս Աստված չի ընտրում, թե ում կփրկի նախքան արարումը, այլ Աստված ընտրում է եկեղեցին որպես ամբողջություն։ Կամ այլ կերպ ասած՝ Աստված ընտրում է, թե մարդկանցից ում` նա կփրկի։ Նոր Կտակարանում մեկ այլ ձևով այս մասին ասվում, որ Աստված ընտրեց եկեղեցին Քրիստոսով[Ն 7][91]: Այլ կերպ ասած, Աստված ընտրեց ամբողջ հավերժությունից փրկելու բոլոր նրանց, ովքեր կգտնվեն Քրիստոսի մեջ՝ առ Աստված հավատքով։ Այս ընտրությունը հիմնականում կապված չէ նաև հավերժական կործանումից փրկության հետ, այլ վերաբերում է աշխարհում Աստծո ընտրած կամակատարությանը։ Այսպիսով, անհատները լիակատար ազատություն ունեն ընտրել` դառնալ, թե չդառնալ եկեղեցու անդամ[90]։ Այսպիսով, խմբային ընտրությունը համահունչ է Աստծո ամենագիտության վերաբերյալ բաց տեսակետի դիրքորոշմանը, որը նշում է, որ Աստծո նախապես իմանալը չի որոշում անհատի ազատ կամքի արդյունքները։

Միջին գիտելիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միջին գիտելիքը (լատին․՝ scientia media) հասկացություն է, որը մշակվել է ճիզվիտ աստվածաբան Լուիս դե Մոլինայի կողմից և գոյություն ունի Մոլինիզմ կոչվող վարդապետության ներքո։ Այն փորձում է առաջ մղել կանխորոշման թեման` հաշտեցնելով Աստծո ինքնիշխան նախախնամությունը Լիբերթարիանական (Libertarianism - ազատատենչություն) կամքի ազատություն հասկացության հետ։ Միջին Գիտելիքի հայեցակարգը պնդում է, որ Աստված գիտելիք ունի բոլոր ազատ արարածների իրական նախակամային հակափաստարկների մասին։ Այսինքն, այն, ինչ կաներ ազատ կամքի տեր ցանկացած առանձին արարած (օրինակ՝ մարդը) որևէ իրավիճակում։

Հակառակ փաստերի մասին Աստծո գիտելիքը տրամաբանորեն տեղի է ունենում նախքան մարդուն արարելը և անհրաժեշտ ճշմարտությունների մասին նրա իմացությունից հետո։ Այսպիսով, «Միջին Գիտելիքը» պնդում է, որ նախքան աշխարհի ստեղծումը, Աստված գիտեր, թե Լիբերթարիանական ազատության ընդունակ յուրաքանչյուր գոյություն ունեցող արարած (օրինակ՝ յուրաքանչյուր անհատ մարդ) ազատորեն կընտրի բոլոր հնարավոր հանգամանքներում։ Այնուհետև այն հաստատում է, որ այս տեղեկատվության հիման վրա Աստված ընտրեց մի շարք հնարավոր աշխարհներից՝ աշխարհը, որն առավել համահունչ է Իր վերջնական կամքին, որն այն իրական աշխարհն է, որտեղ մենք ապրում ենք։

Օրինակ։

  • Եթե A ազատ արարածը տեղադրվեր B հանգամանքում, Աստված իր Միջին Գիտելիքի միջոցով կիմանար, որ Ազատ արարածը ազատորեն կընտրի Y տարբերակը Z տարբերակի փոխարեն։
  • Եթե A ազատ արարածը տեղադրվեր C հանգամանքում, Աստված իր Միջին Գիտելիքի միջոցով կիմանար, որ A ազատ արարածն ազատորեն կընտրի Z տարբերակը Y տարբերակի փոխարեն։

Հիմնվելով այս Միջին Գիտելիքի վրա՝ Աստված կարող է արդիականացնել աշխարհը, որտեղ A-ն գտնվում է այնպիսի իրավիճակում, որ նա ազատորեն ընտրում է անել այն, ինչ համապատասխանում է Աստծո վերջնական կամքին։ Եթե Աստված որոշի, որ իր նպատակներին առավել հարմար աշխարհն այն աշխարհն է, որտեղ A-ն ազատորեն կընտրի Y-ը Z-ի փոխարեն, Աստված կարող է իրականացնել մի աշխարհ, որտեղ A ազատ արարածը հայտնվում է B հանգամանքում։

