Մանիսայի մարզ

Մանիսայի մարզ; թուրք.՝ Manisa ili
Երկիր	Թուրքիա
Մասն է	Մանիսայի ենթաշրջան
Կարգավիճակ	մարզ
Մտնում է	Եգեյան տարածաշրջան
Ներառում է	16 շրջան
Վարչկենտրոն	Մանիսա
Հիմնական լեզու	թուրքերեն
Բնակչություն (2018)	1,429,643
Ազգային կազմ	թուրքեր
Կրոնական կազմ	սուննի իսլամ
Տարածք	13,810
Ժամային գոտի	+03:00
ISO 3166-2 կոդ	TR-45
Հեռախոսային կոդ	+90 236
Փոստային ինդեքսներ	45000–45999
Ավտոմոբիլային կոդ	45
	manisa.gov.tr

Մանիսայի մարզ (թուրք.՝ Manisa ili), վարչական միավոր Թուրքիայի արևմուտքում՝ Եգեյան տարածաշրջանում:

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մանիսայի մարզը գտնվում է Փոքր Ասիայի արևմուտքում, սահմանակցում է հետևյալ մարզերով. Իզմիր (արևմուտք), Այդըն (հարավ), Դենիզլի (հարավ-արևելք), Ուշաք (արևելք), Քյութահյա (հյուսիս-արևելք), Բալըքեսիր (հյուսիս):

Մարզկենտրոն Մանիսայի մերձակայքում է գտնվում Սփիլ լեռ ազգային պարկը (Spil Dağı Milli Parkı), որը հարուստ է անտառներով ու տաք աղբյուրներով: Այդտեղ գտնվում է խեթական մայր-աստվածուհի Կիբելայի խեթական փորագրությունը: Ազգային պարկը լեռնագնացություն և ճամբարային հնարավորություններ է ընձեռում: Մարզի տարածքը հիմնականում լեռնային է, կտրատված գետերի մեծ ու փոքր հովիտներով:

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մանիսայի մարզի տարածքը բնակեցված է եղել հնագույն ժամանակներից: Այստեղ առաջին բնակավայրերը կառուցվել են մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի ընթացքում՝ խեթերի, ապա լիդիացիների կողմից: Առավել հայտնի է Լիդիայի մայրաքաղաք Սարդեսը՝ ներկայիս Սալիհլիի շրջանում: Բազմաթիվ երկրաշարժերի պատճառով տեսանելի մնացորդների մեծ մասը թվագրվում է միայն հռոմեական ժամանակների: Այստեղ կան հունական աստվածուհի Արտեմիսի տաճարի մնացորդները և վերականգնված մարզադահլիճը, ինչպես նաև 3-րդ դարի մեծ սինագոգը: Մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակի կեսերին այստեղ իրենց գերիշխանությունն են հաստատել պարսիկները: Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքներից հետո այստեղ սկսել է հունականության, ապա բյուզանդական դարաշրջանը, որը տևել է մոտ 1.5 հազարամյակ (մ.թ.ա. 4-րդ դար - մ.թ. 11-րդ դար): Մարզկենտրոն Մանիսան հիմնադրվել է ավելի քան 2 հազար տարի առաջ` որպես Մագնեսիա: Մ.թ.ա. 190 թվականին այստեղ տեղի է ունեցել պատմական ճակատամարտ Հին Հռոմի և Սելևկյան կայսրության միջև: Դրանից հետո Պերգամոնի արքան կառուցել է Ֆիլադելֆիա (այժմ՝ Ալաշեհիր) քաղաքը: Աքհիսարի տարածքում պահպանվել են Թիաթիրա քաղաքի ավերակները: Տեղի եկեղեցին Հայտնության գրքում նշված է որպես մեկը հայտնի յոթից:

11-րդ դար վերջից մարզի և ամբողջ Փոքր Ասիայի տարածքը նվաճվել էր թյուրքալեզու առաջնորդների կողմից: Տեղի հույն կամ հելլենացած բնակչության կողքին աստիճանաբար հայտնվում են բազմաթիվ թյուրքալեզու ցեղեր: Այդուհանդերձ՝ հույները շարունակել են մնալ բացարձակ մեծամասնություն: Իկոնիայի սուլթանության թուլացումից հետո մարզի տարածքը հայտնվում է Սարուխանների թյուրքական (1300-1410) իշխանության տակ: Օսմանյան պետության գերիշխանությունն այստեղ հաստատվել է 14-րդ դարի վերջից: Տարածքը մտել է Անատոլիայի կուսակալության (1393-1827), ապա Այդընի կուսակալության (1827-1864) մեջ: 19-րդ դարի թանզիմաթի դարաշրջանում ստեղծվում է առանձին միավոր՝ Այդընի վիլայեթը:

Դարեր շարունակ մարզը ղեկավարվել է թուրքերի կողմից: Բացառություն է կազմել հույն-թուրքական պատերազմում (1919-1922) մարզի նվաճումը, որը կարճ ժամանակ է տևել: Թուրքիայի անկախության պատերազմում քեմալական զորքերն իրենց իշխանությունը հաստատել են ինչպես Մանիսայում, այնպես էլ ամբողջ Փոքր Ասիայում: 1920-ական թվականներին ձևավորվել են ժամանակակից մարզերը, այդ թվում՝ Մանիսան:

Վարչական բաժանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարզի տարածքը 13,810 կմ² է, բաժանվում է 16 շրջանների: Դրանք են՝

Բնակչությունը հասել է 1,429,643 մարդու (2018 թվականի տվյալներով)^[1]։ Կենտրոնը Մանիսա քաղաքն է: Այստեղ գործում է մարզի միակ՝ Մանիսայի Ջելալ Բայար համալսարանը, հիմնադրված 1992 թվականին:

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարզի տնտեսությունը հիմնականում ապավինում է հիմնականում արդյունաբերությանը, մասամբ նաև՝ զբոսաշրջությանը և գյուղատնտեսությանը: Մարզը զարգացած է արդյունաբերական գործունեության առումով, որի կենտրոններն են Մանիսան, Թուրգութլուն, Աքհիսարը և Սալիհլին: Մարզում գործում է Աքհիսար ռազմական ավիաբազան, որը միակ ավիաբազան է: