Արտաշես Բաբալյան

Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Բաբալյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Արտաշես Բաբալյան
Ծնվել է	նոյեմբերի 17, 1886(1886-11-17)
Ծննդավայր	Շուշի, Ելիզավետպոլի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	օգոստոսի 1, 1959(1959-08-01) (72 տարեկան)
Մահվան վայր	Թեհրան, Իրան
Կրթություն	Ժնևի հա­մալ­սա­րա­նի բժշկա­կան ֆա­կուլ­տե­տ
Մասնագիտություն	բժիշկ, հա­սա­րա­կա­կան-քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ, հրա­տա­րա­կիչ
Կոչում	բժշկու­թյան դոկ­տո­ր
Կուսակցություն	ՀՅԴ

Արտաշես Ադամի Բաբալյան (նոյեմբերի 17, 1886(1886-11-17), Շուշի, Ելիզավետպոլի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - օգոստոսի 1, 1959(1959-08-01), Թեհրան, Իրան), հայ բժիշկ, հասարակական-քաղաքական գործիչ, հրատարակիչ, դաշնակցական կուսակցության անդամ։ Հայաստանի Դեմոկրատական Հանրապետության կառավարության անդամներից մեկը, Հայաստանի առաջին և երկրորդ խորհրդարանների անդամ։ 1919 թվականի հոկտեմբերի 31-ից 1920 թվականի մայիսի 5-ը եղել է սոցիալական ապահովության նախարար։

Կենսագրություն

Ուսում

Ծնվել է 1886 թվականի նոյեմբերի 17-ին, Լեռնային Ղարաբաղի Շուշի քաղաքում։ Սովորել է Շուշիի ռուսական ռեալական դպրոցում։ Պատանեկան տարիքից մասնակցել է ՀՅԴ աշակերտական խմբերին։ Վաղ երիտասարդ տարիքում անդամակցել է ՀՅԴ Շուշիի կոմիտեին, ապա՝ Ղարաբաղի կենտրոնական կոմիտեին։ Հայ-թաթարական կռիվների ժամանակ գործուն մասնակցություն է ունեցել Ղարաբաղի ինքնապաշտպանության ճակատում։ 1906-1907 թվականներին Բաքվում գործակատար է աշխատել նավ թարդյունաբերական մի ընկերությունում։ 1907-1912 թվականներին սովորել է Շվեյցարիայի Ժնև քաղաքի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետում և բժշկության դոկտորի աստիճան ստացել։ Ժնևում ևս շարունակել է կուսակցական եռանդուն գործունեությունը, եղել «Ուսանող» ամսագրի խմբագրական կազմի անդամ և աշխատակցել ՀՅԴ օրգան «Դրօշակին»։ 1912 թվականին վերադարձել է Շուշի, ապա մեկնել Սանկտ Պետերբուրգ և Օբուխովի հիվանդանոցում բժիշկ է աշխատել։ Միաժամանակ պատրաստվել է պետական քննություն հանձնելու՝ Ռուսաստանում բժշկությամբ զբաղվելու թույլտվություն ստանալու համար։ 1913 թվականի օգոստոսին, որպես ՀՅԴ Ռուսաստանի ուսանողական միությունների խորհրդից ընտրված պատվիրակ, մասնակցել է Կարինում ՀՅԴ 7-րդ ընդհանուր ժողովին։

Քաղաքական գործունեություն

1915 թվականին, երբ ընթանում էր Առաջին համաշխարհային պատերազմը, թողնելով Խարկովը, մտել է Վարդան Մեհրաբյանի (Խանասորի Վարդան) հրամանատարած հայ կամավորական գնդի մեջ, եղել դրա բժշկապետը և գնդի հետ միասին հասել Վան։ 1915 թվականի մայիսի 7-ին Վանն ազատագրելուց հետո այդտեղ հիվանդանոցներ էկազմակերպել։ Համագործակցել է Վանի ժամանակավոր կառավարության հետ և նշանակվել ժամանակավոր կառավարության առողջապահության բաժնի պետ ու քաղաքապետության անդամ։ Վանի նահանջի օրերին, նրա ջանքերի շնորհիվ, հիվանդանոցներում բուժվող վիրավոր և հիվանդ հայ զինվորները Իգդիր են տեղափոխվել։ Այս տարհանումը հաջողությամբ կազմակերպելու և իրագործելու համար պարգևատրվել է ռուսական կառավարության Գեորգիևյան խաչի շքանշանով և մեդալով։ Կարճ ժամանակ Էջմիածնում զբաղվել է գաղթականների խնամատարության գործով։ 1916 թվականին ուղարկվել է Վան, այնտեղ վերադարձած գաղթականների խնամատարությունը կազմակերպելու առաքելությամբ։ Այնուհետև մեկնել է Թիֆլիս, երբ սկսվել է ռուսական բանակի նահանջը Կովկասյան ռազմաճակատից։ 1917-1920 թվականներին Թիֆլիսում հրատարակել է «Աշխատաւոր» օրաթերթը։ 1917 թվականին Թիֆլիսում ընտրվել է Հայոց ազգային խորհրդի անդամ, «Համառուսական քաղաքների միություն» կազմակերպության մեջ կարևոր պարտականություններ կատարել։ Անդրկովկասի սեյմի կազմավորումից հետո մասնակցել է ընտրապայքարին՝ որպես Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի անդամ։ 1918 թվականի ամռանը, Հայաստանի Հանրապետության հռչակումից հետո ՀՀ խորհրդարանի անդամ է ընտրվել։ 1918 թվականին գնացել է Կոստանդնուպոլիս` միանալու Ավետիս Ահարոնյանի պատվիրակությանը, որպես ՀՀ կառավարության խորհրդական։ 1919 թվականին սեպտեմբերին մասնակցել է Երևանում ՀՅԴ 9-րդ ընդհանուր ժողովին։ 1919 թվականի հոկտեմբերի 31-ից մինչև 1920 թվականի մայիսի 5-ը եղել է ՀՀ հանրային խնամատարության և աշխատանքի, ապա` հանրային խնամատարության և վերաշինության նախարար, մայիսի 5-ից հոկտեմբերի 30-ը եղել է այդ գերատեսչության նախարարի պաշտոնակատար։ 1920 թվականի մայիսին Ղարաքիլիսայում մասնակցել է բոլշևիկյան ապստամբության ճնշմանը։ 1920 թվականի սեպտեմբերին սկսված թուրք-հայկական պատերազմին, ՀՀ կառավարության որոշումով, Սիմոն Վրացյանի հետ ուղարկվել է Կարս-Սարիղամիշի ռազմաճակատ` կառավարության լիազոր ներկայացուցիչի իրավունքներով։ 1920 թվական հոկտեմբերի 30-ին Կարսի անկման ժամանակ թուրքերի ձեռքը գերի է ընկել։ 1920-1921 թվականներին արգելափակվել է Կարսի, ապա Կարինի բանտերում։ 1921 թվականին հոկտեմբերին գերությունից ազատվելուց հետո անցել է Թավրիզ, քանի որ Հայաստանն արդեն խորհրդայնացվել էր։ Բժշկի կինն ու երեխան հետագայում ևս Թավրիզ են տեղափոխվել։

