Միջազգային քրեական դատարան

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Միջազգային քրեական դատարան
անգլ.՝ International Criminal Court[1] և ֆր.՝ Cour pénale internationale[2]
Изображение логотипа
Տեսակ
ՏեսակՄիջազգային դատական մարմիններ և միջկառավարական կազմակերպություն
Պատմություն
Հիմնադրվածհուլիսի 1, 2002[3]
President of the International Criminal Court?Tomoko Akane?[4]
icc-cpi.int​(անգլ.) և icc-cpi.int/fr​(ֆր.)
Հաագայի ՄՔԴ-ի նախկին շենքը մինչև 2015 թվականի դեկտեմբերը, այժմ այնտեղ գտնվում է Եվրոյուստը։

Միջազգային քրեական դատարան (անգլ.՝ International Criminal Court, ICC կամ ICCt; ֆր.՝ Cour pénale internationale; կրճատ՝ ՄՔԴ), քրեական արդարադատության առաջին մշտական միջազգային մարմին, որի իրավասության մեջ են ցեղասպանության, ռազմական հանցագործությունների, մարդկության դեմ հանցագործությունների, ինչպես նաև ռազմական ագրեսիայի համար պատասխանատու անձանց հետապնդումները։ Հիմնվել է հռոմեական ստատուտի հիման վրա, որն ընդունվել է 1998 թվականին։ Պաշտոնապես իր աշխատանքը սկսել է 2002 թվականի հուլիսի 1-ից։

Ի տարբերություն այլ միջազգային հատուկ (ad hoc) և խառը քրեական դատարանների, ՄՔԴ-ն մշտական հաստատություն է։ Նրա իրավասության մեջ են մտնում այն հանցագործությունները, որոնք կատարվել են հռոմեական ստատուտի ուժի մեջ մտնելուց հետո։

Գտնվելու վայրը Հաագան է, սակայն դատարանի ցանկությամբ նիստերը կարող են անցկացվել ցանկացած այլ վայրում։ Միջազգային քրեական դատարանը չպետք է շփոթել Հաագայի Արդարադատության միջազգային դատարանի հետ, սակայն այլ իրավասություն ունի։ ՄՔԴ-ն չի մտնում Միավորված ազգերի կազմակերպության պաշտոնական կառույցների մեջ, թեև կարող է գործեր հարուցել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի ներկայացմամբ։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Միջազգային քրեական դատարանի Հռոմի ստատուտ

Միջազգային հանրությունը վաղուց է ձգտել մշտապես գործող միջազգային քրեական դատարան ստեղծել, բայց տարատեսակ տարաձայնությունների պատճառով այդ հարցը երկար ժամանակ մշտապես հետաձգվում էր։ Դեռևս 1948 թվականին ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան իր բանաձևում մատնանշում էր հատուկ իրավաբանական մարմնի ստեղծման անհրաժեշտության մասին, որը մշտական հիմունքներով կզբաղվեր ցեղասպանության և նմանատիպ այլ հանցագործությունների համար պատասխանատու անձանց քրեական հետապնդմամբ։ Այդ հարցի շուրջ աշխատանքը հանձնարարվել է միջազգային իրավունքի հանձնաժողովին, որը եկել է այն եզրակացության, որ նման մարմնի ստեղծումը ցանկալի և հնարավոր է միջազգային իրավունքի տեսանկյունից, սակայն ավելի ուշ այդ ուղղությամբ Գլխավոր ասամբլեայի աշխատանքը դադարեցվել է ագրեսիայի հասկացության սահմանման վերաբերյալ կոնսենսուսի բացակայության պատճառով[5][6]։

