Jump to content

Յան Ուիլս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Յան Ուիլս
հոլ.՝ Jan Wils
Ծնվել էփետրվարի 22, 1891(1891-02-22)[1][2][3][…]
ԾննդավայրԱլկմար, Հյուսիսային Հոլանդիա, Նիդերլանդներ
Մահացել էփետրվարի 11, 1972(1972-02-11)[1][4] (80 տարեկան)
Վախճանի վայրՀաառլեմ, Նիդերլանդներ
Ճյուղ(եր)Ամստերդամի դպրոց
Ուշագրավ աշխատանքներKennemerstraatweg 6, Alkmaar?, Huis De Lange?, Papaverhof?, Օլիմպիական մարզադաշտ (Ամստերդամ), The Olympic 1931?, Kantoorgebouw Centrale Onderlinge?, City Theater? և Noordelijk Olympisch Huisje?
ԱնդամությունԴե ստիլ
Ազդվել էԴե ստիլ
 Jan Wils Վիքիպահեստում

Յան Ուիլս (հոլ.՝ Jan Wils, փետրվարի 22, 1891(1891-02-22)[1][2][3][…], Ալկմար, Հյուսիսային Հոլանդիա, Նիդերլանդներ - փետրվարի 11, 1972(1972-02-11)[1][4], Հաառլեմ, Նիդերլանդներ), հոլանդացի ճարտարապետ, արվեստի մրցույթի օլիմպիական չեմպիոն։

Կենսագրական փաստեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յան Ուիլսը, շինարարական ձեռնարկատեր Էվերտ Ուիլսի (հոլ.՝ Evert Wils) և նրա կնոջ` Յանետ Բլանկմանի (հոլ.՝ Jannetje Blankman) ընտանիքի ավագ որդին է եղել։ 1903-ից 1907 թվականներին նա սովորել է Ալկմար քաղաքի գիշերօթիկ դպրոցում, որտեղ պատրաստել է իր ճարտարապետական ուսումնական հետազոտությունը մոդեռն թեմայով։ 1908 թվականին ստացել է Իրական ուսումնարանի ավարտական վկայական և կամավորություն անելու շնորհիվ սկսել փորձ ձեռք բերել։ Հայրն օժանդակել է նրա ճանաչողական ճանապարհորդություններին Նիդերլանդներում և Գերմանիայում, նրան ներգրավել է ամառանոցների շինարարական ծրագրերում, որպեսզի ամրապնդի պատանու հետաքրքրությունը դեպի ճարտարապետությունը։ 1910 թվականից Յան Ուիլսը ակտիվորեն մասնակցել է ընտանեկան բիզնեսին։ Ենթադրվում է, որ նա Դելֆտի տեխնիկական համալսարանում ճարտարագիտություն է ուսումնասիրել, սակայն այդ ժամանակաշրջանի ուսանողների ցուցակում նրա անունը բացակայում է[5]։

1913 թվականին Ուիլսը հաագայան ճարտարապետական ընկերության կողմից աշխատանքի հրավեր է ստացել։ Մեկ տարի անց նա ամուսնացել է դեղագործի օգնական Գեպկա վան դեր Վենի հետ` Վինսոտեն քաղաքից, և երիտասարդ զույգը բնակություն է հաստատել Հաագայում։ Նրա կենսագրության կարևոր փաստերից է համարվում այն, որ Ուիլսը եղել է մասսոնական ժողովարանի անդամ։ 1916 թվականից սկսած` նա հետաքրքրություններ է ցուցաբերել դեպի տարբեր փիլիսոփայական ուղղություններ` հերմետիզմ, թեոսոֆիա, Բրաուերի ինտուիցիոնիզմ, հետաքրքրվել է նաև թաքնված երկրաչափություն գտնելու փնտրտուքներով այնպիսի նկարիչների ստեղծագործություններում, ինչպիսիք են` Ռաֆայել Սանտին, Դյուրերը, Կրանախը, Ռեմբրանդը և Վերմերը[6][7]։

