Ռոլանդ Դևիդ Լեյնգ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ռոլանդ Դևիդ Լեյնգ
անգլ.՝ Ronald David Laing
Դիմանկար
Ծնվել էհոկտեմբերի 7, 1927(1927-10-07)[1][2][3][…]
ԾննդավայրԳլազգո, Շոտլանդիա, Միացյալ Թագավորություն
Մահացել էօգոստոսի 23, 1989(1989-08-23)[1][4][2][…] (61 տարեկան)
Մահվան վայրՍեն-Տրոպե
Քաղաքացիություն Միացյալ Թագավորություն
ԿրթությունԳլազգոյի համալսարան
Ազդվել էԺան Պոլ Սարտր
ԵրկերThe Divided Self?
Մասնագիտությունռազմական բժիշկ, հոգեբույժ, բժիշկ-գրող, ոչ գեղարվեստական գրող, ռազմական գործիչ, հոգեբան, existential therapist և հոգեվերլուծաբան
ԵրեխաներPaul Laing?[4]
 Ronald David Laing Վիքիպահեստում

Ռոլանդ Դևիդ Լեյնգ (անգլ.` Ronald David Laing, հոկտեմբերի 7, 1927(1927-10-07)[1][2][3][…], Գլազգո, Շոտլանդիա, Միացյալ Թագավորություն - օգոստոսի 23, 1989(1989-08-23)[1][4][2][…], Սեն-Տրոպե) շոտլանդացի հոգեբույժ, որ շատ է գրել հոգեկան խնդիրների, առաջին հերթին` փսիխոզի ժամանակ հոգեկան ապրման մասին։ Հակահոգեբուժության գաղափարախոսների առաջատարներից մեկը, որոնց շարքին են պատկանում նաև Միշել Ֆուկոն, Ֆրանկո Բազալիան և Թոմաս Սասը[5]։

Ինքը` Լեյնգը իրեն չէր համարում հակահոգեբույժ և զերծ էր մնում այդ տերմինն օգտագործելուց, հաճախ նա ընդգծում է` «Ես նույնքան հակահոգեբույժ եմ ինչքան Պաստյորը հակաբժիշկ, չնայած նրան, որ նա հաճախ է ընդդիմացել նրան հայտնի ժամանակակից բժշկական մեթոդներին»[6]։ Դիվանագիտական տեսանկյունից էր մոտենում «նոր ձախականներին» և ուներ «թթված մարքսիստի» հեղինակություն[7]։

Հոգեկան հիվանդությունների առաջացման և բուժման տեսակետերը Լեյնգի մշակված են էկզիստենցիալ փիլիսոփայության ազդեցության արդյունքում, որոնք դեմ էին գնում հոգեբուժության կանոններին։

Դիտարկելով ամեն այցելուի վարքը որպես վերջիններիս անձնական ազատության օրինական արտահայտում և ապրվածի կամ ներքին իրականության, և ոչ թե հիվանդության ախտանիշ, նա հերքեց բոլոր չափորոշիչները, որոնք բաժանում էին հոգեկան առողջությունը հոգեկան հիվանդությունից, որոնք փորձում են հաստատել ակադեմիական հոգեբուժությունը[5]։

Դիտարկելով շիզոֆրենիա հասկացությունը որպես գաղափարական սահմանափակում, հնարավոր դարձնող հիվանդների և հոգեբույժների միջև հարկադրական հարաբերությունների հնարավորությունը, Լեյնգը գրում `

Շիզոֆրենիա հասկացությունը` կապանք է, որ միացնում է այցելուին և հոգեբույժին։ Որպեսզի նստել վանդակում, մինշտ չէ, որ ճաղեր է հարկավոր։ Որոշ գաղափարներներն էլ կարող են վանդակ հանդիսանալ։ Հոգեբուժարանների դռները բացվում են, որովհետև քիմիական բաղադրությունները երբեմն առավել արդյունավետ են։ Մեր մտքերի դռները վացելը համեմատաբար ավելի դժվար է[6]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեյնգը ծնվել է 1927 թվականի հոկտեմբերի 7-ին Գովանհիլում (Գլազգոյի շրջան), նա Դևիդ Փարք Մաքնեյր Լեյնգի և Ամելի Գլեն Լեյնգի (ծնված Կիրկվուդում) միակ երեխան էր[8]։ Լեյնգի բոլոր նախնիները շոտլանդացի էին, նրա ընտանիքը հասարակ պրեսբիտերականներ էին, միջին դասի ներկայացուցիչներ։ Հայրն աշխատում եր Թագավորական տանկային և ավիացիոն կորպուսում որպես ինժեներ, իսկ հետագայում Գլազգոյի քաղաքապետարանում՝ ինժեներ-էլեկտրիկ[9]։ Ինքը Լեյնգը պնդում էր, որ իր մանկությունը դժբախտ է անցել, իսկ մեղավոր նա տեսնում էր իր գերզսպված և անէմոցիանալ մորը։

Կրթությունը ստացել է Գլազգոյի «Հատչեսոն» («Հատչեր») տղաների համար նախատեսված դպրոցում, որտեղ հատուկ ուշադրություն էր դարձվում Սոֆոկլեսի, Էսքիլեսի, Պլատոնի, Արիստոտելի և շատ այլ գրականության, փիլիսոփայության, աստվածաբանության[10] ներկայացուցիչների ձեռագիր աշխատանքների ուսումնասիրությանը։ Ջանասիրաբար սովորում էր և միշտ դասարանի լավագույն սովորողների քառյակում էր։ Զբաղվում էր երգեցողությամբ ու երաժշտությամբ։ Ուներ երաժշտական տաղանդ, իսկ 1944-1945 թվականներին նրան ընտրեցին ու արտոնագրեցին Թագավորական երաժտության ակադեմիա և ընդունեցին Թագավորական երաժշտական համայնքի անդամ։ Դպրոցական տարիներին Լեյնգը տեղի գրադարանում տարվել էր Կիերկեգորի, Մարքսի, Նիցշեի, Ֆրեյդի գրքերով[11]։ Արդյունքում նկատեց, որ հենց այս հեղինակների աշխատություններում է, որ նա կարող է գտնել իրեն հետաքրքրող հացերի պատասխանները։ Հենց այս ժամանակահատվածում, երբ Լեյնգը օրվա մեծ ժամանակահատվածն անցկացնում էր գրադարանում, եկավ այն գաղափարին, որ պետք է դառնա գրող և մոտավորապես եռեսուն տարեկանին մոտ հրատարակի իր առաջին գիրքը։

1945-1951 թվականներին սովորել է Գլազգոյի բժշկական համալսարանում, իսկ ուսումից հետո որպես մասնագիտացում ընտրել է նյարդաբանությունը[12]։ Ուսանողական տարիներին մասնակցել է Սոկրատյան ակումբի ստեղծմանը, որի պատվավոր նախագահն էր Բերտրան Ռասելը, որի շրջանակներում քննարկումներ էին ծավալվում փիլիսոփայության, աստվածաբանության և բժշկական խնդիրների մասին։ Այդ ժամանակահատվածում Լեյնգին գրավեցին էթիկական հարցեր որոնք վերաբերում էին գիտությանն ու հասարակությանը, ինչպես նաև հարցեր, որոնք ընդհանուր էին փիլիսոփայության ու բժշկության համար։ Բացի այդ հետաքրքրվել է հիպնոսով, փորձեր է արել իր վրա՝ ընկղմվելով տրանսի վիճակի մեջ[13]. եղել է սիրողական հետազոտողների խմբի անդամ, ովքեր ձգտում էին հիպնոսը բացի տեսականից ուսումնասիրել նաև պրակտիկայում։ Նա նաև սպորտի սիրահար էր՝ հիմնականում թենիս և լեռնագնացություն, ինչպես նաև կրիկետ, աթլետիկա։

Պրակտիկան անցել է Քիլլերն հիվանդանոցի նյարդավիրաբուժության բաժանմունքում՝ նախկին դաշտային վիրաբույժ Ջո Շորեստեյնի ղեկավարությամբ, որտեղ սկսում է մտածել հիվանդությունը զգալու, հիվանդ լինելու և հարաբերությունների առանձնահատկությունների մասին։ Ջո Շորշտեյնի ազդեցությամբ, ով դարձել է նրա մենթորը, Լեյնը ուսումնասիրել է Կանտին, Հուսերլին, Հայդեգերին, Սարտրին, Մերլո-Պոնտիին, Յասպերսին, Ֆրոյդին, Յունգին, Նիցշեին, Կիրկեգորին, Մարքսին, Վիտգենշթայնին։

Կայացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1951 թվականին Լեյնգը զորակոչվեց բանակ[14]։ 1951-1953 թվականներին ստանձնել է ռազմական հոգեբույժի պաշտոնը, ծառայել է թագավորական ռազմաբժշկական կորպուսում՝ սկզբում Նեթլիի թագավորական Վիկտորիա հիվանդանոցի ռազմահոգեբուժական բաժանմունքում, այնուհետև Յորքշիրի Կատերիկի զինվորական հոսպիտալում։ Բանակում իր ծառայության ընթացքում Լեյնգը առաջին անգամ սկսեց հավատարմորեն շփվել հիվանդների, նույնիսկ կատատոնիկների հետ։ Այստեղ նա հանդիպեց հիվանդների, որոնց դեպքերը հետագայում ուսումնասիրեց իր առաջին գրքում։ Հիվանդներից մի քանիսը Լեյնգի միջամտության շնորհիվ վերադարձել են բնականոն կյանքի։ Թագավորական ռազմաբժշկական կորպուսում իր ծառայության ընթացքում Լեյինգը եզրակացնում է, որ, հակառակ հոգեբուժության դասագրքերում պարունակվող պնդումներին, խելագարությունը փիլիսոփայական խնդիր է, այլ ոչ թե զուտ բժշկական, և որ կարևոր է հասկանալ հոգեկան խանգարում ունեցող մարդու աշխարհը, որի աննորմալությունը ավանդաբար դիտվում է առողջ համարվող մարդու տեսանկյունից։

Նեթլի Լեյնգն իր ծառայության ընթացքում ծանոթացել և մտերմացել է բուժքույր Էնն Հաննի հետ, իսկ հղիանալուց հետո ստիպված է եղել ամուսնանալ վերջինիս հետ։ Լեյնգը ու կինն ունեցան դուստր, իսկ հետագայում ևս չորս երեխա։

Զորացրվելուց հետո Լեյինգը Գլազգոյի Գարտնավելի թագավորական հոգեբուժական հիվանդանոցում սկսեց աշխատանքը որպես հոգեբույժ, որտեղ անցկացրեց իր առաջին հետազոտական «Աղմկոտ սենյակ» (1954-1955) աշխատանքը։ 1955 թվականից աշխատել է Հարավային ընդհանուր հիվանդանոցում որպես ավագ օրդինատոր, այդ ժամանակ նա սկսել է ակտիվորեն գրել։ 1956 թվականին ընտանիքի հետ տեղափոխվում է Լոնդոն, որտեղ զբաղեցնում է ավագ օրդինատորի պաշտոնը Տավիստոկի կլինիկայում և հայտնի մանկական հոգեվերլուծաբան Դ. Վ․-ի ղեկավարությամբ անցնում է հոգեվերլուծական ուսուցում հոգեվերլուծության համալսարանում։ Վիննիկոտը, շատ դրական է արձագանքել Լեյնգի առաջին՝ «Բաժանված Ես» գրքին։ 1960 թվականին որպես հոգեվերլուծաբան մասնավոր պրակտիկա է բացել Լոնդոնում, 1962 թվականին գլխավորել Է Լոնդոնի Լանգհեմի կլինիկան։

1957 թվականին գրվել և 1960 թվականին տպագրվել է Լեյնգի «Բաժանված Ես» գիրքը, որը բարեհաճ գրախոսություններ է ստացել բժշկական ամսագրերում[15]։ Սակայն ի սկզբանե լայն ճանաչում չի գտել և միայն հետագայում դարձել է բեսթսելեր։ Մի քանի տասնամյակ է անցել, երբ գիրքը ճանաչվել է։ Մեծ Բրիտանիայում Լեյնգի կենդանության օրոք լույս է տեսել 700 000 օրինակ։ Լեյնգի երկրորդ գիրքը՝ «Ես և մյուսները», լույս է տեսել 1961 թվականին։ Երկու գրքերն էլ 1950-ականների ընթացքում նրա տեսական աշխատանքի յուրօրինակ արդյունքն էին։

Ծաղկում, հասուն տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեյինգի ստեղծագործության և գործունեության գագաթնակետը և նրա ժողովրդականության գագաթնակետը ընկնում են 1963-1967 թվականներին։ 1960-ականների առաջին կեսին նա Հերբերտ Ֆիլիպսոնի և Ռասել Լիի հետ համատեղ աշխատել է «Միջանձնային ընկալում» գրքի վրա, Դեյվիդ Կուպերի հետ՝ Ժ. Պ. Սարտրի ստեղծագործության քննադատական վերլուծության, «Բանականություն և բռնություն» գրքի վրա, Ա. Էստերսոնի հետ համատեղ իրականացրել է շիզոֆրենիա ունեցող անձանց ընտանիքների ուսումնասիրություն, որը հիմք է հանդիսացել «Ողջախոհություն, խելագարություն և ընտանիք» գրքի համար։ «Բանականություն և բռնություն» և «Ողջախոհություն, խելագարություն և ընտանիք» գրքերն առաջին անգամ հրատարակվել են 1964 թվականին[11], իսկ «Միջանձնային ընկալում» գիրքը՝ 1966 թվականին։ 1965 թվականին տպագրվեց Լեյնգի «խաբեություն, շփոթություն և կոնֆլիկտ. ինտենսիվ ընտանեկան թերապիա» աշխատությունը[16]։

1964 թվականին Լեյինգը ձեռք է բերում ժողովրդականություն։ Նրա գրքերը արձագանք են ստացել Համաշխարհային հոգեբանության, հոգեբուժության և ընդհանուր մտավորականության շրջանում։ Լեյինգը ելույթ ունեցավ Մեծ Բրիտանիայում և ԱՄՆ-ում, հրապարակեց մի շարք հոդվածներ ամսագրերում։ Նա դասախոսություններ է կարդում Մեծ Բրիտանիայի և այլ երկրների առաջատար համալսարաններում, մասնակցում է խոշորագույն կոնֆերանսներին, հեռուստատեսային հաղորդումներին, բրիտանական հեռուստատեսությամբ վարել է հաղորդում՝ խելագարության, առողջության և ընտանեկան խնդիրների մասին։ Որպես հոգեթերապևտ ընդունում է բազմաթիվ հիվանդների, որոնց ձգտում է առաջին հերթին լսել, այլ ոչ թե անցկացնել թերապիայի կուրս։ Հոգեթերապիան Լեյնգի համար ծանր աշխատանք էր և պահանջում էր նրանից առավելագույն ուշադրություն և դիմացինին ընդունում։ Նրանց, ովքեր չէին կարող վճարել թերապիայի համար, Լեյնգը անվճար էր ընդունում։ Իր աշխատանքում նա օգտագործել է հոգեվերլուծության, էքզիստենցիալ վերլուծության, գեշտալտ թերապիայի, վարքային թերապիայի տարրեր, այլ կերպ ասած, նա կիրառել է շատ էկլեկտիկ մոտեցում։

Իր կյանքի նույն ժամանակահատվածում Ռ. Լեյնգը սկսեց հետաքրքրվել և տարվել LSD-ով, որն այն ժամանակ պաշտոնապես թույլատրվում էր թերապիայի ժամանակ (այդ ժամանակներում LSD-ի օգտագործման մեջ արտառոց ոչինչ չկար)։ 1960-ականներին LSD-ն համարվում էր սովորական բժշկական դեղամիջոց, որը նպաստում էր, ինչպես ենթադրվում էր, հոգեբանական ախտանիշների վերացմանը և անձնային խորը խնդիրների հետազոտմանը (դրա բացասական ազդեցություններն այն ժամանակ դեռ ուսումնասիրված չէին)։ LSD-ն Լեյնգի համար սեփական գիտակցության խորքերը ուսումնասիրելու միջոց էր, իրականությունից տարբերվող աշխարհում ընկղմվելու միջոց և այդպիսով հասկանալու իր հիվանդներին, այլ կերպ ասած, դա նրա փորձարարական հիմքն էր հոգեկան հիվանդներին հասկանալու համար։ Դա փորձ էր, որը թույլ էր տալիս պատկերացում կազմել ժամանակի ճանապարհորդության վերաբերյալ, որը նման էր հոգեկան հիվանդների ապրմանը։

1964 թվականին ԱՄՆ-ում դասախոսական շրջագայության ժամանակ Լեյինգը հանդիպեց հոգեբանության պրոֆեսոր Թիմոթի Լիրիի հետ, ով զբաղվում էր LSD-ի փորձարկումներով։ Լոնդոն վերադառնալուց հետո Լեյնգը թերապևտիկ սեանսների ժամանակ խորհուրդ է տվել հիվանդներին օգտագործել LSD, սակայն, ի տարբերություն Լիրի, որը հայտարարում էր LSD-ի լայն տարածման անհրաժեշտության մասին, Լեյնգը միշտ տեղյակ է եղել դրա հնարավոր վտանգի մասին և հիվանդներին տվել է այն փոքր չափաբաժիններով։

1965 թվականին հիմնադրվել է Ֆիլադելֆիայի ասոցիացիան (որը Լեյնգը ղեկավարել է հիմնադրման օրվանից մինչև 1982 թվականը), և այդ ժամանակ էլ մեկնարկել է Լեյնգի ամենահայտնի նախագիծը՝ Քինգսլի Հոլը (թերապևտիկ համայնք), համայնք հոգեկան խանգարումներ ունեցող անձանց համար։ Քինգսլի Հոլը դարձավ Մեծ Բրիտանիայի հակամշակութային կենտրոններից մեկն, իսկ Լեյնգին դարձրեց մի ամբողջ սերնդի գուրու։ Լեյնգն անընդհատ շրջում էր դասախոսություններով և զեկույցներով։ 1967 թվականին լույս է տեսել նրա ելույթների «Փորձի քաղաքականություն» ժողովածուն, իսկ 1971 թվականին՝ «Ընտանիքի քաղաքականությունը»։ Պարզվեց, որ «Փորձի քաղաքականությունը» Լեյնգի ամենահայտնի գիրքն է, այն դարձավ բեսթսելեր․ միայն ԱՄՆ-ում վաճառվել է 6 միլիոն օրինակ։

1967 թվականին Լեյնգը, Կուպերը, Ջոզեֆ Բերկը և Լեոն Ռեդլերը կազմակերպեցին իրենց սեփական կոնֆերանս-կոնգրեսը՝ «Ազատագրման դիալեկտիկան», որը տեղի ունեցավ Րոուդհաուս շենքում, որն այն ժամանակ հայտնի էր որպես բրիտանական անդերգրաունդ կենտրոն։ Կոնգրեսին հավաքվել էին ձախակողմյան ակտիվիստներ և ընդդիմադիրներ ամբողջ աշխարհից. ելույթ ունեցան Լեյինգը, Գրեգորի Բեյթսոնը, Փոլ Սուիզին, Փոլ Գուդմանը, Լյուսիեն Գոլդմանը, Հերբերտ Մարկուզեն, Դեյվիդ Կուպերը և այլոք։ Կոնգրեսը ստացավ լայն հասարակական հնչեղություն, նրա նյութերի հիման վրա հրատարակվեց զեկույցների ժողովածու, նկարահանվեց վավերագրական կրթական ֆիլմ, կոնգրեսի մասին հրապարակվեցին հոդվածներ և ակնարկներ։

1960-ականների երկրորդ կեսին Լեյնգը բաժանվեց կնոջից և հինգ երեխաներից ու սկսեց նրանց ալիմենտ վճարել։ Նրա երկրորդ կինը դարձավ իրենից տասնմեկ տարով փոքր՝ գերմանուհի Յուտա Վերները։ Լեյնգը և նրա կինը՝ Յուտան, ապրել են Լոնդոնում և ունեցել են երեք երեխա՝ Ադամը, Նատաշան և Մաքսը։

1970-ականների սկզբին Ռ. Բոյերսի խմբագրությամբ լույս տեսավ «Լեյնգը և հակահոգեբուժությունը» գիրքը, որի շնորհիվ Լեյնգին վերջապես ամրագրվեց այս ուղղության հիմնադրի կարգավիճակը։ Միևնույն ժամանակ Լեյնգը դառնում է Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի ամենահայտնի մարդկանցից մեկը և ամենահայտնի հոգեբույժը։

