Ամազոնոմախիա

Ամազոնոմախիա (թարգմանաբար՝ «ամազոնյան ճակատամարտ», հոգնակի՝ ամազամոմախիաներ (հին հունարեն՝ Ἀμαζονομαχίαι) ), հունական դիցաբանության առասպելական ճակատամարտ հին հույների և ամազոնուհիների՝ ամբողջովին կին ռազմիկներից կազմված ազգի միջև։ Ամազոնոմախիաների թեման տարածված էր հին հունական արվեստում և հռոմեական արվեստում։

Ամազոնոմախիայի սիմվոլիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամազոնոմախիան ներկայացնում է քաղաքակրթության հունական իդեալը։ Ամազոնուհիները ներկայացվում էին որպես վայրի և բարբարոս ռասա, իսկ հույները՝ որպես մարդկային առաջընթացի քաղաքակիրթ ռասա։ Ըստ ամազոնոմախիայի մասին գերմանացի հնագետ, Համբուրգի համալսարանի պրոֆեսոր Բրունո Սնելիի տեսակետի.

Հույների համար տիտանոմախիան և գիգանտների դեմ կռիվը շարունակում են լինել այն հաղթանակի խորհրդանիշները, որոնք նրանց աշխարհը տարել է օտարոտի տիեզերքի նկատմամբ. թվարկելով ամազոնուհիների և կենտավրոսների դեմ մղվող մարտերը` նրանք շարունակում են ազդարարել, որ հույները նվաճել են ամեն բարբարոսականը, ամեն հրեշավորը և գռեհիկը^[1]։

Քվինտոս Զմիրնեոսի «Տրոյայի անկումը» աշխատության մեջ ամազոնյան թագուհի Պենթիսիլեան, որը տրոյական պատերազմի ժամանակ միացել էր տրոյացիների կողմին, մեջբերվել է Տրոյայում՝ ասելով.

Մենք ուժով չենք զիջում տղամարդկանց. նույնն են մեր աչքերը, մեր վերջույթները նույնը. մեկ ընդհանուր լույս ենք տեսնում, մեկ օդ ենք շնչում. ոչ էլ տարբերվում է այն ուտելիքը, որը մենք ուտում ենք։ Ուրեմն երկնքից մարդուն տրված դրախտի ի՞նչն է մեզ մերժված^[2]։

Յոսին Բլոկի` ամազոնամախիան երկու տարբեր համատեքստ է տալիս հունական հերոսին բնորոշելու համար։ Կամ ամազոնուհիներն այն երեք աղետներից մեկն են, որոնցից հերոսը ազատում է երկիրը հրեշի նկատմամբ տարած հաղթանակով. կամ դրանք Ատտիսի մոտիվացիայի արտահայտությունն են, որտեղ հերոսը խուսափում է մարդկային սեռականությունից ամուսնության և բազմացման մեջ^[3]։

5-րդ դարում Պարսկաստանի Աքեմենյան կայսրությունը սկսեց մի շարք արշավանքներ Հին Հունաստանի դեմ։ Այդ պատճառով որոշ գիտնականներ կարծում են, որ այն ժամանակվա հունական արվեստի մեծ մասում պարսիկները ցուցադրվել են այլաբանորեն՝ կենտավրոսների և ամազոնուհիների կերպարների միջոցով^[1]։

Արվեստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատերազմը շատ տարածված թեմա էր Հին հունական արվեստում, որը ներկայացվում էր տաճարների մեծ քանդակագործական տեսարաններում, ինչպես նաև անթիվ հունական կավամաններում։ Ընդհանուր առմամբ, գեղարվեստական և առասպելական կռիվները գերադասվել են որպես առարկա, քան առկա բազմաթիվ պատմական մարտերը։ Հոմերոսի և Գիգանտոմախիայի տեսարանների հետ մեկտեղ՝ հսկաների ռասայի և օլիմպիական աստվածների ճակատամարտը, ամազոնոմախիան նույնպես հանրաճանաչ ընտրություն էր։