Յան Ուիլսը հայտնի է որպես «Դե ստիլ» ավանգարդյան խմբի հիմնադիրներից մեկը։ Միայն թե նա մնացել է այս գեղագիտական ուղղության ավելի հայտնի ներկայացուցիչների` Վանտոնգերլո Ջորջի, Տեո վան Դուսբուրգի և Պիտ Մոնդրիանի ստվերում։ Ուիլսին հաճախ անվանել են «մինչպատերազմյան ճարտարապետ», չնայած այն բանին, որ նա շատ ակտիվ աշխատել է հետպատերազմյան տարիներին։

Ճարտարապետական արվեստ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ավտոմեքենաների արհեստանոց Ալկմարում (1912)
«Architectura et Amicitia» ասոցիացիայի լոգոն
Լուսանկարչական արհեստանոց Հաագայում (1922)

1912 թվականի հունիսին Ուիլսը մասնակցել է մի մրցույթի, որը տեղի էր ունենում աղյուսային ճարտարապետության ցուցահանդեսի ժամանակ, որտեղ զբաղեցրել է երկրորդ տեղը և ուշադություն գրավել։ Իր առաջին մեծ պատվերի` Ավտոմեքենաների արհեստանոցի ստեղծման ծրագրի վրա աշխատելիս, Ուիլսը համադրել է կլասիցիզմի ճարտարապետական տարրերը և երկաթբետոնի կոնստրուկցիան[8]։

1913 թվականին Ուիլսը նիդերլանդական ճարտարապետների ասոցիացիայի (հոլ.՝ «Architectura et Amicitia») մրցույթում գրավել է երկրորդ տեղը, որտեղ նրա ունակությունները գնահատել է մրցույթի ժյուրիի ազդեցիկ անդամ հայտնի Հենդրիկ Բեռլագեն։ Ուիլսը մեկը մյուսի ետևից սկսեց ստանալ տաղավարների, կապելլաների և հյուրանոցների նախագծերի պատվերներ։ Այդ ընթացքում նրան ոգևորում էին հասարակության վերափոխման վերաբերյալ Հենդրիկ Բեռլագենի սոցիալիստական և կոմունիստական համոզմունքները։ Թեև 1919 թվականին Ուիլսը հրաժարվել է «Դե Ստիլ» խմբի անդամակցությունից, նա շարունակել է համագործակցել խմբի անդամների հետ, 1920 թվականին Ոսկե հատում թեմայով հաագայան ցուցահանդեսի ժամանակ նվաճել է ոսկե մեդալ[9]։

Կամուրջ Կառլի այգում, Ամստելվեյն (1926)
Օլիմպիական մարզադաշտ Ամստերդամում (1928)
Citroën բաժնետիրական ընկերության մարզադաշտի աշտարակը և շենքը

Որպես Ամստերդամյան դպրոցի և ճարտարապետական էքսպրեսիոնիզմի ներկայացուցիչ, Յան Ուիլսը համարվել է 20-ական թվականների առավել հայտնի հոլանդացի ճարտարապետներից մեկը։ [10][11].

Ուիլսն ուսումնասիրել և յուրացրել է արվեստի նոր ուղղություններ` պուրիզմ և ֆունկցիոնալիզմ (ճարտարապետական ուղղություն 20-րդ դարի սկզբներին), ինչպես նաև օրգանական ճարտարապետություն Ֆրենկ Լլոյդ Ռայթի աշխատանքների օրինակով, ով համարում էր, որ ուշադրության կենտրոնում է պետք է լինի մարդը [9][12]:

Նա նաև եղել է Ինտերիերի դիզայներ։ 1921 թվականի նրա կարևոր նախագծերի շարքին է դասվում հոլանդացի լուսանկարիչ Հենրի Բերսենբրուգի (հոլ.՝ Henri Berssenbrugge) հյուրանոցի դիզայնը Հաագայում, որի էսքիզների վրա Ուիլսի հետ համատեղ աշխատել է հունգարացի գեղանկարիչ Վիլմոշ Հուսարը (հունգ.՝ Vilmos Huszár), որպեսզի հաշվի առնելով մարդկանց մասնագիտությունները, գտնեն առավել նպատակահարմար որոշումը տարածքի վերաբերյալ, որտեղ նրանք աշխատելու են։ Պատերազմից հետո Յան Ուիլսը պատվերներ է ստացել ԱՄՆ-ից և Նիդերլանդական թագավորությունից, օրինակ Կյուրասաոից։ Նիդերլանդներում նա զբաղվել է բնակարանների շինարարությամբ։ Նրա գործունեության այդ շրջանը մնաց անգնահատելի[9]։