20-րդ դարի կեսերին Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո միջազգային հանրությունը կոնսենսուսի հասավ միայն ցեղասպանության, մարդկության դեմ հանցագործությունների և ռազմական հանցագործությունների սահմանման հարցում՝ ընդունելով դրանց վերաբերյալ համապատասխան միջազգային փաստաթղթերը։ Միջազգային քրեական իրավունքի ձևավորման վրա հսկայական ազդեցություն են ունեցել Նյուրնբերգյան և Տոկիոյի գործընթացները այն անձանց նկատմամբ, որոնք մեղավոր են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ռազմական հանցագործությունների, խաղաղության և մարդկության դեմ հանցագործությունների կատարման մեջ։ Հետագայում երկբևեռ խաղաղության և սառը պատերազմի սրման պայմաններում միջազգային քրեական դատարանի ստեղծման հարցը այլևս չի բարձրացվել։

Միայն 1980-ականների վերջին 1990-ականների սկզբին սառը պատերազմի ավարտից հետո այդ հարցին կրկին ուշադրություն է դարձվել։ Սկզբում 1989 թվականին Տրինիդադ և Տոբագոյի կառավարությունը նամակով դիմել էր Գլխավոր ասամբլեային՝ խնդրելով վերսկսել աշխատանքը Միջազգային քրեական դատարանի հարցի շուրջ, որը այդ թվում իրավասություն կունենար թմրանյութերի ապօրինի շրջանառության հետ կապված հանցագործությունների նկատմամբ։ Այնուհետև 1991 թվականին նախկին Հարավսլավիայում սկսվեց արյունահեղ քաղաքացիական պատերազմ, իսկ 1994 թվականին Ռուանդայում տեղի ունեցավ ցեղասպանություն։ ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհուրդը արձագանքել է վերջին երկու իրավիճակներին և իր որոշմամբ հաստատել է ad hoc տրիբունալները (ՌՄՏ և ՀՀՄՏ)՝ պատասխանատվության ենթարկելու համար պատասխանատուներին։ Սակայն, քանի որ այդ տրիբունալները ստեղծվել են միայն կոնկրետ ժամանակ և որոշակի հակամարտության շրջանակներում կատարված հանցագործությունները հետաքննելու համար, միջազգային հանրության կողմից ընդհանուր համաձայնություն է ձեռք բերվել այն մասին, որ վերջնականապես եկել է այն պահը, որ պետք է ստեղծվի անկախ և մշտական քրեական դատարան։ Իր 52-րդ նստաշրջանում այս հարցի վերաբերյալ Գլխավոր ասամբլեան որոշել է 1998 թվականին ՄԱԿ-ի հովանու ներքո բոլոր պետությունների մասնակցությամբ Հռոմում հրավիրել դիվանագիտական խորհրդաժողով։ 1998 թվականի հուլիսի 17-ին միջազգային հանրությունը հասել է պատմական սահմանագծին, երբ 120 պետություններ ստորագրել են Հռոմեական ստատուտ-իրավական հիմք մշտական Միջազգային քրեական դատարանի ստեղծման համար[5]։

Միջազգային քրեական դատարանը (ՄՔԴ) պետությունների միջև կնքված պայմանագրի հիման վրա ստեղծված քրեական արդարադատության առաջին մշտական միջազգային մարմինն է, որն անհրաժեշտ է առաջին հերթին այն բանի համար, որպեսզի թույլ չտա ամենալուրջ հանցագործություններ կատարած անձանց անպատիժ մնալ, որը մտահոգություն են առաջացնում ամբողջ միջազգային հանրության համար։ ՄՔԴ-ն անկախ միջազգային կազմակերպության կարգավիճակ ունի և ՄԱԿ-ի կառույցի մաս չի կազմում։ Այն գտնվում է Հաագայում, Նիդեռլանդներում։ Դատարանի ծախսերը ֆինանսավորվում են նրա մասնակից պետությունների հաշվին, ինչպես նաև հնարավոր են կամավոր ներդրումներ կառավարություններից, միջազգային կազմակերպություններից, անհատներից, կորպորացիաներից և այլ սուբյեկտներից։

Հռոմի ստատուտն ուժի մեջ է մտել 2002 թվականի հուլիսի 1-ին 60 երկրների կողմից այն վավերացնելուց հետո։

