Էլեկտրական դիպոլային մոմենտ

Դիպոլային մոմենտ

Ենթակատեգորիա	ֆիզիկական մեծություն, vector quantity
Չափողականություն	${\mathsf {L}}{\mathsf {T}}{\mathsf {I}}$
Նկարագրող բանաձև	${\boldsymbol {p}}=q({\boldsymbol {r}}_{+}-{\boldsymbol {r}}_{-})$
In defining formula	${\boldsymbol {p}}$, $q$, ${\boldsymbol {r}}_{+}$, ${\boldsymbol {r}}_{-}$
Առաջարկվող չափման միավոր	Կլ·մ, ampere second metre

էլեկտրական դիպոլային մոմենտ, լիցքավորված մասնիկների համակարգի էլեկտրական հատկությունները բնութագրող վեկտոր։ N թվով լիցքավորված մասնիկների համակարգի դիպոլային մոմենտը՝ $Np=e_{i}r_{1}$, որտեղ $e_{i}$-ն i-րդ մասնիկի լիցքն է, r-ը՝ շառավիղ-վեկտորը։ Չեզոք համակարգի դիպոլային մոմենտը կախված չէ կոորդինատների համակարգի ընտրությունից, այլ որոշվում է լիցքերի փոխադարձ դասավորությամբ ու մեծությամբ։ Մասնավոր դեպքում, դիպոլի դիպոլային մոմենտը ուղղված է բացասական լիցքից դեպի դրականը և թվապես հավասար է լիցքերի 1 հեռավորության և լիցքի բացարձակ մեծության (e) արտադրյալին՝ $|p|=el$։ Դիպոլային մոմենտի միջոցով որոշվում է դիպոլի էլեկտրական դաշտը R»1 պայմանին բավարարող կետերում, ինչպես նաև արտաքին էլեկտրական դաշտի ազդեցությունը նրա վրա։ Մոլեկուլը նույնպես կարելի է համարել լիցքերի համակարգ, որի դիպոլային մոմենտը՝ μ=e_ԷՖl (e_ԷՖ այստեղ 10⁻¹⁰ լ․ CGSE միավոր կարգի էֆեկտիվ լիցք է, իսկ 1-ը դրական և բացասական լիցքերի «ծանրության կենտրոնների» հեռավորությունը, այն մոլեկուլի չափերի՝ 10⁻⁸ սմ կարգի մեծություն է)։ Տեսականորեն էլեկտրական դիպոլը սահմանվում է բազմաբևեռ ընդլայնման առաջին կարգի տերմինով. այն բաղկացած է երկու հավասար և հակադիր լիցքերից, որոնք անսահմանորեն մոտ են իրար, թեև իրական դիպոլները առանձնացված լիցք ունեն։

Տարրական սահմանում

Երկու կետային լիցքերի էլեկտրական դիպոլային մոմենտը սահմանող մեծություններ։

Էլեկտրական դիպոլի ուժագծերը։

Մագնիսական դաշտը գնդի դեպքում, որի վրա հյուսիսային մագնիսական բևեռը գտնվում է վերևում, իսկ հարավային մագնիսական բևեռը՝ ներքևում։ Համեմատության համար՝ Երկրի վրա հարավային մագնիսական բևեռը գտնվում է հյուսիսային աշխարհագրական բևեռի մոտ, իսկ հյուսիսային մագնիսական բևեռը՝ հարավային աշխարհագրական բևեռի մոտ։

Հաճախ ֆիզիկայում օբյեկտի չափերը կարող են անտեսվել, ուստի այն կարելի է դիտարկել որպես կետանման առարկա, այսինքն՝ կետային մասնիկ։ Էլեկտրական լիցք ունեցող կետային մասնիկները կոչվում են կետային լիցքեր։ Երկու կետային լիցքեր, մեկը լիցքով +q, իսկ մյուսը −q լիցքով, որոնք բաժանված են d հեռավորությամբ, կազմում են էլեկտրական դիպոլ (էլեկտրական բազմաբևեռի պարզ դեպք)։ Այս դեպքում էլեկտրական դիպոլային մոմենտն ունի մեծություն $$p=qd$$ և ուղղված է բացասական լիցքից դեպի դրականը։ Ավելի ուժեղ մաթեմատիկական սահմանումը վեկտորային հանրահաշիվ օգտագործելն է, քանի որ մեծությամբ և ուղղությամբ մեծությունը, ինչպես երկու կետային լիցքերի դիպոլային մոմենտը, կարող է արտահայտվել վեկտորի տեսքով։ $$\mathbf {p} =q\mathbf {d}$$ որտեղ d-ը բացասական լիցքից դեպի դրական լիցք ցույց տվող տեղաշարժի վեկտորն է։ Էլեկտրական դիպոլային մոմենտային վեկտոր p-ը նույնպես բացասական լիցքից մատնանշում է դրական լիցքը։ Այս սահմանմամբ դիպոլային ուղղությունը հակված է իրեն հավասարեցնել արտաքին էլեկտրական դաշտին (և նկատի ունենալ, որ էլեկտրական հոսքի գծերը, որոնք արտադրվում են հենց դիպոլի լիցքերով, որոնք ուղղում են դրական լիցքից դեպի բացասական լիցք, այնուհետև հակված են հակադրվել արտաքին դաշտի հոսքի գծերին)։ Նկատի ունեցեք, որ այս նշանի կոնվենցիան օգտագործվում է ֆիզիկայում, մինչդեռ դիպոլի հակառակ նշանի կոնվենցիան՝ դրական լիցքից մինչև բացասական լիցք, օգտագործվում է քիմիայում։ Այս երկու լիցքավոր համակարգի իդեալականացումը էլեկտրական կետային դիպոլն է, որը բաղկացած է երկու (անվերջ) լիցքերից միայն անվերջորեն բաժանված, բայց վերջավոր p-ով։ Այս մեծությունն օգտագործվում է բևեռացման խտության սահմանման մեջ։

Տես նաև

• Մագնիսական մոմենտ
• Մուլտիպոլ

Ծանոթագրություններ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 397)։