Յոհան Գոթլիբ Ֆիխտե

Յոհան Գոթլիբ Ֆիխտե; Johann Gottlieb Fichte
Ծնվել է	մայիսի 19, 1762[…] Ռամենաու, Bautzen District, Սաքսոնիա
Մահացել է	հունվարի 27, 1814[…] (51 տարեկան), հունվարի 29, 1814 (51 տարեկան) կամ 1814 Բեռլին, Պրուսիայի թագավորություն; բնական մահով
Գերեզման	Դորթեենշտադտի գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	Գերմանիա
Ուղղություն	գերմանական իդեալիզմ և Գերմանական ռոմանտիզմ
Մասնագիտություն	փիլիսոփա, համալսարանի դասախոս և գրող
Հաստատություն(ներ)	Ենայի համալսարան, Բեռլինի համալսարան, HU Berlin և Էրլանգեն-Նյուրնբերգի համալսարան
Գործունեության ոլորտ	փիլիսոփայություն
Պաշտոն(ներ)	պրոֆեսոր
Անդամակցություն	Բավարիական գիտությունների ակադեմիա
Ալմա մատեր	Ենայի համալսարան, Լայպցիգի համալսարան, Քյոնիգսբերգի համալսարան և Պֆորտայի ցամաքային դպրոց
Տիրապետում է լեզուներին	գերմաներեն
Գիտական ղեկավար	Իմանուիլ Կանտ
Ազդվել է	Կառլ Ռեյնգոլդ, Salomon Maimon?, Ժան Ժակ Ռուսո, Իմանուիլ Կանտ, Բենեդիկտ Սպինոզա և Ռոզո
Ամուսին(ներ)	Johanna Rahn?
Ուսուցիչ	Christian Friedrich Petzold?, Friedrich August Wilhelm Wenck?, Franz Volkmar Reinhard?, Ernst Platner?, Johann August Heinrich Ulrich? և Իմանուիլ Կանտ
Աշակերտներ	Ֆրիդրիխ Շելինգ և Johann Erich Berger?
	Ներշնչվել է
	Ստորագրություն;
	Johann Gottlieb Fichte Վիքիպահեստում

Յոհան Գոթլիբ Ֆիխտե (գերմ.՝ Johann Gottlieb Fichte, մայիսի 19, 1762(1762-05-19)^[1]^[2]^[3]^[…], Ռամենաու, Bautzen District, Սաքսոնիա^[4] - հունվարի 27, 1814(1814-01-27)^[1]^[3]^[5]^[…], հունվարի 29, 1814(1814-01-29)^[6] կամ 1814^[7], Բեռլին, Պրուսիայի թագավորություն^[4]), գերմանացի փիլիսոփա և հասարակական գործիչ, գերմանական դասական իդեալիզմի ներկայացուցիչ։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է գյուղացու ընտանիքում։ Սովորել է Ենայի և Լայպցիգի համալսարաններում։ Ֆրանսիական մեծ հեղափոխության ազդեցությամբ աշխատություն է գրել ի պաշտպանություն մտքի ազատության։ 1794-1799 թվականներին եղել է Ենայի համալսարանի պրոֆեսոր, սակայն աթեիզմ քարոզելու մեղադրանքի պատճառով, ստիպված հեռացել է Ենայից, տեղափոխվել Բեռլին, 1810 թվականից՝ Բեռլինի համալսարանի պրոֆեսոր, 1810-1812 թվականներին՝ առաջին ընտրովի ռեկտորը։ Ֆիխտեի դասախոսական գործունեության գագաթնակետը եղավ հռչակավոր «Խոսք ուղղված գերմանական ազգին» ճառը (1808)։