Մասնակից պետություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

     ՄՔԴ-ի մասնակից պետություններ      Հռոմի ստատուտը ստորագրած, բայց չվավերացրած պետություններ      Ստորագրած, բայց հետագայում ստորագրությունը հետ վերցրած պետություններ      Պետություններ, որոնք չեն ստորագրել և չեն միացել Հռոմի ստատուտին
Հռոմի ստատուտը վավերացրած պետությունների թվի աճը (1998-2006)

Պետությունները դառնում են ՄՔԴ-ի անդամներ, իսկ նրանց քաղաքացիների կամ նրանց տարածքում կատարված հանցագործությունները՝ նրան ընդդատյա, հռոմեական ստատուտի վավերացման փաստով։

2013 թվականի ապրիլի դրությամբ Հռոմի ստատուտը վավերացրել է 123 պետություն ամբողջ աշխարհում (Պաղեստինը վավերացրել է 2015 թվականի հունվարի 2-ի ստատուտը)։ ՄԱԿ-ի 193 անդամ պետություններից վավերացրել են միայն 121-ը (Կուկի կղզիները ՄԱԿ-ի անդամ չեն), 31-ը ստորագրել են, բայց չեն վավերացրել, իսկ 41-ը՝ ընդհանրապես չեն ստորագրել։

Հրաժարվող երկրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մի շարք երկրներ սկզբունքորեն դեմ են ՄՔԴ-ի գաղափարին՝ որպես պետությունների ինքնիշխանությունը սահմանափակող և անորոշ լայն իրավասություններ տվող դատարան, այդ թվում՝ ԱՄՆ-ը, Չինաստանը, Հնդկաստանը, Իսրայելը և Իրանը։

ԱՄՆ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՄՔԴ-ի գործունեության ամենակատաղի հակառակորդն ԱՄՆ-ն է։ ԱՄՆ կառավարությունը թեև Հռոմի ստատուտը ստորագրել է 2000 թվականին, սակայն արդեն 2002 թվականին հետ է վերցրել իր ստորագրությունը։ Ի սկզբանե Բիլ Քլինթոնը, ստորագրելով փաստաթուղթը, բացատրել է, որ ԱՄՆ-ն չի պատրաստվում վավերացնել Հռոմի ստատուտը, քանի դեռ լիովին չեն ծանոթացել միջազգային քրեական դատարանի աշխատանքին[7]։ Հետագայում արդեն Բուշ կրտսերի վարչակազմն իր զինծառայողներին պաշտպանելու պատրվակով ամբողջությամբ հրաժարվել է մասնակցել Հռոմեական ստատուտին՝ այն անվանելով ԱՄՆ-ի ազգային շահերն ու ինքնիշխանությունը խախտող։ Բացի այդ, 2002 թվականին ընդունվել է արտասահմանում ամերիկյան անձնակազմի պաշտպանության մասին հատուկ օրենք, որը թույլ է տվել ռազմական ուժի կիրառումը ցանկացած ամերիկյան քաղաքացու կամ քաղաքացիների ազատ արձակել ԱՄՆ-ի դաշնակիցներից, որոնք ինչ-որ պետության տարածքում ձերբակալվել են ՄՔԴ-ի օրդերի համաձայն[8]։ ԱՄՆ-ն նաև երկկողմ համաձայնագրեր է կնքել մի շարք երկրների հետ, որոնցում նրանց պարտավորեցրել են կասկածյալ ամերիկացի քաղաքացիներին չհանձնել Միջազգային քրեական դատարանին, իսկ այդ պայմանավորվածությունների խախտման դեպքում ԱՄՆ-ը կդադարի նրանց ռազմական օգնություն և ցանկացած այլ աջակցություն ցուցաբերել[9][10]։

Ռուսաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսաստանը Հռոմի ստատուտը ստորագրել է 2000 թվականի սեպտեմբերի 13-ին, սակայն այն երբեք չի վավերացրել և հետևաբար Միջազգային քրեական դատարանի մասնակից պետություն չի եղել։ Միաժամանակ Ռուսաստանը համագործակցել է ՄՔԴ-ի հետ և մասնակցել նրա աշխատանքներին որպես դիտորդ։ 2016 թվականին Ռուսաստանը դուրս է եկել Միջազգային քրեական դատարանից այն բանից հետո, երբ Ղրիմի բռնակցումը ճանաչվեց որպես օկուպացիա[11]։

Վավերացրած երկրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հռոմի ստատուտը վավերացրած մասնակից պետությունները բաժանվում են հետևյալ տարածաշրջանային խմբերի՝ Աֆրիկյան պետություններ, Ասիական պետություններ, այդ թվում՝ Խաղաղ օվկիանոսի տարածքում պետություններ, Արևելաեվրոպական պետություններ, Լատինական Ամերիկայի և Կարիբյան ավազանի պետություններ, Արևմտյան Եվրոպա և այլ պետություններ։

2013 թվականի ապրիլի դրությամբ ՄՔԴ-ի մասնակից 34 պետություններ վերաբերում են աֆրիկյան երկրներին, 18-ը՝ Ասիական երկրներին, 18-ը՝ Արևելյան Եվրոպայի երկրներին, 27-ը՝ Լատինական Ամերիկայի և Կարիբյան ավազանի երկրներին և 25-ը ՝ Արևմտյան Եվրոպայի երկրներին և այլ պետություններին[12]։

Մասնակից պետությունների վեհաժողով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մասնակից պետությունների վեհաժողովը հիմնվում է դատարանի նախագահության, դատախազի  քարտուղարության վարչական գործունեության դիտարկումն իրականացնելու, ինչպես նաև ՄՔԴ-ի գործունեության հետ կապված կազմակերպչական հարցերը լուծելու համար։ Յուրաքանչյուր մասնակից պետություն ունի մեկ ձայն, վեհաժողովում բոլոր որոշումներն ընդունվում են մասնակիցների միջև փոխհամաձայնության հասնելու միջոցով, կոնսենսուսի չհասնելու դեպքում հարցը դրվում է քվեարկության։ Վեհաժողովը ղեկավարվում է նախագահի և երկու համանախագահների կողմից, որոնք երեք տարի ժամկետով ընտրվում են մասնակիցների կողմից։ Վեհաժողովի նստաշրջաններն անցկացվում են տարին մեկ անգամ՝ կամ Նյու Յորքում, կամ Հաագայում, հանգամանքներից ելնելով կարող են անցկացվել նաև հատուկ նստաշրջաններ։ Նստաշրջանները բաց են դիտորդ պետությունների և ոչ կառավարական կազմակերպությունների համար[13][14]։

Վեհաժողովը ընտրում է դատավորների և դատախազների, ընդունում է դատարանի բյուջեն, որոշում դատավարության դատավարական կարգը և ապացուցման կանոնները, ինչպես նաև վերահսկողություն է իրականացնում դատարանի մարմինների նկատմամբ։ Հռոմի ստատուտը Վեհաժողովին թույլ է տալիս պաշտոնից հեռացնել դատավորներին կամ դատախազներին, որոնք լուրջ զանցանք են կատարել կամ թույլ են տվել իրենց պարտականությունների լուրջ խախտում և ի վիճակի չեն ստատուտի պահանջներին համապատասխան գործառույթներ իրականացնել[15]։

Մասնակից պետությունները չեն կարող միջամտել դատարանի դատական գործառույթներին[16]։

Դատարանի կառուցվածք և կազմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կազմակերպչական կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախագահություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դատարանի նախագահությունը կազմված է նրա նախագահից, առաջին և երկրորդ փոխնախագահներից։ Նրանք ընտրվում են դատավորների ձայների բացարձակ մեծամասնությամբ երեք տարի ժամկետով և կարող են վերընտրվել միայն մեկ անգամ։

