Օրադյա

Օրադյա
Քաղաք
	Օրադյա
	ռումիներեն՝ Oradea
Դրոշ	Զինանշան
Երկիր	Ռումինիա
Ժուդեց	Բիհոր
Պրիմար	Ilie Bolojan
Հիմնադրված է	1113 թ.
Այլ անվանումներ	Օրադյա-Մարե
Մակերես	111,2 կմ²
ԲԾՄ	142 մ
Բնակչություն	205077 մարդ (2007)
Խտություն	1844 մարդ/կմ²
Ժամային գոտի	UTC+2
Հեռախոսային կոդ	0259 և 0359
Փոստային ինդեքսներ	410001–410609
Ավտոմոբիլային կոդ	BH
Պաշտոնական կայք	oradea.ro
	Օրադյա Վիքիպահեստում

Օրադյա (ռումիներեն՝ Oradea, հունգ.՝ Nagyvárad, գերմ.՝ Großwardein), քաղաք Կրիշանայում (Ռումինիա)։ Համաձայն 2002 թվականի մարդահամարի, բնակչությունը կազմում է մոտ 206,000 մարդ (տասնմեկերորդ տեղը երկրում):

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կրիշանա շրջանի կենտրոնը, Բիհորի շրջանի վարչական կենտրոնը: Քաղաքը գտնվում է Հունգարիայի սահմանի մոտ, Միջինդանուբյան դաշտավայրում, Կրիշլ-Ռեփիդ գետի հովտում (ռում. Crişul Repede, հունգ. Sebes-Körös — Шебеш-Кёрёш)։

Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջերմաստիճանի և տեղումների տարեկան միջին ցուցանիշները Օրադյաում
Ամիս	հունվ	փետ	մարտ	ապր	մայ	հուն	հուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ
միջին առավելագույնը (°C)	−5,2	−2,7	10,3	1,0	5,5	10,1	12,9	14,2	13,9	10,8	5,9	1,9
միջին ջերմաստիճանը (°C)	1,4	4,7	10,7	16,9	22,1	24,9	27,1	26,8	23,0	17,1	9,3	3,4
բացարձակ նվազագույնը (°C)	39,5	30,3	36,5	44,9	63,4	90,5	69,1	55,2	39,9	37,9	46,6	49,4

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջին անգամ Օրադիան հիշատակվել է լատիներեն Վարադինում անվանումով (լատ. Varadinum))՝ 1113 թվականին: Օրադիի ամրոցը, որի ավերակները գոյատևել են մինչ օրս, 1241 թվականին առաջին անգամ հիշատակվել է մոնղոլ-թաթարների պաշտպանության նախապատրաստման կապակցությամբ: Սակայն XVI դարում բնակավայրը վերածվեց քաղաքի:

1700-ական թվականներին Վիենային ճարտարագետ Ֆրանց Անտոն Հիլբրանդտը նախագծեց քաղաքի շենքերը բարոկկո ոճով: 1752 թվականից քաղաքում կառուցվել են բազմաթիվ շենքեր, այդ թվում՝ Հռոմի կաթոլիկ տաճարը, Եպիսկոպոսի պալատը, Քրիսի (Muzeul Ţurii Crişurilor) թանգարանը:

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին քաղաքը ազատագրվել է՝ 1944 թվականի հոկտեմբերի 12-ին, Դեբրեքենում գործող 2-րդ զինված ուժերի զորքերի կողմից:

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օրադյանը վաղուց եղել է Ռումինիայի ամենաբարգավաճ քաղաքներից մեկը, հիմնականում հունգարական սահմանի մոտ գտնվելու պատճառով, քաղաքը դարձել է Արևմտյան Եվրոպայի դարպասը:

Գործազրկության մակարդակը քաղաքում կազմում է մոտ 6%, ինչը մի փոքր ավելի ցածր է քան Ռումինիայի ցուցանիշը, բայց ավելի բարձր է քան Բիհոր թաղամասի ցուցանիշը(2%): Օրադյան ներկայումս Բիհորի նահանգում արտադրում է արդյունաբերական արտադրանքի մոտ 63%-ը, որը կազմում է շրջանի բնակչության մոտ 34,5%-ը: Հիմնական արդյունաբերության ճյուղերն են կահույքի, տեքստիլ, կոշկեղենի և սննդի արդյունաբերությունները:

Տրանսպորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքում կա երեք տրամվայի և մի քանի ավտոբուսային երթուղիներ: Երեք երկաթուղային կայարան:

Էթնիկ կազմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1910: 69 000 (ռումինացիներ՝ 5,6 %, հունգարացիներ՝: 91,1 %)
1920: 72 000 (ռումինացիներ՝ 5%, հունգարացիներ՝ 92%)
1930: 90 000 (ռումինացիներ՝ 25%, հունգարացիներ՝ 67%)
1966: 122 634 (ռումինացիներ՝ 46%, հունգարացիներ՝ 52%)
1977: 170 531 (ռումինացիներ՝ 53%, հունգարացիներ՝ 45%)
1992: 222 741 (ռումինացիներ՝ 64%, հունգարացիներ՝ 34%)

Ճարտարապետություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքի հնագույն թաղամասերը հիմնականում կառուցվել են ավստրո-հունգարական կայսրության դարաշրջանում` բարոկկո ոճով: Քաղաքի ծայրամասերի շենքերը կառուցվել են կոմունիզմի ժամանակներին:

2002 թվականին վերականգնվել են բազմաթիվ պատմական շենքեր: