Խրիստո Բոտև
Խրիստո Բոտև բուլղար․՝ Христо Ботев | |
|---|---|
 | |
| Ծննդյան անուն | բուլղար․՝ Христо Ботьов Петков |
| Ծնվել է | հունվարի 6, 1848[1] |
| Ծննդավայր | Kalofer, Օսմանյան կայսրություն[2] |
| Վախճանվել է | մայիսի 20 (հունիսի 1), 1876 (28 տարեկանում) |
| Վախճանի վայր | Q12275659?, Օսմանյան կայսրություն |
| Մասնագիտություն | բանաստեղծ, գրող, լրագրող և հեղափոխական |
| Լեզու | բուլղարերեն[1] |
| Ազգություն | բուլղարացի |
| Քաղաքացիություն |  Օսմանյան կայսրություն |
| Ուշագրավ աշխատանքներ | Q11825877? |
| Ամուսին | Veneta Boteva? |
| Զավակներ | Q12281331? |
Ներշնչվել է
| |
 | |
| Hristo Botev Վիքիպահեստում | |
Խրիստո Բոտև (բուլղար․՝ Христо Ботев, իսկական անունը` Խրիստո Բոտյով Պետկով բուլղար․՝ Христо Ботьов Петков, հունվարի 6, 1848[1], Kalofer, Օսմանյան կայսրություն[2] - մայիսի 20 (հունիսի 1), 1876, Q12275659?, Օսմանյան կայսրություն), բուլղար գրող, հեղափոխական, ազգային հերոս[3]: Օսմանյան կայսրությունից Բուլղարիայի ազատագրական գործի «չորս ռահվիրաներից» մեկն է Գեորգի Ռակովսկու, Լյուբեն Կարավելովի և Վասիլ Լևսկու հետ:
Բովանդակություն
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայրը` Բոտյով Պետկովը (1815-1869), եղել է ուսուցիչ, ազգային վերածննդի գործիչ: Սովորել է Օդեսայի` Խերսոնի սեմինարիայում: Մայրը Իվանկա Բոտևան է (1823-1911): Եղբայրը` Կիրիլ Բոտևը, եղել է բուլղար սպա, պետական գործիչ:
Խրիստո Բոտևը մինչև 1863 թվականը սովորել է հայրենի Կալոֆերում: 1863 թվականի աշնանը Բուլղարական համագործակցության կրթաթոշակով և Կոնստանտինոպոլում ռուս փոխդեսպանի օգնությամբ ընդունվել է Օդեսայի գիմնազիա[4]: Օդեսայում ապրում էին արտաքսված շատ լեհեր: Այստեղ նա տարվել է Լեհական թագավորության հեղափոխական-ժողովրդավարական շարժմամբ, սկսել է գրել բանաստեղծություններ: 1865 թվականի սեպտեմբերին հեռացվել է գիմնազիայից, սովորել Օդեսայի Նովոռոսիյսկյան համալսարանում, ապա 1866 թվականի հոկտեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին դարձել ուսուցիչ Բեսարաբիայի Զադունաևկա գյուղում: Բոտևը բուլղարացի այն արտագաղթածների թվում էր, ով սերտ առնչություն ուներ ռուս մտավորականության հետ (Իվան Տուրգենևի «Նախօրեին» վեպի Ինսարովի խորհրդանշական կերպարն է): Բանաստեղծը ծանոթ էր Տուրգենևի վեպին, Նիկոլայ Չեռնիշևսկու «Ի՞նչ անել» գրքին: Նա կարդացել էր Բելինսկու, Դոբրոլյուբովի, Գերցենի, Պիսարևի հոդվածները, լավ գիտեր Կառլ Մարքսի ստեղծագործությունները և իրեն մարքսիստ էր համարում, չնայած որոշ ուսումնասիրողներ նրա հայացքներն անարխիստական են համարում: Բոտևը ծանոթ է եղել Սերգեյ Նեչաևի հետ, և հնարավոր է, եղել է նրա «Հեղափոխականի կատեխիզիս» աշխատության տարածողներից մեկը:
1867 թվականին վերադարձել է հարազատ Կալոֆեր և այնտեղ Կյուրեղ և Մեթոդիոսին նվիրված տոնակատարության ժամանակ ելույթ ունեցել հակաթուրքական ճառով, որից հետո ստիպված է եղել լքել քաղաքը[5]: Արտագաղթել է Ռումինիա, ժամանակ առ ժամանակ այցելել Բեսարաբիայի ռուսական հատված:
