Jump to content

Էլեն Նյուբոլդ Լա Մոտ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Էլեն Նյուբոլդ Լա Մոտ
անգլ.՝ Ellen Newbold La Motte
Դիմանկար
Ծնվել է1873[1][2][3][…]
ԾննդավայրԼուիսվիլ, Կենտուկի, ԱՄՆ
Մահացել է1961[1][2][3][…] կամ մարտի 2, 1961(1961-03-02)[4]
Քաղաքացիություն ԱՄՆ
Մասնագիտությունբուժքույր, լրագրող, գրող, հրապարակախոս և սուֆրաժիստ
Պարգևներ և
մրցանակներ
ԱնդամությունԿանանց ընտրության իրավունքի ամերիկյան ազգային ասոցիացիա[5]
 Ellen Newbold La Motte Վիքիպահեստում

Էլեն Նյուբոլդ Լա Մոտ (Լամոտ, անգլ.՝ Ellen Newbold La Motte, 1873[1][2][3][…], Լուիսվիլ, Կենտուկի, ԱՄՆ - 1961[1][2][3][…] կամ մարտի 2, 1961(1961-03-02)[4][6]), ամերիկացի բուժքույր, լրագրող և վավերագրական արձակի հեղինակ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Բելգիայում եղել է ֆրանսիական հոսպիտալի բուժքույր։ Իր փորձի մասին գրել է «The Backwash of War» (1916) պացիֆիստական ստեղծագործության մեջ[7]։ Լա Մոտը գրել է մի քանի գրքեր և հոդվածներ պատերազմի ժամանակ իր բուժքույրական գործի ու փորձի մասին։ Եղել է ափիոնի թմրավաճառության խնդրով մասնագետ և խորհրդատվություն է իրականացրել Ազգերի լիգայում։ Այդ աշխատանքի համար Չինաստանի ազգայնական կառավարության կողմից պարգևատրվել է հուշամեդալով (1930)։ Ճապոնական Կարմիր խաչից, որի հատուկ անդամն էր Լա Մոտը, Կարմիր խաչին ծառայությունների համար ստացել է շքանշան[6]։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դելավեր նահանգի Ուիլմինգթոն քաղաքում արվարձանյան տունը, որը պատկանել է Լա Մոտի հորեղբայր Ալֆրեդ Իրեն Դյուպոնին, որի մոտ 24 տարի ապրել է Լա Մոտը
Լա Մոտի հորեղբայրը՝ Ալֆրեդ Իրեն Դյուպոնը (1864-1935), DuPont ընկերության նախագահը
Երիտասարդ Էլեն Լա Մոտի դիմանկարը, մոտ 1902