Նախագահությունը իրականացնում է դատարանի գործերի ընթացիկ կառավարումը, համակարգում է գործունեությունը դատախազի հետ և իրականացնում է դատարանի աշխատանքի հետ կապված այլ գործառույթներ։

Դատարանի բաժանմունքները և պալատները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միջազգային քրեական դատարանի բուն դատական բաղադրիչի կառուցվածքը բաղկացած է Վերաքննիչ բաժանմունքից, Դատական բաժանմունքից և Նախնական վարույթի բաժանմունքից։ Իր հերթին, բաժանմունքները ներառում են պալատները, դրանց քանակը կարող է տարբեր լինել և որոշվում է՝ կախված դատարանի վարույթում գտնվող բարդության աստիճանից։

Վերաքննիչ բաժանմունքը բաղկացած է նախագահից և ևս չորս դատավորներից, իսկ դատական բաժանմունքը և նախնական վարույթի բաժանմունքը՝ յուրաքանչյուրը վեց դատավորից ոչ պակաս։ Ընդ որում, Վերաքննիչ պալատը պետք է մուտք գործեն Վերաքննիչ բաժանմունքի միանգամից բոլոր դատավորները, մեկ դատական պալատ՝ դատական բաժանմունքի առնվազն երեք դատավոր, իսկ նախնական վարույթի մեկ պալատ՝ առնվազն երեք դատավոր կամ համապատասխան բաժանմունքի մեկ դատավոր՝ կախված քննվող գործի բարդությունից։

Դատախազի գրասենյակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դատախազի գրասենյակը ՄՔԴ-ի անկախ մարմին է, որը լիազորված է հանցագործության համար պատասխանատու անձանց քրեական հետապնդում իրականացնել և նրանց մեղադրանքներ ներկայացնել։ Գրասենյակը գլխավորում է գլխավոր դատախազը։ Դատախազության անկախությունը կայանում է նրանում, որ դատախազը և նրա տեղակալները նշանակվում են ոչ թե դատարանի կողմից, այլ ընտրվում են մասնակից պետությունների վեհաժողովներում դատավորների հետ հավասար՝ նաև ինը տարի ժամկետով, կրկին վերընտրվել չեն կարող և չպետք է ներկայացնեն մեկ պետություն։ Ներկայումս ՄՔԴ-ի գլխավոր դատախազն է Գամբիայի ներկայացուցիչ Ֆատու Բենսուդան (ավելի վաղ այդ պաշտոնը զբաղեցնում էր 2003-2012 թվականներին արգենտինացի Լուիս Մորենո Օկամպոն)։

Քարտուղարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քարտուղարությունը պատասխանատու է դատարանի գործերի կառավարման և սպասարկման ոչ դատական ասպեկտների համար։ Ղեկավարվում է քարտուղարի կողմից, որն ընտրվում է դատավորների կողմից հինգ տարի ժամկետով։

Դատավորներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆիլիպ Կիրշ (Կանադա), դատարանի նախագահ 2003-2009 թվականներին

Միջազգային քրեական դատարանը կազմված է 18 դատավորներից, որոնք 9 տարով ընտրվում են դատարանի անդամ պետությունների վեհաժողովներում, ընդ որում, տարածաշրջանային խմբերից յուրաքանչյուրը պետք է ներկայացված լինի առնվազն 2 դատավորներով։ Ներկայումս (2017 թվականի ապրիլ) 3 դատավորներ ներկայացնում են Արևելյան Եվրոպան, 3-ը՝ Ասիան, 4-ը՝ Աֆրիկան, 3-ը՝ Լատինական Ամերիկան, իսկ մնացած 5-ը՝ Արևմտյան Եվրոպան և այլ պետություններԼ