Տարբեր նշանակության շենքեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հյուրանոց-սրճարան Վուրդենում (1918—1919)
Բնակելի համալիր Հաագայում (1919—1922)
Քաղաքային կինոթատրոն Ամստերդամում (1936)
  • 1912 — Մեքնաների արհեստանոց Ալկմարում
  • 1914 — Ամառային նստավայր Բերխենում
  • 1916 — Կալվածատուն Վինսհոթենում
  • 1916—1920 — Մատուռ Նիու-Լեկերլանդում
  • 1918—1919 — Հյուրանոց-սրճարան Վուրդենում
  • 1919 — Տաղավար Գրինոնգենում
  • 1919—1922 — Ուսումնական համալիր Հաագայում
  • 1920—1921 — Գործարանային կոմբինատ Զանստադում
  • 1926—1928 — Օլիմպիական մարզադաշտ Ամստերդամում
  • 1926 — Առևտրի կենտրոն Ամստերդամում (չիրականացած նախագիծ)
  • 1929—1931, 1959 — Citroën ԲԸ շենքը Օլիմպիական մարզադաշտի կողքին Ամստերդամում
  • 1930—1935 — Մի քանի վարչական նշանակության շենքեր Հաագայում
  • 1935—1936 — Կինոթատրոն Ամստերդամում
  • 1939 — Կառլի այգին Ամստելվեյնում
  • 1952, 1963—1969 — 2 հյուրանոց Զանդվորտում

Ձեռքբերումներ ու մրցանակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Յան Ուիլսին ճարտարապետական աշխատանքների համար շնորհված ոսկե մեդալը Օլիմպիական մարզադաշտում (1928)
Յան Ուիլսը (կենտրոնում) Ամստերդամի թանգարանի մոտ պարգևատրվելուց հետո (1928)

Յան Ուիլսի կազմած նախագծերով աշխարհի տարբեր քաղաքներում ու երկրնորում կառուցվել է ամելի քան 200 կառույց, սակայն նրա գլխավոր ձեռքբերումը համարվում է Ամստերդամի Օլիմպիական մարզադաշտը, որը 1928 թվականի ամառային օլիմպիական խաղերում «ճարտարապետություն» կատեգորիայում արժանացել է ոսկե մեդալի, որի նախագծի վրա Յան Ուիլսն աշխատել է 1926 թվականից[13]։