Այսպիսով, Միջին Գիտելիքն իր կողմնակիցների կարծիքով համահունչ է աստվածաբանական վարդապետություններից ցանկացածին, որոնք պնդում են, որ Աստված ունի աստվածային նախախնամություն, իսկ մարդը՝ Լիբերթարիանական ազատություն (օրինակ՝ կալվինիզմ, կաթոլիկություն, լյութերականություն) և առաջարկում է հնարավոր լուծումներ այն մտահոգությունների համար, որ Աստծո նախախնամությունը ինչ-որ կերպ զրոյացնում է մարդուն իր ընտրության մեջ իսկական ազատություն ունենալուց։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Նախադետերմինիզմն այն փիլիսոփայությունն է, որ պատմության բոլոր իրադարձությունները՝ անցյալ, ներկա և ապագա, արդեն որոշված են կամ արդեն հայտնի են (Աստծո, ճակատագրի կամ որևէ այլ ուժի կողմից), ներառյալ մարդկային գործողությունները։
  2. ↑ Ըստ Կալվինի` հաջողությունն ու հաղթանակն արդեն խոսում են Աստծո կողմից ընտրյալ լինելու մասին։
  3. ↑ Քրիստոնեության մեջ, ընտրությունը ներառում է Աստծո ընտրությունը որոշակի անձի կամ մարդկանց խմբի որոշակի առաջադրանքի կամ հարաբերությունների, հատկապես հավերժական կյանքի համար։
  4. ↑ Ավելի շուտ, ազատ մարդկային որոշումները արդյունք են Աստծո որոշման, որը սահմանում է ամբողջական իրականությունը, որի շրջանակներում այդ որոշումները կայացվում են սպառիչ մանրամասներով. այսինքն՝ ոչինչ պատահականությամբ պայմանավորված չէ։
  5. ↑ Օրինակ, հոլանդացի կալվինիստ աստվածաբան Ֆրանցիսկոս Գոմարուսը պնդում էր, որ հրեաները, Հիսուս Քրիստոսին երկրպագելուց հրաժարվելու պատճառով, եղել են ոչ ընտրյալների անդամներ, ինչպես պնդում է նաև ինքը՝ Ջոն Կալվինը հենվելով Աստվածաշնչի Նոր Կտակարանի վրա (Ա Հովհաննես 2:22–23):
  6. ↑ Հոգիների նախագոյություն, մարդու հոգու ծագման մասին աստվածաբանական երեք հասկացություններից մեկը` կրոնական և փիլիսոփայական վարդապետություն Արարչի կողմից ստեղծված որոշակի թվով առանձին հոգիների գոյության մասին, հետևաբար, նախքան նրանց ֆիզիկական ծնունդը երկրի վրա։ Այս ուսմունքի ներկայացուցիչներն են պյութագորացիները (մ.թ.ա. VI–IV դդ.), Պլատոնը (մ.թ.ա. V–IV դդ.), Օրիգենեսը (III դ.) և այլք։
  7. ↑ Եկեղեցու ընտրության կենտրոնական գաղափարը կարելի է տեսնել Եփես. 1:4:

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Predestination». The American Heritage New Dictionary of Cultural Literacy (Third ed.). Houghton Mifflin Company. 2005. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 13-ին – via Dictionary.com.
  2. ↑ Malan, J. C. (1983). «Enochic (apocalyptic) and Christian perspectives on relationships: A tentative comparison of striking aspects and underlying lines of thinking revealed in 1 Enoch and the New Testament». Neotestamentica. 17: 84–96. ISSN 0254-8356. JSTOR 43047851.
  3. ↑ Sigal, Philip. The Emergence of Contemporary Judaism, Part I and II: The Foundations of Judaism from Biblical Origins to the Sixth Century A.D.