Բոլոր դատավորներն ընտրվում են երկու ցանկով։ «Ա» ցանկը ներառում է քրեական իրավունքի և դատավարության ոլորտում ճանաչված մասնագետներ, ինչպես նաև այդ ոլորտում որպես դատավոր, դատախազ կամ փաստաբան աշխատելու անհրաժեշտ փորձ ունեցող անձանց։ «Բ» ցանկը բաղկացած է այն անձանցից, որոնք հեղինակավոր մասնագետներ են միջազգային իրավունքի ոլորտում, մասնավորապես՝ միջազգային մարդասիրական իրավունքի և մարդու իրավունքների ոլորտում և ունեն իրավաբանական պրակտիկայի մեծ փորձ։

Դատավորի պաշտոնի թեկնածուները պետք է ստանան առավելագույն ձայներ և մասնակից պետությունների 2/3-ի ձայների մեծամասնությունը, որոնք ներկա են և մասնակցում են քվեարկությանը։ Դատարանի կազմում միաժամանակ չեն կարող ընդգրկվել նույն պետությունը ներկայացնող երկու անձինք։

Դատավորների ընտրության ժամանակ հաշվի են առնվում հետևյալ չափանիշները։

  • աշխարհի հիմնական իրավական համակարգերի ներկայացուցչություն;
  • համամասնական աշխարհագրական ներկայացուցչություն՝ կախված տարածաշրջանային խմբերում պետությունների քանակից;
  • կին և տղամարդ դատավորների հավասար ներկայացուցչությունը։

Եթե դատավորի ծառայության ժամկետը լրացել է, բայց միևնույն ժամանակ այն պալատում, որտեղ նա անցկացրել է, նրա մասնակցությամբ սկսվել է կոնկրետ գործի դատական քննությունը, նա իրավունք ունի մնալ դատավորի պաշտոնում այնքան ժամանակ, քանի դեռ այդ գործը չի քննվել։

Գործող կազմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն Երկիր Պաշտոնավարել է Ժամկետի ավարտը Տարածաշրջանային խումբ Պալատ
Դատավորների հիմնական կազմը[17][18]
Հովարդ Մորիսոն Միացյալ Թագավորություն Միացյալ Թագավորություն 2012 2021 Արևմտյան Եվրոպա Վերաքննիչ
Օլգա Էրերա Կարբուցիա Դոմինիկյան Հանրապետություն Դոմինիկյան Հանրապետություն 2012 2021 Լատինական Ամերիկա Դատական
Ռոբերտ Փրեմր
(Առաջին փոխնախագահ)		 Չեխիա Չեխիա 2012 2021 Արևելյան Եվրոպա Դատական
Չիլի Էբոե Օսուջի

(Դատարանի նախագահ)

Նիգերիա Նիգերիա 2012 2021 Աֆրիկա Վերաքննիչ
Ջոֆրի Հենդերսոն Տրինիդադ և Տոբագո Տրինիդադ և Տոբագո 2013 2021 Լատինական Ամերիկա Դատական
Չան Հո Չուն Հարավային Կորեա Հարավային Կորեա 2015 2024 Ասիա Դատական
Պետրոս Հոֆմանսկի Լեհաստան Լեհաստան 2015 2024 Արևելյան Եվրոպա Վերաքննիչ
Պետեր Կովաչ Հունգարիա Հունգարիա 2015 2024 Արևելյան Եվրոպա Նախնական քննության
Էնտոնի Կեսա Մբե Մինդուա Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն 2015 2024 Աֆրիկա Նախնական քննության
Ռաուլ Կանո Պանգալանգան Ֆիլիպիններ Ֆիլիպիններ 2015 2024 Ասիա Դատական
Մարկ Պերեն դե Բրիշամբո
(Երկրորդ փոխնախագահ)		 Ֆրանսիա Ֆրանսիա 2015 2024 Արևմտյան Եվրոպա Նախնական քննության
Բերտրամ Շմիթ Գերմանիա Գերմանիա 2015 2024 Արևմտյան Եվրոպա Դատական
Ռենե Ալապինի Գանսու Բենին Բենին 2018 2027 Աֆրիկա Նախնական քննության
Տոմոկո Ականե Ճապոնիա Ճապոնիա 2018 2027 Ասիա Նախնական քննության
Սոլո Բալունգի Բոսո Ուգանդա Ուգանդա 2018 2027 Աֆրիկա Վերաքննիչ
Լուս դել Կարմեն Իբանես Կարանսա Պերու Պերու 2018 2027 Լատինական Ամերիկա Վերաքննիչ
ԿԻմբերլի Պրոստ Կանադա Կանադա 2018 2027 Արևմտյան Եվրոպա Նախնական քննության
Ռոսարիո Սալվատոր Այտալա Իտալիա Իտալիա 2018 2027 Արևմտյան Եվրոպա Դատական
Դատարաններ Ad litem:[19][Ն 1]
Կունո Տարֆուսեր Իտալիա Իտալիա 2009 2018 Արևմտյան Եվրոպա Նախնական քննության
Կունիկո Օժակի Ճապոնիա Ճապոնիա 2009 2018 Ասիա Դատական

