Քյութահյայի մարզ

Քյութահյայի մարզ; թուրքերեն՝ Kütahya ili
Երկիր	Թուրքիա
Մասն է	Մանիսայի ենթաշրջան
Կարգավիճակ	մարզ
Մտնում է	Եգեյան տարածաշրջան
Ներառում է	13 շրջան
Վարչկենտրոն	Քյութահյա
Հիմնական լեզու	թուրքերեն
Բնակչություն (2018)	577,941
Ազգային կազմ	թուրքեր
Կրոնական կազմ	սուննի իսլամ
Տարածք	11,875
Ժամային գոտի	+03:00
ISO 3166-2 կոդ	TR-43
Հեռախոսային կոդ	+90 274
Փոստային ինդեքսներ	43000–43999
Ավտոմոբիլային կոդ	43
	kutahya.gov.tr(թուրքերեն)
	Քյութահյայի մարզ Վիքիպահեստում

Քյութահյայի մարզ (թուրքերեն՝ Kütahya ili, վարչական միավոր Թուրքիայի արևմուտքում՝ Եգեյան տարածաշրջանում։

Աշխարհագրություն

Քյութահյայի մարզը գտնվում է Փոքր Ասիայի արևմուտքում, սահմանակցում է հետևյալ մարզերով. Բուրսա (հյուսիս-արևմուտք), Բիլեջիք (հյուսիս-արևելք), Էսքիշեհիր (արևելք), Աֆյոնքարահիսար (հարավ-արևելք), Ուշաք (հարավ), Մանիսա (հարավ-արևմուտք) և Բալըքեսիր (արևմուտք)։

Մարզի տարածքը հիմնականում հարթավայրային է։ Ավելի քան երեք քառորդը զբաղեցնում են սևահողով հարուստ սարավանդները՝ 1000-1500 մ բարձրության վրա։ Շուրջբոլորը լեռներ են, ինչի պատճառով տարածքը երբեմն անվանում են «Քութահյա լեռնաշխարհ»։

Պատմություն

Քյութահյայի մարզի տարածքը բնակեցված է եղել հնագույն ժամանակներից։ Այստեղ առաջին բնակավայրերը կառուցվել են մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի ընթացքում՝ խեթերի, ապա նրանց իրավահաջորդ լիդիացիների և փռյուգիացիների կողմից։ Մարզկենտրոն Քյութահյան հիմնադրվել է ավելի քան 3 հազար տարի առաջ։ Մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակում այստեղ իրենց գերիշխանությունն են հաստատել մարերը, ապա և պարսիկները։ Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքներից հետո այստեղ սկսել է հունականության, ապա բյուզանդական դարաշրջանը, որը տևել է մոտ 1.5 հազարամյակ (մ.թ.ա. 4-րդ դար - մ.թ. 11-րդ դար)։ Հելլենիստական շրջանում Քյութահյան հայտնի էր որպես «Կուտինա»։ Եղել է կրոնական հայտնի կենտրոն։ Հայտնի քաղաքներից էր նաև Այզանոյը, որի ավերակները պահպանվել են մինչ այժմ։

11-րդ դար վերջից մարզի և ամբողջ Փոքր Ասիայի տարածքը նվաճվել էր թյուրքալեզու առաջնորդների կողմից։ Տեղի հույն կամ հելլենացած բնակչությունն աստիճանաբար կորցնում է իր ինքնությունը, հայտնվում են բազմաթիվ թյուրքալեզու ցեղեր։ Իկոնիայի սուլթանության թուլացումից հետո մարզի տարածքը հայտնվում է Գերմիյանների (1300-1429) իշխանության տակ։ Օսմանյան պետության գերիշխանությունն այստեղ հաստատվել է 14-րդ դարի վերջից։ Տարածքը մտել է Անատոլիայի կուսակալության (1393-1864) մեջ։ 19-րդ դարի թանզիմաթի դարաշրջանում մտնում է Քյութահյայի սանջաք-գավառի մեջ՝ Հյուդավենդիգյարի վիլայեթի կազմում։

Դարեր շարունակ մարզը ղեկավարվել է թուրքերի կողմից։ Բացառություն է կազմել հույն-թուրքական պատերազմում (1919-1922) մարզի նվաճումը, որը կարճ ժամանակ է տևել։ Թուրքիայի անկախության պատերազմում քեմալական զորքերն իրենց իշխանությունը հաստատել են ինչպես Քյութահյաում, այնպես էլ ամբողջ Փոքր Ասիայում։ 1920-ական թվականներին ձևավորվել են ժամանակակից մարզերը, այդ թվում՝ Քյութահյան։

Վարչական բաժանում

Մարզի տարածքը 11,875 կմ² է, բաժանվում է 13 շրջանների։ Դրանք են՝

Բնակչությունը հասել է 577,941 մարդու (2018 թվականի տվյալներով)^[1]։ Կենտրոնը Քյութահյա քաղաքն է։ Այստեղ գործում են մարզի երկու Դումլուփընար (թուրքերեն՝ Dumlupınar (1992) և նորաբաց առողջապահական գիտությունների (2018) համալսարանները։

Տնտեսություն

Մարզի եկամտի հիմնական աղբյուրներն են գյուղատնտեսությունը ու հանքարդյունաբերությունը։ Հիմնական օդային դարպասը Քյութահյայի միջազգային Զաֆեր օդանավակայանն է։ Դա Եգեյան տարածաշրջանի ամենափոքր միջազգային օդանավակայանն է՝ Իզմիրից, Մուղլայից և Դենիզլիից հետո։ Երկաթուղով կապված է շրջակա մարզկենտրոնների հետ։