Արդվինի մարզ

Արդվինի մարզ; թուրք.՝ Artvin ili
Երկիր	Թուրքիա
Մաան է	Տրապիզոնի ենթաշրջան
Կարգավիճակ	մարզ
Մտնում է	Սևծովյան տարածաշրջան
Ներառում է	8 շրջան
Վարչկենտրոն	Արդվին
Ամենաբարձր կետ	Քաջքար
Հիմնական լեզու	թուրքերեն
Բնակչություն (2018)	174,010
Ազգային կազմ	թուրքեր, լազեր, վրացիներ
Կրոնական կազմ	սուննի իսլամ
Տարածք	7,436
Սահմանակցում է	Աջարիա, Արդահանի մարզ, Քեդայի մունիցիպալիտետ և Խելվաչաուրի մունիցիպալիտետ
Ժամային գոտի	+03:00
ISO 3166-2 կոդ	TR-08
Հեռախոսային կոդ	+90 466
Փոստային ինդեքսներ	08000–08999
Ավտոմոբիլային կոդ	08
	Կոորդինատներ: 41°8′ հս․ լ. 41°51′ ավ. ե. / 41.133° հս․. լ. 41.850° ավ. ե.
	artvin.gov.tr

Չշփոթել Արդվինի գավառ հոդվածի հետ։

Արդվինի մարզ (թուրք.՝ Artvin ili), վարչական միավոր Թուրքիայի հյուսիսում՝ Սևծովյան տարածաշրջանում:

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արդվինի մարզը գտնվում է Փոքր Ասիայի հյուսիսում, սահմանակցում է հետևյալ մարզերով. Արդահան (արևելք), Ռիզե (արևմուտք), Էրզրում (հարավ): Թուրքիայի 81 մարզերից 15-ը, այդ թվում՝ Արդվինը, սահմանակցում են օտար պետությունների հետ (այս դեպքում Վրաստանի):

Մարզի հյուսիսարևմտյան հատվածը գտնվում է Սև ծովի ափին, որտեղից վեր են խոյանում Պոնտոսի և Փոքր Կովկասի լեռնային համակարգերը: Կենտրոնում հոսում է Ճորոխ գետը, որը շրջապատված է երեք լեռնաշղթաներով՝ Արևելապոնտական կամ Խաղտյաց (թուրք.՝ Kaçkar), Կարաճխալի (թուրք.՝ Karçal) և Արսիանի (թուրք.՝ Yalnızçam) բարձր լեռնաշղթաները:

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարզի տարածքը բնակեցված է եղել հնագույն ժամանակներից: Մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակում այստեղ հաստատվել էր Հայասա պետական կազմավորման իշխանությունը, որին փոխարինել էր Նաիրի ցեղային միության Դիաոխա ցեղը (մ.թ.ա. 12 - 8-րդ դարեր): Վերջինս հավասարապես համարվում է նախավրացական և նախահայկական ցեղ, որը որոշ կապեր ուներ նաև խուռիների հետ: Երկիրը հիշատակված է ասորեստանյան, հունական, ուրարտական սեպագիր արձանագրություններում: Ուրարտական տեքստերում նշվում է երեք բնակավայրի անուն՝ Զուա (Զիվին քալե), Ութու (Օլթի), Սասիլու (Սասիր՝ Թորթումի մոտ): Մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակի կեսին ամբողջ Հայկական լեռնաշխարհը միավորվում է Երվանդունիների կողմից, ապա հայկական միացյալ թագավորությունում իրենց գերիշխանությունն են հաստատել Աքեմենյանները: Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքներից հետո այստեղ հաստատվել է Կոլխիդայի ու Պոնտոսի, իսկ վաղ միջնադարում՝ Մեծ Հայքի և Լազիկեի գերիշխանությունը: Արաբական տիրապետության շրջանում մարզի տարածքը և հարակից մի քանի գավառներ անցել են հայ Բագրատունիներին, ապա և՝ Բյուզանդիային և վրաց Բագրատունիներին:

11-15-րդ դարերում մարզի տարածքն անցել է Վրաց թագավորությանը, ապա և իր ենթակա ու կիսանկախ իշխանություններին: Օսմանյան պետության գերիշխանությունն այստեղ հաստատվել է 16-րդ դարի վերջից: Երկար ժամանակ այստեղ իշխում էին Սամցխեի (Մեսխեթի) աթաբեկները, ապա տարածքն անցնում է Չըլդըրի կամ Ախալցխայի (1578-1845), ապա և՝ Կարսի կուսակալությանը (1845-1875): Ռուս-թուրքական պատերազմում նվաճվել է ռուսների կողմից և մտցվել Բաթումի մարզի կազմում՝ որպես Արդվինի գավառ: Արդեն այդ ժամանակ հայ բնակչությունը պահպանվել էր գերազանցապես Արդվին ու Արտանուջ քաղաքներում, վրացականը՝ նաև որոշակի գյուղերում: Մարզը ղեկավարվել էր Վրաստանի դեմոկրատական հանրապետության կողմից, իսկ 1921 թվականի խորհրդայնացումից հետո՝ Արդահանի հետ միասին բռնակցվել Թուրքիային: 1920-ական թվականներին ձևավորվել են ժամանակակից մարզերը, այդ թվում՝ Արդվինը:

Վարչական բաժանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարզի տարածքը 7,436 կմ² է, բաժանվում է 8 շրջանների: Դրանք են՝

Բնակչությունը հասել է 174,010 մարդու (2018 թվականի տվյալներով)^[1]։ Կենտրոնը Արդվին քաղաքն է: Այստեղ գործում է մարզի միակ՝ Արդվինի Ճորոխ համալսարանը (թուրք.՝ Artvin Çoruh Üniversitesi) համալսարանը, հիմնադրված 2007 թվականին:

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարզի եկամտի հիմնական աղբյուրը գյուղատնտեսությունն է՝ անասնապահություն և այգեգործություն: Ճորոխ գետի վրա կառուցված են ջրաէլեկտրակայաններ: Զարգանում է թեյի, պնդուկի, կիվիի, ձիթապտղի և բրնձի արտադրությունը, աճեցվում են նաև ցիտրուսային մշակաբույսեր: Արդյունաբերությունը թույլ է. ներկայացված է հիմնականում պղնձի մշակությամբ: Մարզում երկաթուղիներ և օդանավակայաններ չկան: