Ֆրիդրիխ Շելինգ
Ֆրիդրիխ Վիլհելմ Ժոզեֆ Շելինգ (գերմ.՝ Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling, հունվարի 27, 1775[1][2][3][…], Լեոնբերգ, Բյոբլինգեն, Շտուտգարտի ադմինիստրատիվ օկրուգ, Բադեն-Վյուրթեմբերգ - օգոստոսի 20, 1854[1][2][3][…], Բադ Ռագաց, Սուրբ Գալլենի կանտոն, Շվեյցարիա), գերմանացի փիլիսոփա, գերմանական իդեալիզմի ներկայացուցիչ։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ավարտել է Տյուբինգենի աստվածաբանական ինստիտուտը։ Բարեկամական կապեր է պահպանել Յոհան Գյոթեի, Յոհան Ֆիխտեի, Յոհան Շիլլերի, Ֆրիդրիխ Շլեգելի հետ։ Ենայի (1798-1803), Էռլանգենի (1820-1826), Մյունխենի (1827-1841), Բեռլինի (1841 թվականից) համալսարանների պրոֆեսոր, 1806 թվականից՝ Մյունխենի գեղարվեստի ակադեմիայի գլխավոր քարտուղարը։ Եղել է Բավարիայի Մաքսիմիլիան 2 թագավորի դաստիարակը։
Շելինգի փիլիսոփայական զարգացումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շելինգի փիլիսոփայական զարգացման առաջին շրջանում նկատելի է Ֆիխտեի ազդեցությունը, որը հատկապես զգացվում է նրա «Ես-ի մասին որպես փիլիսոփայության սկզբունքի կամ անպայմանականի մասին մարդկային գիտելիքում» (1795) երկում, ուր զարգացնում է Ֆիխտեի ուսմունքը աշխարհը կառուցող գործուն սուբյեկտի մասին։ Ֆիխտեի հաղթահարումը սկսվում է Շելինգի բնափիլիսոփայական աշխատություններով («Բնության փիլիսոփայության գաղափարները», 1797, «Համաշխարհային հոգու մասին», 1798 ևս), որոնցում նա անցնում է օբյեկտիվ տեսակետին և բնությունը դիտում է որպես իրերի անգիտակից բանականությունից գիտակցության ի հայտ գալու պրոցես։ Երկրորդ շըրջանում, ի տարբերություն նախորդի, Շելինգը ջանում է բացատրել անցումը սուբյեկտիվից օբյեկտիվին («Տրանսցենդենտալ իդեալիզմի համակարգ», 1800)։ Այդ անցումը, որն անհնար է բանախոհության համար՝ նրան հատուկ տրամաբանական ձևերով, իրականանում է «ինտելեկտուալ ինտուիցիայի» միջոցով, որի բարձրագույն արտահայտությունը Շելինգը ռոմանտիկների նման տեսնում է արվեստի մեջ։ Այդ պատճառով գեղագիտությունը Շելինգի համար ոչ թե մասնավոր գիտակարգ է, այլ ընդհանրապես ճանաչողության բարձրագույն օրգանոնը, որը պսակում է տրանսցենդենտալ իդեալիզմի համակարգը (տես նաև «Արվեստի Փիլիսոփայությունը» դասընթացը՝ կարդացված 1802-03 թվականին, հրատարակվել է 1907)։
Բնափիլիսոփայական հետազոտություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բնափիլիսոփայությունն ու տրանսցենդենտալ իդեալիզմը կապակցվում են նույնության Փիլիսոփայության մեջ («Փիլիսոփայության իմ համակարգի շարադրանքը», 1801)։ Համաշխարհային երևույթների հիմքում, ըստ Շելինգի, ընկած է բացարձակ բանականությունը կամ ոգու և բնության միասնությունը, որը ինքնաճանաչման պրոցեսում երկատվում է սուբյեկտիվ և օբյեկտիվ նախասկիզբների բևեռայնության, որոնք նոր միացում են որոնում։ Այսպիսով, Շելինգի հիմնավորում է «երկմիասնական իդեալ-ռեալիզմ» որը հանգեցնում է նրան սկզբում ազատության պրոբլեմին («Փիլիսոփայական հետազոտություններ մարդկային ազատության էության մասին», 1809), ապա՝ «հայտնության Փիլիսոփայությանը»։ Այստեղ Շելինգը, հեռանալով իմաստասիրման ավանդական եղանակից, մշակում է թեոսոֆիայի համակարգ, որը կազմված է «առասպելաբանության փիլիսոփայությունից և «հայտնության փիլիսոփայությունից»։ Առասպելաբանությունը, ըստ Շելինգի, ունի օբյեկտիվ նշանակություն համընկնում է աստվածարարման պրոցեսի հեա․ այդ պատճառով առասպելի այլաբանական և վերլուծական մեկնաբանությունը պետք է փոխարինվի դրանց ներքին վերապրումով ու համադրական ըմբռնումով։ Այս կերպ հասկացված առասպելաբանությունը դառնում է հայտնություն կամ աշխարհի սրբագործված պատմություն՝ որպես Աստվածության լքում և վերադարձ դեպի Աստվածությունը քրիստոնեության մեշ։ Կ․ Մարքսը և Ֆ․ Էնգելսը բարձր են գնահատել Շելինգի բնափիլիսոփայության դիալեկտիկան և զարգացման ուսմունքը, միաժամանակ քննադատել «պոզիտիվ փիլիսոփայությունը»՝ դրա մեջ տեսնելով Շելինգի դավաճանությունը իր փիլիսոփայական անցյալին։ Վաղ շրջանի Շելինգի ազդեցությունը նկատելի է Գ․ Հեգելի ուսմունքում։ Նրա բնափիլիսոփայությունը նպաստել է Լ․ Օկենի, Հ․ Ստեֆենսի, Հ․ Էրստեդի հայացքների ձևավորմանը, արժանացել Գյոթեի բարձր գնահատականին։ Առասպելաբանության տեսությունը, որի սկզբնավորողն ըստ էության Շելինգն է, հզոր խթան է եղել է․ Կասիրերի առասպելաբանական ըմբռնման ստեղծման համար։ Նրա ազդեցությունն ակնհայտ է Կ․ Յունգի «խորքային հոգեբանության» մեջ և Ա․ Ֆ․ Լոսևի 1820-ական թվականների աշխատություններում։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Kunstindeks Danmark (դան.)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
- ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
| ||||||||||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 8, էջ 476)։ 
|
- Հունվարի 27 ծնունդներ
- 1775 ծնունդներ
- Օգոստոսի 20 մահեր
- 1854 մահեր
- Շվեյցարիայում մահացածներ
- Բավարիայի գիտությունների ակադեմիայի անդամներ
- Հունգարիայի գիտությունների ակադեմիայի անդամներ
- Պրուսիայի գիտությունների ակադեմիայի անդամներ
- Թյուբինհեմի համալսարանի շրջանավարտներ
- Լայպցիգի համալսարանի շրջանավարտներ
- Արվեստի և գիտության ոլորտում ունեցած վաստակի շքանշանակիրներ
- Անձինք այբբենական կարգով
- Փիլիսոփաներ այբբենական կարգով
- Գերմանացի փիլիսոփաներ
- 19-րդ դարի փիլիսոփաներ