Տիեզերական արագություն

Տիեզերական արագություն (առաջին $v$ ₁, երկրորդ $v$ ₂, երրորդ $v$ ₃ և չորրորդ $v$ ₄), այն նվազագույն արագությունն է, որով ազատ շարժվող մարմինը կարող է երկնային մարմնի մակերևույթից

$v$ ₁ (շրջանային արագություն)` դառնալ այդ մարմնի արբանյակ
$v$ ₂ (պարաբոլային արագություն)` հաղթահարել երկնային մարմնի ձգողականությունը և հեռանալ անսահմանություն
$v$ ₃` հաղթահարել աստղի ձգողականությունը և հեռանալ աստղային համակարգից
$v$ ₄` հեռանալ գալակտիկայից

Երրորդ և չորրորդ տիեզերական արագությունները անհամեմատ ավելի քիչ են գործածվում։ Երկրորդ տիեզերական արագությունը հաշվում են անտեսելով շրջապատում գտնվող այլ երկնային մարմինների ձգողականությունը։

Առաջին և երկրորդ տիեզերական արագությունների միջև կա հետևյալ առնչությունը

v_{2}={\sqrt {2}}v_{1}.

Երկնային մարմնի մակերևույթին շրջանային արագության քառակուսին հավասար է նյուտոնյան պոտենցիալին ( $Φ$ ) հակառակ նշանով

v_{1}^{2}=-\Phi ={\frac {GM}{R}}.

, ուր

M

— մոլորակի զանգվածն է,

R

— երկնային մարմնի շառավիղն է,

G

— գրավիտացիոն հաստատունն է։

Երկնային մարմնի մակերևույթին պարաբոլային արագության քառակուսին հավասար է կրկնակի նյուտոնյան պոտենցիալին ( $Φ$ ) հակառակ նշանով

v_{2}^{2}=-2\Phi =2{\frac {GM}{R}}.

Տարբեր երկնային մարմինների առաջին և երկրորդ տիեզերական արագությունները

Երկնային մարմին	Զանգված (Երկրի զանգվածի հետ համեմատած)	$v$ ₁, կմ/վ	$v$ ₂, կմ/վ
Լուսին	0,0123	1,680	2,375
Մերկուրի	0,055	3,05	4,3
Մարս	0,108	3,546	5,0
Վեներա	0,82	7,356	10,22
Երկիր	1	7,91	11,2
Ուրան	14,5	15,6	22,0
Նեպտուն	17,5	16,7	24,0
Սատուրն	95,3	25	36,0
Յուպիտեր	318,3	43	61,0
Արև	333 000	437	617,7
Սիրիուս B	325 675		10 000
Նեյտրոնային աստղ	666 000		200 000
Սև անցք	832 500 — 5,6×10¹⁵		299 792,458 (լույսի արագություն)

Տես նաև