Հետագայում, հռոմեական արվեստում հայտնվել են շատ պատկերներ, իսկ ավելի ուշ հռոմեական սարկոֆագների կողքերին, երբ մոդայիկ դարձավ մարտական տեսարանների մշակված ռելիեֆներ պատկերելը։ Տեսարաններ են ներկայացվել նաև խճանկարների վրա։ Վերածննդի դարաշրջանում և հատկապես բարոկկո ժամանակաշրջանում աճել է միջնադարյան պատկերների քանակը։

Պարթենոնի արևմտյան մետոպներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հույն քանդակագործ Կալամիսը վերագրվում է Պարթենոնի՝ Աթենքի Ակրոպոլիսի տաճարի արևմտյան մետոպների նախագծումը, որը նվիրված է հունական աստվածուհի Աթենասին^[4]^[5]։ Պարթենոնի արևմտյան մետոպների վրա պատկերված են հույների և ամազոնուհիների ճակատամարտը։ Չնայած նրա խեղված վիճակին, գիտնականները հիմնականում համաձայն են, որ տեսարանը ներկայացնում է ամազոնուհիների ներխուժումը Ատտիկե^[6]։

Աթենաս Պարթենոսի վահան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աթենաս Պարթենոսի վահանը, որը քանդակել է Ֆիդիասը^{[Ն 1]}, պատկերում է ընկած ամազոնուհի։ Աթենաս Պարթենոսը Աթենասի հսկայական քրիզոէլեֆանտին քանդակն է՝ Աթենքի Պարթենոնի ներսում գտնվող գլխավոր պաշտամունքային պատկերը, որն այժմ կորել է, թեև հայտնի է նկարագրություններից և փոքր հին կրկնօրինակներից^[6]։

Բասայի ֆրիզ Ապոլոնի տաճարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բասայի ֆրիզը Ապոլոն Էպիկուրոսի («Ապոլոն օգնական») Բասայի տաճարից, պարունակում է մի շարք սալեր, որոնք պատկերում են Տրոյական ամազոնամախիան և Հերակլեսյան ամազոնամախիան։ Տրոյական ամազոնամախիան ընդգրկում է երեք բլոկ՝ ցուցադրելով Պենթիսլեյայի վերջնական մահը Աքիլլեսի ձեռքով։ Հերակլեսյան ամազոնամախիան ընդգրկում է ութ բլոկ և ներկայացնում է Հերակլեսի պայքարը ամազոնուհիների թագուհի Հիպոլիտայի գոտին գրավելու համար^[8]։

Ամազոնոմախիայի ֆրիզ Հալիկառնասի դամբարանից[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հալիկառնասի դամբարանից ամազոնոմախիայի ֆրիզի մի քանի հատված այժմ գտնվում են Բրիտանական թանգարանում։ Մի հատվածում պատկերված է Հերակլեսը, ով մի ձեռքով բռնել է ամազոնուհու մազերից, իսկ մյուսով իր գլխի վերևում մահակը բարձրածրել է` հարվածելու համար։ Ենթադրվում է, որ այս ամազոնուհին ամազոնուհիների թագուհի Հիպոլիտան է։ Հերակլեսի հետևում մեկ այլ տեսարան է, որտեղ հույն ռազմիկը կռվի է բռնվել վահանակիր ամազոնուհի մարտիկի հետ։ Մեկ այլ սալիկի վրա պատկերված է հեծյալ ամազոնուհի, որը հարձակվել է հույնի վրա, ով պաշտպանվում է բարձրացված վահանով։ Ենթադրվում է, որ այս հույնը Թեսևսն է, ով միացել է Հերակլեսին իր սխրագործությունների ընթացքում։

Այլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

մ.թ.ա. 5-րդ դարի կեսերի հին հույն նկարիչ և քանդակագործ Միկոնը նկարել է ամազոնոմախիա Աթենքի հին ագորայի Պատկերազարդ ստոայի (Stoa Poikile) վրա, որն այժմ կորած է^[9]։ Ֆիդիասը պատկերել է ամազոնոմախիա Օլիմպիայում գտնվող Զևսի քրիզելեֆանտին արձանի ոտնաթաթի վրա^[10]։