Մարզադաշտի գլխավոր մուտքի մոտ վեր է խոյանում Մարաթոնյան աշտարակը Օլիմպիական կրակի համար նախատեսված գավաթով, որը հատուկ է կառուցված, որպեսզի վերականգնի հին հունական ավանդույթը։ Կրակը, որը հույներին հիշեցնում էր Պրոմեթևսի կատարած սխրանքը, անտիկ Օլիմպիական խաղերի վերածննդից հետո առաջին անգամ վառվել է ամստերդամյան մարզադաշտում 1928 թվականին[14][15][16]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 Jan (1891-1972) Wils (նիդերլ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 Jan Wils — 2009.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
  5. ↑ Die zeitgenössischen Einschreibungsverzeichnisse der Technischen Hochschule Delft befinden sich im öffentlich zugänglichen Algemeen Rijksarchief(ARA 3.12.08.04, Inventar Nr. 70) in Den Haag, wo sie frei einsehbar sind. (գերմ.)
  6. ↑ Volker Ritters. Der Gral in der Geheimsprache der Verborgenen Geometrie. ISBN 3833439661 (գերմ.)
  7. ↑ Hanno-Walter Kruft: Geschichte der Architekturtheorie: Von der Antike bis zur Gegenwart. ISBN 340634903X. S. 437 (գերմ.)
  8. ↑ «Great Buildings». webcitation.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 24-ին. (նիդեր.)
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Herman van Bergeijk. (2007). «Jan Wils. De stijl en verder» (PDF). webcitation.org. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ մարտի 24-ին.(նիդեր.)
  10. ↑ «Jan Wils - archipedia». Архив Интернета. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 28-ին. (նիդեր.)
  11. ↑ «Jan Wils». architectuur.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 8-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 28-ին. (նիդեր.)
  12. ↑ Иконников А. В. Архитектура XX века. Утопии и реальность. М., Прогресс-Традиция, 2001, т.1, стр. 201
  13. ↑ «Biography». sports-reference.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 28-ին. (անգլ.)
  14. ↑ Олег Кошелев (28.01.2013). «Символ Игр, дарованный Прометеем». Газета.Ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 28-ին.
  15. ↑ «A National Monument». olympischstadion.nl. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 28-ին.(անգլ.)
  16. ↑ «Олимпийский огонь». olympiady.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 28-ին.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Herman van Bergeijk Jan Wils 1891-1972. De Stijl en verder. — Rotterdam: Uitgeverij 010, 2007. — ISBN 978-90-6450-567-6(նիդեր.)
  • Victor Freijser, Jaap Franso De stijl van Jan Wils: restauratie van de Papaverhof. — Den Haag: Afdeling Verkeer en Vervoer, Openbare Werken en Monumentenzorg, 1989. — ISBN 9-0731-660-12(նիդեր.)
  • Hans Ibelings Niederländische Architektur des 20. Jahrhunderts. — München: Prestel, 1995. — ISBN 3-7913-1599-4(գերմ.)
  • K. Klemmer Meister der Moderne: Jan Wils (1891-1972): Ein Grenzgänger zwischen Tradition und Moderne. — in: Werk, Bauen + Wohnen, 11/1991, S. 84–86, 1991.(գերմ.)
  • Donald Langmead, Donald Leslie Johnson, Niels Luning Prak Architectural Excursions: Frank Lloyd Wright, Holland and Europe. — Greenwood Publishing Group, 2000. — ISBN 0-313-30567-6(անգլ.)
Հրատարակություն (ընտրանի)
  • De architectuur van het gebouwtje [...], in: Architectura, 22. Jahrgang, Nr. 35, 29. August 1914, S. 269–270. (նիդեր.)
  • Auto-garage in Alkmaar, in: Bouwkundig Weekblad, 34. Jahrgang, Nr. 11, 14. März 1915, S. 125–127. (նիդեր.)
  • Club van Haagsche leden van het genootschap A. et A. Verslag over het Vereenigingsjaar 1915, in: Architectura, 24. Jahrgang, Nr. 13, 25. März 1916, S. 99-100.(նիդեր.)
  • Voorlichting, in: Architectura, 24. Jahrgang, Nr. 17, 22. April 1916, S. 133. (նիդեր.)
  • Club van Haagsche leden gen. A. et A. Over beeldhouwwerk. Lezing Willem C. Brouwer, in: Architectura, 24. Jahrgang, Nr. 26, 24. Juni 1916, S. 203-205. (նիդեր.)
