Մեծ արգելախութ

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մեծ արգելախութ
Great Barrier Reef*
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգություն
Մեծ արգելախութի հատված — տեսարան տիեզերքից։
Երկիր Ավստրալիա Ավստրալիա
Տիպ բնական
Չափանիշներ vii, viii, ix, x
Ցանկ ՅՈՒՆԵՍԿՕ֊ի ցանկ
Աշխարհամաս**
Ընդգրկման պատմություն
Ընդգրկում 1981  (5-րդ նստաշրջան)
Համար 154
* Անվանումը պաշտոնական անգլերեն ցանկում
** Երկրամասը ըստ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի դասակարգման
Համաշխարհային ժառանգություն
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի դրոշը ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգություն ,
օբյեկտ № 154
ռուս.. • անգլ.. • ֆր.

Մեծ արգելախութ, կորալյան խութերի և կղզիների խումբ Կորալյան ծովում` Քվինսլենդի ափերի մոտ (Ավստրալիա)։ Կորալյան խութերի` աշխարհում ամենամեծ համակարգն է` բաղկացած 2.900 առանձին խութերից և 900 կղզիներից[1][2][3]։ Ձգվում է Ավստրալիայի հյուսիսարևելյան ափի երկայնքով շուրջ 2300 կմ (1.400 մղոն)։ Ընդհանուր մակերեսը 344.400 կմ² է, որ հավասար է Մեծ Բրիտանիայի մակերեսին[4][5]։ Հյուսիսային հատվածում լայնությունը 2 կմ է, իսկ հարավայինում՝ 152 կմ։ Արգելախութի մեծ մասը գտնվում է ջրի տակ։ Հարավում Արգելախութը գտնվում է ափից 300 կմ, իսկ հյուսիսում 32 կմ հեռավորության վրա։

Մեծ արգելախութը կարելի է տեսնել տիեզերքից։ Այն կենդանի օրգանիզմներից բաղկացած միասնական ամենամեծ համակարգն է աշխարհում[6]։ Արգելախութը բաղկացած է միլիարդավոր մանրագույն օրգանիզմներից, որոնք կոչվում են կորալյան պոլիպներ[7]։ Այն լայն կեսաբազմազանություն ունի, և 1981 թվականին ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցուցակում։ CNN ընկերությունն այն անվանել է աշխարհի` բնության յոթ հրաշալիքներից մեկը[8]։ Քվինսլենդի ազգային ֆոնդն այն անվանել է Քվինսլենդ նահանգի «պետական սրբապատկեր»[9]։

Արգելախութի մեծ մասը պահպանվում է Մեծ արգելախութի ծովային պարկի կողմից, որը նպաստում է մարդու` խութի վրա ունեցած ազդեցության (ձկնորսություն, զբոսաշրջություն) սահմանափակմանը։ Խութի միջավայրի և նրա էկոհամակարգի մեկ այլ բացասական ազդեցություն էլ կեղտաջրերն են, կլիմայի փոփոխությունը, որոնք կորալների զանգվածային գունաթափման պատճառ են հանդիսանում։ 2012 թվականի հոկտեմբերին տպագրված ԳԱԱ ուսումնասիրությունների համաձայն` խութը 1985 թվականի համեմատությամբ կորցրել է իր կորալային ծածկույթի գրեթե կեսը[10]։

Մեծ արգելախութը հայտնի է վաղուց և օգտագործվել է Ավստրալիայի բնիկների ու Տոռեսի նեղուցի կղզիների բնակիչների կողմից։ Այն նրանց մշակույթի ու հավատալիքի կարևոր մաս է կազմում։ Արգելախութը նշանավոր վայր է զբոսաշրջիկների համար, հատկապես Ուիթսանդի և Քերնս կղզիների մոտ։ Զբոսաշրջությունը շրջանի տնտեսական գործունեության կարևորագույն մաս է կազմում` ապահովելով տարեկան մոտ 3 միլիարդ դոլար եկամուտ[11]։ 2014 թվականի նոյեմբերին Google-ն իր քարտեզներում տեղադրել է Մեծ արգելախութի եռաչափ պատկերը[12]։

2016 թվականի հաշվետվության մեջ ասվում է, որ կորալների գունաթափումն ավելի տարածված է, քան կարծում էին նախկինում։ Դա լավագույնս երևում է արգելախութի հյուսիսային մասերում[13]։ Այդ երևույթը պայմանավորված է կլիմայի փոփոխությամբ, օվկիանոսի ջրերի տաքացմամբ։ 2016 թվականի հոկտեմբերին Outside ամսագիրը հրատարակել է խութի «մահախոսականը», սակայն հոդվածն արժանացել է քննադատության այն պատճառով, որ այն ժամանակից շուտ է հոռետեսական տրամադրություններ արտահայտում` խոչընդոտելով արգելախութի կայունության ամրացմանը[14][15]։ 2017 թվականի մարտին Նեյչր (անգլ.՝ Nature) ամսագիրը հրապարակել է փաստաթուղթ, որը ցույց է տալիս, որ 2016 թվականի ընթացքում արգելախութի հյուսիսային մասում մահացել է հսկայական հատված` մոտ 800 կմ երկարությամբ, ինչը կապված է ջրի ջերմաստիճանի հետ։ Հոդվածի հեղինակները բարձրացնում են կլիմայի գլոբալ փոփոխության խնդիրը։

Աշխարհագրություն և երկրաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստորջրյա խութերը ուղղաթիռից։ Կորալային խութերի առաջացման համար անհրաժեշտ է ոչ մեծ խորություն, ընդ որում ջրերն այնտեղ պիտի տաք լինեն ամբողջ տարին

Մեծ արգելախութը Մեծ Ջրբաժան լեռնաշղթայի հստակ ընդգծված բաժանարար գիծն է։ Այն ներառում է առավել մանր Մյուրեյ կղզիները, ձգվում է Տոռեսի նեղուցից (Բրամբլ Կեյից` նրա ամենահյուսիսային կղզուց մինչև Պապուա Նոր Գվինեայի հարավային ափերը) հյուսիսում մինչև Լեդի Էլիոթ լճի անանուն անցումը (նրա ամենահարավային կղզին) և հարավում մինչև Ֆրեյզեր կղզին[16]։ Լեդի Էլիոթը գտնվում է Բրամբլ Քեյից 1915 կմ հարավ-արևելք[17]։

Տեկտոնական պլատֆորմի տեսությունը մատնանշում է, որ Ավստրալիան տարեկան 7 սմ հյուսիս է տեղաշարժվում` սկսած կայնոզոյի դարաշրջանից[18][19]։ Արևելյան Ավստրալիան տեկտոնական բարձրացման շրջան է ապրել, ինչի հետևանքով Քվինսլենդում ջրբաժան ճեղքվածք է առաջացել 400 կմ երկարությամբ։ Այդ ժամանակ Քվինսլենդում նաև շատ հրաբուխներ են ժայթքել` բազալտե հոսք ունենալով[20]։ Դրանցից մի քանիսը վերածվել են հրաբխային բարձր կղզիների[21]։ Կորալյան ծովի գոյացումից հետո կորալյան խութերը սկսել են ձևավորվել ավազանում, սակայն մոտ 25 միլիոն տարի առաջ հյուսիսային Քվինսլենդը դեռևս գտնվում էր արևադարձային հատվածից հարավ ընկած չափավոր ջրերում, ինչը մեծապես նպաստել է կորալների աճին[22]։ Մեծ արգելախութի ձևավորման ու զարգացման պատմությունը բարդ է. այն բանից հետո, երբ Քվինսլենդը մխրճվեց արևադարձային ջրերի մեջ, նրա վրա մեծ ազդեցություն են թողել խութերի աճն ու անկումը ծովի մակարդակի փոփոխման հետ[23]։

Խութերը կարող են տարեկան աճել տրամագծով 1-3 սմ և ուղղագիծ` 1-25 սմ, սակայն նրանք աճում են միայն 150 մ խորությունից բարձր հատվածում, քանի որ արևի լույսի կարիք ունեն և չեն կարող աճել ծովի մակարդակից ցածր[24]։ Երբ 24 միլիոն տարի առաջ Քվինսլենդի վրա թափվեցին արևադարձային ջրերը, աճեցին որոշ կորալներ, սակայն նստվածքների կուտակման ռեժիմում էրոզիայի է ենթարկվում Մեծ Ջրբաժան լեռնաշղթան, իսկ գետերի դելտաները, տիղմը անբարենպաստ պայմաններ էին առաջացնում կորալների աճի համար[25]։ Մոտ 10 միլիոն տարի առաջ ծովի մակարդակը զգալիորեն իջնում է, ինչը նույնպես նպաստում է նստվածքների կուտակմանը (սեդիմենտացիա)։ Արգելախութի հիմքի համար, հնարավոր է, անհրաժեշտ է տիղմ, քանի դեռ նրա ծայրը հեռու չէր, որ նստվածքային տիղմը նպաստեր կորալների աճին։ Բացի այդ, մոտ 400.000 տարի առաջ եղել է առանձնահատուկ տաք միջսառցաշրջանային ժամանակ, երբ ծովի մակարդակն ավելի բարձր է եղել և ջրի ջերմաստիճանը բարձրացել է 4 °C-ով (7 °F)[26]։

Հողը, որը ձևավորել է ներկայիս Մեծ արգելախութի հիմքը, եղել է ափամերձ հարթություն, որը գոյացել է Մեծ Ջրբաժան լեռնաշղթայի` էրոզիայի ենթակված գոյացություններից, նրա առավել խոշոր բլուրներից (նրանցից շատերը առավել հին խութերի կամ երբեմն էլ հրաբուխների մնացորդներ էին)[19][21][27]։ Մեծ արգելախութի հետազոտական կենտրոնը (Cooperative Research Centre) գտել է կորալների կմախքներ, որոնք կարող են միլիոնավոր տարիների պատմություն ունենալ[28]։ Մեծ արգելախութի ծովային պարկը (Great Barrier Reef Marine Park Authority, կրճատ` GBRMPA) տեսակետ է հայտնել, որ խութային կառուցվածքի ամենավաղ վկայություններն ի հայտ են եկել 600.000 տարի առաջ[29]։ Նույն պարկի տվյալներով ենթադրվում է, որ կենդանի խութերի ներկայիս կառուցվածքը սկսել է զարգանալ 20.000 տարի առաջ։ Ծովային գիտությունների ավստրալիական ընկերությունը ներկայիս խութի աճման սկիզբ է համարում սառցաշրջանի վերջին առավելագույնի ժամանակը։ Մոտավորապես հենց այդ ժամանակ ծովի մակարդակը 120 մ-ով ցածր էր ներկայիս մակարդակից[27]։