Էլեն Նյուբոլդ Լա Մոտը ծնվել է Կենտուկի նահանգի Լուիսվիլ քաղաքում։ Դեռահասության շրջանում տեղափոխվել է ապրելու Դելավեր նահանգի Ուիլմինգթոն քաղաք՝ հարուստ ազգականների՝ ձեռնարկատեր Ալֆրեդ Իրեն Դյուպոնի (1864-1935) ընտանիք։ Դյուպոնը Պիեռ Սամյուել Դյուպոն դե Նեմուրի[8]՝ DuPont ընկերության նախագահի ծոռն էր, որը Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ դարձել է ռազմամթերի ամենախոշոր արտադրողը[9][10]։ Լա Մոտը Ալֆրեդ Դյուպոնին ազգական էր գալիս[11][12]։ 1899 թվականին՝ 24 տարեկանում, Լա Մոտը Բալթիմորում ընդունվել է Ջոնս Հոփքինսի համալսարանի քույրական գործի հատուկ դպրոց (անգլ.՝ Johns Hopkins Training School for Nurses)։ 1902 թվականին դպրոցն ավարտելուց հետո աշխատել է Բալթիմորի Ջոնս Հոփքինսի հոսպիտալում որպես ավագ բուժքույր։ 1904-1905 թվականներին եղել է Միսսուրի նահանգի Սենթ Լուիս քաղաքի Սուրբ Լուկայի հոսպիտալի կառավարչի օգնական։ 1905-1910 թվականներին տուբերլուլյոզով հիվանդների բուժքույր է աշխատել Բալթիմորի Instructive Visiting Nurses Association-ում։ 1910-1913 թվականներին եղել է Բալթիմորի տուբերլուլյոզով հիվանդների ստորաբաժանման վարիչ։ Տասնյակ հոդվածներ է հրապարակել հանդեսներում՝ նվիրված բուժքույրական գործին և սոցիալական բարեփոխումներին, ինչպես նաև բազմիցս ճառերով հանդես է եկել տեղական, շրջանային և ազգային ժողովների ժամանակ։ Եղել է սուֆրաժիստական շարժման ակտիվիստ[13], 1912 թվականի հունիսին Բալթիմորում Դեմոկրատական կուսակցության ազգային համաձայնագրի ժամանակ սուֆրաժիստների մեծ երթի գլխավոր կարգադրող (chief marshal)[14]։ 1913 թվականին մասնակցել է բրիտանական սուֆրաժիստական շարժմանը, որի առաջնորդը եղել է Էմմելին Պանկհյորսթը։ Ըստ The Baltimore Sun-ի՝ հարել է սոցիալիստական և անարխիստական հայացքների։ 1913 թվականի աշնանը տեղափոխվել է Փարիզ։ Այդտեղ նա դասագիրք է գրել տուբերկուլյոզով հիվանդների խնամքի մասին՝ The Tuberculosis Nurse (1914) և ընկերացել է Գերտրուդ Սթայնի հետ[10]։

1914 թվականի օգոստոսին՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբին Լա Մոտը եղել է առաջին կամավոր գրանցվածներից մեկը, իսկ 1914-1916 թվականներին Փարիզում աշխատել է American Ambulance Service-ում (Շտապ օգնության ամերիկյան ծառայություն)։ Պատերազմի առաջին ձմռանը Լա Մոտը մտերմացել է Էմիլի Քրեյն Չադբորնի հետ (անգլ.՝ Emily Rockwell Crane Chadbourne, 1871), որն արվեստի հավաքորդ էր, Ռիչարդ Քրեյնի դուստրը, Չիկագոյի «Քրեյն քոմփանիի» (անգլ.՝ Crane Co.) հիմնադիրը, Չառլզ Քրեյնի քույրը[11] և փաստաբան Թոմաս Լինքոլն Չադբորնի նախկին կինը։ Ապրում էր Փարիզում և որի հետ Լա Մոտը որպես զույգ եղել է մինչև կյանքի վերջը։ Լա Մոտը ցանկացել է ռազմաճակատի քույր լինել, ծանոթացել է Մերի Բորդեն Թյորների հետ, որը տնօրինում էր ճակատային հոսպիտալները։ Լա Մոտը մի քանի ամսի եղել է Բելգիայում Արևմտյան ռազմաճակատի մոտ գտնող ֆրանսիական ռազմական հոսպիտալի բուժքույր[6][8][10]։ Ռազմաճակատից Փարիզ վերադառնալուց հետո նա նկարագրել է իր պատերազմական փորձը տասներեք պատմվածքներից բաղկացած The Backwash of War («Պատերազմի հետքը») ժողովածուի մեջ[6], որը հրատարակվել է 1916 թվականի սեպտեմբերին[9]։ «Women and Wives» (Կանայք և տիկնայք) պատմվածքում Լա Մոտը բացատրում է, որ ռազմական գործողությունների տարածքում ֆրանսիացի զինվորականները ամուսնացած կանանց չէին թողնում, սակայն այլ կանանց թողնում էին, որոնք կարող էին «ուրախացնել և գոտեպնդել» զինվորներին («cheer and refresh the troops»)։ Մեծ Բրիտանիայում և Ֆրանսիայում գիրքն արագորեն արգելել են։ ԱՄՆ-ում Լա Մոտի գիրքը վերահրատարակվել է մի քանի անգամ։ The New York Times-ը 1916 թվականի հոկտեմբերի 15-ին հաղորդել է, որ նրա պատմվածքները «պատմվել են կտրուկ, արագ արտահայտություններով», որոնք ոչ մի նմանություն չունեին սովորական «գրական ոճի հետ» և «խիստ ու կտրուկ շշպռել են պատերազմին»[15]։ The Masses հանդեսի քննադատը 1917 թվականի հունվարին գիրքը հայտարարել է «անմահ», պատերազմի մասին ամենանշանակալի աշխատանքներից մեկը։ 1917 թվականի ապրիլի 6-ին ԱՄՆ-ն սկսել է մասնակցել Առաջին համաշխարհային պատերազմին։ 1918 թվականի օգոստոսին ԱՄՆ կառավարությունը Լա Մոտի գիրքը ենթարկել է գրաքննության[10]։ Հոսպիտալում աշխատանքի ռեալիստական նկարագրությունը վտանգավոր է ճանաչվել ռազմական ժամանակ բարոյահոգեբանական վիճակի վրա։ Գիրքը վերահրատարակվել է 1934 թվականին[7][9]։