1869 թվականին Խրիստո Բոտևը մասնակցել է Բուխարեստում բուլղարական համայնքի միավորումների աշխատանքներին, ծանոթացել ու բարեկամացել Վասիլ Լևսկու, Միխայիլ Գրեկովի և այլ հեղափոխականների հետ, մտել Բուլղարիայի հեղափոխական կենտրոնական կոմիտեի մեջ (ԲՀԿԿ): Մասնակցել է Բուլղարիայում կոմիտեի ցանցի տարածմանը տեղերում: 1871 թվականից հրատարակել է «Բուլղար արտագաղթածների խոսքը» թերթը (բուլղար․՝ Дума на българските емигранти) և համագործակցել «Ազատություն» թերթի հետ, որը հրատարակում էր Լյուբեն Կարավելովը: Լևսկու մահապատժի առիթով գրել է հայտնի բանաստողծությունները (1873):
Լևսկու մահապատժից հետո ողջ շարժումը վտանգվել էր, ԲՀԿԿ-ն բաժանվել էր թևերի, որոնք գլխավորում էին Ստեֆան Ստամբոլովը և Պանայոտա Խիտովը(նրանք պահանջում էին անհապաղ ապստամբություն) և Լյուբեն Արավելովը, ով կարծում էր, որ ապստամբելու համար լրացուցիչ նախապատրաստություն է պետք: Բոտևն առաջինների կողմից էր: Բալկաններում միջազգային դրության լարվածությունը հանգեցրեց նրան, որ ապստամբության կողմնակիցները ստացան իշխող դիրք շարժման մեջ: 1875 թվականի օգոստոսին Կարավելովը պաշտոնաթող է եղել, և նրան փոխարինել է Խրիստո Բոտևը:
Հաջորդ տարի սկսվել է Ապրիլյան ապստամբությունը: Բոտևը, որ չուներ ռազմական փորձ, Նիկոլաևյան ռազմական ակադեմիայի շրջանավարտ Նիկոլայ Վոյնովսկու հետ ղեկավարել է 276 մարդուց բաղկացած ջոկատը, որը «Ռադեցկի» նավով Դանուբով կայանել է երկրի հյուսիս-արևմուտքում` Կոզլոդույ քաղաքի մոտ: Այդ շրջանում համընդհանուր ապստամբություն բարձրացնելու հույսերը չեն արդարացվել. օսմանյան կանոնավոր բանակը և բաշիբոզուկների ջոկատները հեշտությամբ ճնշել են զանգվածային անհնազանդության դրսևորումները: Բոտևի կայանելու պահին ապստամբությունն ամբողջ երկրում գրեթե ճնշվել էր: Սկզբում Վոյնովսկու և Բոտևի ջոկատը հաջողությամբ հետ էր մղում բաշիբոզուկների հարձակումները, սակայն երբ նրանց դեմ պայքարի մեջ է մտնում օսմանյան զինվորների հինգ ջոկատ, դրությունը վատանում է: Ապստամբները ամրանում են Վրացա լեռան վրան և բաժանվում երկու մասի: Համարվում է, որ մայիսի 20-ին Բոտևն այնտեղ վիրավորվել է թուրք դիպուկահարի կողմից, ինչից գրեթե անմիջապես հետո մահացել է:
Մահից հետո ջոկատի մարտական ոգևորությունն ընկել է, և այն սկսել է ցրվել. Վոյնովսկու ու Բոտևի ջոկատի զինվորների մեծ մասը նույնպես մահացել է:
Պոեզիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իր ստեղծագործության համար Խրիստո Բոտևը ուղենիշ է համարել ռուս հեղափոխական դեմոկրատների, հատկապես` Նիկոլայ Նեկրասովի ստեղծագործությունը: Նրա ոգեշնչման առարկա եղել նաև Փարիզյան կոմունան: Որոշ բանաստեղծություններ ներծծված են սգերգի տրամադրությամբ, որոշ բանաստեղծություններ էլ` հեղափոխական ոգևորությամբ: Նրա «Մայրեր», «Իմ առաջին սիրուն» բանաստեղծությունները հանդիսանում են անձնական քնարերգության առաջին օրինակները բուլղարական գրականության մեջ:
Նրա ամենահայտնի բանաստեղծություններից մեկը «Հաջի Դիմիտր» գործն է: Բանաստեղծություններ է գրել նաև նրա համախոհ Ստեֆան Ստամբոլովը (ապագա քաղաքական գործիչ): 1875 թվականին նրանք լույս են ընծայել ընդհանուր ժողովածու` «Երգեր և պոեմներ» վերնագրով: Խրիստո Բոտևի բանաստեղծական ժառանգությունից պահպանվել է ավելի քան 20 բանաստեղծություն, որոնցից շատերն ազգային երգերի են վերածվել ու բանավոր փոխանցվել մի քանի տարբերակներով: Պահպանված բանաստեղծությունների լիակատար առաջին ժողովածուն հրատարակվել է միայն 1907 թվականին: Բոտևի բանաստեղծությունները թարգմանվել են ռուսերեն, ուկրաիներեն, բելառուսերեն, ֆրանսերեն: Բոտևի «Հրաժեշտին» բանաստեղծությունը բարձր է գնահատել ռուս բանաստեղծ Մաքսիմ Գորկին ու նրա առաջին տողերն իմացել անգիր: Բոտևը եղել է մակեդոնացի դասական բանաստեղծ Կոչո Ռացինի սիրելի գրողներից մեկը:
Հիշատակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բուլղարիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բոտևի մահից երկու տարի անց երկիրը ձեռք է բերել անկախություն, և Բոտևը շուտով դարձել է ազգային վերածննդի առասպելական կերպար, ինչպես Վասիլի Լևսկին:
- 1885 թվականին Բոտևի մահվան օրը` հունիսի 2-ը, հռչակվել է հիշատակի օր (Բոտևի օր): Այդ օրը ժամը 12-ին զանգերի ղողանջերը նվիրվում են նրանց, ովքեր ընկել են Բուլղարիայի անկախության համար:
- 1890 թվականին Վրացայում բացվել է Բոտևի հուշարձանը: Հուշարձանի բացմանը մասնակցել է բուլղար իշխան Ֆերդինանդ Սաքսեն-Կոբուրգը:
Խրիստո Բոտևի անունով են կոչվում.
- Բոտև լեռը` Ստարա Պլանինա լեռնաշղթայի ամենաբարձր գագաթը:
- Հարավային Շետլանդյան կղզիների մի լեռնագագաթ:
- Բոտևգրադ քաղաքը: Այնտեղ 1966 թվականին բացվել է Բոտևին նվիրված հուշարձան:
- Բուլղարիայի ու Ռումինիայի բազմաթիվ քաղաքների փողոցներ, ինչպես նաև փողոցներ Սարանսկում, Չեբոկսարում (ՌԴ), Քիշնևում (Մոլդովա):
- Բուլղարիայի ռազմածովային ուժերի նավ` «Խրիստո Բոտև»":
- Ռադիոկայան «Խրիստո Բոտև», որը հաղորդումներ է հեռարձակել 1941-1944 թվականներին:
- Բուլղարական պարտիզանական «Խրիստո Բոտև» ջոկատը, որը հիմնադրվել է 1942 թվականին և գործել Պլովդիվում, Կազանլիկսկում, Կառլովիում[6]:
- «Խրիստո Բոտև» ազգային թանգարանը Կալոֆեր քաղաքում (բացվել է 1944 թվականի հունիսի 2-ին):
- Ֆուտբոլային երկու ակումբ.
Խրիստո Բոտևի անվան միջազգային մրցանակներ են սահմանված Բուլղարիայի պետական խորհրդի` 1972 թվականի հունիսի 24-ի որոշմամբ: Դրանք ամեն հինգ տարին մեկ տրվել են նշանավոր բանաստեղծների իրենց բանաստեղծական արվեստի և խաղաղության, ժողովրդավարության, սոցիալական արդարության համար մղած գործունեության համար: Մրցանակակիրներ են եղել Ալեքսանդր Սոլժենիցինը (տրվել է հետմահու 2008 թվականին), Նադին Գորդիմերը, Միրոսլավ Կռլեժան, Եվգենի Եվտուշենկոն, Ալեքսեյ Սուրկովը, Դմիտրի Պավլիչկոն, Նիլ Գիլևիչը, Ռասուլ Համզաթովը, Նիկոլաս Գիլյենը:
Բուլղարիայում Խրիստո Բոտևի անունն օգտագործել են քաղաքական տարբեր ուժեր` լիբերալներ, սոցիալիստներ: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ բանաստեղծի անունը Բուլղարիայում դարձել է հակաֆաշիստական պայքարի խորհրդանիշը: Նրա «Ով ազատության համար է ընկնում, չի մահանում» բանաստեղծության տողերը երգել են բանաստեղծ, կոմունիստ Նիկոլա Վապցարովի և նրա ընկերների գնդակահարությունից առաջ:
Ուկրաինա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Զապորոժիեի շրջանում Խրիստո Բոտևի պատվին անվանակոչվել է գյուղ, նաև հուշարձան է տեղադրվել: 2009 թվականի նոյեմբերի 13-ին Օդեսայում Խրիստո Բոտևի 160-ամյակի առթիվ տեղադրվել է բանաստեղծի արձանը: Այն գտնվում է քաղաքի` Պրոխորովսկու այգում: Ուկրաինայում գրողի պատվին հուշարձաններ կան Օդեսայի մարզում (1990), Արցիզ քաղաքում (հունիս 5, 2010), Իզմայիլ քաղաքում և Օլշանկա քաղաքատիպ ավանում (հունիսի 2, 2010)[7]:
Ռուսաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Խրիստո Բոտևին նվիրված հուշարձան կա Սարանսկ քաղաքում: Բոտևի կիսանդրին հեղինակել է բելառուս քանդակագործ Զաիր Ազգուրը:
