Կարրի (ուտեստ)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կարրի
Տեսակviand?
Ենթատեսակկերակուր
Առաջացման երկիր Հնդկաստան
Հիմնականhամեմունքներ
 Curry Վիքիպահեստում

Կարրի, Հնդկական թերակղզում տարածված մի շարք ուտեստների անվանումը, որտեղ օգտագործվում են կարրիի համեմունքների խառնուրդ։ Սովորաբար, կարրի ուտեստը պատրաստվում է որպես սոուս[1][2][3] կամ խավարտ, որը մատուցվում է հիմնական ուտեստի հետ (օրինակ՝ բրնձի), կամ որպես անկախ ուտեստ։

Շատ բազմազան ուտեստներ Արևմուտքում կոչվում են «կարրի», թեև տեղական խոհանոցներում դրանք տարբեր անվանումներով են՝ կախված կոնկրետ բաղադրիչներից, համեմունքներից և պատրաստման[4] եղանակներից։ Խառնուրդ «կարրի»-ն՝ արևմուտքում տարածված է մի քանի համեմունքների համադրությունով, առաջին անգամ հայտնվեց Բրիտանիա 18-րդ դարում, երբ բրիտանացի հպատակները Հնդկական թերակղզում բերեցին գարամ մասալայի նման եփուկ։

Հնդկական թերակղզու սահմաններից դուրս կարրին օգտագործվում են նաև Հարավարևելյան Ասիայի, Հնդկաչին և Օվկիանիայի կղզիների տարբեր տեղական ուտեստների համար, որոնք համեմված են կոկոսի կաթով կամ համեմունքների մածուկով և ուտում են բրնձի հետ (օրինակ՝ ֆիլիպինյան գինատան և թայերեն ուտեստ կենգ)[5]։ Նման ճաշատեսակներին կարելի է ավելացնել ձուկ, միս, խեցեմորթ և խեցգետանման բաններ՝ բանջարեղենի հետ միասին կամ ինքնուրույն, կամ միայն բանջարեղեն։ Չոր կարրիները սարքում են փոքր քանակությամբ հեղուկի մեջ, որը եփելու ընթացքում գոլորշիանում է՝ ուտելիքի վրա թողնելով սոուսի շերտը, իսկ կարրիի սոուսները պարունակում են զգալի քանակությամբ հեղուկ՝ արգանակ, կոկոս կամ կենդանական կաթ, սերուցք, յոգուրտ կամ բուսական խյուս, ինչպես օրինակ լոլիկով։

Ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բառ «կարրի» գալիս է թամիլերեն kaṟi IAST բառից, որը նշանակում է «սոուս» կամ «բրնձի համեմունք», որին ավելացվում են «կարիի ծառի» (Murraya koenigii) տերևները[6][7]։ Մալայալամում, կանադայում և կոդագուում՝ այլ դրավիդյան լեզուներում, kaṟi բառը նույնպես օգտագործվում է նմանատիպ իմաստով[8]։ Պորտուգալական խոհարարական գիրքը, որը կազմվել է Բրիտանական Արևելյան Հնդկաստանի արշավի անդամների կողմից 17-րդ դարի կեսերին, նույնպես նկարագրում է կարին որպես «համեմունքների խառնուրդ»[9][10][10]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կարիի բաղադրատոմս, 1747 թվական

Հնագիտական գտածոներ Մոհենջո-Դարոյից, որոնք թվագրվում են մ.թ.ա. 2600 թվականին, ենթադրում են, որ այս վայրերի բնակիչները մանանեխի, սամիթի, զրայի և քրքումի սերմերը ջախջախել են մեղրով, այնուհետև օգտագործել խոհարարության մեջ[11]։ Կարիներն հայտնվել են այնտեղ մոտ 4000 տարի առաջ նախքան եվրոպացիները։ Կարրիի հիմնական բաղադրիչներն էին կոճապղպեղը, սխտորը և քրքումը; Օսլայի հատիկները վերլուծելուց, հետո Վանկուվերի Վաշինգտոնի համալսարանի հնագետները հայտնաբերել են այս համեմունքների օգտագործման նշաններ մարդու ոսկորների և սպասքի վրա։ Նաև քրքումի և կոճապղպեղի հետքեր են եղել ատամների և սննդի կաթսաների վրա[12][13]։

1510 թվականին Գոայում պորտուգալական առևտրային առաքելության հիմնումը Ամերիկայից Հնդկաստան է բերել կարմիր պղպեղ, լոլիկ և կարտոֆիլ[14]։

Չնայած Հնդկական թերակղզում ոչ մի ուտեստ չի կոչվում «կարրի», սակայն բրիտանացիները այս անվան տակ են հավաքել սոուսներ պարունակող բոլոր ուտեստները[15][16]։ Կարրին անգլիական խոհանոց մտավ 17-րդ դարում, կծու սոուսները սկսեցին մատուցել խաշած և տապակած մսով[17]։ Հաննահ Գլասսը 1758 Edition of The Art of Cookery-ը պարունակում է «Հնդկական կարիի» բաղադրատոմս (անգլ. To make a Currey the India Way)[18]: Բրիտանական սրճարաններում կարիները սկսեցին մատուցվել 1809 թվականին, ապա դրանց ժողովրդականությունը աստիճանաբար աճեց, իսկ 1940-1970-ական թվականներին այն կտրուկ աճեց[19]։ 19-րդ դարում կարին հայտնվեց Կարիբյան կղզիներում, ինչպես նաև հնդիկ բանվորներ, որոնք բերվեցին այնտեղ շաքարի պլանտացիաներ. Բրիտանացիներն այն բերեցին նաև Ճապոնիա, որտեղ նա մշակեց կարրիի իր տեսականի, այնքան հայտնի, որ Ճապոնիան քրքումի երկրորդ խոշոր սպառողն է աշխարհում Հնդկաստանից հետո[20][21]։ 20-րդ դարի կեսերից կարիները տարածվել են իրենց ծագումից հեռու և մուտք են գործել միջազգային ֆյուժն-խոհանոց։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Curry definition and synonyms». Macmillan Dictionary. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  2. ↑ Raghavan, S. (2007). Handbook of Spices, Seasonings and Flavourings. CRC Press. էջ 302. ISBN 978-0-8493-2842-8.
  3. ↑ Похлёбкин В.В. Всё о пряностях. — М.: Пищевая промышленность, 1973. — С. 151. — 207 с.
  4. ↑ Collingham, Lizzie (2006). Curry: A Tale of Cooks and Conquerors. New York, NY: Oxford University Press. էջ 115. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 16-ին. «No Indian, however, would have referred to his or her food as a curry. The idea of a curry is, in fact, a concept that the Europeans imposed on India's food culture. Indians referred to their different dishes by specific names ... But the British lumped all these together under the heading of curry»
  5. ↑ Van Esterik, Penny (2008). Food Culture in Southeast Asia. ABC-CLIO. էջեր 58–59. ISBN 9780313344206.
  6. ↑ AS, Senthil Kumar (2017). An Etymological Dictionary of Tamil Loanwords in English, Hindi, Sanskrit, Greek, Minoan, and Cypro-Minoan Languages (անգլերեն). senthil kumar a s. էջ 83. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ փետրվարի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 23-ին.
  7. ↑ «Curry». Online Etymology Dictionary, Douglas Harper. 2018. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  8. ↑ «kari - A Dravidian Etymological Dictionary». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 23-ին.
  9. ↑ Taylor, Anna-Louise (2013 թ․ հոկտեմբերի 11). «Curry: Where did it come from?». BBC: Food Knowledge and Learning. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 29-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 4-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 Sahni, Julie. Classic Indian Cooking. (New York, NY: William Morrow and Company, Inc., c.1980), p.39-40.
  11. ↑ Iyer, Raghavan. 660 Curries. (New York, NY: Workman Publishing, c.2008), p.2-3.
  12. ↑ «People Have Been Eating Curry for 4,500 Years». Smithsonian Magazine. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 17-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 27-ին.
  13. ↑ Lawler, Andrew (2013 թ․ հունվարի 29). «Where Did Curry Come From?». Slate Magazine. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 15-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 27-ին.
  14. ↑ Batsha, Nishant (2020 թ․ հունիսի 25). «Curry Before Columbus». CONTINGENT (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  15. ↑ Collingham, Lizzie (2006). Curry: A Tale of Cooks and Conquerors. New York, NY: Oxford University Press. էջ 115. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 16-ին. «No Indian, however, would have referred to his or her food as a curry. The idea of a curry is, in fact, a concept that the Europeans imposed on India's food culture. Indians referred to their different dishes by specific names ... But the British lumped all these together under the heading of curry»
  16. ↑ «The Word Curry Came From a Colonial Misunderstanding». theatlantic. 2019 թ․ ապրիլի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 17-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 10-ին. {{cite news}}: More than one of |accessdate= and |access-date= specified (օգնություն)
  17. ↑ Collingham, Lizzie (2005). Curry: A Biography. London. էջ 115.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  18. ↑ Dickson Wright, Clarissa (2011) A History of English Food. London: Random House. Pages 304—305
  19. ↑ «How Britain got the hots for curry». BBC. 2009 թ․ նոյեմբերի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 28-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 29-ին.
  20. ↑ Itoh, Makiko (2011 թ․ օգոստոսի 26). «Curry — it's more 'Japanese' than you think». The Japan Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 8-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 19-ին. {{cite news}}: More than one of |accessdate= and |access-date= specified (օգնություն); More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (օգնություն); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (օգնություն)
  21. ↑ Ishige, Naomichi The history and culture of Japanese food. — London; New York: Routledge, 2011. — P. 156—157. — ISBN 978-0-203-35790-3
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կարրի_(ուտեստ)&oldid=9806886» էջից