Ֆիխտեի փիլիսոփայական հայացքները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆիխտեի հիմնական գաղափարները արտահայտված են մի շարք աշխատություններում՝ «Գիտաուսմունք» ընդհանուր վերնագրով (1794)։ Ֆիխտեն ելնում է «տեսական բանականության» (գիտության) նկատմամբ «գործնական բանականության» (բարոյականության) առաջնայնության կանտյան դրույթից։ Սակայն, որպեսզի բարոյականությունը մարդկային կյանքի իրական հիմքը հանդիսանա, այն պետք է կանխադրվի տեսականորեն՝ գիտակցության ակտիվության պայմանների համակարգային բացահայտման մեջ։ Այս խնդիրը դրված է փիլիսոփայության առջև։

Փիլիսոփայության սկիզբը Ֆիխտեն տեսնում է «Ես»-ի անմիջականորեն տրված փաստի մեջ, որը «արգասաբեր երևակայության» (սուբյեկտի անգիտակցական գործունեության) միջոցով ենթադրում է «ոչ-Ես»-ը՝ ճանաչողության օբյեկտը։ Այդպիսով հաստատվում են «գիտաուսմունքի» առաջին երկու հիմնադրույթները՝ ինքն իրեն որպես թեզիս ենթադրող «Ես»-ը և որպես հակաթեզիս նրան հակադրված «ոչ-Ես»-ը։ Այս հակաթեզիսը Ֆիխտեն հաղթահարում է երրորդ հիմնադրույթում, որը հաստատում է «Ես»-ի և «ոչ-Ես»-ի համադրությանը, որովհետև սուբյեկտի և օբյեկտի հակադրումը նա հասկանում է էմպիրիկորեն, այնինչ այս հակադրման բուն պայմանը թաքնված է բացարձակ «Ես»-ի մեջ։

«Գիտաուսմունքի» հետագա վերամշակումներում Ֆիխտեն հատկապես պնդում է այս դրույթը՝ խուսափելու համար այն կարծիքից, թե իբր մարդկային «Ես»-ն է ստեղծում իրեն շրջապատող էմպիրիկական աշխարհը։ Տեսական փիլիսոփայության իմաստն այն է, որ մարդկային «Ես»-ը, ինչպես և նրան շրջապատող աշխարհը, բացարձակ (աստվածային) «Ես»-ի արդյունքներն են։

Ֆիխտեի գործնական փիլիսոփայության (ընդգրկում է բարոյագիտությունը, իրավունքի ու պետության մասին ուսմունքը և մանկավարժությունը) կենտրոնում ստոիցիզմի ոգով ըմբոնված ազատության գաղափարն է։ Քանի որ աշխարհը ենթարկվում է անհրաժեշտության սկզբունքին, ազատությունը ոչ թե անհրաժեշտ օրենքների շրջանակից դուրս գալու անիմաստ փորձն է, այլ բարոյական նորմաներին ինքնակամ նվիրվածությունը։

Ֆիխտեի փիլիսոփայությունը մեծապես ազդել է գերմանական դասական իդեալիզմի (Շելինգ և մասամբ Հեգել) և ռոմանտիզմի վրա։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 Encyclopædia Britannica
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Discogs — 2000.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 Фихте Иоганн Готлиб // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Library of the World's Best Literature / C. D. Warner — 1897.
↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
↑ https://whoswho.de/bio/johann-gottlieb-fichte.html#
↑ zeno.org — 2007.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

[_0864497c6e80fd41-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_a659f9d270e541ac-2] 2,0 ^2,1 Encyclopædia Britannica

[_ae19e562ae73155f-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Discogs — 2000.

[_423eb6a90c06e9d5-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 Фихте Иоганн Готлиб // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[_5d608248831c198b-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.

[_c4eb9f7c74ac42bc-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.

[_eb15af50ecf677b9-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Library of the World's Best Literature / C. D. Warner — 1897.

[_72a2afdc00226690-8] Mathematics Genealogy Project — 1997.

[_74ea95dbcfab7543-9] ttps://whoswho.de/bio/johann-gottlieb-fichte.html#

[_4a68b3373a91b779-10] zeno.org — 2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]