Սամարիում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
62 Պրոմեթիում

Սամարիում Եվրոպիում

Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգՋրածինՀելիումԼիթիումԲերիլիումԲորԱծխածինԱզոտԹթվածինՖտորՆեոնՆատրիումՄագնեզիումԱլյումինՍիլիցիումՖոսֆորԾծումբՔլորԱրգոնԿալիումԿալցիումՍկանդիումՏիտանՎանադիումՔրոմՄանգանԵրկաթԿոբալտՆիկելՊղինձՑինկԳալիումԳերմանիումԱրսենՍելենԲրոմԿրիպտոնՌուբիդիումՍտրոնցիումԻտրիումՑիրկոնիումՆիոբիումՄոլիբդենՏեխնեցիումՌութենիումՌոդիումՊալադիումԱրծաթԿադմիումԻնդիումԱնագԾարիրՏելուրՅոդՔսենոնՑեզիումԲարիումԼանթանՑերիումՊրազեդիումՆեոդիմՊրոմեթիումՍամարիումԵվրոպիումԳադոլինիումՏերբիումԴիսպրոզիումՀոլմիումԷրբիումԹուլիումԻտերբիումԼուտեցիումՀաֆնիումՏանտալՎոլֆրամՌենիումՕսմիումԻրիդիումՊլատինՈսկիՍնդիկԹալիումԿապարԲիսմութՊոլոնիումԱստատՌադոնՖրանցիումՌադիումԱկտինիումԹորիումՊրոտակտինիումՈւրանՆեպտունիումՊլուտոնիումԱմերիցիումԿյուրիումԲերկլիումԿալիֆորնիումԷյնշտեյնիումՖերմիումՄենդելեևիումՆոբելիումԼոուրենսիումՌեզերֆորդիումԴուբնիումՍիբորգիումԲորիումՀասիումՄայտներիումԴարմշտադտիումՌենտգենիումԿոպեռնիցիումՆիհոնիումՖլերովիումՄոսկովիումԼիվերմորիումԹենեսսինՕգանեսոն
Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգ
62Sm
Սամարիում
Սպիտակ արծաթափայլ մետաղ
Ատոմի հատկություններ
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվՍամարիում / Samarium (Sm), Sm, 62
Ատոմային զանգված
(մոլային զանգված)
150,36(2)[1] զ. ա. մ. (գ/մոլ)
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա[Xe] 4f6 6s2
Ատոմի շառավիղ181 պմ
Քիմիական հատկություններ
Կովալենտ շառավիղ162 պմ
Իոնի շառավիղ(+3e) 96,4 պմ
Էլեկտրաբացասականություն1,17 (Պոլինգի սանդղակ)
Էլեկտրոդային պոտենցիալSm←Sm3+ −2,30 В
Sm←Sm2+ −2,67 В
Օքսիդացման աստիճաններ3, 2
Իոնացման էներգիա
(առաջին էլեկտրոն)
 540,1 (5,60) կՋ/մոլ (էՎ)
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան1350 Կ
Եռման ջերմաստիճան2064 Կ
Մոլյար ջերմունակություն29,5[2] Ջ/(Կ·մոլ)
Մոլային ծավալ19,9 սմ³/մոլ
Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց
Բյուրեղացանցի կառուցվածքռոմբաեդրիկ
Բյուրեղացանցի տվյալներaH=3,621 cH=26,25
C/a հարաբերություն7,25
Դեբայի ջերմաստիճան166 Կ
Այլ հատկություններ
Ջերմահաղորդականություն(300 Կ) (13,3) Վտ/(մ·Կ)
CAS համարCAS գրանցման համար?
62
Սամարիում
150,36
4f66s2

Սամարիում (լատին․՝ Samarium) քիմիական տարր է, որի նշանն է Sm, տարրերի պարբերական համակարգի 6-րդ պարբերության, 3-րդ խմբի տարր։ Հազվագյուտ հողային տարր է՝ լանթանիդ։ Կարգահամարը՝ 62, ատոմական զանգվածը՝ 150,4։ f տարր է, ատոմի էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքն է 4s24p64d104f65s25p66s2, K, L, M թաղանթները լրացված են։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սամարիումը հայտնաբերել է (1879) ֆրանսիացի քիմիկոս Պ․ Է․ Լեկոք դը Բուաբոդրանը, ուրալյան սամարսկիա ((Y,Ce,U,Fe)3(Nb,Ta,Ti)5O16) միներալում, որտեղից էլ՝ սամարիում անվանումը։ 1847 թվականին այս միներալը անվանվել է ռուսական լեռնային ինժեներ Վ. Ե. Սամար-Բիխովցի պատվին։ Մաքուր մետաղական սամարիումը ստացվել է 20-րդ դարի սկզբին։