  4. ↑ PhD, Mary A. Ehle; Hiesberger, Jean Marie; Mazza, Biagio; CSJ, Mary M. McGlone; OSB, Abbot Gregory J. Polan; Simeone, Denise; Turner, Paul (2014). Foundations for Preaching and Teaching®: Scripture Backgrounds for 2014 (անգլերեն). Liturgy Training Publications. ISBN 978-1616710798.
  5. ↑ Levering, 2011, էջ 15
  6. ↑ Levering, 2011, էջ 16
  7. ↑ Levering, 2011, էջ 17
  8. ↑ DeConick, April (2015). Seek to See Him: Ascent and Vision Mysticism in the Gospel of Thomas (անգլերեն). Brill. ISBN 978-9004313002.
  9. ↑ Levering, 2011, էջ 25
  10. ↑ Levering, 2011, էջ 29
  11. ↑ Levering, 2011, էջ 31
  12. ↑ Levering, 2011, էջ 32
  13. ↑ Levering, 2011, էջ 33
  14. ↑ Levering, 2011, էջ 38
  15. ↑ Levering, 2011, էջ 39–40
  16. ↑ Murrell, Adam (2009). Predestined to Believe: Common Objections to the Reformed Faith Answered, Second Edition (անգլերեն). Wipf and Stock Publishers. ISBN 978-1621891758.
  17. ↑ Allison, Gregg (2011). Historical Theology: An Introduction to Christian Doctrine (անգլերեն). Zondervan Academic. ISBN 978-0310410416.
  18. ↑ Carson, D. A.; O'Brien, Peter Thomas; Seifrid, Mark A. (2001). Justification and Variegated Nomism (անգլերեն). Isd. ISBN 978-3161469947.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 DeConick, April (2015). Seek to See Him: Ascent and Vision Mysticism in the Gospel of Thomas (անգլերեն). Brill. ISBN 978-9004313002.
  20. ↑ Denzer, Pam. «Odes of Solomon: Early Hymns of the Jewish Christian Mystical Tradition».
  21. ↑ Karamanolis, George (2021). The Philosophy of Early Christianity (անգլերեն). Routledge. ISBN 978-0429628238.
  22. ↑ Fate, Providence and Free Will: Philosophy and Religion in Dialogue in the Early Imperial Age (անգլերեն). Brill. 2020. ISBN 978-9004436381.
  23. ↑ Knell, Matthew (2017). Sin, Grace and Free Will: A Historical Survey of Christian Thought (Volume 1): The Apostolic Fathers to Augustine (անգլերեն). ISD LLC. ISBN 978-0227905678.
  24. ↑ Levering, 2011, էջ 44
  25. ↑ Levering, 2011, էջեր 48–49
  26. ↑ Levering, 2011, էջեր 47–48
  27. ↑ 27,0 27,1 James, 1998, էջ 102
  28. ↑ Chadwick, 1993, էջ 232
  29. ↑ Chadwick, 1993, էջ 233
  30. ↑ Levering, 2011, էջ 37
  31. ↑ Levering, 2011, էջ 60
  32. ↑ «Saint Prosper of Aquitaine | Christian polemicist». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
  33. ↑ «Henry Wace: Dictionary of Christian Biography and Literature to the End of the Sixth Century A.D., with an Account of the Principal Sects and Heresies». www.ccel.org – Christian Classics Ethereal Library. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
  34. ↑ Gumerlock, Francis X. (2009). «Predestination in the century before Gottschalk (Part 1)» (PDF). Evangelical Quarterly: An International Review of Bible and Theology. 81 (3): 195–209. doi:10.1163/27725472-08103001.