Սինտյա Վախտելը (Cynthia Wachtell) կարծել է, որ Լա Մոտի ոճը բավականին ազդել է Էռնեստ Հեմինգուեյի վրա Գերտրուդ Սթայնի միջոցով, որի հետ Լա Մոտն ընկերություն էր անում։ Լա Մոտը և Սթայնը միջին տարիքի երկու ամերիկուհիներ էին՝ գրողներ և լեսբիներ, դեռևս պատերազմի սկզբից։ Նրանց ընկերությունն ամրացել էր հակամարտության առաջին ձմռանը, երբ երկուսն էլ ապրում էին Փարիզում։ Թեպետ երկուսն էլ ունեին զուգընկերներ, Սթայնն ամենայն հավանականությամբ սիրահարվել է Լա Մոտին։ 1915 թվականի սկզբին նա նույնիսկ «փոքրիկ վիպակ» է գրել Լա Մոտի մասին «Ինչպե՞ս կարող էին նրանք ամուսնանալ նրա հետ» (How Could They Marry Her?) վերնագրով[8]։ Սթայնն ունեցել է The Backwash of War գրքի իր անձնական օրինակը, որը ներկայումս պահվում է Եյլի համալսարանում։ The Backwash of War ժողովածուի պատմվածքները գրված են Հեմինգուեյի ոճով՝ նրա «Հրաժեշտ զենքին» վեպի ստեղծումից դեռ շատ առաջ, որը հրատարակվել է 1929 թվականին։ Սինտյա Վախտելը նմանություն է գտել Լա Մոտի Alone («Միայնակ») պատմվածքի և 1925 թվականին Հեմինգուեյի հրատարակած «Մեր ժամանակներում» ժողովածուի պատմվածքներից մեկի միջև[15]։

Գերտրուդ Սթայնը, որն ազդել է Էռնեստ Հեմինգուեյի ոճի վրա, եղել է Լա Մոտի մտերիմ ընկերուհին
SS Tenyo Maru լայները, որով 1917 թվականի օգոստոսի 26-ին Տոկիոյից Չինաստան են ճանապարհորդել Լա Մոտը, Էմիլի Քրեյն Չադբորնը և Տարակնատ Դասը

