Դիոն Կասսիոս
Դիոն Կասսիոս հին հունարեն՝ Δίων ὁ Κάσσιος | |
|---|---|
 | |
| Ծննդյան անուն | լատին․՝ Lucius Claudius Cassius Dio Cocceianus |
| Ծնվել է | ոչ վաղ քան 155 և ոչ ուշ քան 164 |
| Ծննդավայր | Նիկեա, Bithynia et Pontus, Հին Հռոմ[1][2][3][…] |
| Վախճանվել է | մոտ 235[3][4][5] |
| Վախճանի վայր | Նիկեա, Bithynia et Pontus[3][6][7][…] |
| Մասնագիտություն | պատմաբան, քաղաքական գործիչ և ռազմական գործիչ |
| Լեզու | հին հունարեն |
| Քաղաքացիություն | Հին Հռոմ |
| Ուշագրավ աշխատանքներ | Roman History? |
 Cassius Dio Վիքիպահեստում | |
Դիոն Կասսիոս Կոկցեանոս (հուն․՝ Δίων Κάσσιος, լատին․՝ Lucius Claudius Cassius Dio Cocceianus; մ.թ. 155 — 235 թթ.), հռոմեական պատմիչ, ծագումով հույն։ Ծնվել է Բութանիայի Նիկեա քաղաքում, Կիլիկիա և Դալմատիա նահանգների կառավարիչ Կասսիոս Ապրոնիանոսի ընտանիքում։ Մարկոս Ավրելիոսի գահակալման վերջին տարիներին տեղափոխվել է Հռոմ, իսկ Կոմմոդոս կայսեր օրոք դարձել Հռոմի Ծերակույտի անդամ։ Զբաղեցրել է բարձրաստիճան պետական պաշտոններ, մասնավորապես եղել է հռոմեական կոնսուլ։ Կյանքի վերջին տառիներին ապրել է ծննդավայրում։ Գրական գործնեությունն սկսել է «Երազների և նախագուշակումների մասին» գրքով։
Գլխավոր ստեղծագործությունն է 80 գրքից բաղկացած «Հռոմեական պատմություն»ը (հունարեն՝ «Роμαικη», լատին․՝ «Historia Romana»), որտեղ ներկայացվում է Հռոմեական կայսրության պատմությունը՝ Հռոմ քաղաքի հիմնադրումից մինչը Ալեքսանդր Սևերոսի գահակալության տարիները (երկը պահպանվել է հատվածաբար), նյութերի հավաքումը տևել է 10, շարադրումը՝ 12 տարի։ Արժեքավոր տեղեկություններ է պարունակում Հայաստանի մ.թ.ա. I - մ.թ.II դդ. և հայ ժողովրդի պատմության վերաբերյալ։ Հայաստանին վերաբերող տեղեկությունները թարգմանվել են հայերեն Սիմոն Կրկյաշարյանի կողմից։ Երկը պահպանվել է հատվածաբար, այդ թվում քաղվածքների ձևով Բյուզանդիայի պատմիչներ Հովհաննես Քսիփիլինոսի և Հովհաննես Զոնարասի աշխատություններում։
Հռոմեական պատմիչներին հետևելով՝ Դիոն Կասսիոսը պատմությունը շարադրել է տարեգրությունների ձևով։ Գրել է հին ատտիկյան լեզվով՝ հետևելով իր սիրած պատմիչ Փուկիտիդեսի գրելաոճին։ Դիոն Կասսիոսը ջանացել է հետազոտել դեպքերի պատմական ընթացքը, դրանց ներքին կապը՝ փորձելով արդարամտորեն գնահատել պատմական անհատներին, կուսակցությունները, ռազմական գործողությունները[8]։
Կյանքի սկզբնական շրջանը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դիոն Կասսիոսի կենսագրության միակ աղբյուրը նրա իսկ աշխատությունն է, որի մեջ հեղինակը կցկտուր տեղեկություններ է հաղորդում իր մասին։ Այդ տեղեկությունների համաձայն, պատանի Դիոնը ուղեկցել է իր հորը, երբ վերջինս Կիլիկիա պրովինցիայի կառավարիչն էր։ Հոր մահից հետո ապագա պատմիչը շուրջ 180 թվականին Կոմմոդոս կայսեր ժամանակ (180-192 թթ.) գալիս է Հռոմ և այդ տարիներից հետո ընկած ժամանակահատվածի պատմությունն արդեն շարադրում է որպես դեպքերի ականատես, մինչդեռ դրան նախորդած պատմությունը շարադրելիս, հասկանալի է, օգտվել է հնագույն վավերագրերից, կամ էլ նախորդ հեղինակների երկերից։ Կայսրության մայրաքաղաքում հաստատվելուց հետո, շուրջ 25 տարեկան հասակում, Դիոն Կասսիոսը դառնում է Հռոմի սենատի անդամ, որից հետո արդեն վարում է պետական տարբեր պաշտոններ Պերտինաքս (193 թ.), Դիդիուս Հուլիանուս (193 թ.), Սեպտիմիոս Սևերոս (194-211 թթ.), Անտոնինոս Կարակալլա (211-217 թթ.) և նրանց հաջորդ կայսրերի ժամանակ։ Դիոն Կասսիոսը մոտիկից շփվելով Հռոմի կառավարող շրջանակների հետ, եռանդորեն մուտք է գործում քաղաքական ասպարեզ և արագորեն բարձրանում ծառայության աստիճաններով։ 194 թվականին Սեպտիմիոս կայսրը նրան կարգում է զինվորական բարձր պաշտոնի։ 211 թվականին, Սեպտիմիոսի մահից անմիջապես առաջ, ընտրվում է Հռոմի կոնսուլ։ 216 թվականին Դիոնն ուղեկցելով Անտոնինոս Կարակալլա կայսրին, մասնակցում է պարթևների դեմ վերջինիս ձեռնարկած ռազմական արշավանքին և գալիս է Արևելք, հավանաբար, հասնում մինչև Տիգրիս գետը։ Կարակալլայի այդ արշավանքը նպատակ ուներ Հռոմեական կայսրությանը միացնել Օսրոենե-Եդեսիան ու Հայաստանը և այս թագավորությունները դարձնել հռոմեական պորվինցիաներ։ Ինչպես հայտնի է իրադարձություններին մասնակից իր իսկ Դիոնի հաղորդած տեղեկություններից, հռոմայեցիներին թեև հաջողվեց գրավել Օսրոենեն, բայց նրանց զորքերը, առաջ շարժվելիս, չարաչար պարտվեցին Հայաստանում։
Դիոն Կասսիոսը՝ Պերգամոնի կառավարիչ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Անտոնինոս Կարակալլայի ժամանակ հռոմեական քաղաքացիության իրավունքը տարածվեց կայսրության սահմաններում բնակվող բոլոր ազատների վրա։ Բնական է, որ Կարակալլայի այս միջոցառումը պետք է հռոմեական վերնախավի դժգոհությունն առաջացներ, բայց և ապահովեր պրովինցիաների բնակչության համակրանքը։ Կայսրից դժգոհ տարրերը պարթևական արշավանքի ժամանակ դավադրաբար սպանեցին նրան։ Այս ոճիրն էլ առաջացրեց Պերգամոնի բնակչության դժգոհությունը և առիթ դարձավ ապստամբության։ Կայսերական գահին հենց նոր բազմած Մակրինոսը 218 թվականին Դիոնին ուղարկում է Պերգամոն՝ դրությունը հարթելու և խաղաղություն հաստատելու համար՝ նշանակելով Պերգամոնի կառավարիչ։ Պատմիչն այստեղ մնում է մինչև Ալեքսանդր Սևերոսի կայսր հռչակվելը։
Քաղաքական ասպարեզից դուրս գալը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ալեքսանդր Սևերոս կայսեր օրոք (222-235 թթ.) հաջորդաբար նշանակվում է կայսերական զորքերի լեգատ Աֆրիկա, Դալմատիա, Վերին Պաննոնիա պրովինցիաներում, բայց պրետորյան գնդերը, դժգոհ նրա կիրառած խիստ կարգապահությունից, ապստամբում են, և Դիոնին միայն կայսեր բարձր հովանավորությունն է փրկում։ Պատմիչն ապաստանում է Կամպանիայում և որոշ ժամանակ ապրում այնտեղ։ 229 թվականին, արդեն քաղաքական գործունեության հարուստ փորձ ձեռք բերած, Դիոն Կասսիոսը կայսեր միջնորդությամբ երկրորդ անգամ ընտրվում է մայրաքաղաքի կոնսուլ։ Սակայն կայսեր այս քայլը դարձյալ վրդովեցնում է պրետորյաններին, և Դիոնը քիչ ժամանակ անց ամբողջովին վրաժարվում է քաղաքական գործունեությունից՝ ինչպես ինքն է պատճառաբանում՝ վատառողջ լինելու պատճառով։ Նա հեռանում է Իտալիայից և վերջնականապես հաստատվում իր հայրենի Նիկիա քաղաքում, որտեղ էլ, մինչև կյանքի վերջը, ժամանակը տրամադրում է իր մեծարժեք «Հռոմեական պատմության» շարադրանքն ավարտելու գործին
Գրական գործունեությունը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ոգևորված Սեպտիմիոս Սևերոսի կառավարումից, երբ գահակալական կռիվներից հետո կայսերական իշխանությունը ժամանակավորապես կայունացել էր, Դիոն Կասսիոսն սկսում է իր գրական բեղուն գործունեությունը։ Սկզբում նա գրում է և հրապարակում կայսր Սեպտիմիոսին գովաբանող ինչ-որ գործ, որի մեջ շարադրում է նրա կառավարման հետ կապված իր ակնկալիքները։ Այդ գրվածքի համար, որը մեզ չի հասել, Սեպտիմիոսը նրան պատշաճն է հատուցում և բարձր գնահատական տալիս գրվածքին։ Այդ ամենից առավել ևս քաջալերված, Դիոն Կասսիոսը միտք է հղանում արդեն գրելու հռոմեական պետության ամբողջ պատմությունը։ «Հռոմեական պատմությունը» շարադրելու վրա հեղինակն աշխատել է շուրջ 30 տարի, եթե ոչ ավել։ Իր իսկ՝ Դիոնի խոստովանությամբ, նա միայն մեկ տասնամյակ (200-211 թթ.) հատկացրել է անհրաժեշտ նյութերը հավաքելու գործին և հաջորդ 12 տարիների ընթացքում շարադրել է իր պատմության այն մասը, որն ընդգրկում է հնագույն ժամանակներից մինչև Սեպտիմիոս Սևերոսի մահը (211 թ.)։ Հետագա տարիներին նա շարադրել է իր պատմության վերջին մասերը։ Դիոնին են վերագրվում նաև մի շարք երկրորդական այլ գործեր, որոնց վավերականությունը, սակայն, խիստ կասկածելի է։ Դիոն Կասսիոսի «Հռոմեական պատմությանը» բաղկացած է եղել 80 գրքից։ Մեծածավալ երկի բովանդակությունը կազմել է հռոմեական տերության ամբողջ պատմությունը՝ հնագույն ժամանակներից ի վեր, սկսած հռոմեացիների նախնի և նրանց պետությանհիմնադիր Էնեասի մասին զրույցներից, երբ սա, փախչելով կրակի մատնված Տրոյայից, հաստատվում է Լատիումում, մինչև մ.թ. 229 թվականը, այսինքն մինչև իր՝ Դիոնի երկրորդ կոնսուլության տարին։ 80 գրքից ամբողջությամբ պահպանվել են միայն 24-ը (XXXVI-LX գրքերը), որոնց մեջ մանրամասն շարադրված է Հռոմի պատմությունը՝ Ք.Ա. 68- մ.թ. 47 թթ, այսինքն Լուկուլլոսի՝ Հայաստան կատարած արշավանքից մինչև Կլավդիոս կայսեր իշխանության տարիները։ Սա մի ժամանակահատված էր, որի ընթացքում տեղի են ունեցել քաղաքական կարևորագույն իրադարձություններ Հռոմի ներսում, և որոնց մասին մեր միակ արժանահավատ աղբյուրը մնում է Դիոն Կասսիոսի պատմությունը։ Նախորդ և հաջորդ գրքերի բովանդակությունը մեզ ընդհանրապես հայտնի է իրենց ժամանակի համաշխարհային պատմությունը գրելու փորձեր արած բյուզանդական տարեգիրներ Քսիփիլինոսի (XI դար), Զոնարասի (XII դար), մասամբ էլ Ցեցեսի (XII դար) և այլոց կատարած մերթ ընդարձակ, մերթ էլ շատ հակիրճ քաղվածքներից։ Չի կարելի աչքաթող անել այն կարևոր հանգամանքը, որ Դիոնի արիստոկրատական ծագումը և զբաղեցրած պետական բարձր պաշտոններն, անկասկած, պայմանավորել են նրա պատմության միտումնավորությունը՝ հօգուտ հռոմեացիների և ի վնաս հատկապես Արևելքի ժողովուրդների։ Նա, որպես պալատական, ատելություն է տածում իրենց ազատության համար կռվող ժողովուրդների նկատմամբ։ Սակայն մեզ հասած աղբյուներից Դիոնը միակն է, որ պատմում է մի շարք եղելություններ, ինչպես օրինակ Հայաստանն օկուպացրած հռոմեական կայազորների դեմ մայրաքաղաք Արտաշատի բնակչության 163 թվականի ապստամբության մասին, որոնց վերաբերյալ այլ հիշատակություններ չեն պահպանվել։ Պատմությունը շարադրված է գերազանց մշակված ատտիկյան հունարենով։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Дион, Кассий (ռուս.) // Еврейская энциклопедия — СПб.: 1910. — Т. 7. — С. 256—257.
- ↑ Любкер Ф. Dio (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 403—404.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ Isidore (ֆր.) — ISSN 2271-3816
- ↑ Nationalencyklopedin (շվեդերեն) — 1999.
- ↑ Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
- ↑ Большая российская энциклопедия (ռուս.) — М.: Большая российская энциклопедия, 2004.
- ↑ Հովսեփոս Փլավիոս, Դիոն Կասսիոս, Ընդդեմ Ապիոնի։ Հրեական պատերազմի մասին։ Հրեական հնախոսություն։ Հռոմեական պատմություն։-Եր.: 1976, 265էջ։
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը] | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դիոն Կասսիոս» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 396)։ 
|