  35. ↑ «The Battle for Grace Alone by R.C. Sproul». Ligonier Ministries (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  36. ↑ «Philip Schaff: NPNF1-05. St. Augustine: Anti-Pelagian Writings». www.ccel.org – Christian Classics Ethereal Library. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
  37. ↑ 37,0 37,1 Levering, 2011, էջ 70
  38. ↑ Levering, 2011, էջ 69
  39. ↑ Levering, 2011, էջ 74
  40. ↑ Levering, 2011, էջ 80
  41. ↑ Levering, 2011, էջ 78
  42. ↑ Levering, 2011, էջեր 78–79
  43. ↑ Levering, 2011, էջ 88
  44. ↑ Levering, 2011, էջ 89
  45. ↑ «John Wycliffe | Biography, Bible, Beliefs, Reformation, Legacy, Death, & Facts». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  46. ↑ «Gregory Of Rimini | Italian philosopher». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 30-ին.
  47. ↑ «Philip Schaff: History of the Christian Church, Volume VI: The Middle Ages. A.D. 1294–1517». ccel.org – Christian Classics Ethereal Library. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 14-ին.
  48. ↑ dePrater, William A. (2015). God Hovered Over the Waters: The Emergence of the Protestant Reformation (անգլերեն). Wipf and Stock Publishers. էջեր 42–43. ISBN 978-1498204545.
  49. ↑ «Ratramnus | Benedictine theologian | Britannica». www.britannica.com (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 21-ին.
  50. ↑ dePrater, William A. (2015). God Hovered Over the Waters: The Emergence of the Protestant Reformation (անգլերեն). Wipf and Stock Publishers. ISBN 978-1498204545. «(Chapter name: Forerunners of the Protestant reformation) Bradwardine in his study of Augustinian theology came to an understanding of the doctrine of predestination as a positive affirmation of Gd's benevolent grace unto us.»
  51. ↑ «Philip Schaff: History of the Christian Church, Volume VI: The Middle Ages. A.D. 1294–1517 – Christian Classics Ethereal Library». ccel.org. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  52. ↑ «Cathar Texts: The Book of the Two Principles». gnosis.org. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  53. ↑ Levering, 2011, էջ 102
  54. ↑ Levering, 2011, էջ 104
  55. ↑ Levering, 2011, էջեր 105–106
  56. ↑ James 1998, p. 30; Trueman 1994, p. 69.
  57. ↑ Սբ. Թևան Ճգնավորը «Սուրբ Գրքի որոշ տեքստերի բացատրություն» («An Explanation of Disa Texts of Holy Scripture»), ինչպես մեջբերված է Յոհաննա Մանլիի «Աստվածաշունչը և սուրբ հայրերը ուղղափառների համար. ամենօրյա սուրբ գրությունների ընթերցումներ և մեկնաբանություններ ուղղափառ քրիստոնյաների համար» («The Bible and the Holy Fathers for Orthodox: Daily Scripture Readings and Commentary for Orthodox Christians») գրքում, էջ. 609.
  58. ↑ Catechism of the Catholic Church, section 600
  59. ↑ Catechism of the Catholic Church, section 1037; Katholieke Encyclopaedie, praedestinatie
  60. ↑ encyclical Redemptoris Missio, (Քացության առաքելություն) գլուխ 1, մաս 10
  61. ↑ Augustine of Hippo. «In What Respects Predestination and Grace Differ». Anti Pelagian Writings. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 23-ին.
  62. ↑ Aquinas, Thomas. «Whether God Reprobates any Man». Summa Theologica. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 23-ին.
  63. ↑ Table drawn, though not copied, from Lange, Lyle W. God So Loved the World: A Study of Christian Doctrine. Milwaukee: Northwestern Publishing House, 2006. p. 448.
  64. ↑ Peterson, Robert A.; Michael D. Williams (2004). Why I am not an Arminian. Downers Grove, Illinois: Intervarsity Press. էջ 132. ISBN 0830832483.
  65. ↑ Acts 13:48, Eph. 1:4–11, Epitome of the Formula of Concord, Article 11, Election Արխիվացված 10 Հոկտեմբեր 2008 Wayback Machine, Mueller, J.T., Christian Dogmatics. St. Louis: Concordia Publishing House, 1934. pp. 585–589, section "The Doctrine of Eternal Election: 1. The Definition of the Term", and Engelder, T.E.W., Popular Symbolics. St. Louis: Concordia Publishing House, 1934. pp. 124–128, Part XXXI. "The Election of Grace", paragraph 176.