- Կիևի մայրուղու 65-րդ կիլոմետրին (М-3 «Ուկրաինա») Մոսկվայից Կալուգա տանող կողմում կա երկու մասից բաղկացած հուշարձան: Առաջին հուշարձանի գրությունը վկայում է «Բուլղար ժողովրդի զավակ, խորհրդային բանակի սերժանտ Օգնյան Նայդով-Ժելեզովին, 1921-1941», իսկ երկրորդին գրված է. «Ով ազատության համար է ընկնում, չի մահանում...Խրիստո Բոտև» 1941-1945:
Մոլդովա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քիշնևում 1977 թվականին Բոտևի անունը կրող փողոցում տեղադրվել է գրողի բարձրաքանդակով մահարձան:
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Волков Е.З. Христо Ботев. На заре балканского революционного коммунизма. — Петроград: ГИЗ, 1923. — 288 с.
- Ботев Христо Избранное / Редакция Д. Горбова. — М.: Гослитиздат, 1948. — 255 с.
- Державин Н. С. Христо Ботев. Поэт - революционер. — Л.: Издательство Академии наук СССР, 1948. — 102 с.
- Поэзия западных и южных славян / Литературный консультант переводов В. Рождественский. — Л.: Детгиз, 1955. — 504 с.
- Голубов С.Н. Птицы летят из гнёзд. О детстве и юности великого болгарина Христо Ботева / Гравюры И. Калины. — М.: Детгиз, 1958. — 446 с.
- Христо Ботев Избранное. — М.: Государственное издательство художественной литературы, 1963. — 215 с.
- Голубов С.Н. Птицы летят из гнёзд. О детстве и юности великого болгарина Христо Ботева / Гравюры И. Калиты. — М.: Детская литература, 1970. — 448 с.
- Гено Генов (Ватагин) Скажи им, мама, пусть помнят… / Перевод с болгарского. — М.: Воениздат, 1974. — 206 с.
- Ботев Христо Стихотворения, публицистика, письма. — София: Свят, 1983. — 388 с.
- Ботев Христо Стихотворения / Перевод с болгарского А. Руденко. — М.: Союз-Дизайн, 2008. — 96 с.
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 data.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 http://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/09669580408667235
- ↑ J. D. B. (1910)։ «Bulgaria (Literature)»։ The Encyclopaedia Britannica; A Dictionary of Arts, Sciences, Literature and General Information։ IV (BISHARIN to CALGARY) (11th ed.)։ Cambridge, England: At the University Press։ էջ 786։ Վերցված է 18 July 2018 – via Internet Archive
- ↑ Trencsényi, Kopeček; p.473
- ↑ Trencsényi, Michal Kopeček (2007)։ Discourses of Collective Identity in Central and Southeast Europe (1770–1945)։ Central European University Press։ էջ 473։ ISBN 963-7326-60-X
- ↑ История Великой Отечественной войны Советского Союза, 1941—1945 (в шести томах). / редколл., Н. А. Фокин, А. М. Беликов и др. том 2. М., Воениздат, 1961. стр.392-393
- ↑ В Одессе открыли памятник болгарскому поэту Христо Ботеву
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Խրիստո Բոտևի մասին կայք (բուլղ.)
- Խրիստո Բոտևի ստեղծագործությունը (բուլղ.)
- Տեքստեր: Պոեզիա, սատիրա, ֆելիետոններ, հրապարակախոսություն, նամակներ (բուլղ.)
- Խրիստո Բոտևի կյանքի ու ստեղծագործության վերլուծություն (բուլղ.)
- Զապորոժիեի մարզի` Խրիստո Բոտևի անունը կրող գյուղի կայք (բուլղ.)
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Խրիստո Բոտև կատեգորիայում։ |
| ||||||||||||||||