1970 թվականին Քինգսլի Հոլը փակվեց, իսկ Լեյնգը իր երկրորդ կնոջ և երկու երեխաների հետ ուղևորվեց դեպի արևելք։ 1971-1972 թվականներին բնակվել է Շրի Լանկայում և Հնդկաստանում, այցելել է բուդդայական վանքեր և չգնավոր յոգերի, զբաղվել մեդիտացիայով, ուսումնասիրել սանսկրիտ և արևելյան փիլիսոփայություն։ Վերադառնալուց հետո շարունակել է աշխատել որպես հոգեբույժ և հոգեվերլուծաբան, ինչպես նաև դասախոսությունների շարքով շրջագայել է ԱՄՆ-ում, հետաքրքրվել է միջծննդաբերական և ծննդաբերական միջամտություններով․ այդ հետաքրքրությունն արտացոլվել է նրա «Կյանքի փաստեր» և «Փորձի ձայն» գրքերում։ ԱՄՆ-ում Լեյնգին գրավում են տարատեսակ ռեգրեսիվ պրակտիկաներ՝ Յանովի «Առաջնային ճիչ»-ից մինչև Էլիզաբեթ Ֆերի «Ռեբեֆինգ»-ը («Ռեբեֆինգի» տեխնիկան Լեյնգը փորձել է իր վրա)։ Նա դառնում է շատ նշանակալի գործիչ ամերիկացիների համար, իր դասախոսական շրջագայության ընթացքում մշտապես հանդես է գալիս հեռուստատեսությամբ, Լեյնգի հետ հարցազրույցները և նրա մասին հոդվածները լայնորեն լույս են տեսնում հայտնի ամսագրերում, ինչպիսիք են Esquire-ը, Life-ը։ Միևնույն ժամանակ Լեյնգը գերհոգնածություն է զգում ու սկսում է ալկոհոլ օգտագործել։

1973 թվականին Լեյնգի տանը ոստիկանությունը LSD-ով ամպուլներ գտավ, և քանի որ այդ ժամանակ LSD-ի օգտագործումն ու պահպանումն արդեն արգելված էր, գործը տեղափոխվեց դատարան. սկանդալը քննարկվում էր մամուլում։ Փաստաբաններն ապացուցեցին, որ թմրանյութը ձեռք է բերվել մինչև այդ դեղամիջոցի արգելումը և Լեյնգը այն պահել է միայն տանը, ինչի շնորհիվ Լեյնգին հաջողվեց է շահել դատը։

Լեյնգի «Կյանքի փաստեր» գիրքը, որը նվիրված է միջծննդաբերական հոգեբանությանը, հրատարակվել է ԱՄՆ-ում 1976 թվականին։ 1970-ական թվականներին լույս են տեսել նաև Լեյնգի մի քանի գիրք-երկխոսություններ. 1970 թվականին՝ «Հանգույցներ» (գիրք լայն լսարանի համար, որը հանրահռչակել է «Միջանձնային ընկալման» գաղափարները), 1977 թվականին՝ «Զրույցներ Ադամի և Նատաշայի հետ» (գիրք, որը չի պարունակում տեսություններ և ընդհանրացումներ, այլ պարունակում է միայն Լեյնգի խոսակցությունների ձայնագրություններն իր երեխաների հետ, որը բարձրացնում է երեխաների հետ դաստիարակության և շփման խնդիրները), 1978 թվականին՝ «Դու սիրո՞ւմ ես ինձ» (երկխոսություններ և բանաստեղծություններ), 1979 թվականին լույս է տեսել «Սոնետներ» բանաստեղծական ժողովածուն։ «Հանգույցներ» գիրքը ցանկալի հաջողության չհասավ Մեծ Բրիտանիայում, բայց հայտնի դարձավ ԱՄՆ-ում, «Կյանքի փաստեր» գիրքը հակասական կարծիքներ առաջացրեց, իսկ «Դու սիրո՞ւմ ես ինձ»-ը վատ է ընդունվել քննադատների կողմից և դա չնայած այն հանգամանքի, որ պիեսը մի քանի եթերաշրջան բեմականացվել է Եվրոպական տարբեր քաղաքների թատրոններում։

1970-ականներին Լեյինգը հրավիրվում է մասնակցելու նորզելանդացի ռեժիսոր Հելեն Բրուի «Ծնունդ» վավերագրական ֆիլմի նկարահանման գործընթացին, որը նվիրված է ծննդաբերությանը։ Ֆիլմը ձեռք է բերել միջազգային լայն ճանաչում, ցուցադրվել է Էդինբուրգի, Մելբուռնի, Միլանի, Կաննի և այլ կինոփառատոններում, արժանացել է մրցանակների որպես լավագույն հեռուստատեսային ֆիլմ Մելբուռնի կինոփառատոնում և որպես լավագույն վավերագրական ֆիլմ Նոր Զելանդիայում (1978)։

Վերջին տարիներ, մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1980-ական թվականներին Լեյնգի համբավը նվազում է, երբ ծերանում է «երիտասարդ ապստամբների» սերունդը։ Այժմ Լեյնգին շատ ավելի հազվադեպ են հրավիրում հեռուստատեսություն, քան նախկինում, և չնայած նա մասնակցում է միջազգային գիտաժողովների, այցելում է այլ երկրներ, նրա ելույթներն ու զեկույցներն արդեն չեն տալիս այն ազդեցությունը, որը եղել է նախկինում։ Վիճաբանելով նախկին ընկերների և համախոհների հետ՝ Լեյնգը լքեց Ֆիլադելֆիայի ասոցիացիան։ Նա բաժանվեց նաև կնոջից՝ Յուտայից և ամուսնացավ գերմանուհի Սյու Զանկելի հետ, իսկ 1984 թվականին նրանք տղա ունեցան, որին անվանեցին Բենջամին։ Լեյնգի և Սյուզան Զանկելի հարաբերությունները տևեցին ընդամենը մոտ մեկուկես տարի։

1982 թվականին լույս տեսավ Լեյնգի «Փորձի ձայնը» գիրքը, որում նա հոգեբուժության պրիզմայով ուսումնասիրում է նախածննդյան և ծննդաբերության հոգեբանության հոգեբուժական մեթոդական հիմքերը։ Գիրքը շատ լուրջ ճանաչում է ստացել Գերմանիայում, սակայն նույնպիսի արձագանք չի ստացել Մեծ Բրիտանիայում և ԱՄՆ-ում։

1985 թվականին լույս է տեսել Լեյնգի «Իմաստություն, խելագարություն և հիմարություն» ինքնակենսագրականը, որտեղ խոսվում է նրա մանկության, պատանեկության իրադարձությունների և այն մասին, թե ինչն է նրան դարձրել այնպիսին, ինչպիսին կա։ Մասնավորապես, Լեյնգը նկարագրել է կոնֆլիկտը մոր հետ՝ նրա հանդեպ անտարբեր վերաբերմունքը համարելով վաղ մանկության իրադարձությունների պատճառ, և բացասական է արտահայտվել նաև հոր վերաբերյալ։ Ինքնակենսագրությունն ընդգրկում էր Լեյնգի կյանքի միայն մի մասը։ Ենթադրվում էր, որ կլինի ևս երկրորդ գիրքը, որն այդպես էլ չհրապարակվեց։

Լեյնգի գիտական արժանիքների ամենամեծ ճանաչումն այն էր, որ 1985 թվականի սկզբին Դիմանկարների ազգային պատկերասրահը ներկայացրեց նրա դիմանկարը, որը նկարել է հայտնի նկարչուհի Վիկի Քրոուն։

Նույն թվականին Լեյինգը մասնակցել է «Հոգեթերապիայի զարգացում» կոնֆերանսին, որն անցկացվել է Ֆենիքսում (Արիզոնա), մջոցառմանը մասնակցել է 7․000 մասնակից։ Լեյնգը այս համաժողովի աստղերից մեկն էր և դրա ընթացքում թերապևտիկ զրույց ունեցավ Լեյլա անունով անօթևան կնոջ հետ, որը տառապում էր շիզոֆրենիայի պարանոիդ ձևով։ Լինելով մասնագետների լայն լսարանի առջև, տեսախցիկների առջև (ավելի քան հազար բժիշկներ ուղիղ եթերով հետևում էին զրույցին), Լեյնգը վարպետորեն շփվում էր Լեյլայի հետ՝ նրան առաջնորդելով դեպի կատարելագործում, և զրույցի ավարտին Լեյլան, ով ի սկզբանե բացահայտ հայտարարում էր հետապնդման իր գաղափարների մասին, հանգստացավ և սկսեց համագործակցել Լեյինգի հետ։ Այս դեպքը բազմաթիվ արձագանքներ է առաջացրել Լեյնգի կողմնակիցների մոտ։ Թերապևտիկ զրույցի վերծանումը հրատարակել են մեկնաբանական և վերլուծական հոդվածների հետ միասին առանձին ժողովածուով։

Լեյնգը գնալով ավելի հաճախ է խմում և թմրանյութեր օգտագործում։ 1984 թվականին հաշիշ պահելու մեղադրանքով ստացել է 12 ամսվա պայմանական ազատազրկում։ 1987 թվականին Լեյնգը զրկվեց բժշկական պրակտիկայի լիցենզիայից ընդհանուր բժշկական խորհրդի որոշմամբ ալկոհոլի չարաշահման և հաճախորդի վրա հարձակման մեղադրանքով (հարբած լինելով՝ Լեյնգը վիճաբանել էր այցելուի հետ և բռնել էր վերջինիս արմունկը), իրենց դերն են խաղացել նաև ռադիոյով Լեյնգի հրապարակած փաստերը՝ մշտական հարբեցողության և դեպրեսիայի մասին, որը հետապնդեց նրան ամբողջ կյանքի ընթացքում։

Լեյնգի կյանքի վերջին տարիներին նրա քարտուղար Մարգարետը դարձավ իր ընկերուհին, ով 1988 թվականի սկզբին նրան որդի է պարգևեց։ 1980-ական թվականներին Լեյնգը աշխատեց «Սիրո խաբեություն» գրքի վրա, որի խմբագրմամբ զբաղվել է Մարգարետի հետ, սակայն գիրքն այդպես էլ չհրատարակվեց։ Լեյնգի մոտ սրտի կաթվածներ են եղել, նա բազմիցս մոտ է եղել մահվանը։ Ավստրիայում գնելով փոքրիկ տնակ՝ Լեյնգը դադարեց խմել, սկսեց շատ ժամանակ անցկացնել մաքուր օդում՝ փորձելով պայքարել հիվանդության դեմ։ Մարգարետի հետ նա վարեց արժանապատիվ կյանք և զբաղվեց փոքր որդու դաստիարակությամբ։

Ռոնալդ Դևիդ Լեյնգը մահացավ 1989 թվականի օգոստոսին ֆրանսիական Սեն Տրոպե հանգստավայրում սրտի կաթվածից (թենիս խաղալու ժամանակ)։ Լեյնգը թաղվել է հայրենիք՝ Գլազգոյում։ Նրա մահվան կապակցությամբ հիշատակի միջոցառումներ են անցկացվել Լոնդոնում, Նյու Յորքում և աշխարհի բազմաթիվ այլ քաղաքներում։

Հայացքներ և հիմնական աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Բաժանված Ես»-ում էքզիստենցիալ-ֆենոմենոլոգիական հոգեբուժության գաղափարների շարունակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իր առաջին՝ «Բաժանված Ես» գրքում (անգլ.՝ The Divided Self: An Existential Study in Sanity and Madness), որը զգալիորեն տարբերվում է մյուս աշխատանքներից թե՛ ոճով, և թե բովանդակությամբ, Լեյնգը գտնվում էր էքզիստենցիալ-ֆենոմենոլոգիական հոգեբուժության ազդեցության տակ, որն այն ժամանակ քիչ հայտնի էր անգլախոս երկրներում։ Ըստ էության, Լեյնգը դարձավ առաջին մարդը, ով Մեծ Բրիտանիային բերեց էքզիստենցիալ-ֆենոմենոլոգիական հոգեբուժություն և շատ լիարժեք փոխանցեց դրա առարկան և խնդիրները։ Նա իր վրա զգաց ինչպես եվրոպական ֆենոմենոլոգիական դպրոցի հոգեբույժների (Բինսվանգեր, Մինկովսկի, Բոսս), այնպես էլ փիլիսոփաների և գրողների (Սարտր, Բեքեթ, Թիլիխ, Հայդեգեր, նույնիսկ Հեգել) ազդեցությունը, և իր գրքում օգտագործեց եվրոպական էքզիստենցիալիստ փիլիսոփաների գործերը, ինչն այդ ժամանակ հազվադեպ էր բրիտանացի հեղինակների համար։ Էքզիստենցիալ-ֆենոմենոլոգիական հոգեբուժության ավանդույթներում Լեյնգը հոգեկան հիվանդությունը համարում է գոյության հատուկ ռեժիմ, փորձում է բացահայտել հոգեբանության գոյաբանական հիմքերը․ սակայն, ի տարբերություն ֆենոմենոլոգիական դպրոցի մյուս ներկայացուցիչների, մեծ ուշադրություն է դարձնում նաև հոգեպաթոլոգիայի և միջանձնային դիսոնանսի հարաբերակցության խնդրին՝ ընդգծելով, որ հենց հաղորդակցության խախտման հետ է կապված հոգեբուժական ախտորոշման կայացումը։

Դիմելով, ինչպես ֆենոմենոլոգիական ավանդույթի այլ ներկայացուցիչներին, հիվանդ մարդուն, նրա փորձառություններին, փորձին և աշխարհի վերաբերյալ նրա տեսակետին և մի կողմ թողնելով ավանդական հոգեբուժական տերմինաբանությունը, Լեյնգը ձգտում է հնարավորինս մոտենալ խելագարությանը, նորմալ և պաթոլոգիական, բանականության և անխոհեմության սահմանին։ «Բաժանված Ես»-ում նա ներկայացնում է «ապրում» հասկացությունը, որն առանցքային է իր հայեցակարգային սահմանում։ Ինչպես շեշտում է Լեյնգը, ապրումը, ըստ էության, միակ իրականությունն է, որը մենք ունենք, և, Հետևաբար, երբ մենք ուսումնասիրում ենք անհատականությունը, մենք պետք է իրավիճակը դիտենք այդ անձի ապրման տեսանկյունից՝ հիշելով, որ մեր միակ գործիքն ու միջոցը մեր ապրումն (փորձ) է, ապրումակցումը, կարեկցանքը և «նույնիսկ զգացումը»։ Հոգեկան խնդրով տառապող մարդու պահվածքը կարող է անհասկանալի թվալ այնքան ժամանակ, քանի դեռ մեզ չի հաջողվել բացահայտել նրա ապրումը, որը, չնայած կարող է տարօրինակ և վախեցնող լինել, միևնույն է չպետք է անտեսվի որպես ամբողջովին անիրատեսական երևույթ։ Հոգեբուժույթունն այն է, ինչը մեզ թույլ է տալիս հասկանալ, թե ինչ է տեղի ունենում, և ինչպես է դա տեղի ունենում, նույնիսկ եթե հոգեկան խնդիր ունեցող անձը կարծում է, որ ինքը մեռած է, նրա համար դա էկզիստենցիալ է (առանց փոխաբերական իմաստի)։ Պարզ և թյուր վստահություն առ այն, որ այցելուի մոտ հարուցինացիա է, իսկ մենք աշխարհը տեսնում ենք հենց այնպիսին, ինչպիսին կա, Լեյնգը խորհուրդ է տալիս հակադրել այս պնդմանը՝ մենք բոլորս այս կամ այն չափ քնած ենք, իսկ անհատական պատրանքներից բացի լինում են նաև համընդհանուր կամ բաժանվածներ։

Օգտագործելով «շիզոիդ» և «շիզոֆրենիկ» տերմինները՝ առողջ և հոգեբանական վարքագծերը նշելու համար, Լեյնգը դրանք դիտարկում է ոչ թե սովորական հոգեբուժական իմաստով, այլ նրանց ֆենոմենոլոգիական և էքզիստենցիալ ըմբռնումով՝ որպես մարդու գոյության ձևեր, նրա «լինելիությունն աշխարհում»։ «Նորմալների» և նրանց միջև տարբերությունը, ում սովորական հոգեբուժության մեջ համարում են հիվանդ մարդիկ, կայանում է, ըստ Լեյնգի, ոչ թե ֆիզիոլոգիայի, այլ էքզիստենցիայի ոլորտում։ Ինչպես պնդում է Լեյնգը․ հոգեթերապևտը պետք է ոչ թե մեկնաբանի, այլ հասկանա՝ շնորհիվ «իրեն անծանոթ աշխարհի մեկ այլ կոնցեպցիայի մեջ մտնելու ունակության»։ Այս հասկացողությունը չի կարելի անվանել զուտ ինտելեկտուալ գործընթաց՝ «կարելի էր խոսել նաև սիրո մասին, եթե այդ բառն այդքան անարգված չլիներ»։ Խելագարությունը, ընդգծում է Լեյնգը, հասկանալի է միայն էքզիստենցիալ կոնտեքստում, որը հասկանալի է դարձնում անցումը «աշխարհում լինելիության» առողջ վիճակից դեպի շիզոֆրենիա, այսինքն՝ փսիխոտիկ «աշխարհում լինելու», իսկ կլինիկական հոգեբուժության և հոգեբանաբանության հասկացություններն անընդունելի են այդ անցումը հասկանալու համար։ Բնական գիտությունների շրջանակներում ստեղծված տեսական կոնստրուկցիաները կարող են ինչ-որ բան ներկայացնել միայն մարդու՝ որպես օրգանիզմի մասին, բայց պատկերացում չեն տալիս մարդու՝ որպես անձի մասին։ Հետևաբար, ժամանակակից հոգեբուժությունը, Լեյնգի պնդմամբ, խեղաթյուրված պատկերացում է տալիս հոգեկան խնդիր ունեցողի ներաշխարհի մասին։

Ինտերպերսիոնալական մոտեցման մշակման ժամանակ Լեյնգն ապավինում է ամերիկացի հոգեբույժ Ք. Սալիվանի աշխատանքին, պնդող, որ շիզոֆրենիան ներկայացնում է ոչ այնքան «պաթոլոգիական» դրսևորում (անձային համակարգի), որքան վաղ մանկությունում ձևավորված հաղորդակցման մեթոդ։ Բոլոր տառապանքների և հուզական խնդիրների արմատները, ինչպես պնդում է Լեյնգն իր «Բաժանված Ես» գրքում․ ընտանիքում ձեռք բերված միջանձնային հաղորդակցման փորձից են։

Լեյնգը հոգեկան խնդիր ունեցողների վարքը դիտարկում է որպես վթարային ելք փակուղիներից, որոնց մեջ նրան մտցրել էին իր մտերիմները՝ միջանձնային հաղորդակցման անառողջ օրինաչափությունների միջոցով։ Այնուամենայնիվ, ըստ Լեյնգի, միայն գոյաբանական անորոշության բարձր շեմ ունեցող անձն է որպես շահեկան դիրքի ելք ընտրում այն, որը հոգեբույժները ախտորոշում են որպես «շիզոֆրենիա»։ Ի տարբերություն առողջ մարդու, գոյաբանորեն անապահով անհատականությունը շատ ավելի խոցելի է ուրիշների օբյեկտիվ վերաբերմունքի նկատմամբ (վերաբերմունք, երբ մյուսները դրան վերաբերվում են որպես իրերի), որը մեր հասարակության մեջ հաղորդակցության ամենատարածված տեսակն է։ Փորձելով պաշտպանվել նման հարաբերություններից, նա սկսում է օտարվել իր մարմնից և իրեն նույնացնում է չմարմնավորված ես-ի հետ։ Լեյնգը նշում է, որ գոյաբանորեն անվստահ անձը կարող է զգալ ինքն իրեն կորցնելու երեք տեսակի անհանգստություն՝ «կլանում» (վախ ինքնավարության և անհատականության կորստից, սեփական «ես»-ի կորստից, որի հետ կապված է «վախը հասկանալուց», «այսինքն՝ ընկալվելուց, բռնվելուց», վախը «սիրվելուց կամ նույնիսկ պարզապես երևալուց»), «պատռում» (գոյաբանորեն անվստահ անձը կարող է իրեն զգալ որպես վակուում և վախենալ իրականությունից, որը զգացվում է գազի նման, որը կարող է ներխուժել վակուում՝ պատռելով այն, իրականությունն ընկալվում է որպես սպառնացող, հետապնդող, պայթյունավտանգ) և «քարացում» (վախ «քար դառնալուց», վախ ուրիշի կողմից որպես իր, առարկա ընկալվելուց)։

«Բաժանված Ես»-ում Լեյնգը շիզոֆրենիկ գիտակցության հիմնական առանձնահատկությունները համարում է կորուստը, հուսահատությունը, գոյության հիմքերի կորուստը։ Այս հուսահատությունը հարուցվում է մարդու գոյության, կեցության փոփոխությամբ.շիզոֆրենիայի զարգացման հիմքում ընկած աշխարհում այլ լինելը, Լեյնգի կարծիքով, առաջանում է գոյաբանական անապահովության պատճառով, որը բնորոշ է պոտենցիալ «շիզոֆրենիկին»։ Հոգեբանական նոպան Լեյնգը համարում է որպես յուրատեսակ բեկում, ներքին փտումը արտաքին մակերես հանելու պրոցեդուրա։ Այս բեկումը, Լեյնգի պնդմամբ, հուսահատության ակտ է՝ «հասկանալ հուսահատությունը նշանակում է հասկանալ, թե ինչ է շիզոֆրենիան»։

Ի տարբերություն գոյաբանապես պաշտպանված մարդու, որն ըստ Լեյնգի, արտաքին աշխարհը զգում է որպես ամբողջական և շարունակական, և ինքն իրեն՝ որպես իրական, կենդանի, ամբողջական և շարունակական անձնավորություն, գոյաբանապես անպաշտպան մարդն իրեն զգում է անիրական, չկապակցված, չհամաձայնեցված, մասնատված, ոչ ինքնավար, զուրկ անհատականությունից և ժամանակավոր շարունակականությունից։ Միևնույն ժամանակ, դիմացինը և արտաքին իրականությունը ընկալվում են որպես հետապնդող, սպառնացող, մարդասպան «ես»-ի համար, «ես»-ը հրաժարվում է իր ինքնավարությունից և անհատականությունից, բայց սեփական ինքնավարությունից հրաժարվելը ինքն իրեն թաքնված պահելու միջոց է, իսկ հիվանդության և մահվան սիմուլյացիան դառնում է կյանքի պահպանման միջոց։ Խելագարությամբ տառապող մարդը ձգտում է մեկուսանալ սպառնացող արտաքին միջավայրից և ընկղմվել սեփական ներաշխարհի դատարկության մեջ, բայց իրականության և ուրիշների գոյության գոյաբանական կարգավիճակի ժխտման հետ մեկտեղ նվազում է նաև իր սեփական գոյաբանական անվտանգությունը։ Որքան ուժեղ է «ես»-ը պաշտպանվում և որքան շատ է այն ոչնչացվում, այնքան ավելի ակնհայտ է դառնում «ես»-ի սպառնալիքը այլ մարդկանց կողմից, և «ես»-ը ստիպված է պաշտպանվել ավելի մեծ ուժով։ «Շիզոֆրենիկը» կործանում և ոչնչացնում է իր «ես»-ը, միևնույն ժամանակ փորձելով պահպանել այն։

Գոյաբանական անապահովության հիմնական նախադրյալը, ըստ Լեյնգի, պառակտումն է սեփական մարմնի և սեփական «ես»-ի ապրման միջև։ Գոյաբանորեն անպաշտպան մարդը նույնանում է այն մասի հետ, որը նա զգում է որպես ոչ մարմնավորված (սովորաբար այդ մասը միտքն է), նա իրեն չի զգում իր մարմնի տերը, բաժանվում է իր ամբողջ էությունից և դառնում է նրա արտաքին դիտորդը։ Նա չի զգում իր մարմնի տերը, իրեն չի զգում իր ամբողջ էությունից և դառնում է նրա արտաքին դիտորդը։ Արտաքին աշխարհից տարանջատումն ու անջատումը հանգեցնում են նրան, որ նա իր ներսում կառուցում է «միկրոտիեզերք», որտեղ նա ձգտում է դառնալ ամբողջի տիրակալ։ Այս միկրոտիեզերքում իրական մարդիկ և հարաբերություններ չկան, կան միայն երևակայություններ, արտաքին աշխարհի փոխարինողներ՝ երևակայական աշխարհներ, գերբնական պատկերներ իրական մարդկանց փոխարեն։ Խնդիր ունեցողի նպատակը դառնում է «մաքուր սուբյեկտ դառնալու ցանկությունը՝ առանց որևէ օբյեկտիվ էքզիստենցիայի»։ Մարդու «ես»-ն ու աշխարհը գնալով ավելի ու ավելի են անիրական դառնում, իսկ քանի որ զուրկ են իրականությունից, դառնում են դատարկ, կյանքից զուրկ, մասնատված։ Մարդու գոյությունը ընկղմվում է ոչնչի, դատարկության մեջ։ Ամբողջ աշխարհը նրա կողմից զգացվում է որպես անիրական, իսկ այն ամենը, ինչ վերաբերում է ընկալումներին և գործողություններին՝ կեղծ է, անօգուտ և անիմաստ։ Մարմինը ընկալվում է ոչ թե որպես անհատական լինելիության սուբյեկտ, այլ որպես արտաքին օբյեկտներից մեկը, այն խնդիր ունեցող մարդու համար դառնում է «կեղծ ես»-ի կրող, իսկ «իրական ես» է համարվում «ներքին ես»-ը, արդյունքում նա մեկուսանում է աշխարհից, մարդու մարմնից, «մարմնավորվում է» և, ի վերջո, հայտնվում կործանման եզրին։

Էքզիստենցիալ-ֆենոմենոլոգիական հոգեբուժության մյուս ներկայացուցիչների նման, Լեյինգը «Բաժանված Ես» գրքում առավելապես կենտրոնանում է փսիխոզով տառապող մարդու ներաշխարհի և ոչ թե սոցիալական հարաբերությունների վրա։ Այնուամենայնիվ, արդեն այստեղ նա խոսում է նորմալության մասին՝ որպես սոցիալական համեմատության արդյունք («...նորմալությունը կամ փսիխոզը ստուգվում են երկու անհատների նմանության աստիճանով, որոնցից մեկը, համընդհանուր տեսակետով համարվում է նորմալ»), այսինքն՝ լրացնում է սոցիալ-հոգեբանական տեսանկյունը, որը հետագայում զարգացվում է։

Խմբի և հասարակության տեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միջանձնային հաղորդակցության և խմբերի տեսությունները Լեյնգի մոտ ձևավորվել են գործնական հետազոտությունների հիման վրա և հիմք են հանդիսացել երկու աշխատությունների՝ «Ես և մյուսները» (անգլ.՝ The Self and Others) և «Միջանձնային ընկալում» (անգլ.՝ Interpersonal Perception: a Theory and a Method of Research)։ Ընդ որում «Միջանձնային ընկալումն» առաջացել է կոլեկտիվ հետազոտական նախագծի արդյունքում, որը Լեյնգն անցկացրել է Տավիստոկի կլինիկայի առաջատար կլինիկական հոգեբան Հերբերտ Ֆիլիպսոնի և ամերիկացի հետազոտող հոգեբույժ Ռասել Լիի հետ։

Ինչպես նշել է Լեյնգը «Ես և մյուսները»-ի նախաբանում, «այս գիրքը փորձում է նկարագրել մարդուն սոցիալական համակարգի կամ միջանձնային «կապի» շրջանակներում...»: Առանց «ուրիշի» ըստ Լեյինգի «ես» գոյություն չունի. այլ մարդիկ են, որոնք թույլ են տալիս հաստատել մարդու ինքնությունը։ Իսկ ինքնությունը միշտ պահանջում է հարաբերություններ ուրիշների հետ, և այդ հարաբերություններում անհատի ինքնությունը հասնում է իր վերջնակետին։ Ուրիշների հետ հարաբերությունների համակարգը միշտ ենթադրում է այն, ինչ գրքում «միջանձնային ընկալումը» կոչում է մետա-հեռանկարներ՝ «իմ» ընկալումը ուրիշների կողմից «ինձ» ընկալելու, «իմ» տեսակետն է ուրիշների կողմից «ինձ» գնահատելու վերաբերյալ։ Մարդը երբեք չի կարող ճշգրիտ գնահատել, թե ինչպես են իրեն ընկալում այլ մարդիկ, բայց նա միշտ գիտի, որ նրանք ինչ-որ պատկերացում և կարծիք ունեն իր մասին։ Նրան գնահատում են այս կամ այն կերպ, և ըստ այդ նրա քայլերը պայմանավորված են է ենթադրյալ ուրիշների կարծիքի (իր մասին) հիման վրա։ Ըստ Լեյնգի ուրիշների հետ հարաբերության ընթացքում ձևավորվում է, մետա-նույնականություն, որն իր մեջ ներառում է անհատի նկատմամբ դիմացինի կարծիքը, հայացքը, գործողությունները։

Ելնելով այն հանգամանքից, որ, ըստ Լեյնգի, վարքը ապրվածի գործառույթ է, իսկ ապրվածը և փորձը միշտ կապված են ինչ-որ բանի կամ մեկ ուրիշի կողմից «ես»-ին վերաբերյալ պատկերացումների հետ, երկու մարդկանց պահվածքը, ինչպես ասում է Լեյնգը, չի կարող մեկնաբանվել բացառապես վարքային սխեմայի շրջանակներում և ընդհանրապես չի կարող ներկայացվել որպես ներանձնային ուսումնասիրության մաս։ Վարքը միշտ պայմանավորված է ապրվածով, իսկ դա էլ իր հերթին կախված է վարքից։

Միջանձնային փոխգործակցությունը, մետա-հեռանկարը, ըստ Լեյնգի, սոցիալական տարրական մակարդակն է, որի վրա զարգանում է անհատի փորձը, դա այն հարթությունն է որտեղ գտնվում է անհատի փորձը, որտեղ էլ անձի ներանձնային փորձը (ապրումը) ներկայացվում է որպես միջանձնային։ Հաջորդ մակարդակը սոցիալական խմբի մակարդակն է, որտեղ միջանձնային փոխգործակցությունը ձևակերպվում է որպես միավորման տարածք, իսկ մետա-հեռանկարային մակարդակից վեր, արդեն գտնվում սոցիալական երևակայության մակարդակը։

Սոցիալական խմբերի և հասարակության տեսության կառուցումը Լեյնգը իրականացնում է Ժ.Պ. Սարտրի սոցիալական իրականության գոյաբանության վերաբերյալ գաղափարների օգնությամբ։ Սարտրի հայացքների ստեղծագործական զարգացումն արտացոլվել է 1958 թվականին հանդիպած Լեյնգի և Կուպերի «Միտք և բռնություն։ Սարտրի ստեղծագործության տասնամյակը»-ի (անգլ.՝ Reason and Violence: A Decade of Sartre's Philosophy) վրա։ Ինչպես ենթադրվում էր, այս գիրքը պետք է անգլախոս լսարանին ծանոթացներ Սարտրի գաղափարներին, որոնք գտնվում էին նրա մինչ այդ անգլերեն չթարգմանված աշխատություններում։ Սակայն իրականում աշխատանքը պարզվեց, որ ոչ թե Սարտրի ստեղծագործության հանրաճանաչ ներածություն է լայն լսարանի համար, այլ մանրամասն, քրտնաջան վերլուծություն, որը բավարար չափով կարող էին ընկալել միայն մասնագետները։ «Միտք և բռնություն»-ում Լեյնգը և Կուպերը գրում են ոչ միայն Սարտրի մասին, այլ շատ առումներով հենց Սարտրի այն գաղափարների մասին, որոնք կարող են օգտագործվել հոգեբուժության և սոցիալական խմբերի և միջանձնային հարաբերությունների հետազոտության ժամանակ[17]։

«Բանականություն և բռնություն» գրքի հիմնական դրույթները սերտորեն փոխկապակցված են Լեյնգի մեկ այլ աշխատության՝ «Ողջախոհություն, խելագարություն և ընտանիք» (անգլ.՝ Sanity, Madness and the Family) վրա, որը ստեղծվել է նրա գործընկեր Ա.Էստերսոնի համահեղինակությամբ և հիմնված է «շիզոֆրենիկների» ընտանիքների միջանձնային փոխազդեցությունների ուսումնասիրության վրա։ Հետազոտությունն իրականացվել է մի խմբի կողմից, որը ստացել է «շիզոֆրենիկների և նրանց ընտանիքների ուսումնասիրության Տավիստոկյան խումբ» անվանումը, որի կազմում եղել են նաև Լեյնգն ու Էստերսոնը։ Բազմաթիվ հարցազրույցներ են անցկացվել ինչպես «շիզոֆրենիկների», այնպես էլ նրանց ընտանիքների անդամների հետ (Լեյնգը և նրա գործընկերները խոսել են ոչ այնքան շիզոֆրենիայի, որքան շիզոֆրենիկների մասին․ այդպես անվանելով այն անձանց, որոնց մոտ ախտորոշվել է «շիզոֆրենիա», ընդ որում, առաջարկել են տեսակետ, ըստ որի շիզոֆրենիան չպետք է հիվանդություն համարել, քանի որ մարդը դրանից չի տառապում բառի ընդհանուր ընդունված բժշկական իմաստով, դա ընդամենը նրանց վարքն է, որը պայմանավորված է վերջիններիս ապրումներով, որը նրանց շրջապատի կողմից համարվում է տարօրինակ)։ Կոլեկտիվ պրոյեկտների վերաբերյալ սեփական փորձերի տեսական վերլուծության արդյունքները նույնպես հիմք հանդիսացան Լեյնգի դասախոսությունների համար, որոնք հետագայում օգտագործվեցին նրա ամենահայտնի «Ապրումի քաղաքականությունը» (անգլ.՝ The Politics of Experience) գրքում։

Չնայած «Փորձի քաղաքականություն»-ն ի սկզբանե նախատեսված չէր որպես մեկ գիրք և պարունակում էր 1964-1965 թվականների ելույթներ և հոդվածներ, այն իրականում Լեյնգի ամենաամբողջական և մտածված աշխատանքն է։ Այս աշխատանքում Լեյնգը խոսում է իր ստեղծագործական գործունեության գագաթնակետի ժամանակահատվածում, ձևակերպում է հենց այն գաղափարները, որոնք առավել հաճախ սկսեցին կապվել նրա անվան հետ, ներառյալ մեթանոյայի գաղափարը, որը կենտրոնական է նրա ստեղծագործության և պրակտիկայի համար։ Լեյնգը գրում է մարդկային փորձի բազմազան ձևերի և ժամանակակից հասարակության մեջ դրա օտարման տեխնոլոգիայի և տեխնիկայի, ընդհանուր օտարման մասին («օտարման» հայեցակարգը Լեյնգը լիովին չի մեկնաբանում մարքսիստական հասկացությամբ. նա դա հասկանում է ոչ թե աշխատանքի արդյունքի օտարումը, այլ էքզիստենցիալ օտարումը, որը բաղկացած է այն փաստից, որ մարդը չի ճանաչում և չի ընդունում սեփական զգացմունքները, չի կարողանում ընդունել ինքն իրեն։

Խումբը և հասարակությունն ընդհանուր առմամբ (ըստ Լեյնգի) ձևավորվում են այն ժամանակ, երբ այս կամ այն խմբի ներկայացուցիչները ընկալում են մյուս անդամներին որպես մի ամբողջություն, իսկ սեփական անձին այդ սոցիալական խմբի ներկայացուցիչ։ Միևնույն ժամանակ, խումբն արտաքին բան չէ իր մեջ մտնող անհատականությունների հետ կապված, այն ստեղծվում է անհատների, նրանց փոխադարձ և ընդհանուր խմբի ապրումների հիման վրա՝ որպես միասնություն։ Խմբի ձևավորման և գործունեության, դրա բոլոր անդամների ներգրավվածության շնորհիվ ստեղծվում է ապրումի/փորձի միասնական տարածք, որը միավորում է անհատների փորձը բազմաթիվ տեսանելի և անտեսանելի կապերով։ Այս սոցիումը գոյություն ունի միայն այնքանով, որքանով այն ձևավորվում է անհատների կողմից և ամբողջովին կախված է նրանցից, այն գոյություն ունի ամենուր (յուրաքանչյուր անհատում, առանց բացառության), և միևնույն ժամանակ ոչ մի տեղ (քանի որ անհնար է նշել այս սոցիալական համայնքի տեղակայման վայրը կոնկրետ մարդկանցից դուրս)։ «Փորձի քաղաքականության» մեջ Լեյնգը այս սոցիալական ընդհանրությունն անվանում է կապ։

Այս կապի մեջ ոչ մի ընդհանուր օբյեկտ չկա, ոչ կազմակերպչական և ոչ էլ ինստիտուցիոնալ (կառույց)։ Դրա սոցիալական իրականության հետևում ոչինչ չկա, այն զուրկ է գոյաբանական երաշխավորից և հիմքից, բայց այն պետք է ինչ-որ կերպ պահպանի իր կենսունակությունը, մրցի և հաղթի այլ սոցիալական և անհատական կազմավորումների (խմբերի) դեմ պայքարում։ Այս կենսական անհրաժեշտությունը խթանում է օտարումը, և արդյունքում կազմվում է մյուսը՝ որպես սոցիալական իրականության ճշմարտության երաշխավոր։ Մյուսը խմբի անդամներից յուրաքանչյուրի օտարված ապրումն է, դրսից տեղափոխված փորձը։ Այն չունի գոյաբանական իրականություն և ներկայացնում է երևակայություն, բայց խմբի համար դա ավելի նախընտրելի է, քան ոչինչը։ Այս թեմայի վերաբերյալ իր «Քաղաքականության փորձառություններ» գրքում Լեյնգը նշում է՝ «Մեր միջև կապող օղակը կարող է լինել մյուսը։ Մյուսները նույնիսկ պարտադիր չէ, որ տեղայնացվեն, քանի որ դրանք բավականին հստակ են, որոնց վրա կարելի է հստակ նշումներ կատարել։ Բամբասանքների, ասեկոսեների, թաքնված ռասայական խտրականության սոցիալական շղթայում մյուսը գտնվում է ամենուր և ոչ մի տեղ միաժամանակ։»։ Եթե համապատասխան նշանակության, կապի համար չկա արտաքին վտանգի օբյեկտ, ապա այն պետք է ստեղծվի արհեստականորեն։ Խմբի պահպանությունն ու պաշտպանությունն իրեն սպառնացող արտաքին վտանգից հիմնվում է երկու նախապայմանի վրա՝ 1) արտաքին աշխարհի ենթադրաբար չափազանց վտանգավոր բնութագիրը, 2) և այս վտանգից պաշտպանվելու համար ահաբեկչություն գեներացնելը։ Ինչպես ընդգծում է Լեյնգը, ընտանիքի կապին բնորոշ է ընդհանուր վախերը, անհանգստությունները, մեղավորությունները, բարոյական շանտաժը և տարբեր ահաբեկչությունները, ընդ որում, փոխադարձ հոգատարությունը տեղի ունեցածի միայն արտաքին կողմն է, որը ծածկում է փոխադարձ ահաբեկումը։

Սոցիալական համայնքի առկայությունը և հասարակության մեջ մշտական և անխախտ կապերի պահպանման անհրաժեշտությունը, ենթադրում են միավորման անհրաժեշտություն՝ ապրման/փորձի միավորում, միջինացում։ Բոլորը պետք է նման լինեն միմյանց, կիսեն նույն սկզբունքները և ապրեն նույն զգացմունքները, ի տարբերություն ընդհանուրի, անհատը չպիտի կարողանա բազմաթիվ կապեր հաստատել, ներառել ուրիշներին։ Որքան ավելի շատ կապեր պետք է կառուցվեն հասարակության անդամների միջև, այնքան ավելի միասնական և ապրման տարբեր մեթոդներ պետք է փորձարկվեն։ Խմբի հիմնական սպառնալիքը դրանում տարբերությունների առկայությունն է։ Այդ պատճառով հասարակության մեջ մշակվում է օտարումը և ոչնչացվում՝ անհատականությունը։ Երեխան, ըստ Լեյնգի, ծնվում է «ինքն իրենից», դա էքզիստենցիալ, «մաքուր» և «անմեղ» է, նրա համար պատրանքի և իրականության միջև տարբերություն չկա, և երևակայության աշխարհը նրա համար պակաս հավատալի չէ, քան մեծահասակների «իրական» աշխարհը, սակայն հետո այդ աշխարհը փչացնում է երեխային, օտարացնում նրա փորձից, իսկ օտարման գործում հիմնական դերը խաղում է ընտանիքը։ Դաստիարակության գործընթացում երեխային բացատրվում է, թե ինչպես պետք է զգալ աշխարհը և ինչ բառերով նկարագրել այն։ Երեխայի նկատմամբ իրականացվում է բռնություն, որը ժամանակակից հասարակության մեջ կոչվում է սեր, որի արդյունքում, երբ երեխան դառնում է տասնհինգ տարեկան, պարզվում է, ինչպես գրում է Լեյնգը «Փորձի քաղաքականության» մեջ, «ամեն ինչում մեզ նման արարածը կիսախելագար արարած է, քիչ թե շատ հարմարեցված այս խճճված աշխարհին։ Եվ դա այն է, ինչ մենք պետք է անենք։ Մեր դարում դա նորմալ վիճակ է»։

Այն, ինչը սովորաբար համարվում է նորմա, իրականում, ըստ Լեյնգի, կեղծ գոյություն է։ «Նորմալ», ոչ մի պաթոլոգիական ախտանիշ չհայտնաբերող մարդը վնասվում է, քանի որ կտրված է իր փորձի մեծ մասից՝ և իր «խորքային», պարզունակ շերտերից, և «մակերեսային» ապրումներից։ Նա չի մտածում իր ներաշխարհի մասին, կորցնում է մարմնական զգացողությունների մեծ մասի գիտակցումը, կորցնում է մտածելու և «տեսնելու» ունակությունը։ Հասարակությանը հարմարվելու համար «նորմալ» մարդը բարձր գին է վճարում՝ մարդկային հարաբերությունների մեքենայացում, անտարբերություն և «կեղծ գիտակցություն», որի շնորհիվ մարդը կողմնորոշվում է «սոցիալական ֆանտազիաների համակարգում»։ Մակրո-սոցիալական մակարդակում այս «սոցիալական ֆանտազիաները» կրոնական կամ գիտական համոզումները և քաղաքական հայացքներն են, իսկ միկրո-սոցիալական մակարդակում` ընտանեկան կամ կորպորատիվ առասպելները։ Լեյնգի կողմից «նորմի» մեկնաբանումը մոտ է Das Man վիճակին, կամ Հայդեգերի նկարագրած «ընկած կեցության» վիճակին, մի վիճակ, որին բնորոշ են օտարությունը, ինքնագոհությունը, ինքն իրենից փախուստը։ Յուրաքանչյուր ոք, ով փորձում է դուրս գալ խմբային ֆանտազիայի համակարգից, սկսում է էկզիստենցիալ սպառնալիք ներկայացնել նրա մյուս անդամների համար, քանի որ կասկածի տակ է դնում նրանց հավատալիքները և դրանցից բխող ապրելակերպը։ Նման մարդկանց խումբը պիտակավորում է «խելագարներ» պիտակով՝ դրանով իսկ պաշտպանելով իրենց խմբային այդ ազդեցությունից։ Ինչպես ընդգծում է Լեյնգը, նրանք, ովքեր ձախողվել են սոցիալական հալյուցինացիաների աշխարհին հարմարվելու գործընթացում, որը կոչվում է իրականություն, հոգեբուժության և հոգեվերլուծության ոլորտի մասնագետները անվանում են շիզոֆրենիկություն և քողարկելով դա որպես հիվանդի խնամք, փորձում են «ընտելացնել» անհատին, վերադարձնել նրան խմբային ֆանտազիայի այն համակարգին, որը նա փորձում էր հաղթահարել և որն հաստատուն է հասարակության, այդ թվում ՝ հոգեբույժների համար։

Իր «Ակնհայտություն» (անգլ.՝ The Obvious) զեկույցում 1967 թվականին կոնգրեսում կայացած «Ազատագրման դիալեկտիկա»-ին Լեյինգը պնդում էր, որ «համաշխարհային սոցիալական համակարգում» տեղի է ունենում ինստիտուցիոնալացված և կազմակերպված բռնություն, որի գործակալները (բժիշկներ, ուսուցիչներ և այլն) չեն գիտակցում իրենց որպես գործակալներ. բժիշկները կարծում են, որ նրանք հոգ են տանում հիվանդների մասին՝ ցուցաբերելով անկեղծ անհանգստություն։ Փոքր սոցիալական խմբերում բռնության օբյեկտ են դառնում առանձին մարդիկ, մասնավորապես՝ հոգեկան հիվանդները, սոցիալական ընդարձակ համակարգի շրջանակներում բռնությունն ուղղված է այդ ենթահամակարգից դուրս գտնվող առանձին զանգվածին՝ Նրանց[6]։

Լեյինգը չի առհամարել փսիխոզի մեջ գտնվող անձանց տառապանքները և մանրամասն նկարագրել է վախի, շփոթության, մեկուսացման և հուսահատության վիճակները, որոնք երբեմն ընդհատվում են էքստազի բռնկումներով, որոնք նկատել է «շիզոֆրենիկների» մոտ։ Այնուամենայնիվ, Լեյնգը պնդում էր, որ եթե ապահով և ընկերական միջավայր ստեղծվի և հիվանդներին հարգանքով վերաբերվեն, նրանց գոնե մի մասին կարող են օգնել առանց դեղորայքի, էլեկտրակոնվուլսիվ թերապիայի և լոբոտոմիայի օգտագործման միջոցով։ Նա ինքը նկատել է հիվանդների սպոնտան բուժման որոշ դեպքեր, որոնք ոչ միայն վերադարձել են իրենց նախկին վիճակին, այլև սկսել են ապրել ավելի լիարժեք կյանքով, քան մինչև փսիխոզը։

Մեկ անձի ցանկացած փոփոխություն, մյուսների մոտ առաջացնում է հարմարվողական փոփոխություններ։ Այնուամենայնիվ, մենք ունենք լավ զարգացած բացառման և մեկուսացման ռազմավարություններ՝ նման բաները կանխելու համար։ Դա սպառնում է միկրոհեղափոխությամբ։ Մենք անընդհատ բախվում ենք հեղափոխության հնարավորությանը, ուստի հակահեղափոխական ուժն ու արձագանքը շատ ուժեղ են։ Այս տեսակի միկրոսոցիալական հեղափոխությունների մեծ մասը «արմատախիլ են արվում»։

Լեյնգի համար մեթանոյան ոչ միայն տեսական հասկացություն է, այլև հոգեբանության միջով անցած կոնկրետ մարդկանց հատուկ փորձի տարածք։ Նա միշտ հավաքել է հոգեբանական «ճանապարհորդությունների» միջով անցած մարդկանց պատմությունները՝ դրանով իսկ գտնելով իր վարկածի հաստատումը։ «Փորձի քաղաքականության» մեջ («Տասնօրյա ճանապարհորդություն» գլխում) Լեյնգը բառացիորեն մեջբերում է քանդակագործ և նախկին նավաստի Ջեսս Ուոթքինսի մանրամասն պատմությունն իր 10-օրյա հոգեբանական ապրումների մասին։ Ջեսը Լեյնգի համար դասական դեպք էր, որը նման էր Աննա Օ.-ին՝ Ֆրոյդի համար։ Նա չէր տարվում ընթերցանությամբ, չէր հասկանում միստիկան և սովորաբար չէր ունենում որևէ ինտենսիվ կրոնական ապրումներ, սակայն այն, ինչ նա զգացել էր փսիխոզի ժամանակ, լի էր խորը փիլիսոփայական, միստիկական, կրոնական իմաստով, որն էլ հաստատում էր Լեյնգի վարկածը մեթանոյայի մասին։

Մեթանոյան Լեյինգը դարձրել է թերապևտիկ հիմնական ռազմավարություն իր կողմից կազմակերպված «Քինգսլի Հոլ»[18] փորձարարական համայնքում, որը հանդիսանում էր նրա գլխավոր սոցիալական նախագիծը։

Գնահատականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռ. Դ. Լեյնգին նվիրված հուշատախտակ Գլազգոյի իր տան պատին

Իր հայտնիության գագաթնակետի շրջանում Լեյնգը ձեռք է բերել հակամշակույթի առաջնորդի, խելագարների գուրուի և հոգեբուժության հեղափոխականի համբավ։ Նրան վերագրում էին այն ժամանակ առավել հայտնի փիլիսոփաներին, հոգեվերլուծաբաններին և հոգեբույժներին (ինչպիսիք էին՝ Զ.Ֆրեյդը, Կ. Յունգը), հակահոգեբուժության առաջնորդներին։ Նա դարձավ կենտրոնական դեմքերից մեկը, որի գործունեության շնորհիվ հոգեկան հիվանդությունը մտավ հումանիտար արտացոլման տարածք, և հոգեբուժական բարեփոխումների և իրավապաշտպան ալիքի հիմնական ներկայացուցիչներից մեկը։ Լեյնգի ամենահայտնի աշխատանքը՝ «Փորձի քաղաքականությունը», պառակտեց հասարակական կարծիքը՝ անտարբեր չթողնելով ոչ ոքի. ոմանք աջակցում էին հեղինակի գաղափարներին, մյուսները հանդես էին գալիս սուր քննադատությամբ։ Հակահոգեբուժության ռուս հետազոտող Օ. Վլասովան շեշտում է, որ Լեյնգը ընտրեց հասարակության սադրանքի շատ գրագետ և հետևողական ուղի և նախանշեց իր խզումը բոլոր սոցիալական խմբերի և հաստատությունների հետ, լինելով քաղաքականապես չեզոք, նա հեռու էր մնում LSD հեղափոխականներից, նա դեմ էր հոգեբուժությանը և, այնուամենայնիվ, ամեն կերպ հերքում էր իր ներգրավվածությունը հակահոգեբուժության մեջ։ Ինչպես նշում Է Օ. Վլասովան՝ «դա բացառապես սարտրիական քայլ էր, սարտրիական հեղափոխություն և բողոք»։։