1916 թվականին Լա Մոտը Էմիլի Քրեյն Չադբորնի հետ լքել է Եվրոպան, որպեսզի ճանապարհորդի Աֆրիկայում և Ասիայում[8]՝ ներառյալ Եթովպիայի մայրաքաղաք Ադիս Աբեբան և Կամբոջայի ջունգլիները[9]։ 1917 թվականի օգոստոսի 26-ին Տոկիոյից Չինաստան ուղևորված SS Tenyo Maru լայների վրա Լա Մոտը և Էմիլի Քրեյն Չադբորնը ծանոթանում են հնդիկ գիտնական Տարակնատ Դասի հետ[11], որը նրանց է տվել Isolation of Japan in World Politics գրքի ձեռագիրը՝ Նյու Յորքում հրատարակելու համար[12]։ Անգլիացի գրող Իվլին Վոն, 1930 թվականին հանդիպելով Լա Մոտին և Էմիլի Քրեյն Չադբորնին Եթովպիայում, նրանց անվանել է «երկու ահեղ տիկնայք», որոնց «երկարատև շփումը սարքել էր... գրեթե անբաժանելի»[10]։

1919-1934 թվականներին Լա Մոտը գրել է վեց գիրք և տասնյակ հոդվածներ ափիոնի[8] և գաղութացման[9] վաճառքի դեմ, նա գլխավորել է ափիոնի դեմ միջազգային ընկերությունը, ճանաչված հեղինակություն է եղել ափիոնի անօրինական շրջանառության խնդրով և խորհրդատվություն է անցկացրել Ազգերի լիգայում[10]։ 1930 թվականին այդ աշխատանքի համար Չինաստանի ազգայնական կառավարության կողմից պարգևատրվել է հուշամեդալով։

1940-1950-ական թվականներին ԱՄՆֆոնդային բորսայում աշխատել է ավելի քան 1 միլիոն դոլլար։ 1959 թվականին 85 տարեկանում կարևոր դեր է խաղացել «Քրեյն քոմփնիի» վերածնման գործում, որը հիմնել էր հայրը[10]։

Մահացել է 1961 թվականին։ «Նյու Յորք Թայմս»-ի հրապարակած մահախոսականում անվանվել է «ամերիկացի ամենաառաջին բուժքույրերից մեկը», որ եղել է Առաջին համաշխարհային պատերազմի դաշտում[9]։

Ջոնս Հոփքինսի համալսարանի Ալան Մեսոն Չեսնիի բժշկական արխիվում (The Alan Mason Chesney Archives) պահվում են Լա Մոտի հրապարակումները The Atlantic Monthly և Harper’s Magazine հանդեսներում, ինչպես նաև նամակները, որոնք Լա Մոտը գրել է 1911 թվականի դեկտեմբերից մինչև 1916 թվականի օգոստոսը Գերմանիայի իր մտերիմ ընկերուհի Էմի Վեսելհոֆտին (Amy Wesselhoeft)՝ մանկավարժ Ռոբերտ ֆոն Էրդբերգի կնոջը[6]։

2019 թվականին Ջոնս Հոփքինսի համալսարանի հրատարակչությունը (Johns Hopkins University Press) Լա Մոտի The Backwash of War[16] գրքի ընդլայնված հրատարակության ժամանակ հրապարակել է նրա կենսագրությունը, որը գրել է Սինտյա Վախտելը (Cynthia Wachtell)[9]։

Լա Մոտի The Backwash of War գիրքը 2009 թվականին հոլանդերեն է թարգմանել Էրվին Մորտյեն[17]։

Աշխատություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Էլեն Լա Մոտը Նոր Գվինեայից հազվագյուտ սև կակադուի հետ, 1928

Լա Մոտի աշխատանքները ներառում են[6]՝

  • The Tuberculosis Nurse (1914)
  • The Backwash of War (1916)
  • Peking Dust (1919)
  • Civilization (1919)
  • The Opium Monopoly (1920)
  • The Ethics of Opium (1924)
  • Snuffs and Butters (1925)
  • Opium at Geneva (1929)