2018 թվականին հնագետները Սլովակիայի Սլատինա նադ Բեբրավոու գյուղի մոտ գտնվող կելտական զոհաբերության վայրում հայտնաբերել են բրոնզից պատրաստված ռելիեֆով զարդարված ուսադիրներ, որոնք հույն մարտիկի զրահաբաճկոնի մի մասն էին։ Սլովակիայի հնագիտական ինստիտուտի փոխտնօրենն ասել է, որ դա Սլովակիայի տարածքում հունական բնօրինակ արվեստի ամենահին մասունքն է։ Հետազոտողները վերլուծել են կտորները և որոշել, որ դրանք երբեմնի ռելիեֆի մի մասն է, որը պատկերում էր ամազոնոմախիա^[11]։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հերակլեսը ճակատամարտում, մ.թ.ա. 6-րդ դար
Աքիլլեսը սպանում է Պենթեսիլեային. Ատտիկական կարմրապատկեր կիլիքս տոնդո, մ.թ.ա. 470–460 թվականներ
Ամազոնոմախիա, մարմարե սարկոֆագ, մ.թ. մոտ 160–170 թվականներ, Վատիկանի թանգարան
Ամազոնուհին հարձակվում է բարբարոսի վրա, քանդակագործական խումբ Անցիո Վիլլայում, Անտոնյան դարաշրջան - մ.թ. 138-192 թվականներ (հունարեն բնագրի հռոմեական պատճեն), Հռոմի ազգային թանգարան
Խորաքանդակ Հալիկառնասոսի դամբարանի ավերակներից
Ամազոնոմախիայի բեկորներ Ասկլեպիոսի տաճարի արևմտյան ֆրոնտոնի վրա, մ.թ.ա. մոտ 380 թվական
Քյոթահիայի հնագիտական թանգարան, ամազոնոմախի սարկոֆագ
Ժամանակակից Թունիսից 3-րդ դարի սկզբի խճանկարի հատված
Ամազոնոմախիայի ամազոնուհի տերակոտների խմբից, մ.թ.ա. մոտ 300 թվական
Ամազանոմազխի մարմարե սարկոֆագ, Սալոնիկի հնագիտական թանգարան
15-րդ դարի մանրանկարչություն Տրոյական պատմությունից. Թեսևսը ներկայացված է որպես ժամանակակից ասպետ
Ռուբենսի մեկնաբանություն, 1617–1618
Գերմանացի Անսելմ Ֆոյերբախի երկու տարբերակներից մեկը, 1873 թվական
Սոսիկլես տեսակի վիրավոր ամազոնուհի. մ.թ.ա. 5-րդ դարի հունարեն բնօրինակի հռոմեական պատճեն

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Ֆիդիասի արձանի մասին ամենավաղ հիշատակումները թվագրվում են մ.թ.ա. 5-րդ դարից և այն սովորաբար անվանում են արձան, պատկեր կամ աստվածուհի։ «Պարտենոս» էպիտետի ամենավաղ օգտագործումը եղել է 4-րդ դարի վերջին կամ 3-րդ դարի սկզբին Ֆիլիպիդեսի կողմից՝ Պլուտարքոսի պահպանած հատվածում (Dem. 26)^[7]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 DuBois, Page (1982). Centaurs and Amazons: Women and the Pre-History of the Great Chain of Being
↑ Quintus Smyrnaeus. "The Fall of Troy." Translated by Way. A. S. Loeb Classical Library Volume 19. London: William Heinemann, 1913.
↑ Blok, Josine (1994). The Early Amazons: Modern and Ancient Perspectives on a Persistent Myth
↑ Jenifer Neils (2005 թ․ սեպտեմբերի 5). The Parthenon: From Antiquity to the Present. Cambridge University Press. էջ 67. ISBN 978-0-521-82093-6. «The Parthenon (Plate 1, Fig. 17) is probably the most celebrated of all Greek temples.»
↑ Jay Hambidge; Yale University. Rutherford Trowbridge Memorial Publication Fund (1924). The Parthenon and other Greek temples: their dynamic symmetry. Yale university press.
↑ ^6,0 ^6,1 Castriota, David (1992). Myth, Ethos, and Actuality: Official Art in Fifth Century B.C. Athens
↑ C. Cullen Davison, Pheidias: The Sculptures and Ancient Sources, Vol. 1, Oxford, 2009, էջեր 69-70
↑ Cooper, Frederick (1992). The Temple of Apollo Bassitas: The Sculpture, Volume 2
↑ «Micon | Greek artist | Britannica». www.britannica.com. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 3-ին.
↑ Woodard, Roger D. (January 2008). The Cambridge Companion to Greek Mythology. Cambridge University Press. էջ 298. ISBN 978-0521607261.
↑ a.s, Petit Press (2018 թ․ մայիսի 13). «Archaeologists find oldest Greek relic in Slovak area». spectator.sme.sk. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 3-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Weitzmann, Kurt, ed., Age of spirituality: late antique and early Christian art, third to seventh century [Հոգևորության դարաշրջան. ուշ անտիկ և վաղ քրիստոնեական արվեստ, երրորդից յոթերորդ դար], no. 200, 1979, Metropolitan Museum of Art, New York, 9780870991790; Ամբողջական տեքստը հասանելի է առցանց The Metropolitan Museum of Art Libraries կայքում

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Ամազոնոմախիա կատեգորիայում։

[8] Ֆիդիասի արձանի մասին ամենավաղ հիշատակումները թվագրվում են մ.թ.ա. 5-րդ դարից և այն սովորաբար անվանում են արձան, պատկեր կամ աստվածուհի։ «Պարտենոս» էպիտետի ամենավաղ օգտագործումը եղել է 4-րդ դարի վերջին կամ 3-րդ դարի սկզբին Ֆիլիպիդեսի կողմից՝ Պլուտարքոսի պահպանած հատվածում (Dem. 26)^[7]։

[auto1-1] 1,0 ^1,1 DuBois, Page (1982). Centaurs and Amazons: Women and the Pre-History of the Great Chain of Being

[2] Quintus Smyrnaeus. "The Fall of Troy." Translated by Way. A. S. Loeb Classical Library Volume 19. London: William Heinemann, 1913.

[3] Blok, Josine (1994). The Early Amazons: Modern and Ancient Perspectives on a Persistent Myth

[Neils2005-4] Jenifer Neils (2005 թ․ սեպտեմբերի 5). The Parthenon: From Antiquity to the Present. Cambridge University Press. էջ 67. ISBN 978-0-521-82093-6. «The Parthenon (Plate 1, Fig. 17) is probably the most celebrated of all Greek temples.»

[HambidgeFund1924-5] Jay Hambidge; Yale University. Rutherford Trowbridge Memorial Publication Fund (1924). The Parthenon and other Greek temples: their dynamic symmetry. Yale university press.

[auto-6] 6,0 ^6,1 Castriota, David (1992). Myth, Ethos, and Actuality: Official Art in Fifth Century B.C. Athens

[7] C. Cullen Davison, Pheidias: The Sculptures and Ancient Sources, Vol. 1, Oxford, 2009, էջեր 69-70

[9] Cooper, Frederick (1992). The Temple of Apollo Bassitas: The Sculpture, Volume 2

[10] «Micon | Greek artist | Britannica». www.britannica.com. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 3-ին.

[11] Woodard, Roger D. (January 2008). The Cambridge Companion to Greek Mythology. Cambridge University Press. էջ 298. ISBN 978-0521607261.

[12] .s, Petit Press (2018 թ․ մայիսի 13). «Archaeologists find oldest Greek relic in Slovak area». spectator.sme.sk. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 3-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[Ն 1]

[8]

[9]

[10]

[11]

[7]