Ստեղծագործությունների ցանկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Laing, R.D. (1960) The Divided Self: An Existential Study in Sanity and Madness. Harmondsworth: Penguin.
  • Laing, R.D. (1961) The Self and Others. London: Tavistock Publications.
  • Laing, R.D. and Esterson, A. (1964) Sanity, Madness and the Family. Vol. 1. Families of Schizophrenics. London: Penguin Books.
  • Laing, R.D. and Cooper, D.G. (1964) Reason and Violence: A Decade of Sartre’s Philosophy, 1950—1960. London: Tavistock Publications Ltd.
  • Laing, R. D. (1965) Mystification, Confusion and Conflict. In Boszormenyi-Nagy, I., and Framo, J. L. (eds.), Intensive Family Therapy. New York: Harper & Row.
  • Laing, R.D., Phillipson, H. and Lee, A.R. (1966) Interpersonal Perception: A Theory and a Method of Research. London: Tavistock Publications, New York: Springer Pab. Co, 1966.
  • Laing, R.D. (1967) The Politics of Experience and the Bird of Paradise. Harmondsworth: Penguin.
  • Laing, R.D. (1970) Knots. London: Penguin. excerptԱրխիվացված 2008-11-14 Wayback Machine, movie (IMDB)
  • Laing, R.D. (1971) The Politics of the Family and Other Essays. London: Tavistock Publications.
  • Laing, R.D. (1972) Knots. New York: Vintage Press.
  • Laing, R.D. (1976) The Facts of Life. London: Penguin.
  • Laing, R.D. (1977) Conversations with Adam and Natasha. New York: Pantheon.
  • Laing, R.D. (1978) Do You Love Me? An Entertainment in Conversation and Verse. New York: Penguin Books.
  • Laing, R.D. (1979) Sonnets. London: Michael Joseph.
  • Laing, R.D. (1982) The Voice of Experience: Experience, Science and Psychiatry. Harmondsworth: Penguin.
  • Laing, R.D. (1985) Wisdom, Madness and Folly: The Making of a Psychiatrist 1927—1957. London: Macmillan.
  • Mullan, B. (1995) Mad to be Normal: Conversations with R.D. Laing. London: Free Association Books.
  • Russell, R. and R.D. Laing (1992) R.D. Laing and Me: Lessons in Love. New York: Hillgarth Press.
  • Mott, F.J. and R.D. Laing (2014) Mythology of the Prenatal Life London: Starwalker Press.
  • Лейнг Р. Разделенное Я. — Киев, 1995.
  • Лэнг Р. Д. Расколотое «Я». — СПБ.: Белый Кролик, 1995. — 352 с. — ISBN 5-088958-033-6, ISBN 5-7695-0014-X.
  • Лэйнг Р.Д. «Я» и другие. — М.: Независимая фирма «Класс», 2002. — 192 с. — (Библиотека психологии и психотерапии, вып. 98). — ISBN 5-86375-043-X
  • Лэйнг Р. Я и другие. Узелки. — М.: Эксмо-Пресс, 2002. — 304 с. — (Психологическая коллекция). — 3000 экз. — ISBN 5-04-009420-5
  • Лэйнг Р.Д. Феноменология переживания. Райская птичка. О важном. — Львов: Инициатива, 2005. — 352 с. — (Citadelle). — ISBN 966-7172-09-0
  • Лэнг Р., Эстерсон А. Безумие. Семейные корни. — КнигоМир, 2012. — 288 с. — 4000 экз. — ISBN 978-5-9780-0500-4
  • Лэнг Р.Д., Эстерсон А. Безумие: семейные корни: [влияние семьи на развитие личности]. — Екатеринбург: Литур, 2012. — 286 с. — (Мастерская человека). — ISBN 978-5-9780-0500-4

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 Babelio (ֆր.) — 2007.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Lundy D. R. The Peerage
  5. ↑ 5,0 5,1 Rissmiller D. J., Rissmiller JH. Evolution of the antipsychiatry movement into mental health consumerism(անգլ.) // Psychiatric Services[en] : journal. — 2006. — Т. 57. — № 6. — С. 863—866. — doi:10.1176/appi.ps.57.6.863 — PMID 16754765.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Laing R.D. The Politics of the Family and Other Essays. — London; New York: Routledge, 1998. — P. 58. — 133 p. — ISBN 0415198224 Перевод цитаты взят из статьи Ольги Власовой: Власова О.А. Жан-Поль Сартр и антипсихиатрия или как социальная теория проникла в науку о душевных болезнях // Хора. — 2010. — № 1/2 (11/12). — С. 71—86. Архивировано из первоисточника 31 հունվարի 2012.
  7. ↑ David Tennant to play 'acid-Marxist' psychiatrist RD Laing in biopic Արխիվացված 2018-01-20 Wayback Machine // The Guardian
  8. ↑ Miller G R. D. Laing. — 2005.
  9. ↑ Власова О.А. Антипсихиатрия: становление и развитие (Монография). — Москва: Изд-во РГСУ «Союз», 2006. — 221 с. — ISBN 571390346X
  10. ↑ Лейбин В.М. Концептуальные предпосылки экзистенциально-феноменологической психологии Р. Лэйнга // Новое в психолого-педагогических исследованиях. Теоретические и практические проблемы психологии и педагогики: Научно-практический журнал. — Апрель — июнь 2013. — № 2 (30). — С. 167—189.(չաշխատող հղում)
  11. ↑ 11,0 11,1 Фенько А.Б. Власть нормы // Лэйнг Р.Д. Феноменология переживания. Райская птичка. О важном. — Львов : Инициатива, 2005. — С. 7—19. — 352 с. — (Citadelle). — ISBN 966-7172-09-0.
  12. ↑ Власова О.А. Антипсихиатрия: социальная теория и социальная практика (монография). — Москва: Изд. дом Высшей школы экономики, 2014. — 432 с. — (Социальная теория). — 1000 экз. — ISBN 978-5-7598-1079-7
  13. ↑ Лейбин В.М. Глава 2. Р. Лэйнг и его «лицо»: гений или безумец // Лицо человека в науке, искусстве и практике : [арх. 8 Մարտի 2022] / Отв. ред. К. И. Ананьева, В. А. Барабанщиков, А. А. Демидов. — М. : Когито-Центр, 2015. — С. 29—40. — 694 с. — ISBN 978-5-89353-435-1.
  14. ↑ Лейбин В. Глава 11. Экзистенциальный психоанализ (Ж. П. Сартр, Л. Бинсвангер, М. Босс, В. Франкл, Р. Лэйнr, Р. Мэй) // Лейбин В. Постклассический психоанализ. Энциклопедия. — М. : Издательский дом «Территория будущеrо», 2006. — Т. 2. — С. 235—338. — 568 с. — (Серия «Университетская библиотека Александра Поrорельскоrо»). — ISBN 5 91129 009 X.
  15. ↑ Лэйнг Рональд Дэвид // Лейбин В. Словарь-справочник по психоанализу. — М. : АСТ Москва, Neoclassic, АСТ, 2010. — 960 с. — (Psychology). — 3000 экз. — ISBN 978-5-17-063584-9, 978-5-403-02959-9.
  16. ↑ Антипсихиатрия Р. Лэнга // Валенурова Н. Г., Матвейчев О. А. Современный человек: в поисках смысла. — Екатеринбург : Изд-во Урал. ун-та, 2004. — 260 с. — ISBN 5-7525-1253-0.
  17. ↑ Власова О.А. Жан-Поль Сартр и антипсихиатрия или как социальная теория проникла в науку о душевных болезнях // Хора. — 2010. — № 1/2 (11/12). — С. 71—86. Архивировано из первоисточника 31 հունվարի 2012.
  18. ↑ Власова О.А. Опыт безумия и ничтожение бытия: от экзистенциальной философии к экзистенциально-феноменологической психиатрии // Вестник ЛГУ им. А.С. Пушкина. Серия «Философия». — 2008. — № 3(14). — С. 73—82.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Beveridge A. Portrait of the Psychiatrist as a Young Man: Te Early Writing and Work of R. D. Laing, 1927—1960. Oxford; New York: Oxford University Press, USA, 2011.
  • Boyers, R. and R. Orrill, Eds. (1971) Laing and Anti-Psychiatry. New York: Salamagundi Press.
  • Burston, D. (2000) The Crucible of Experience: R.D. Laing and the Crisis of Psychotherapy. Cambridge, MA: Harvard University Press.
  • Burston D. The Life and Work of R.D. Laing. — Harvard: Harvard University Press, 1998. — 275 p. — ISBN 0674953592
  • Burston, D. (1996) The Wing of Madness: The Life and Work of R. D. Laing. Cambridge, MA: Harvard University Press.
  • Clay, J. (1996) R.D. Laing: A Divided Self. London: Hodder & Stoughton.
  • Collier, A. (1977) R.D. Laing: The Philosophy and Politics of Psychotherapy. New York: Pantheon.
  • Double D.B. Chapter 2: Historical perspectives on anti-psychiatry // Critical psychiatry: The limits of madness. — Palgrave Macmillan, 2006. — 251 p. — ISBN 0230001289
  • Evans R. Dialogue with R. D. Laing. New York: Praeger, 1981.
  • Evans, R.I. (1976) R.D. Laing, The Man and His Ideas. New York: E.P. Dutton.
  • Friedenberg, E.Z. (1973) R.D. Laing. New York: Viking Press.
  • Howarth-Williams M. R. D. Laing: His Work and Its Relevance for Sociology. L.: Henley; Boston: Routledge; Kegan Paul, 1977.
  • Itten Th. and Yonig C. (Eds.). R. D. Laing: 50 years Since The Divided Self. — New York, 2012.
  • Jacoby R. Social Amnesia: A Critique of Conformist Psychology from Adler to Laing. Boston, MA: Beacon Press, 1975.
  • Kirsner D. The Schizoid World of Jean-Paul Sartre and R. D. Laing. New York: Karnac, 2003.
  • Kotowicz Z. R.D. Laing and the paths of anti-psychiatry. — London: Routledge, 1997. — 132 p. — ISBN 0415116104
  • Laing, A. (1994) R.D. Laing: A Biography. New York: Thunder’s Mouth Press.
  • Miller G. R.D. Laing. — Edinburgh: Edinburgh University Press, 2004. — 144 p. — ISBN 1859332706
  • Mullan, B. (1999) R.D. Laing: A Personal View. London: Duckworth.
  • Mullan, B., Ed. (1997) R.D. Laing: Creative Destroyer. London: Cassell & Co.
  • Raschid, S., Ed. (2005) R.D. Laing: Contemporary Perspectives. London: Free Association Books.
  • Sedgwick P. PsychoPolitics: Laing, Foucault, Gofman, Szasz, and the Future of Mass Psychiatry. London: Pluto Press, 1982.
  • Sigal C. Zone of the Interior. New York: Tomas Y. Crowell, 1976.
  • Vice J. From Patients to Persons: Te Psychiatric Critiques of Tomas Szasz, Peter Sedgwick and R. D. Laing. New York: P. Lang, 1992.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ռոլանդ_Դևիդ_Լեյնգ&oldid=9792684» էջից