Բնության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սամարիումի պարունակությունը երկրակեղևում 7,0 10−4 % է, օվկիանոսի ջրում՝ 1,7×10−6 մգ/լ[3]։ Ուղեկցում է լանթանիդներին՝ մոնացիտ և բաստնեզիտ միներալները պարունակում են 0,7-1,3% սամարիում (Sm2Օ)։

Հանքավայրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սամարիումը մտնում է լանթանիդների կազմի մեջ, որոնք հիմանականում հանդիպում են՝ ԱՄՆ-ում, Ղազախստանում, Ռուսաստանում, Ուկրաինայում, Ավստրալիայում, Բրազիլիայում, Հնդկաստանում[4]

Իզոտոպներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնական սամարիումը բաղկացած է 140Sm, 144Sm(3,09% ), 148Sm( 11,27%), 149Sm (13,82%), 150Sm (7․47%), 152Sm (26,63%), 154Sm(22,53%) կայուն և 147Sm (15,07 %, T1/2 = 1,3•1011 տարի) ռադիոակտիվ իզոտոպներից։

Արհեստական ճանապարհով ստացվել են 141-157 զանգվածի թվերով սամարիումի տասը ռադիոակտիվ իզոտոպները, որոնցից կարևոր են 146Sm (α, T1/2= =5•1011 տարի) և 151Sm (β, T1/2 = 93 տարի)։

Միացություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մետաղական սամարիումը ստանում են օքսիդը լանթանով վերականգնելով։

Գներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1 կգ մաքուր՝ 99-99,9 %, սամարիումի գինը կազմում է մոտ 50-60 դոլլար։

2014 թվականին 25 գրամ մաքուր՝ 99,9 %, սամարիումը հնարավոր է եղել գնել 75 եվրոյով։

Ֆիզիկական հատկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սպիտակ արծաթափայլ մետաղ է, հալման ջերմաստիճանը՝ 1072 °C, եռմանը՝ 1800 °C, խտությունը՝ 7536 կգ/մ3։ Քիմիապես ակտիվ է, օդում պատվում է օքսիդի մոխրագույն շերտով։ Միացություններում ցուցաբերում է +3, հազվադեպ՝ +2 օքսիդացման աստիճաններ։

Քիմիական հատկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սամարիումի սուլֆատ Sm2(SO4)3

Օդում այրվում է՝ առաջացնելով սամարիումի (III) օքսիդը։ Sm2O3-ը և համապատասխան հիդրօքսիդը՝ Sm(OH)3 ջրում չեն լուծվում։

300-400 °C-ում սամարիումը միանում է ջրածնի, 1100 °C-ում՝ ազոտի հետ, առաջացնելով հիդրիդ՝ SmH2 և նիտրիդ՝ SmN։

Միանում է հալոգենների, հալկոգենների, ածխածնի, ֆոսֆորի հետ։

Բազմաթիվ մետաղների հետ միահալելիս, առաջացնում է ներմետաղական միացություններ։ Սամարիումի (III) աղերը դեղին են։

Կիրառություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

SmCos բաղադրության համաձուլվածքն օգտագործվում է ռադիոէլեկտրոնիկայում և միկրոէլեկտրոնիկայում գերհզոր մագնիսներ պատրաստելու համար են։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu. Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)(անգլ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Т. 85. — № 5. — С. 1047-1078. — doi:10.1351/PAC-REP-13-03-02
  2. Химическая энциклопедия: в 5-ти тт. / Редкол.:Зефиров Н. С. (гл. ред.). — Москва: Советская энциклопедия, 1995. — Т. 4. — С. 289. — 639 с. — 20 000 экз. — ISBN 5—85270—039—8
  3. J.P. Riley and Skirrow G. Chemical Oceanography V. I, 1965
  4. Лантаноиды
  5. Shi, N; Fort, D (1985). «Preparation of samarium in the double վեցանկյուն close packed form». Journal of the Less Common Metals. 113 (2): 21. doi:10.1016/0022-5088(85)90294-2.
  6. Vohra, Y; Akella, Jagannadham; Weir, Sam; Smith, Gordon S. (1991). «A new ultra-high pressure phase in samarium». Physics Letters A. 158: 89. Bibcode:1991PhLA..158...89V. doi:10.1016/0375-9601(91)90346-A.
  7. Leger, J; Yacoubi, N; Loriers, J (1981). «Synthesis of rare earth monoxides». Journal of Solid State Chemistry. 36 (3): 261. Bibcode:1981JSSCh..36..261L. doi:10.1016/0022-4596(81)90436-9.
  8. Gouteron, J; Michel, D.; Lejus, A.M.; Zarembowitch, J. (1981). «Raman spectra of lanthanide sesquioxide single crystals: Correlation between A and B-type structures». Journal of Solid State Chemistry. 38 (3): 288. Bibcode:1981JSSCh..38..288G. doi:10.1016/0022-4596(81)90058-X.
  9. Taylor D. (1984). Br. Ceram. Trans. J. 83: 92–98.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ untitled periodical (link)
  10. Daou, J; Vajda, P; Burger, J (1989). «Low temperature thermal expansion in SmH2+x». Solid State Communications. 71 (12): 1145. Bibcode:1989SSCom..71.1145D. doi:10.1016/0038-1098(89)90728-X.
  11. Dolukhanyan, S (1997). «Synthesis of novel compounds by hydrogen combustion». Journal of Alloys and Compounds. 253–254: 10. doi:10.1016/S0925-8388(96)03071-X.
  12. Zavalii, L. V.; Kuz'ma, Yu. B.; Mikhalenko, S. I. (1990). «Sm2B5 boride and its structure». Soviet Powder Metallurgy and Metal Ceramics. 29 (6): 471. doi:10.1007/BF00795346.
  13. Cannon, J; Cannon, D; Tracyhall, H (1977). «High pressure syntheses of SmB2 and GdB12». Journal of the Less Common Metals. 56: 83. doi:10.1016/0022-5088(77)90221-1.
  14. Etourneau, J; Mercurio, J; Berrada, A; Hagenmuller, P; Georges, R; Bourezg, R; Gianduzzo, J (1979). «The magnetic and electrical properties of some rare earth tetraborides». Journal of the Less Common Metals. 67 (2): 531. doi:10.1016/0022-5088(79)90038-9.
  15. Solovyev, G. I.; Spear, K. E. (1972). «Phase Behavior in the Sm-B System». Journal of the American Ceramic Society. 55 (9): 475. doi:10.1111/j.1151-2916.1972.tb11344.x.
  16. Schwetz, K; Ettmayer, P; Kieffer, R; Lipp, A (1972). «Über die Hektoboridphasen der Lanthaniden und Aktiniden». Journal of the Less Common Metals. 26: 99. doi:10.1016/0022-5088(72)90012-4.
  17. 17,0 17,1 Spedding, F. H.; Gschneidner, K.; Daane, A. H. (1958). «The Crystal Structures of Some of the Rare Earth Carbides». Journal of the American Chemical Society. 80 (17): 4499. doi:10.1021/ja01550a017.
  18. 18,0 18,1 Greis, O (1978). «Über neue Verbindungen im system SmF2_SmF3». Journal of Solid State Chemistry. 24 (2): 227. Bibcode:1978JSSCh..24..227G. doi:10.1016/0022-4596(78)90013-0.
  19. 19,0 19,1 19,2 19,3 Greenwood, p. 1241
  20. Meyer, G; Schleid, T (1986). «The metallothermic reduction of several rare-earth trichlorides with lithium and sodium». Journal of the Less Common Metals. 116: 187. doi:10.1016/0022-5088(86)90228-6.
  21. Bärnighausen, H. (1973). Rev. Chim. Miner. 10: 77–92.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ untitled periodical (link)
  22. Zachariasen, W. H. (1948). «Crystal chemical studies of the 5f-series of elements. I. New structure types». Acta Crystallographica. 1 (5): 265. doi:10.1107/S0365110X48000703.
  23. Asprey, L. B.; Keenan, T. K.; Kruse, F. H. (1964). «Preparation and Crystal Data for Lanthanide and Actinide Triiodides». Inorganic Chemistry. 3 (8): 1137. doi:10.1021/ic50018a015.
  24. Brown, R; Clark, N.J. (1974). «Composition limits and vaporization behaviour of rare earth nitrides». Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry. 36 (11): 2507. doi:10.1016/0022-1902(74)80462-8.
  25. Meng, J; Ren, Yufang (1991). «Studies on the electrical properties of rare earth monophosphides». Journal of Solid State Chemistry. 95 (2): 346. Bibcode:1991JSSCh..95..346M. doi:10.1016/0022-4596(91)90115-X.
  26. Beeken, R.; Schweitzer, J. (1981). «Intermediate valence in alloys of SmSe with SmAs». Physical Review B. 23 (8): 3620. Bibcode:1981PhRvB..23.3620B. doi:10.1103/PhysRevB.23.3620.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Alexandru Berinde – Elemente de fizica și calculul reactorilor nucleari, Editura Tehnică, 1977
  • David J. Procter, Organic Synthesis using samarium diiodide (Sinteza organică folosind diiodură de samariu), 2010, ISBN 978-1-84755-110-8 Online

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]


Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։