Հերոն կղզի։ Կորալային խութ Մեծ արգելախութի հարավային մասում

20.000-ից 6.000 տարի առաջ ծովի մակարդակն անընդհատ աճում է ամբողջ աշխարհում։ Հաշվի առնելով այն ցուցանիշը, թե ինչպես է այն բարձրացել, կորալները կարող էին հետագայում աճել ափամերձ հարթության` կրկին ջրասույզ եղած սահմանային բլուրներին։ Մոտ 13.000 տարի առաջ ծովի մակարդակն ընդամենը 60 մ-ով էր ցածր ներկայիս մակարդակից, և կորալները սկսում են շրջապատել առափնյա հարթության բլուրները, որոնք այդ ժամանակ արդեն մայրցամաքային կղզիներ էին։ Երբ ծովի մակարդակը ավելի շատ է բարձրանում, մայրցամաքային կղզիներից շատերն ընկղմվում են ջրի տակ։ Կորալները կարող էին աճել սուզված բլուրների մոտ` ձևավորելով ներկայիս խութերն ու մեծաբեկորները։ Ծովի մակարդակն այստեղ վերջին 6.000 տարիներին գրեթե չի փոփոխվել։ Արգելախութի ուսումնասիրությունների կենտրոնը (Reef Research Centre, կրճատ` CRC) ներկայիս խութի կենդանի կառուցվածքը գնահատում է 6.000-8.000 տարեկան[28]։ Ծանծաղ ջրերի խութերում, որոնք տեսանելի են արբանյակային և աերոլուսանկարներում, կա 20.679 կմ² մակերես, որի մեծ մասը` մոտ 80 %-ը, աճել է կրաքարային պլատֆորմի վրա. դրանք համարվում են նախկին խութերի վերապրուկները[30][31]։

Հին արգելախութի մնացորդները, որոնք նման են Մեծ արգելախութին, կարելի է գտնել Քիմբերլի շրջանում (Արևմտյան Ավստրալիա)[32]։

Մեծ արգելախութի համաշխարհային ժառանգության տարածքը բաժանված է 70 կենսաշրջանների, որոնցից 30-ը խութերի բիոտարածքներ են[33][34][35]։ Մեծ արգելախութի հյուսիսային մասում առաջացել են կորալային և դելտայաձև խութեր. այս կառուցվածքի խութեր խութերի մնացյալ համակարգում չի հայտնաբերվել։ Համակարգում չկան օղակակղզիներ, իսկ մայրցամաքին կպած խութերը եզակի են[19][36]։

Եզրազարդված խութերը լայնորեն տարածված են, բայց ավելի շատ հանդիպում են Մեծ արգելախութի հարավային մասում, որն ամրացված է բարձր կղզիներին, օրինակ` Ուիթսանդի կղզիներին։ Ծովալճակների խութեր կան Մեծ արգելախութի հարավային մասում, ինչպես նաև հյուսիսում` Թագուհի Շառլոտայի ծովածոցի մոտ։ Կրիզիսային խութերը առավել տարածված են արգելախութի միջնամասում, օրինակ` Լիզարդ կղզի ազգային պարկի մոտ։ Խաչանման խութեր են հանդիպում Մեծ արգելախութի ծայր հյուսիսում, ինչպես նաև Սուենի խութերում (20°-22° հարավ)։ Հարթ խութեր են հանդիպում հյուսիսային և հարավային մասերում` Քեյփ-Յորք թերակղզուց ոչ հեռու։ Կղզիների մեծամասնությունը Արգելախութում գտնվում է հարթ խութերի վրա[37]։

Բնապահպանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարատեսակ գունագեղ կորալներ Ֆլին խութում, Քերնսի մերձակայք

Մեծ արգելախութը պահում է կյանքի բազմազանությունը, սակայն ոչնչացման վտանգի տակ են գտնվում մահացող կենսաբանական տեսակներ, որոնցից մի քանիսը կարող են էնդեմիկ լինել խութային համակարգի համար[38][39]։

Կետերի, դելֆինների, ծովախոզերի 30 տեսակ գրանցված են Մեծ արգելախութում, ներառյալ` սապատավոր կետը, գաճաճ կետը։ Արգելախութում ապրում է ձկների ավելի քան 1.500 տեսակ, այդ թվում կորալային կարմրախայտ, ծաղրածու ձուկ (Amphiprioninae), Lutjanus bohar, Lutjanidae, մի քանի տեսակ պերկեսներ[40][41]։ 49 տեսակ տեղի ձկների և 84 տեսակ այլ ձկների ձկնկիթ հայտնվում է խութերի տարածքում։ Խութերում հանդիպում է ծովային օձերի յոթ տեսակ, որոնք հաստատվել են 50 մ խորության տաք ջրերում և ավելի հաճախ հանդիպում են հարավային հատվածում[42]։ Համաշխարհային ժառանգության հատվածում ոչ մի տեսակ էնդեմիկ չէ և ենթարկված չէ վտանգի[43]։

Ծովային կանաչ կրիան Մեծ արգելախութի տարածքում

Ծովային կրիաների վեց տեսակ գալիս է խութ բազմանալու նպատակով։ Դրանք են կանաչ կրիան, մաշկավոր կրիան, բիսան, լոգերհեդը, ավստրալիական կանաչ կրիան և դեղնականաչ կրիան։ Կանաչ ծովային կրիաները Մեծ արգելախութում ունեն գենետիկորեն տարբեր երկու պոպուլյացիա, որոնցից մեկը հանդիպում է խութի հյուսիսային, իսկ մյուսը` հարավային մասում[44]։ Ջրիմուռների 15 տեսակները դեպի իրենց են գրավում կրիաներին ու այլ ձկների` ապահովելով նրանց ապրելու միջավայրով[45]։ Ծովային ջրիմուռների առավել տարածված տեսակներից են` Halophila և Halodule[46]։

Ծովային բարձրակատար կոկորդիլոսներն ապրում են խութի առափնյա հատվածի մանգրուվային աղի ճահճուտներում[47]։ Կոկորդիլոսների կուտակումներ չեն լինում, այդտեղ նրանց խտությունը ցածր է[43]։ Արգելախութում ապրում են մոտ 125 տեսակ շնաձկներ, տափաձկներ, քիմերանմաններ[48][49]։ Խութում հաստատվել են մոտ 5.000 տեսակ փափկամարմիններ, այդ թվում` հսկայական տրիդակնան (Tridacna gigas)։ Գրանցվել են 49 տեսակ ծովային ձկներ և 9 տեսակ ծովաձիուկներ։ Կղզիներում ամենաքիչը 7 տեսակ գորտեր են բնակվում[50]։

251 տեսակի թռչուններ այցելում են խութ` այնտեղ ապաստանելու և բույն դնելու համար, ներառյալ` սպիտակափոր արծիվը, վարդագույն քարադրանմանը[51]։ Բնադրման հիմնական գոտիները խութի հյուսիսային ու հարավային շրջաններն են, որտեղ 1.4-1.7 միլիոն թռչուն տարածքն օգտագործում են բազմացման համար[52][53]։ Մեծ արգելախութում կան բույսերի 2.195 հայտնի տեսակ, որոնցից երեքն էնդեմիկ են։ Հյուսիսային կղզիներում հաշվվում է 300-350 տեսակ բույս, որոնք, որպես կանոն, բնափայտային են, իսկ հարավային կղզիներում` 200, որոնք խոտաբույսային են։ Ուիթսանդի շրջանը ամենաբազմազանն է. այստեղ հանդիպում են 1.114 տեսակ բույսեր։ Բույսերը տարածվում են թռչունների միջոցով[50]։

Խութային համակարգում բնակվում են ամենաքիչը 330 տեսակ ասցիդիաներ` 1-10 սմ տրամագծով։ Խութերի մեջ բնակվում են 300-500 տեսակ կակղամորթներ[49]։ Արգելախութում կան 400 տեսակ կորալներ` ինչպես փափուկ (Alcyonacea), այնպես էլ պինդ (Scleractinia)։ Նրանց գամետների մեծ մասը բազմանում են զանգվածաբար` պայմանավորված գարնանն ու ամռանը ծովի ջրի ջերմաստիճանի բարձրացմամբ, լուսնի և օրվա շրջափուլերով։ Մեծ արգելախութում արտաքին խութերը երևում են մեկ շաբաթվա ընթացքում հոկտեմբերի լիալուսնից հետո, իսկ ներքին խութերն ի հայտ են գալիս նոյեմբեր-դեկտեմբերին[54]։ Արգելախութի ընդհանուր փափուկ կորալները պատկանում են 36 տեսակի[55]։ Խութաթմբերում առկա են մոտ 500 տեսակ ջրիմուռներ` ներառյալ Halimeda ջրիմուռի 13 տեսակ, որոնք զբաղեցնում են կրաքարային` 100-110 մ լայնությամբ` նրանց մակերևույթին ձևավորելով մինիէկոհամակարգեր, որոնք համապատասխանում են խոնավ անտառների ծածկույթին[56]։

Բնապահպանական վտանգներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծովի ջերմաստիճանը և Մեծ արգելախութի գունաթափումը