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Faceted Application of Subject Terminology
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 (not translated to mul) Գուտենբերգ նախագիծ(բազմ․)Project Gutenberg Literary Archive Foundation, 1971.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Williams L. La Motte, Ellen Newbold (27 November 1873–02 March 1961), nurse, writer, and activist // American National Biography Online / S. Ware[New York]: Oxford University Press, 2018. — ISSN 1470-6229doi:10.1093/ANB/9780198606697.ARTICLE.1302684
  4. 4,0 4,1 4,2 Library of Congress AuthoritiesLibrary of Congress.
  5. Online Biographical Dictionary of the Woman Suffrage Movement in the United States / T. Dublin, K. K. SklarAlexander Street Press.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 «Ellen N. La Motte Collection». Alan Mason Chesney Medical Archives (անգլերեն). Johns Hopkins Medical Institutions. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 14-ին.
  7. 7,0 7,1 Wachtell, Cynthia (2019 թ․ մայիսի 22). «A Woman Who Wrote About War: Recovering Ellen N. La Motte's The Backwash of War» (անգլերեն). Nursing Clio. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 14-ին.
  8. 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Стайн, Гертруда Автобиография Алисы Б. Токлас  : [роман] = Autobiography of Alice B. Toklas / пер. с англ. Ирины Ниновой. — СПб.: Инапресс, 2000. — С. 248. — 392 с. — (Цветы зла). — ISBN 5-87135-091-7
  9. 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 Wachtell, Cynthia (2019 թ․ փետրվարի 13). «Ellen N. La Motte and The Backwash of War: The "Lost" Author of a "Lost" Classic» (անգլերեն). JHU Press. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 14-ին.
  10. 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 Wachtell, Cynthia Ellen Newbold La Motte(անգլ.) // Harvard Magazine. — 2019. — № 7. — С. 44. Архивировано из первоисточника 14 Հունիսի 2019.
  11. 11,0 11,1 11,2 Gould, Harold A. Sikhs, Swamis, Students and Spies: The India Lobby in the United States, 1900-1946. — SAGE Publications Pvt. Ltd, 2006. — P. 276. — 460 p. — ISBN 978-0761934806
  12. 12,0 12,1 Tapan K. Mukherjee Taraknath Das: Life and letters of a revolutionary in exile. — National Council of Education, Bengal, Jadavpur University, 1998. — P. 105. — ISBN 978-8186954003
  13. Williams LM. Ellen N. La Motte: the making of a nurse, writer, and activist(անգլ.) // Nursing history review / American Association for the History of Nursing. — 2015. — Т. 23. — С. 56—86. — PMID 25272476.
  14. March Like Men(անգլ.) // The Baltimore Sun. —Baltimore, Maryland, 1912. — С. 20.
  15. 15,0 15,1 Wachtell, Cynthia (2019 թ․ ապրիլի 2). «Did a censored female writer inspire Hemingway's famous style?» (անգլերեն). The Conversation. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 14-ին.
  16. The Backwash of War: An Extraordinary American Nurse in World War I / Ellen N. La Motte; edited by Cynthia Wachtell. — Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press, 2019. — 264 p. — ISBN 978-1421426716
  17. Ellen N. la Motte Het kielzog van de oorlog = Backwash of War / inleiding en vertaling Erwin Mortier. — Amsterdam: De Bezige Bij, 2014. — ISBN 978-90-234-8965-8(չաշխատող հղում)

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Williams LM. Ellen N. La Motte: the making of a nurse, writer, and activist(անգլ.) // Nursing history review / American Association for the History of Nursing. — 2015. — Т. 23. — С. 56—86. — PMID 25272476.
  • The Backwash of War: An Extraordinary American Nurse in World War I / Ellen N. La Motte; edited by Cynthia Wachtell. — Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press, 2019. — 264 p. — ISBN 978-1421426716
  • Hazel Hutchinson, The War That Used Up Words: American Writers and the First World War. New Haven, CT: Yale University Press, 2015.
  • Robson, Martin (ed.). (2014). Introduction. In: La Motte, Ellen N. [1916]. The Backwash of War. Great Britain: Conway Publishing. 978-1-84486-258-0– via Internet Archive.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էլեն Նյուբոլդ Լա Մոտ» հոդվածին։