  66. ↑ 2 Thess. 2:13, Mueller, J.T., Christian Dogmatics. St. Louis: Concordia Publishing House, 1934. pp. 589–593, section "The Doctrine of Eternal Election: 2. How Believers are to Consider Their Election, and Engelder, T.E.W., Popular Symbolics. St. Louis: Concordia Publishing House, 1934. pp. 127–128, Part XXXI. "The Election of Grace", paragraph 180.
  67. ↑ 1 Tim. 2:4, 2 Pet. 3:9, Epitome of the Formula of Concord, Article 11, Election Արխիվացված 10 Հոկտեմբեր 2008 Wayback Machine, and Engelder's Popular Symbolics, Part XXXI. The Election of Grace, pp. 124–128.
  68. ↑ Hos. 13:9, Mueller, J.T., Christian Dogmatics. St. Louis: Concordia Publishing House, 1934. p. 637, section "The Doctrine of the Last Things (Eschatology), part 7. "Eternal Damnation", and Engelder, T.E.W., Popular Symbolics. St. Louis: Concordia Publishing House, 1934. pp. 135–136, Part XXXIX. "Eternal Death", paragraph 196.
  69. ↑ «The Bondage of the Will». Reformed Presbyterian Church (Covenanted) - "Steelite" Covenanters (ամերիկյան անգլերեն). 2015 թ․ հուլիսի 8. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  70. ↑ Erasmus, Desiderius (1524). De Libero Arbitrio Diatribe, Sive Collatio, Desiderij Erasmi Roterodami (լատիներեն). Apvd Ioannem Beb.
  71. ↑ The Belgic Confession
  72. ↑ Stanglin, McCall, էջ 190
  73. ↑ Olson, 2018
  74. ↑ Wiley, 1940, Chap. 14
  75. ↑ Wiley, 1940, Chap. 26
  76. ↑ Olson, 2018, Կաղապար:Zwnj
  77. ↑ Walter A. Elwell, Evangelical Dictionary of Theology, Baker Academic, 2001, p. 98
  78. ↑ McConkie, Bruce R. (1974 թ․ մայիս). «God Foreordains His Prophets and His People». Church of Jesus Christ of Latter Day Saints. LDS Church. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  79. ↑ «Gospel Topics: Foreordination». Church of Jesus Christ of Latter Day Saints. LDS Church.
  80. ↑ «Agency». churchofjesuschrist.org. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
  81. ↑ Westminster Confession of faith, Ch 3
  82. ↑ «Calvin, John. Institutes of the Christian Religion, (Henry Beveridge, trans.), III.21.5». Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2006 թ․ հունիսի 21-ին.
  83. ↑ Here, sub- is opposed to super- or supra- in a sense related to volition and/or necessity. Cf., for relapse of same origin, http://freedictionary.org/index.php?Query=relapse&database=%2A&strategy=exact : L. relapsus, p. p. of relabi to slip back, to relapse.
  84. ↑ «A Comparison and Evaluation of the Theology of Luther with That of Calvin». 2015 թ․ մարտի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ հունիսի 1-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  85. ↑ James, 1998, էջ 30
  86. ↑ Trueman, 1994, էջ 69
  87. ↑ Calvin, John (1816). «Chapter 3». Institutes of Christian Religion. Vol. 3. P. H. Nicklin.
  88. ↑ James, 1998, էջ 147
  89. ↑ Augustine, The City of God (New York, N.Y.: The Modern Library, 1950), pp. 478–479.
  90. ↑ 90,0 90,1 Brian Abasciano (2013 թ․ հոկտեմբերի 25). «The FACTS of Salvation: A Summary of Arminian Theology/the Biblical Doctrines of Grace». Society of Evangelical Arminians. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 18-ին.
  91. ↑ William Klein, The New Chosen People: A Corporate View of Election, 180.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
BNF: 119765511 · GND: 4175516-9 · LCCN: sh85106244 · Microsoft: 32303920 · NKC: ph166056
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նախասահմանում&oldid=9743627» էջից