Կլիմայական փոփոխությունները, աղտոտվածությունը, ծովաստղերը (Acanthaster planci) և ձկնորսությունը Մեծ արգելախութի համակարգին սպառնացող հիմնական վտանգներն են։ Վտանգ են ներկայացնում նաև նավերի վթարները, նավթի արտահոսքը, արևադարձային ցիկլոնները[57]։ Խութի կմախքային գիծը կորալների հիվանդություն է, որ պայմանավորված է Halofolliculina corallasia նախակենդանիներով և սպառնում է 31 տեսակ կորալների[58]։ ԳԱԱ հետազոտությունների համաձայն, որ կատարվել է 2012 թվականին՝ 1985 թվականի համեմատությամբ Մեծ արգելախութը կորցրել է իր կորալների կեսից ավելին, որի երկու երրորդը պայմանավորված է վերոնշյալ պատճառներով[59]։

Կլիմայի փոփոխություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեծ արգելախութի ծովային պարկի ղեկավարությունը կարծում է, որ Մեծ արգելախութին ավելի շատ սպառնում է կլիմայի փոփոխությունը, որի հետևանքով տաքանում են օվկիանոսի ջրերը` առաջացնելով կորալների գունազրկում[60][61]։ Բարձր ջերմաստիճանի պատճառով կորալների գունազրկման զանգվածային դեպքեր են տեղի ունեցել 1998, 2002, 2006 թվականներին[62]։ Սպասվում է, որ ադ երևույթը կկրկնվի արդեն ամեն տարի[63]։ Պայմանավորված գլոբալ տաքացման շարունակական բնույթով` կորալները լրջագույն վնաս են կրում ջրերի տաքացումից։ Ջրի ջերմաստիճանի` նույնիսկ 1° բարձրացման դեպքում պոլիպներում ապրող ջրիմուռները ոչնչանում են, և տեղի է ունենում գունազրկում, ինչն էլ հանգեցնում է հիվանդությունների. դրանք իրենց հերթին կործանարար հետևանք կարող են հանդիսանալ խութային համակարգի համար[64]։

2017 թվականի հուլիսին Լեհաստանի Կրակով քաղաքում կայացել է Համաշխարհային ժառանգության կոմիտեի նիստը։ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն հիմնահարցի լուծման ծրագրում, որը քննարկվել է 2017 թվականի հունիսին խորհրդակցության ձևով, իր մտահոգությունն է արտահայտել Մեծ արգելախութում կորալների գունազրկման հետևանքների հարցի շուրջ։ Ծրագրի շրջանակներում Ավստրալիային զգուշացրել են, որ առանց ջրի մաքրությունը պահպանելու լուրջ նախաձեռնությունների մինչև 2050 թվականը ավելի մեծ խութ չենք ունենա[65]։

Կլիմայի փոփոխություններն իրենց հետևանքն են թողնում նաև խութի այլ կենսատեսակների վրա. ջրի ջերմաստիճանի տատանումները ստիպում են որոշ ձկների կեցության նոր միջավայր գտնել` դրանով իսկ վտանգելով նրանց կյանքը ավելի մեծ գիշատիչների ու ծովային թռչունների համար կեր դառնալով։ Կլիմայի փոփոխությունը ազդում է նաև ծովային կրիաների կենսակերպի վրա[66]։

Մեծ արգելախութում կորալներում գունազրկման երևույթները 20 մ-ից խոր հատվածում այնքան էլ լավ ուսումնասիրված չեն, ինչպես ծանծաղ ջրերում հանդիպող համանման երևույթները, սակայն վերջերս կատարված ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ օվկիանոսի ջրերի տաքացումը իր բացասական ազդեցությունն է ունենում նաև այդ խորության գոյացությունների վրա։ Հաստատվել է, որ առավել խոշոր հինգ կորալային խութերը գունազրկվել են ջրի ջերմաստիճանի բարձրացման արդյունքում` հաստատելով այն փաստարկը, որ հիմնային կորալները զգայուն են ջերմաստիճանի հանդեպ[67]։

Աղտոտվածություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արմատական մեկ այլ վտանգ, որին առնչվում է Մեծ արգելախութը, ջրի որակի վատացումն ու աղտոտվածությունն է։ Հյուսիսարևելյան Ավստրալիայի գետերը արևադարձային մակընթացությունների ժամանակ աղտոտում են Արգելախութը։ Աղտոտվածության 90 %-ը բաժին է ընկնում ֆերմաների կեղտաջրերին[68]։ Մեծ արգելախութի շրջակա հողերի 80 %-ն օգտագործվում է գյուղատնտեսական նպատակով` ներառյալ շաքարի ճակնդեղի մշակումը և խոշոր եղջերավոր անասունների արոտը։ Հողագործությունը և անասնապահությունը վտանգում են Մեծ արգելախութը գյուղատնտեսական գործունեության հետևանքով առաջացած կեղտագրերի հոսքի պատճառով, որոնք պարունակում են սննդային ու քիմիական տարրեր` պարարտանյութեր, հերբիցիդներ, պեստիցիդներ։ Դրանք մեծագույն սպառնալիք են կորալների առողջությանն ու խութերի կենսաբազմազանությանը[69]։ Մեծ արգելախութի և Տոռեսի նեղուցի համար վտանգ են ներկայացնում նաև տեղումները, որոնք պարունակում են մեծ քանակությամբ պղինձ և այլ ծանր մետաղներ, որոնք արդյունահանվում են Պապուա Նոր Գվինեայի Ok Tedi Mine հանքավայրում[70]։

Կորալների ուսումնասիրության կենտրոնի վկայությամբ կորալների մոտ 67 %-ը ոչնչացել է Արգելախութի հյուսիսային հատվածում[71]։

Ափամերձ ջրաճահճային հանդավարների կորուստ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոսքի խնդիրը խորանում է ափամերձ ջրաճահճային հանդավարների կորստի հետ, որոնք տոքսինների համար ծառայում են իբրև բնական ֆիլտր և օգնում են զտել նստվածքը[72][73][74]։ Համարվում է, որ ջրի վատ որակը պայմանավորված է լույսի և թթվածնի համար ջրիմուռների մրցակցության ուժեղացմամբ[75]։

Էվտրոֆիկացիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆերմերային գործունեությունը հանգեցնում է ազոտի, ֆոսֆորի և կալիումի արտանետմանը օվկիանոսային համակարգ, ինչը նպաստում է ջրիմուռների աճին։ Դրա հետևանքով ավելանում է թթվածնի սպառումը, ինչը փոքրացնում է վնասված շրջանների կենսաբազմազանությունը` փոխելով խութերի կենդանատեսակների կազմը։ Ավստրալիայի ծովային գիտությունների ինստիտուտի աշխատակիցներ Կատարինա Ֆաբրիցիուսի (Katharina Fabricius) և Գլեն Դեթի (Glen Death) ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ խութերի այն շրջաններում, որոնք հեռու են գյուղատնտեսական տարածքներից, կարծր կորալների քանակը գրեթե կրկնապատկվել է[69]։

Փոշոտման արդյունքում մեծանում է ֆիտոպլանկտոնի քանակությունը, որը հասանելի է ծովաստղերի ձկնկիթին։ Հետազոտությունը ցույց է տվել, որ քլորոֆիլի կրկնապատկումը ջրում հանգեցնում է ծովաստղերի ձկնկիթի կենսունակության տասնապատկմանը։

Նստվածքային արտանետում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆերմերային տնտեսությունների նստվածքային արտանետումները քիմիական տարրեր են տեղափոխում խութերի միջավայր, ինչպես նաև պակասեցնում են թափանցող լույսի քանակությունը, որը հասանելի կլիներ կորալներին` նվազեցնելով նրանց` շրջակա միջավայրից էներգիա կլանելու հատկությունը։

Պեստիցիդներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պեստիցիդները, որոնք օգտագործվում են գյուղատնտեսության մեջ, բաղկացած են այնպիսի ծանր մետաղներից, ինչպիսիք են սնդիկը, կապարը, մկնդեղը և թունավոր այլ նյութեր, որոնք շրջակա միջավայր են արտանետվում գյուղատնտեսական նշանակության հողերի էրոզիայի արդյունքում, ինչը քայքայիչ ազդեցություն է ունենում կորալների վրա։

Կեղտոտում հանքարդյունաբերությունից[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Քվինսլենդ նիկել» հանքարդյունաբերական ընկերությունը 2009-2011 թվականներին նիտրատների բարձր պարունակությամբ ջրեր է բաց թողել դեպի Մեծ արգելախութ` արտանետելով մոտ 516 տ կեղտահոս ջրեր։ Մեծ արգելախութի ծովային պարկի ղեկավարությունը հատարարել է. «Մենք հետևողականորեն հայտնել ենք ընկերությանը ուսումնասիրել այլ տարբերակների հնարավորություն, որոնց արդյունքում արտանետումները շրջակա միջավայր բաց չեն թողնվի, և ծրագիր մշակել այդ վտանգը չեզոքացնելու համար, սակայն պարկի ընկերությունն օրեսդրական իրավասություն չունի վերահսկելու Յաբուլու ամբարտակի պոչամասը»[76]։

Ծովաստղեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծովաստղ (Crown-of-thorns starfish)

Ծովաստղերը (լատին․՝ Acanthaster planci) սնվում են կորալային պոլիպներով։ Արգելախութի հետազոտական կենտրոնի տվյալներով 2000 թվականին նրանց թվաքանակի աճը հանգեցրել է որոշ խութերում կորալային ծածկույթի 66 % կորստին։ Նման աճը պայմանավորված է բնական ցիկլով, ջրի որակի վատացմամբ և ծովաստղերով սնվող գիշատիչների որսի աճով[77][78]։

Որս[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ձկնորսության ծավալների աճը սննդային շղթայի խախտման առիթ է հանդիսացել, ինչը չափազանց կարևոր է խութի կյանքի համար։ Ձկնորսությունը Արգելախութի վրա բացասաբար է ազդում նաև նավերի կողմից ջուրն աղտոտելու, ցանկալի տեսակների (դելֆիններ, կրիաներ) որսի և ձկնորսական ցանցերի, խարիսխների նետման առումով[79]։ 2004 թվականի կեսերի դրությամբ Մեծ արգելախութի ծովային պարկի մեկ երրորդը պաշտպանված է ցանկացած տեսակի որսից` առանց գրավոր թույլտվության[80]։

Նավարկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նավերի վթարները էական խնդիր են հանդիսանում, քանի որ նավային մի քանի առևտրական ուղիներ անցնում են Մեծ արգելախութի վրայով[81]։ Չնայած այդ ուղին այնքան էլ դյուրին չէ, սակայն նավագնացության մեջ այն առավել հարմարավետ ուղի է համարվում, քանի որ մեխանիկական խափանման դեպքում նավերը կարող են անվտանգ գնալ վերանորոգման[82]։ Մեծ արգելախութի շրջանում գրանցվել է մոտ 1.600 նավաբեկություն[83]։ 2010 թվականի ապրիլի 3-ին ածուխի խոշոր տեղափոխող Shen Neng 1 բալկերը կայանել է Դուգլաս Շոալսի ծանծաղուտում` ջրի մեջ 4տ յուղ արտանետելով և դրանով իսկ Մեծ արգելախութին զգալի վնաս հասցնելով[84][85]։

Կիրառում մարդու կողմից[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Shen Neng 1 բալկեր, ապրիլի 5, 2010

Մեծ արգելախութը հայտնի է վաղուց և օգտագործվել է Ավստրալիայի բնիկների և Տոռեսի նեղուցի կղզիների բնակիչների կողմից։ Ավստրալիայի բնիկներն այս կողմերում ապրել են ամենաքիչը 40.000 տարի, իսկ Տոռեսի նեղուցի կղզիների բնակիչները` 10.000 տարի առաջ[86][87]։ Ցեղային մոտ 70 խմբերի համար Արգելախութը մշակութային կարևոր սեփականություն է համարվել[88]։

1768 թվականին ֆրանսիացի ծովակալ Լուի դե Բուգենվիլը հայտնաբերել է Արգելախութը հետազոտական առաքելության ժամանակ, սակայն չի պնդել, որ տարածքը համարվի Ֆրանսիայինը[89]։ 1770 թվականի հունիսի 11-ին HM Bark Endeavour նավը կապիտան Ջեյմս Կուկի գլխավորությամբ կայանել է Մեծ արգելախութի ծանծաղուտում` ստանալով զգալի վնասվածք։ Նավի գործարկումը վրահաս մակընթացության ժամանակ ի վերջո փրկել է նրան[90]։ Այս շրջանում խորտակված ամենահայտնի նավերից մեկը Pandora-ն է, որը խորտակվել է 1791 թվականի օգոստոսի 29-ին։ Դրա հետևանքով մահացել է 35 մարդ։ Քվինսլենդի թանգարանը 1983 թվականին հնագիտական պեղումներ է անցկացրել Պանդորա նավի մոտ[91]։ Քանի որ Արգելախութի մոտ օղակակղզիներ չեն եղել, 19-րդ դարում այն բավականաչափ չի ուսումնասիրվել։ Այս ընթացքում խութային կղզիներից մի քանիսն առանձնացվել են գուանոյի (չղջիկների ու ծովային թռչունների թռչնաղբ) պարունակությամբ, նրանց վրա կառուցվել են փարոսներ[92]։ Դրա ամենավաղ օրինակը Ռեյն կղզին է[93]։ 1922 թվականին Մեծ արգելախութի կոմիտեն սկսում է շարունակել խութի` վաղ շրջանում կատարված հետազոտությունները[94]։

Կառավարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեծ արգելախութի ծովային պարկի տարածքը քարտեզի վրա

Թագավորական հանձանաժողովներն արգելել են նավթի հորանցքեր բացել Մեծ արգելախութի հարևանությամբ, իսկ 1975 թվականին Ավստրալիայի կառավարությունը ստեղծել է Մեծ արգելախութի ծովային պարկը (Great Barrier Reef Marine Park)` արգելելով մարդու տարաբնույթ գործունեությունը[95]։ Ծովային պարկը չի ընդգրկում Արգելախութի ողջ տարածքը։ Պարկի հետ համագործակցությամբ տարածքը վերահսկում է Քվինսլենդի կառավարությունը նրա կայունությունն ապահովելու նպատակով։ Արգելախութի պահպանման նպատակով տարածքը բաժանվել է հատվածների, մշակվել են կառավարման, թույլտվությունների, կրթության ու խթանման ծրագրեր (օրինակ` էկոզբոսաշրջության թույլտվություն) Արգելախութը պահպանելու նպատակով[57][96]։

1999 թվականին Ավստրալիայի խորհրդարանն ընդունել է շրջակա միջավայրի ու կենսաբազմազանության պահպանման մասին օրենք, որը բարելավել է ազգային օրենսդրության աշխատանքը։ Ծովային կենսաշրջանի կառավարումն իրականացվում է այս օրենքով։ Գործընթացի արդյունքում պահպանվում է ջրային կենսաբազմազանությունը` ամբողջության մեջ դիտարկելով էկոհամակարգը, որտեղ ապրում է տեսակը։

Դրա համար կա երկու քայլ։ Առաջին քայլը սահմանում է տարածքի առաջնությունները ծովային հինգ շրջաններում։ Երկրորդ քայլով որոշվում են ծովային արգելավայրերը (պահպանվող տարածքներ կամ ծովային պարկեր), որոնք ավելացվելու են պահպանվող ծովային շրջանների` Ավստրալիայի ազգային համակարգին։ Ցամաքում պահպանվող տարածքների նմանությամբ ստեղծվում են համանման ծովային տարածքներ` հաջորդ սերունդների համար պահպանելու ծովային կենսաբազմազանությունը։ Ծովային արգելանոցային տարածքները սահմանվում են Ավստրալիայի և Նոր Զելանդիայի` Շրջակա միջավայրի պահպանության խորհրդի «Պահպանվող ջրային ազգային տարածքների ստեղծման ղեկավարող սկզբունքներ» փաստաթղթով, որը հայտնի է նաև «Ղեկավարող սկզբունքներ» անունով։ Այս սկզբունքները ճանաչված են ազգային մակարդակով և տեղական մասշտաբով իրականացվում են ավստրալիական բնապահպանական քաղաքականության համաձայն։

Կապույտ ծովաստղը (Linckia laevigata) կորալների վրա

Ամեն շրջանի համար սկզբունքներն ընտրվում են մարդկային ու բնապահպանական վտանգները հաշվի առնելով, ինչի նպատակով էլ մշակվում են ծովային կենսաբանական տարածքների պլաններ։ Տարբեր շրջանների սկզբունքները մշակելիս ձեռնարկվում են երեք քայլեր. նախ ստեղծվում է կենսատարածքային պրոֆիլ։ Երկրորդ քայլով կազմվում է կենսատարածքի նախագիծը, իսկ երրորդ քայլով ավարտում են նախագիծը։ Ծրագիրն ավարտելուց հետո տարբեր կենսատարածքներում սահմանափակվում է գործունեությունը` կախված համապատասխան վտանգներից, որոնք կարող են սպառնալիք հանդիսանալ[97]։

2001 թվականին Մեծ արգելախութի ծովային պարկը հրապարակել է հաշվետվություն Մեծ արգելախութի ջրի որակի իջեցման մասին` մանրամասնորեն ներկայացնելով այդ հարցը։ Դրան ի պատասխան` 2003 թվականին Ավստրալիայի կառավարությունը և Քվինսլենդի իշխանությունները սեփական նախաձեռնությամբ ձեռնարկել են Արգելախութ մտնող ջրի որակի բարելավման գործընթացը[97]։ Վերջին 150 տարիներին ջրի որակի իջեցումը նպաստել է կորալների գունաթափմանը, ջրիմուռների ծաղկմանը և պեստիցիդներով աղտոտմանը։ Աղտոտման այս ձևերը խութը պակաս կայուն են դարձրել կլիմայի փոփոխության հանդեպ։

Երբ 2003 թվականի հոկտեմբերին ընդունվել է ծրագիրը, այն ի սկզբանե պարունակում էր 65 գործողություն, որոնք հիմնված էին նախորդ օրենսդրության վրա։ Դրա մոտակա նպատակն այն էր, որ միջոցներ ձեռնարկվեն Արգելախութի տարածք մտնող ջրերի որակի վատացումը կանխելու համար, և ջրի որակը բարելավվի այնքան, որ այն կործանարար ազդեցություն չունենա խութի գոյության վրա։ Այս նպատակներին հասնելու համար որոշվել է պակասեցնել Մեծ արգելախութ մտնող ջրերում աղտոտող նյութերի քանակությունը և պահպանել խութի այն հատվածները, որոնք նպաստում են ջրերի կեղտոտվածությունը նվազեցնելուն։ Վերոնշյալ նպատակներին հասնելու համար առանձնակի ուշադրություն է հատկացվում աղտոտվածության աղբյուրներին, որոնք պայմանավորված չեն միայն մեկ աղբյուրով, օրինակ` թափոնների արտանետմամբ։

Ծրագիրը կոնկրետ ուղղված է սննդային նյութերին, պեստիցիդներին, նստվածքներին, որոնք խութ են ներթափանցում գյուղատնտեսական գործունեության արդյունքում։ Աղտոտման այլ աղբյուրների գործունեությունը, որոնք վերաբերում են քաղաքային շրջաններին, կարգավորվում են տարբեր օրենքներով։ 2009 թվականին նորացվել է ծրագիրը, որում, սակայն, հայտնվում է, որ մինչ օրս ջրի որակի բարելավմանն ուղղված և ոչ մի միջոցառում հաջողություն չի գրանցել։ Նոր ծրագրով հարցը փորձում են լուծել առաջնային արդյունքների սահմանմամբ, քաղաքական ու նորմատիվային նոր շրջանակների ընդգրկմամբ (Արգելախութի հինգերորդ ծրագիր)։ Նոր ծրագիրը հստակություն է հաղորդել նախորդ ծրագրին, դրանով բարելավվել են հաշվետվության, մոնիտորինգի ու գնահատման մեխանիզմները։ 2009 թվականի հաշվետվությամբ սահմանվում է, որ 65 գործողություններից 41-ը համապատասխանում են իրենց սկզբնական նպատակներին, սակայն 18 ցուցանիշներ չեն բարելավվել, իսկ 6-ը գնահատվել են որպես առաջընթացի անբավարար մակարդակ ունեցող։