Հասարակական գործունեություն

1931 թվականին և 1939 թվականին բժիշկը ծանր ողբերգություններ է ապրել կորցնելով զավակներին` Ռենոյին և Վիգենին։ Իր ծանր վիշտը փարատելու համար ամբողջությամբ նվիրվել է հանրային և կուսակցական գործերին։ 1943 թվականին սեպտեմբերին խորհրդային զորքերի Իրան մուտքից հետո ձերբակալվել է խորհրդայինների կողմից։ 1943-1945 թվականները անցկացրել է բանտում։ 1945 թվականի հունիսի 4-ին ազատվել է բանտից։ 1945 թվականին և հետագա տարիներին ընտրվել է Թեհրանի գործակալական ժողովի անդամ, ապա՝ Եկեղեցական վարչության ատենապետ, ապա Թեհրանի թեմի Պատգամավորական ժողովի անդամ և Թեմական խորհրդի փոխնախագահ, ապա՝ նախագահ։ Այնուհետև Հայոց ազգային խորհրդի նախագահ է ընտրվել։ Երկու անգամ մասնակցել է ՀՅԴ ընդհանուր ժողովներին։ 1959 թվականին Կահիրեում հրատարակել է հուշերի գիրք։ Նրա հոդվածները տպագրվել են Բեյրութի «Նաիրի» շաբաթաթերթում։

Բժշկական պրակտիկա

1914 թվականին տեղափոխվել է Խարկով և Տրուդովսկու հիվանդանոցում աշխատել։ Մասնակցել է պետական քննություններին և ստացել վկայական՝ բժշկական ազատ գործունեությամբ զբաղվելու համար։ 1924 թվականին տեղափոխվել է Զանջան։ 1928 թվականին ընտանիքով տեղափոխվել է Թեհրան և Պարսկաստանի մայրաքաղաքում հաստատվել։ 1928-1938 թվականներին բաժանմունքի վարիչ է աշխատել Թեհրանի «Փահլավի» զինվորական հիվանդանոցում։

Մահացել է 1959 թվականի օգոստոսի 1-ին, Թեհրանում, սրտի հիվանդությունից, 73 տարեկանում։

Պարգևներ

• Գեորգիևյան խաչի շքանշան (1915)

Երկեր

1. Հուշերի գիրք, Գահիրէ, 1959
2. Կարսի անկումը, «Նաիրի» շաբաթաթերթ, Պէյրութ, ԺԵ տարվա (1968 թ.- Հ. Մ.) 4550 միացյալ համարների փոխարեն լույս տեսած բացառիկ համար
3. Հայաստանի անկախութեան պատմութիւնը եւ այլ յիշատակներ, Գլենդեյլ, 1997

Աղբյուրներ

1. Պոտուրյան Մկրտիչ, Հայ հանրագիտակ, գիրք Բ. Պուքրէշ, 1939։
2. Աւօ, Յեղափոխական Ալպոմ, Հալէպ, Գ. շարք, 1960, թ. 2 (26)։
3. Գէորգեան Կարօ, Դոկտ. Արտաշէս Բաբալեան, Ամէնուն տարեգիրքը, Է. տա րի, 1960, Պէյրութ, 1961։
4. Վրացյան Սիմոն, Հայաստ ան ի Հանրապետություն, Երևան, 1993։ 5. Իշխանյան Եղիշե, Լեռնային Ղարաբաղ, 1917-1920, Երևան, 1999։
5. Յուշամատեան Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան, Ալբոմ-ատլաս, Բ. հատոր, Գոյամարտ, 1914-1925, Լոս Անճելըս, 2001։
6. Ով ով է, Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հ. 1, Երևան, 2005։

Արտաքին հղում

• Կենսագրությունը ՀՀ Աշխատանքի և սոցիալական ապահովության նախարարության կայքում(չաշխատող հղում)