  • Excursie club van Haagsche leden A. et A., in: Architectura, 24. Jahrgang, Nr. 29, 15. Juli 1916, S. 230. (նիդեր.)
  • De figuren van Brouwer aan het departement van landbouw, handel en nijverheid, in: Architectura, 24. Jahrgang, Nr. 52, 23. Dezember 1916, S. 401. (նիդեր.)
  • Club van Haagsche leden A. et A. Verslag over het Vereenigingsjaar 1916, in: Architectura, 25. Jahrgang, Nr. 8, 24. Februar 1917, S. 52-53. (նիդեր.)
  • De nieuwe bouwkunst, in: De Stijl, 1. Jahrgang, Nr. 3, Januar 1918, S. 31-33. (նիդեր.)
  • Symmetrie en kultuur, in: De Stijl, 1. Jahrgang, Nr. 12, Oktober 1918, S. 137-140. (նիդեր.)
  • Jaarbeurs.-Vrede.-Woningnood, in: Het Vaderland, 28. Februar 1920. (նիդեր.)
  • Een paar gedachten over de woning van onzen tijd, in: Het Vaderland, 6. März 1920, S. C. (նիդեր.)
  • Het normalisatierapport, in: Het Vaderland, 52. Jahrgang, Nr. 86, 27. März 1920, S. C. (նիդեր.)
  • De stad als kunstwerk, in: Het Vaderland, 4. Mai 1920, avondblad, S. B2. (նիդեր.)
  • Het Stadswoonhuis in Nederland gedurende de laatste 25 jaren, door J.W. Leijman, B.I. Martinus Nijhoff, 's-Gravenhage, 1920, in: Het Vaderland, 28. Juli 1920, S. A. (նիդեր.)
  • De nieuwe woonwijken, in: Het Vaderland, 52. Jahrgang, Nr. 23, 21. August 1920: avondblad, S. A1. (նիդեր.)
  • Het gebouw der Handelmaatschappij, in: Het Vaderland, 15. September 1920, avondblad, S. A2. (նիդեր.)
  • Het gebouw der Nederlandsche Handel-Maatschappij, in: Het Vaderland, 52. Jahrgang, Nr. 266, 25. September 1920, S. A. (նիդեր.)
  • Socialisatie - Normalisatie, in: Het Vaderland, 2. Oktober 1920, avondblad, S. 2. (նիդեր.)
  • Handel, verkeerswezen en bouwkunst, in: Het Vaderland, 7. Oktober 1920, avondblad, S. B2. (նիդեր.)
  • Het Woonhuis. Deel 1. – Zijn bouw. Amsterdam: Elsevier, 1922.
  • Het Woonhuis. Deel 2. – Indeeling en inrichting. Amsterdam: Elsevier, 1923. (նիդեր.)
  • Prijsvraag sportpark, in: Architectura, 27. Jahrgang, Nr. 4, 27. Januar 1923, S. 36. (նիդեր.)
  • Steun aan Oostenrijksche architecten, in: Architectura, 27. Jahrgang, Nr. 17, 28. April 1923: S. 91-92. (նիդեր.)
  • Veranderde stadsbeelden in Den Haag, in: Het Vaderland, 22. Oktober 1923, S. A1. (նիդեր.)
  • De Jubileum-bouwkunsttentoonstelling te Amsterdam, in: Het Vaderland, 15. September 1923, S. B2. (նիդեր.)
  • Schoonheiscommissies III. Antwoord van Jan Wils, in: Bouwkundig Weekblad, 45. Jahrgang, No. 5, 2. Februar 1924, S. 63. (նիդեր.)
  • Tentoonstelling Bouwkunst en Kunstnijverheid in den Haagschen Kunstkring, in: Het Vaderland, 25. April 1924, S. A1. (նիդեր.)
  • De Bescherming van Buitenmuren bij Platafdakking, Het Bouwbedrijf, 1. Jahrgang, No. 1, Juli 1924. (նիդեր.)
  • Na het Stedebouwcongres. De noodzaak van gewestelijke uitbreidingsplannen, in: Het Vaderland, 19. Juli 1924, S. A1. (նիդեր.)
  • De verbreeding van de 1e van den Boschstraat. Geen verkeersbelang en architectonisch een misgreep, in: Het Vaderland, 7. September 1924, S. A1. (նիդեր.)
  • Zoomin van een huis een goed oordeel gevormd kan worden (...), in: Het Vaderland, 5. März 1925, S. A1. (նիդեր.)
  • Het ambachts onderwijs. Naar aanleiding van de Tentoonstelling 2de Ambachtsschool-de la Reystraat, Het Vaderland, 6. April 1925, S. A1. (նիդեր.)
  • De Haagsche Havenplannen en Voorgurg's landelijke schoonheid, in: Het Vaderland, 3. Dezember 1925, S. A1. (նիդեր.)
  • Gebouwen en terreinen voor gymnastiek, spel en sport. Handleiding voor den bouw, den aanleg en de inrichting. (Scharroo, P. W. en Jan Wils (1925)), Amsterdam: Ahrend. (նիդեր.)
  • Dr. H.P. Berlage. 1856-21 Febr. 1926, in: Het Vaderland, 20. Februar 1926, S. A1. (նիդեր.)

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յան Ուիլս» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Յան_Ուիլս&oldid=9450356» էջից