Բծավոր վիրաբույժը (Striped surgeonfish) Ֆլին խութի կորալների մոտ

Արմատական որոշ ձեռքբերումներ, որոնք ստացվել են 2003 թվականի սկզբնական ծրագրով, վերաբերում էին Արգելախութի որակը պահպանելու համագործակցության ստեղծմանը, նպատակներին հասնելու առաջընթացի դիտարկմանը, հողօգտագործողների կողմից հողերի վիճակի բարելավմանը։ Մշակվել են ծրագրեր ջրի որակը բարելավելու, կառավարման փոփոխությունների ուղղությամբ, որոնք անհրաժեշտ էին նախանշված նպատակներին հասնելու համար։

Հիմնադրվել է նաև գիտնականների խումբ, որպեսզի գնահատի ծրագրերի տարբեր մասերի ազդեցությունը Արգելախութ մտնող ջրի որակի վրա։ Նրանք փաստել են, որ նպատակադրումներից շատերը չեն իրականացել, սակայն ապացուցել են, որ Մեծ արգելախութի ջրի որակի լավացումը կամրապնդի նրա կայունությունը կլիմայի փոփոխության նկատմամբ. 2008 թվականին Reefocus գագաթնաժողովում, որը մանրամասն նկարագրված է հաշվետվության մեջ, հանգել են նման եզրակացության։ Դրանից հետո ձևավորվել է հետաքրքրված կողմերի աշխատանքային խումբ, որը համագործակցել է մի քանի խմբերի, ինչպես նաև Ավստրալիայի ու Քվինսլենդի կառավարությունների հետ։ Ծրագրի նորացված տարբերակը ուշադրությունը կենտրոնացնում է ռազմավարական առաջնային ուղղություններին 2013 թվականին սահմանված նպատակներին հասնելու համար։

Ջրի որակի բարելավման նպատակի որոշ դրույթներ սահմանում են, որ 2013 թվականի ավարտին 20 %-ով կպակասի նստվածքային հոսքը։ Ծրագրում նշվում են մի շարք քայլեր, որոնք պիտի ձեռնարկեն հողի սեփականատերերը, որպեսզի աջակցեն անասունների արոտավայրերի, հողի, սննդային տարրերի բարելավման արդյունավետ մեթոդներ ստեղծելուն։

Կապույտ օղակավոր ութոտնուկը Արգելախութում։ Նրա մեկ խայթոցը կարող է մահացու լինել մարդու համար։

Այս միջոցառումների շնորհիվ` Ավստրալիայի ու Քվինսլենդի կառավարությունները մինչև 2013 թվականը հույս ունեն բարվոքելու ջրի որակը։ 2013 թվականի նախագծում գնահատվել է ջրի որակը, և քննարկվել են այն ծրագրերը, որոնք անհրաժեշտ են հետագայում կատարելու համար[98]։

2004 թվականի հուլիսին գործունեության մեջ է մտել ամբողջ Ծովային պարկի տարածքների բաժանման նոր ծրագիրը` լայն ճանաչում ստանալով որպես ջրային կենսահամակարգի պահպանման համապարփակ չափանիշ[99]։ Տարածքային վերաբաժանումները կատարվել են ծրագրման համակարգային մեթոդով[100]։ Այն ժամանակ, երբ պահպանությունը ծովային պարկում բարելավվել է, բարձր պաշտպանվածություն ունեցող տարածքներն ընդարձակվել են` 4.5 %-ից հասնելով 33.3 %-ի[101]։ Այդ ժամանակ Արգելախութը ծովային պահպանվող ամենամեծ տարածքն էր աշխարհում, իսկ 2006 թվականին այդպիսի տարածք է դարձել Հավայան հյուսիսարևմտյան կղզիների ազգային հուշարձանը[102]։

2006 թվականին վերանայվել է Մեծ արգելախութի ծովային պարկի պահպանման 1975 թվականի ծրագիրը, և որոշում է կայացվել, որ մինչև 2013 թվականն այն այլևս փոփոխություն չի կրի, և որ ամեն հինգ տարին մեկ պետք է հրապարակվի հաշվետվություն, որը կներկայացնի Արգելախութի իրավիճակը, կառավարումն ու ազդեցությունը շրջակա միջավայրի վրա[103]։ Ամեն հաշվետվության մեջ պահանջվում է մի քանի գնահատական։ Ամեն գնահատական ունի իր առաջնայնությունները, որոնք թույլ են տալիս ավելի լավ ներկայացնել եղած ապացույցները։ Խութի հեռանկարի մասին ամեն գնահատական թույլ է տալիս հետևել եղած փաստարկումներին և ժամանակի հետ տվյալների փոփոխությանը։ Հաշվետվություն կազմլու համար նոր ուսումնասիրություններ չեն կատարվում[104]։

Աբոթ Փոյնթ նավահանգիստը` հողահանման աշխատանքների վիճաբանության առիթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2013 թվականի դեկտեմբերին Ավստրալիայի բնապահպանության նախարար Գրեգ Հանթը հաստատել է ստորրջրյա աշխատանքների նախագիծը ածխի արդյունահանման աշխատանքներով պայմանավորված երեք նավամատույցային տերմինալների ստեղծման ուղղությամբ։ Համապատասխան փաստաթղթերի համաձայն` գործընթացի արդյունքում կստեղծվի մոտ 3 միլիոն քառակուսի մետր ստորջրյա մակերևույթ Մեծ արգելախութի ծովային պարկի տարածքում, որտեղ կդատարկվի ծովային նստվածքը[105]։

2014 թվականի հունվարի 31-ին Ծովային պարկը հաստատել է թույլտվությունը, որով 3 միլիոն քառակուսի մետր տարածքի ծովային տիղմը Աբոթ Փոյնթ (Abbot Point) նավահանգստից (Բոունեց հյուսիս) պետք է դատարկվի Մեծ արգելախութի ծովային պարկի տարածք։ Այս աշխատանքի պոտենցիալ վտանգի մասին հայտարարվել է խորջրյա նստվածքի դուրսբերման աշխատանքները սկսելու կապակցությամբ, քանի որ ծովի հատակի ալեկոծումն այս շրջանում և և օդի ներգործությունը նրա վրա կարող են բացասական հետրանքներ ունենալ։ Նախ նոր հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ դրագայի (հունափոր մեքենա) աշխատանքի արդյունքում մանր մասնիկները կարող են մնալ ջրում` արգելափակելով արևի լույսը, ինչի հետևանքով 80 կմ հեռավորության վրա գտնվող կորալներն ու ջրիմուռները կարող են տուժել նաև քամու ու ջրի հոսանքի պատճառով։ Բացի այդ` դրագայի աշխատանքը կարող է ճնշել խութին և ջրիմուռներին, փոթորիկներն էլ իրենց հերթին կարող են այդ մասնիկները կրկին քշել` շարունակելով խութի վրա ունեցած բացասական ներգործությունը։ Եվ երկրորդ. ծովային խախտված հատակը կարող է թունավոր նյութեր արտազատել շրջակա միջավայր[106]։

Abbot Point նավահանգստից ծովային նստվածքի դուրսբերման և 24 կմ հեռու` Բոուենի մերձակայքում (Քվինսլենդի հյուսիսային հատված) արտանետման նախագծի վավերացումը կհանգեցնի տարեկան 70 միլիոն տոննա լրացուցիչ ածուխի արդյունահանման, ինչն արժի 1.4-2.8 միլիարդ դոլար։ Կառավարման խորհրդի քարտուղար դոկտոր Ռասել Ռեյչելթը (Russell Reichelt) նախագծի հաստատումից հետո հայտարարել է.

Այս պնդումը համընկնում է ընկերության կարծիքին այն մասին, որ նավահանգստի զարգացումը Մեծ արգելախութի ափագծով պետք է բավարարվի արդեն եղած նավահանգիստներով։ Որպես խորջրյա նավահանգիստ, որը շահագործման է ենթարկվելու մոտ 30 տարվա ընթացքում, ընդարձակումն իրականացնելու համար Abbot Point-ն ավելի հարմար դիրք ունի, քան ափագծի մնացած նավահանգիստները, քանի որ այդ դեպքում պահանջվող կապիտալն ու խորջրյա աշխատանքներն ավելի քիչ կլինեն, քան մյուս շրջաններում կպահանջվեր։ Կարևոր է նշել, որ նշված հատվածում ծովի հատակը բաղկացած է ավազից, տիղմից ու կավից և չի պարունակում կորալային խութեր կամ ծովային ջրիմուռների շերտեր[106]։

Ծրագիրը հաստատվել է բնապահպանական 47 նոր պայմանների առկայությամբ, որոնք ներառում են հետևյալ պահանջները.

  • Պետք է ավարտին հասցնել ջրի որակի մշտադիտարկման երկարաժամկետ ծրագիրը։
  • Երկրորդ աշխարհամարտի ժամանակ Աբոտի նեղուցում կործանված «Կատալինա» ինքնաթիռի պահպանման ծրագիր։
  • Տեխնիկական խորհրդատվության անկախ խմբերի ստեղծում թափոնները հեռացնելու նպատակով` հասարակաության ներկայացուցիչների ընդգրկմամբ[107]։

Ավստրալիայի պետական կառավարությունը 2014 թվականի նոյեմբերի 13-ին հայտարարել է, որ արդեն կգործի արգելք ստորջրյա նյութերը Մեծ արգելախութի ծովային տարածք նետելու առումով։ Համաշխարհային ժառանգության կոմիտեն խնդրել է բնապահպանության նախարար Գրեգ Հանթին ուսումնասիրել և գտնել այլընտրանքային տարբերակներ։ Քվինսլենդի կառավարությունը մշակել է այլընտրանքային տարբերակ և ներկայումս հորատման աշխատանքները կատարվում են ցամաքում[108]։

Զբոսաշրջություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սկուբա դայվինգով զբաղվող մարդիկ Մեծ արգելախութում

Մեծ կենսաբազմազանության, տաք ու թափանցիկ ջրերի, զբոսաշրջային նավերի հասանելիության, այսպես կոչված «կենդանի անապատների» գոյության շնորհիվ Մեծ արգելախութը հանրաճանաչ տեղ է դարձել հատկապես սկուբա դայվինգով զբաղվողների համար։ Մեծ արգելախութում զբոսաշրջությունը կենտրոնացված է Քերնսի շրջանում, ինչպես նաև Ուիթսանդում դրանց մատչելիության շնորհիվ։ Այս տարածքները զբաղեցնում են պարկի տարածքի 7-8 %-ը[57]։ Ուիթսանդն ու Քերնսը ունեն կառավարման սեփական ծրագրերը[109]։ Քվինսլենդի ափի շատ քաղաքներում կազմակերպվում են նավակներով ամենօրյա ուղևորություններ։ Մայրցամաքային ու կորալային մի քանի կղզիներ ներկայումս հանգստավայրեր են` ներառյալ Գրին ու Լեդի Էլիոթ կղզիները։ 1996 թվականից ի վեր Մեծ արգելախութի մերձակա 27 կղզիներ հանգստավայրեր են հռչակվել։

1996 թվականին շրջանի զբոսաշրջության մեծ մասը կենտրոնացված է եղել խութի շուրջ. այցելությունների ամենալավ ժամանակաշրջանը ավստրալիական ձմեռն է։ Հաշվարկված է որ այդ ժամանակ զբոսաշրջիկները Մեծ արգելախութ այցելելով տարեկան 776 միլիոն դոլար ներդրում են ունեցել[110]։ Լինելով շրջանի ամենաշահութաբեր գործունեությունը` 2003 թվականին հաստատվել է, որ զբոսաշրջության ներդրումները ավելացել են 4 միլիարդ դոլարով, իսկ 2005 թվականին հասել են 5.1 միլիարդ դոլարի[111]։ Մեծ արգելախութի ծովային պարկի վերաբերյալ Deloitte ընկերության` 2013 թվականի մարտի հաշվետվության մեջ ասվում է, որ Արգելախութի ափագծի 2.000 կմ ձգվածությունը գրավում է զբոսաշրջիկներին` ապահովելով 6.4 միլիարդ գումարի ներհոսք և մոտ 64.000 մարդու զբաղվածություն[112]։

Տարեկան մոտ երկու միլիոն մարդ այցելում է Մեծ արգելախութ։ Չնայած այս այցելությունների մեծամասնությունը կազմակերպվում է ծովային ոլորտի զբոսաշրջության վերահսկողությամբ, հասարակության մեջ կա կարծիք, որ զբոսաշրջությունը վնասում է Մեծ արգելախութը։

Տեսարան ուղղաթիռից Մեծ արգելախութի և նավակների վրա

Ամենատարբեր նավակներով զբոսանքներ են առաջարկվում մեկօրյա ուղևորությունից մինչև շատ ավելի երկարատև ուղևորություններ։ Նավակների չափերը ևս տարբեր են` ամենափոքր նավակներից մինչև մեծ զբոսանավեր[113]։ Տարածում ունեն նաև ուղղաթիռային չվերթերը[114][115]։ Ներկայումս Մեծ արգելախութում ամենամեծ պահանջարկ վայելող միջոցառումները դայվինգն ու սնորքելինգն են։ Շրջանը հաճախ արգելափակում են ցանցերով։ Մեծ արգելախութի ներքին մասը ջրի որակի շնորհիվ գերադասելի է նման գործունեության համար։

Մեծ արգելախութում զբոսաշրջության կառավարումը բնապահպանական կայունության նպատակ է հետապնդում։ Անընդհատ մեծանում են այն ներդրումները, որոնք ուղղված են Մեծ արգելախութի ուսումնասիրմանը։ Այդ գումարը կազմում է Ծովային պարկի տարեկան եկամտի 20 %-ը[116]։ Ոստիկանները խարսխակայաններում, ինչպես նաև հատուկ նավերով սահմանափակում են շարժումը Մեծ արգելախութի շրջանում։

Խնդիրները, որոնց առնչվում են Մեծ արգելախութում զբոսաշրջության կազմակերպման հետ, վերաբերում են նաև զբոսաշրջային մեծ պլատֆորմների անընդհատ հոսքին։ Դրանք մեծ նավեր են, որոնք զբոսաշրջիկների համար բազայի դեր են կատարում Արգելախութում ստորջրյա լողի կազմակերպման համար։ Ծովային թռչուններն իջնում են այդտեղ, թողնում իրենց կղանքը, ինչը վերջնական արդյունքում լվացվում և ջուրն է լցվում։ Դրա հետևանքով ջրում մեծանում է ազոտի, ֆոսֆորի, դուստի, սնդիկի քանակությունը, որն էլ առաջացնում է տարբեր հիվանդություններ, օրինակ` ասպերգիլեզ։ Ոչ զբոսաշրջային տարածքներում հիվանդ կորալների թիվը կազմում է 1.1 %, իսկ զբոսաշրջային պլատֆորմներով տարածքներում` 12 %[117]։ Զբոսաշրջությունը շրջանում տնտեսական կարևոր գործունեություն է հանդիսանում։ Այդպիսով, թեև որոշ շրջաններում կարող են լինել ոչ մշտական պլատֆորմներ, հնարավոր է, անհրաժեշտ են մշտական պլատֆորմներ։ Առաջարկվել է թռչունների սիֆոնային արտանետումները ուղղել ջրազտիչ խողովակներ` փորձելով պակասեցնել ջրի մեջ դրանց թափանցումը, որոնք կորալների հիվանդության պատճառ են հանդիսանում[118]։

Մեծ արգելախութի ծովային պարկը տեղադրել է բազմաթիվ հիմնական հենակետեր ընդհանուր օգտագործման տարածքների հարևանությամբ։ Դրանք գործում են խութի վնասումը նվազեցնելու փշրվող փափուկ կորալների ազդեցությունից և նստվածքներից, քանի որ դրանք իջնում են ներքև։ Զբոսաշրջության օպերատորները հետևում են այդ տարածքներում նավերի արագության սահմանափակմանը, որպեսզի նրանց հետքը վնասակար ազդեցություն չունենա Արգելախութի վրա։

Ձկնորսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեծ արգելախութում ձկնային արդյունաբերությունը, որը վերահսկվում է Քվինսլենդի կառավարության կողմից, տարեկան մեկ միլիարդ դոլար է կազմում։ Այդ ոլորտում ներգրավված է մոտ 2.000 մարդ։ Ձկնորսությունը Մեծ արգելախութում կազմակերպվում է առևտրական, հանգստի և ընտանիքին կերակրելու ավանդական միջոց լինելու տեսանկյուններից[88]։

Դյուգոնների որս[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1993 թվականի Բնիկ ժողովուրդների կարգավիճակի մասին օրենքով տեղի իրավասուներին իրավունք է վերապահված դյուգոնների և կանաչ կրիաների որսով զբաղվելու անձնական, ընտանեկան կամ ոչ առևտրային պահանջմունքները բավարարելու նկատառումներով[119]։

