Նյուրնբերգյան սկզբունքներ

Նյուրնբերգում գլխավոր նացիստական հանցագործների դատավարություն

Նյուրնբերգյան սկզբունքներ (անգլ.՝ Nuremberg principles, ամբողջական անվանում՝ Նյուրնբերգյան տրիբունալի ստատուտ ճանաչված և այդ տրիբունալի որոշման մեջ արտահայտություն գտած միջազգային իրավունքի սկզբունքներ), հիմնարար իրավական սկզբունքների ժողովածու, որոնք բնութագրում են միջազգային իրավունքին համապատասխան՝ խաղաղության և մարդկության անվտանգության դեմ ուղղված հանցագործություններ համարվող արարքները։

Ստեղծում

Այդ սկզբունքները ձևակերպվել են Միջազգային իրավունքի հանձնաժողովի կողմից 1950 թվականին Միավորված ազգերի կազմակերպության գլխավոր ասամբլեայի հանձնարարությամբ՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Գերմանիայի նացիստական կուսակցության անդամների նկատմամբ Նյուրնբերգյան դատավարության հիմքում ընկած իրավական սկզբունքների կոդիֆիկացիայի համար, որպեսզի հետագայում դրա հիման վրա ստեղծվի Միջազգային քրեական օրենսգիրքը։

Հարկ է հատուկ նշել, որ Միջազգային իրավունքի հանձնաժողովը չի զբաղվել նշված սկզբունքների բուն մշակմամբ, այն միայն ամփոփել է Նյուրնբերգյան ռազմական տրիբունալի գործունեությունը և ձևակերպել է հիմնարար սկզբները, որոնք արտահայտություն են գտել դրա որոշման մեջ, և որոնք հետագայում լայնորեն ճանաչվել են համաշխարհային միության կողմից և հիմք են հանդիսացել միջազգային քրեական իրավունքի ճյուղի ձևավորման համար։ Հանձնաժողովի զեկույցը պարունակել է նաև սկզբունքների վերաբերյալ մեկնաբանություններ։

Սկզբունքներ

Սկզբունք I

Միջազգային իրավունքի համաձայն հանցագործություն ճանաչվող ցանկացած գործողություն կատարած անձ պատասխանատվություն է կրում դրա համար և ենթակա է պատժի։

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)  

Any person who commits an act which constitutes a crime under international law is responsible therefor and liable to punishment.

Սկզբունք II

Այն հանգամանքը, որ ներքին իրավունքով միջազգային իրավունքի համաձայն հանցագործություն ճանաչվող որևէ գործողության համար պատիժ սահմանված չէ, այդ գործողությունը կատարած անձին չի ազատում միջազգային իրավունքին համապատասխան սահմանված պատասխանատվությունից:

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)  

The fact that internal law does not impose a penalty for an act which constitutes a crime under international law does not relieve the person who committed the act from responsibility under international law.

Սկզբունք III

Այն հանգամանքը, որ միջազգային իրավունքի համաձայն հանցագործություն ճանաչվող գործողություն կատարած որևէ անձ գործել է որպես պետության ղեկավար կամ կառավարության պատասխանատու պաշտոնատար անձ, այդ անձին չի ազատում միջազգային իրավունքով սահմանված պատասխանատվությունից։

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)  

The fact that a person who committed an act which constitutes a crime under international law acted as Head of State or responsible Government official does not relieve him from responsibility under international law.

Սկզբունք IV

Այն հանգամանքը, որ որևէ անձ գործել է՝ կատարելով իր կառավարության կամ պետի հրամանի համաձայն, այդ անձին չի ազատում միջազգային իրավունքով սահմանված պատասխանատվությունից, եթե գիտակցված ընտրությունը փաստացի նրա համար հնարավոր է եղել։

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)  

The fact that a person acted pursuant to order of his Government or of a superior does not relieve him from responsibility under international law, provided a moral choice was in fact possible to him.

Սկզբունք V

Միջազգային իրավական հանցագործության մեջ մեղադրվող յուրաքանչյուր անձ ունի փաստերի և իրավունքի հիման վրա գործի արդարացի քննության իրավունք

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)  

Any person charged with a crime under international law has the right to a fair trial on the facts and law.

Սկզբունք VI

Ստորև նշված հանցագործությունները պատժվում են որպես միջազգային իրավական հանցագործություններ․

а) Խաղաղության դեմ ուղղված հանցագործությունը․

i) միջազգային պայմանագրերի, համաձայնագրերի կամ հավաստիացումների խախտմամբ պատերազմի կամ ագրեսիվ պատերազմի պլանավորումը, նախապատրաստումը, սանձազերծումը կամ վարումը,

ii) մասնակցությունն ընդհանուր ծրագրի կամ դավադրության, որն ուղղված է (i) կետում նշված ցանկացած գործողությունների իրականացմանը։

b) Ռազմական հանցագործություններ․

Պատերազմի օրենքների և սովորույթների խախտումը և, այդ թվում, բայց ոչ բացառապես, օկուպացված տարածքի քաղաքացիական բնակչության նկատմամբ կատարվող սպանությունները, դաժան վերաբերմունքը կամ ստրկացումը, ռազմագերիների կամ ծովում գտնվող անձանց սպանությունները կամ նրանց հանդեպ դաժան վերաբերմունքը, պատանդների սպանությունները կամ պետական կամ մասնավոր գույքի կողոպուտը, քաղաքների և գյուղերի անիմաստ ոչնչացումը կամ ավերումը, որը չի արդարացվում ռազմական անհրաժեշտությամբ։

с) Մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություն․

Քաղաքացիական բնակչության նկատմամբ կատարվող սպանությունները, կոտորածները, ստրկացումները, վտարումները և այլ անմարդկային գործողությունները կամ հետապնդումները քաղաքական, ռասայական կամ կրոնական շարժառիթներով, եթե նման գործողությունները կատարվում են կամ նման հետապնդումները տեղի են ունենում խաղաղության դեմ ուղղված հանցագործության կամ ռազմական հանցագործության դեպքում կամ կապված են դրանց հետ։

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)  

The crimes hereinafter set out are punishable as crimes under international law:
a) Crimes against peace:
i) Planning, preparation, initiation or waging of a war of aggression or a war in violation of international treaties, agreements or assurances;
ii) Participation in a common plan or conspiracy for the accomplishment of any of the acts mentioned under (i).
b) War crimes:
Violations of the laws or customs of war which include, but are not limited to, murder, illtreatment or deportation to slave-labour or for any other purpose of civilian population of or in occupied territory, murder or ill-treatment of prisoners of war, of persons on the seas, killing of hostages, plunder of public or private property, wanton destruction of cities, towns, or villages, or devastation not justified by military necessity.
c) Crimes against humanity:
Murder, extermination, enslavement, deportation and other inhuman acts done against any civilian population, or persecutions on political, racial or religious grounds, when such acts are 3 done or such persecutions are carried on in execution of or in connection with any crime against peace or any war crime.

Սկզբունք VII

Խաղաղության դեմ ուղղված հանցագործության, ռազմական հանցագործության կամ մարդկության դեմ ուղղված հանցագործության հանցակցությունը, որի մասին ասվում է 6-րդ սկզբունքում, համարվում է հանցագործություն ըստ միջազգային իրավունքի:

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)  

Complicity in the commission of a crime against peace, a war crime, or a crime against humanity as set forth in Principle VI is a crime under international law.

Նշանակություն

Նյուրնբերգյան սկզբունքները կարևոր ներդրում են ունեցել Միջազգային քրեական իրավունքի ստեղծման և զարգացման գործում։ Դրանք հիմք են ապահովում Միջազգային քրեական դատարանների գոյության և գործունեության համար։ 2002 թվականին ստեղծվել է մշտապես գործող միջազգային քրեական դատարան։

Բացի այդ, շատ երկրների օրենսդրություններում Նյուրնբերգյան սկզբունքներն իրենց արտացոլումն են գտել և ամրագրվել են ազգային քրեական օրենսգրքերում, որտեղ պատիժ է նախատեսվում խաղաղության և մարդկության անվտանգության դեմ ուղղված հանցագործությունների համար։

Տես նաև

• Նյուրնբերգյան դատավարություն
• Մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություն
• Ռազմական հանցագործություն
• Խաղաղության և մարդկության անվտանգության դեմ ուղղված հանցագործություն
• Միջազգային մարդասիրական իրավունք
• Միջազգային քրեական իրավունք
• Միջազգային քրեական դատարան
• Թիմային պատասխանատվություն

Գրականություն

• Мюллер Г. 40 лет после Нюрнберга: Перспективы международного уголовного права — американская точка зрения // Советское государство и право. — 1986. — № 10. — С. 102-104.
• Сафиуллина И.П. Нюрнбергские принципы и их влияние на формирование международных уголовных судов в современных условиях. — Автореферат диссертации канд. юрид. наук. — Казань, 2003. — 25 с.
• Валеев Р.М., Сафиуллина И.П. Нюрнбергские принципы и их влияние на развитие современного международного права // Московский журнал международного права. — 2006. — № 3. — С. 185-200.
• Котляров И.И. Преемственность Нюрнбергских принципов в международном гуманитарном праве // Московский журнал международного права. — 2006. — № 4. — С. 93-109.
• Деханов С.А. Нюрнбергские принципы и международный военный трибунал для Дальнего Востока // Российский ежегодник международного права. — 2006. — С. 217-222.

Արտաքին հղումներ

• Պաշտոնական տեքստ
• Սկզբունքների տեքստն անգլերենով (անգլ.)
• Միջազգային արդարադատությունն անցյալում և ներկայում
• Յ.Ա. Ռեշետով․ Պայքար խաղաղության և անվտանգության դեմ ուղղված միջազգային հանցագործությունների դեմ։ Միջազգային հանցագործությունների մասին նորմերի ժամանակավոր գործում Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine
• Նյուրնբերգյան դատավարություն:հետաքննություն, մեղադրանք, դատավճիռ