Իրավատերերի ավանդական չորս խմբեր 2011 թվականին համաձայնել են այս շրջանում դադարեցնել դյուգոնների որսը մասնավորապես Cyclone Yasi ջրիմուռների քանակի արագ նվազման պատճառով[120]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ UNEP World Conservation Monitoring Centre (1980). "Protected Areas and World Heritage – Great Barrier Reef World Heritage Area". Department of the Environment and Heritage. Archived from the original on 11 May 2008. Retrieved 14 March 2009.
  2. ↑ "The Great Barrier Reef World Heritage Values". Retrieved
  3. ↑ The Great Barrier Reef World Heritage Area, which is 348,000 km squared, has 2900 reefs. However, this does not include the reefs found in the Torres Strait, which has an estimated area of 37,000 km squared and with a possible 750 reefs and shoals. (Hopley, p. 1)
  4. ↑ Fodor's. "Great Barrier Reef Travel Guide". Retrieved 8 August 2006.
  5. ↑ Department of the Environment and Heritage. "Review of the Great Barrier Reef Marine Park Act 1975". Archived from the original on 18 October 2006. Retrieved 2 November 2006.
  6. ↑ Sarah Belfield (8 February 2002). "Great Barrier Reef: no buried treasure". Geoscience Australia (Australian Government). Archived from the original on 1 October 2007. Retrieved 11 June 2007.
  7. ↑ Sharon Guynup (4 September 2000). "Australia's Great Barrier Reef". Science World. Archived from the original on 8 July 2012. Retrieved 11 June 2007.
  8. ↑ CNN (1997). "The Seven Natural Wonders of the World". Archived from the original on 21 July 2006. Retrieved 6 August 2006.
  9. ↑ National Trust Queensland. "Queensland Icons". Archived from the original on 19 September 2006. Retrieved 17 October 2006.
  10. ↑ Eilperin, Juliet (1 October 2012). "Great Barrier Reef has lost half its corals since 1985, new study says". The Washington Post. Retrieved 1 October 2012.
  11. ↑ Access Economics Pty Ltd (2005). "Measuring the economic and financial value of the Great Barrier Reef Marine Park" (PDF). Retrieved 2 March 2013.
  12. ↑ "Google Launches Underwater Street View". 16 November 2014.
  13. ↑ "Great Barrier Reef coral bleaching more widespread than first thought". The Sydney Morning Herald. 31 March 2016. Retrieved 2 April 2016.
  14. ↑ Jacobsen, Rowan (11 October 2016). "Obituary: Great Barrier Reef (25 Million BC-2016)".
  15. ↑ CNN, Sophie Lewis. "The Great Barrier Reef is not actually dead".
  16. ↑ A. K. Lobeck (1951). Physiographic Diagram of Australia. New York: The Geological Press, Columbia University. to accompany text description and geological sections which were prepared by Joseph Gentili and R.W. Fairbridge of the University of Western Australia
  17. ↑ "Great Barrier Reef General Reference Map" (PDF). Great Barrier Reef Marine Park Authority. September 2004. Retrieved 14 March 2009.
  18. ↑ Davies, P.J., Symonds, P.A., Feary, D.A., Pigram, C.J. (1987). "Horizontal plate motion: a key allocyclic factor in the evolution of the Great Barrier Reef". Science. 238 (4834): 1697–1700. Bibcode:1987Sci...238.1697D. doi:10.1126/science.238.4834.1697.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Hopley, p. 18
  20. ↑ Hopley, p. 19
  21. ↑ 21,0 21,1 Hopley, p. 26
  22. ↑ Hopley, p. 27
  23. ↑ Hopley, pp. 27–28
  24. ↑ MSN Encarta (2006). Great Barrier Reef. Archived from the original on 1 November 2009. Retrieved 11 December 2006.
  25. ↑ Hopley, p. 29
  26. ↑ Hopley, p. 37
  27. ↑ 27,0 27,1 Tobin, Barry (2003) [revised from 1998 edition]. "How the Great Barrier Reef Was Formed". Australian Institute of Marine Science. Retrieved 22 November 2006.
  28. ↑ 28,0 28,1 CRC Reef Research Centre Ltd. "What is the Great Barrier Reef?". Archived from the original on 22 August 2006. Retrieved 28 May 2006.
  29. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority (2006). "A "big picture" view of the Great Barrier Reef" (PDF). Reef Facts for Tour Guides. Archived from the original (PDF) on 20 June 2007. Retrieved 18 June 2007.
  30. ↑ Harris, P. T., T.C.L. Bridge, R. Beaman, J. Webster, S. Nichol, and B. Brooke (2013). "Submerged banks in the Great Barrier Reef, Australia, greatly increase available coral reef habitat". ICES Journal of Marine Science. 70 (2): 284–293. doi:10.1093/icesjms/fss165.
  31. ↑ Hopley, D., S.G. Smithers, and K.E. Parnell (2007). The geomorphology of the Great Barrier Reef: development, diversity, and change. Cambridge: Cambridge University Press.
  32. ↑ Western Australia's Department of Environment and Conservation (2007). "The Devonian 'Great Barrier Reef'". Archived from the original on 11 September 2007. Retrieved 12 March 2007.
  33. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority. "Representative Areas in the Marine Park". Archived from the original on 28 September 2007. Retrieved 23 March 2007.
  34. ↑ Great Barrier Marine Park Authority. "Protecting the Bioregions of the Great Barrier Reef" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2 June 2011.
  35. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority. "Bio-region Information Sheets". Archived from the original on 31 August 2007. Retrieved 23 March 2007.
  36. ↑ Hopley, p. 7
  37. ↑ Hopley, pp. 158–160
  38. ↑ CSIRO (2006). "Snapshot of life deep in the Great Barrier Reef". Retrieved 13 March 2007.
  39. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority (2000). "Fauna and Flora of the Great Barrier Reef World Heritage Area". Archived from the original on 14 October 2006. Retrieved 24 November 2006.
  40. ↑ CRC Reef Research Centre Ltd. "Reef facts: Plants and Animals on the Great Barrier Reef". Archived from the original on 21 August 2006. Retrieved 14 July 2006.
  41. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority (2004). "Environmental Status: Marine Mammals". The State of the Great Barrier Reef Report – latest updates. Archived from the original on 2 October 2006. Retrieved 13 March 2007.
  42. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority. "Fish Spawning Aggregation Sites on the Great Barrier Reef". Archived from the original on 16 December 2008. Retrieved 14 March 2009.
  43. ↑ 43,0 43,1 "Appendix 2 – Listed Marine Species". Fauna and Flora of the Great Barrier Reef World Heritage Area. 2000. Retrieved 23 May 2007.
  44. ↑ Dobbs, Kirstin (2007). Marine turtle and dugong habitats in the Great Barrier Reef Marine Park used to implement biophysical operational principles for the Representative Areas Program (PDF). Great Barrier Marine Park Authority. Archived from the original (PDF) on 18 July 2011.
  45. ↑ Hopley, p. 133
  46. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority (2005). "Environmental Status: Seagrasses". The State of the Great Barrier Reef Report – latest updates. Archived from the original on 2 October 2006. Retrieved 23 May 2007.
  47. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority (2005). "Environmental Status: Marine Reptiles". Archived from the original on 2 June 2011.
  48. ↑ "Environmental Status: Sharks and rays". The State of the Great Barrier Reef Report – latest updates. Archived from the original on 29 March 2007. Retrieved 23 May 2007.
  49. ↑ 49,0 49,1 "Appendix 4- Other species of conservation concern". Fauna and Flora of the Great Barrier Reef World Heritage Area. 2000. Archived from the original on 31 August 2007. Retrieved 13 September 2007.
  50. ↑ 50,0 50,1 "Appendix 5- Island Flora and Fauna". Fauna and Flora of the Great Barrier Reef World Heritage Area. 2000. Archived from the original on 31 August 2007. Retrieved 13 September 2007.
  51. ↑ Kent, David; Smithers, Scott G.; Parnell, Kevin E. (2007). The geomorphology of the Great Barrier Reef : development, diversity, and change. Cambridge : Cambridge University Press. pp. 450–451. ISBN 0-521-85302-8.
  52. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority. "Environmental status: birds". The State of the Great Barrier Reef Report – latest updates. Archived from the original on 28 September 2007. Retrieved 23 May 2007.
  53. ↑ "Environmental status: birds Condition". The State of the Great Barrier Reef Report – latest updates. Archived from the original on 28 September 2007. Retrieved 23 May 2007.
  54. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority (2006). "Information Fact Sheets No.20 Coral Spawning" (PDF). Archived from the original (PDF) on 14 June 2007. Retrieved 27 May 2007.
  55. ↑ Australian Institute of Marine Science (2002). "Soft coral atlas of the Great Barrier Reef". Archived from the original on 6 April 2007. Retrieved 27 May 2007.
  56. ↑ Hopley, p. 185
  57. ↑ 57,0 57,1 57,2 Harriott, V.J. (2002). "Marine tourism impacts and their management on the Great Barrier Reef" (PDF). CRC Reef Research Centre Technical Report No. 46. CRC Reef Research Centre. Archived from the original (PDF) on 18 March 2009. Retrieved 8 March 2009.
  58. ↑ "AIMS Longterm Monitoring – Coral Diseases on the Great Barrier Reef – Skeletal Eroding Band". www.aims.gov.au. Archived from the original on 13 July 2009. Retrieved 22 August 2009.
  59. ↑ Eilperin, Juliet (2 October 2012). "Great Barrier Reef has 'lost half its coral since 1985'". Washington Post. London: The Independent. Retrieved 3 October 2012.
  60. ↑ Rothwell, Don; Stephens, Tim (19 November 2004). "Global climate change, the Great Barrier Reef and our obligations". Melbourne: The National Forum. Archived from the original on 12 October 2007. Retrieved 26 September 2007.
  61. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority. "Our changing climate". Archived from the original on 29 October 2007. Retrieved 26 September 2007.
  62. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority. "Coral Bleaching and Mass Bleaching Events". Archived from the original on 20 April 2006. Retrieved 30 May 2006.
  63. ↑ "Online version". The Daily Telegraph. 30 January 2007. Archived from the original on 26 February 2009.
  64. ↑ Littman, Raechel; Willis, Bette L.; Bourne, David G. (2011). "Metagenomic analysis of the coral holobiont during a natural bleaching event on the Great Barrier Reef". Environmental Microbiology Reports. 3 (6): 651–660. doi:10.1111/j.1758-2229.2010.00234.x.
  65. ↑ Great Barrier Reef: Australia must act urgently on water quality, says Unesco. The Guardian Retrieved on 3 June 2017
  66. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority. "Climate change and the Great Barrier Reef". Archived from the original on 8 December 2006. Retrieved 16 March 2007.
  67. ↑ Schmidt, C.; Heinz, P.; Kucera, M.; Uthicke, Sven (2011). "Temperature-induced stress leads to bleaching in larger benthic foraminifera hosting endosymbiotic diatoms" (PDF). Limnology and Oceanography. 56 (5): 1587–1602. doi:10.4319/lo.2011.56.5.1587. Archived from the original (PDF) on 4 March 2016.
  68. ↑ "Coastal water quality" (PDF). The State of the Environment Report Queensland 2003. Environment Protection Agency Queensland. 2003. Archived from the original (PDF) on 14 June 2007. Retrieved 7 June 2007.
  69. ↑ 69,0 69,1 "Human Impact on the Great Barrier Reef". University of Michigan. Retrieved 12 February 2014.
  70. ↑ Harris, P.T., 2001. Environmental Management of Torres Strait: a Marine Geologist’s Perspective, in: Gostin, V.A. (Ed.), Gondwana to Greenhouse: environmental geoscience - an Australian perspective. Geological Society of Australia Special Publication, Adelaide, pp. 317-328
  71. ↑ Griffith, Hywel (2016-11-28). "Great Barrier Reef suffered worst bleaching on record in 2016, report finds". BBC News. Retrieved 2016-11-28.
  72. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority. "Wetlands". Archived from the original on 2 October 2006. Retrieved 13 March 2007.
  73. ↑ Brodie, J. (2007). "Nutrient management zones in the Great Barrier Reef Catchment: A decision system for zone selection" (PDF). Australian Centre for Tropical Freshwater Research. Retrieved 14 March 2009.
  74. ↑ Australian Government Productivity Commission (2003). "Industries, Land Use and Water Quality in the Great Barrier Reef Catchment – Key Points". Archived from the original on 2008-08-16. Retrieved 14 March 2009.
  75. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority (2006). "Principal water quality influences on Great Barrier Reef ecosystems". Archived from the original on 16 October 2006. Retrieved 22 October 2006.
  76. ↑ Milman, Oliver (12 February 2014). "Clive Palmer's nickel refinery pumped toxic waste into Great Barrier Reef park". The Guardian. Retrieved 12 February 2014.
  77. ↑ "CRC Reef Research Centre Technical Report No. 32 – Crown-of-thorns starfish(Acanthaster planci) in the central Great Barrier Reef region. Results of fine-scale surveys conducted in 1999–2000". Archived from the original on 29 August 2007. Retrieved 7 June 2007.
  78. ↑ RRC Reef Research Centre. "Crown-of-thorns starfish on the Great Barrier Reef" (PDF). Archived from the original (PDF) on 26 August 2006. Retrieved 28 August 2006.
  79. ↑ CSIRO Marine Research (1998). "Environmental Effects of Prawn Trawling". Archived from the original on 18 February 2006. Retrieved 28 May 2006.
  80. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority. "Marine Park Zoning". Archived from the original on 19 July 2006. Retrieved 8 August 2006.
  81. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority. "Great Barrier Reef Marine Park Authority :: Shipping". Archived from the original on 2 October 2006. Retrieved 13 March 2007.
  82. ↑ Reef Dreams: Working The Reef TV documentary, Australian Broadcasting Corporation, broadcast 6 July 2006 [1]
  83. ↑ Environmental Protection Agency/Queensland Parks and Wildlife Services. "About the Reef". Archived from the original on 15 August 2007. Retrieved 23 March 2007.
  84. ↑ "Marine Safety Investigation Report – Preliminary – Independent investigation into the grounding of the Chinese registered bulk carrier Shen Neng 1 at Douglas Shoal, Queensland, on 3 April 2010". Australian Transport Safety Bureau. 15 April 2010. Retrieved 14 May 2010.
  85. ↑ "Coal being removed at sea from stricken Shen Neng 1 carrier". The Australian. News Ltd. 13 May 2010. Retrieved 13 May 2011.
  86. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority (2006). "Fact Sheet No. 4 – Aboriginal and Torres Strait Islander People and the Great Barrier Reef. Region" (PDF). Archived from the original (PDF) on 14 June 2007. Retrieved 28 May 2006.
  87. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority. "reefED – GBR Traditional Owners". Retrieved 14 March 2009.
  88. ↑ 88,0 88,1 Great Barrier Reef Marine Park Authority. "Aboriginal & Torres Strait Islander Culture & Dugongs and Turtles". Archived from the original on 28 September 2007. Retrieved 23 May 2007.
  89. ↑ Bell, Peter. "A history of exploration and research on the Great Barrier Reef". Australian Institute of Marine Science. Archived from the original on 16 October 2009. Retrieved 11 January 2010.
  90. ↑ Captain Cook's Journal During the First Voyage Round the World at Project Gutenberg
  91. ↑ Queensland Museum. "HMS Pandora". Archived from the original on 29 August 2006. Retrieved 12 October 2006.
  92. ↑ Hopley, p. 452
  93. ↑ "Raine Island Corporation". Archived from the original on 2 November 2007. Retrieved 20 November 2007.
  94. ↑ Hopley, p. 9
  95. ↑ Commonwealth of Australia (1975). "Great Barrier Reef Marine Park Act 1975". Retrieved 30 August 2006.
  96. ↑ "Rewards Program". Onboard: The Tourism Operator's Handbook for the Great Barrier Reef. Great Barrier Reef Marine Park Authority. Archived from the original on 27 August 2008. Retrieved 14 March 2009.
  97. ↑ 97,0 97,1 "FACT SHEET – MARINE BIOREGIONAL PLANNING – THE PROCESS" (PDF). environment.gov.au. Archived from the original (PDF) on 14 March 2011.
  98. ↑ "History".
  99. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority (2003). "Zoning Plan 2003" (PDF). Archived from the original (PDF) on 21 November 2008. Retrieved 14 March 2009.
  100. ↑ Fernandes et al. (2005) Establishing representative no-take areas in the Great Barrier Reef: large-scale implementation of theory on marine protected areas, Conservation Biology, 19(6), 1733–1744.
  101. ↑ World Wildlife Fund Australia. "Great Barrier Reef – WWF-Australia". Retrieved 10 November 2006.
  102. ↑ BBC News (15 June 2006). "Bush creates new marine sanctuary". Retrieved 28 December 2008.
  103. ↑ "Great Barrier Reef Outlook Report". Great Barrier Reef Marine Park Authority. 2007. Retrieved 31 August 2007.
  104. ↑ "Great Barrier Reef Outlook Report 2009 in Brief" (PDF). Great Barrier Reef Marine Park Authority. 2009. Archived from the original (PDF) on 29 September 2009. Retrieved 10 June 2010.
  105. ↑ Oliver Milman (10 December 2013). "Greg Hunt approves dredging off Queensland to create huge coalport". The Guardian. Retrieved 18 December 2013.
  106. ↑ 106,0 106,1 Dermot O'Gorman (31 January 2014). "Dredge dumping: just because you can doesn't mean you should". ABC News. Retrieved 1 February 2014.
  107. ↑ "Marine Parks dredge dumping permit" (PDF). Great Barrier Reef Marine Park Authority. Retrieved 12 February 2014.
  108. ↑ "Dredge dumping banned on Great Barrier Reef". Australian Geographic. 13 November 2014. Retrieved 17 November 2014.
  109. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority (2005). "Protecting Biodiversity Brochure 2005". Archived from the original on 17 October 2006. Retrieved 11 November 2006.
  110. ↑ Driml, Sally; Common, Mick (1996). "Ecological Economics Criteria for Sustainable Tourism: Application to the Great Barrier Reef and Wet Tropics World Heritage Areas, Australia" (PDF). Journal of Sustainable Tourism. 4 (1). Archived from the original (PDF) on 18 December 2008. Retrieved 31 October 2008.
  111. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority (2003). "Summary report of the social and economic impacts of the rezoning of the Great Barrier Reef Marine Park" (PDF). Archived from the original (PDF) on 20 September 2008. Retrieved 14 March 2009.
  112. ↑ Ove Hoegh-Guldberg (14 March 2014). "Is Australia shooting itself in the foot with reef port expansions?". The Conversation. Retrieved 14 March 2014.
  113. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority. "Number of Tourists Visiting The Great Barrier Reef Marine Park". Retrieved 19 October 2011.
  114. ↑ Saltzer, Rebecca (February 2002). "Understanding Great Barrier Reef visitors preliminary results" (PDF). CRC Reef Project B2.1.1: Understanding Tourist Use of the GBRWHA. Cooperative Research Centre for the Great Barrier Reef World Heritage Area. Archived from the original (PDF) on 25 July 2005. Retrieved 14 March 2009.
  115. ↑ Hildebrandt, Amy (January 2003). "Understanding Tourist Use of the Great Barrier Reef: The Whitsundays Visitor" (PDF). CRC Reef Project B2.1.1: Understanding Tourist Use of the GBRWHA. Cooperative Research Centre for the Great Barrier Reef World Heritage Area. Archived from the original (PDF) on 25 July 2005. Retrieved 14 March 2009.
  116. ↑ Great Barrier Reef Marine Park Authority (2005). "How is the Money Used?". Onboard – The Tourism Operator's Handbook for the Great Barrier Reef. Archived from the original on 20 September 2006. Retrieved 11 November 2006.
  117. ↑ Lamb, Joleah; Bette Willis (August 2011). "Using coral disease prevalence to assess the effects of concentrating tourism activities on offshore reefs in a tropical marine park". Conservation Biology. 25 (5): 1044–1052. doi:10.1111/j.1523-1739.2011.01724.x. PMID 21848962.
  118. ↑ Kight, Caitlin. "Are Coral Reefs Literally Sick of Ecotourists?". Retrieved 15 March 2012.
  119. ↑ "DUGONGS AND TURTLES".
  120. ↑ "Turtle and dugong footage causes controversy".

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Bell, Peter (1998). AIMS։ The First Twenty-five Years. Townsville։ Australian Institute of Marine Science. ISBN 978-0-642-32212-8.
  • Bowen, James; Bowen, Margarita (2002). The Great Barrier Reef ։ history, science, heritage. Cambridge ։ Cambridge University Press. ISBN 0-521-82430-3.
  • Done, T.J. (1982). "Patterns in the distribution of coral communities across the central Great Barrier Reef". Coral Reefs. 1 (2)։ 95–107. Bibcode։1982CorRe...1...95D. doi։10.1007/BF00301691.
  • "Research Publications". Great Barrier Reef Marine Park Authority. Archived from the original on 18 July 2011.
  • Hutchings, Pat; Kingsford, Mike; Hoegh-Guldberg, Ove (2008). The Great Barrier Reef։ Biology, Environment and Management. CSIRO Publishing. ISBN 978-0-643-09557-1.
  • Lucas, P.H.C.; et al. (1997). The outstanding universal value of the Great Barrier Reef World Heritage Area. Great Barrier Reef Marine Park Authority. ISBN 0-642-23028-5.
  • Mather, P.; Bennett, I., eds. (1993). A Coral Reef Handbook։ A Guide to the Geology, Flora and Fauna of the Great Barrier Reef (3rd ed.). Chipping North։ Surrey Beatty & Sons Pty Ltd. ISBN 0-949324-47-7.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 Մեծ արգելախութ
էջը Վիքիպահեստում
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մեծ արգելախութ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
GND: 4072111-5 · LCCN: sh85056600 · NDL: 00628461 · SUDOC: 027596095 · VIAF: 133154103 · WorldCat VIAF: 133154103
✯
 Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի՝ 2018 թվականի 36-րդ շաբաթվա հոդված։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մեծ_արգելախութ&oldid=9666101» էջից