Նախին դատավորներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրավասություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առարկայական իրավասություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դատարանի առարկայական իրավասությունը սահմանափակված է հանցագործությունների հետևյալ տեսակներով։

  1. Ցեղասպանություն՝ ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն ազգային, էթնիկ, ռասայական, կրոնական կամ այլ սոցիալական խումբ ոչնչացնելու մտադրություն։
  2. Մարդկության դեմ հանցագործություններ՝ խաղաղ բնակչության դեմ ուղղված լայնածավալ կամ սիստեմատիկ հետապնդումների մի մասն են, ընդ որում հանցագործին հնարավոր հետապնդման մասին նախապես հայտնի էր եղել։
  3. Ռազմական հանցագործություններ՝ պատերազմի ժամանակ զինված կազմավորումների վարքագիծը կարգավորող և քաղաքացիական բնակչությանը պաշտպանող օրենքների և սովորույթների խախտում, ռազմագերիներ, մշակութային ժառանգություն և այլն։
  4. Ագրեսիայի հանցագործություն (2010 թվականից)։

Միջազգային քրեական դատարանի իրավասության մեջ առաջարկվում էր ներառել նաև ագրեսիան։ Սակայն Հռոմում բանակցությունների ժամանակ կողմերը չկարողացան հասնել այդ հանցագործության միասնական սահմանմանը, ուստի որոշվեց, որ քանի դեռ դատարանը չի կարող արդարադատություն իրականացնել հանցավոր ագրեսիայի հետ կապված հարցերում։ 2010 թվականին դատարանի առարկայական իրավասությունն ընդլայնվել է. ավելացվել է ագրեսիայի հանցագործությունը[21]։

Ժամանակավոր իրավասություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դատարանի իրավասությունը սահմանափակված է նաև ժամանակի ընթացքում, այն է՝ 2002 թվականի հուլիսի 1-ից հետո կատարված հանցագործություններով, հռոմեական ստատուտի ուժի մեջ մտնելու ամսաթվով։ Եթե որոշակի հակամարտություն, օրինակ, Ուգանդայի պատերազմը շարունակվում է արդեն քսան տարի, ապա դատարանի իրավասությունը սահմանափակված է այն գործողություններով, որոնք այնտեղ կատարվել են 2002 թվականի հուլիսի 1-ից հետո։

Տարածքային և անձնական իրավասություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դատարանի իրավասության մեջ են մտնում միայն այն հանցագործությունները, որոնք կատարվել են կամ մասնակից պետության տարածքում, կամ մասնակից պետության քաղաքացու կողմից։ Եթե չի պահպանվում ոչ անձնական, ոչ տարածքային սկզբունքը, դատարանը չի կարող գործել։ Այս դրույթը երաշխավորում է պետությունների իրավունքy, որոշելու` իրենց քաղաքացիներին կամ նրանց տարածք հանձնել Միջազգային քրեական դատարանի իրավասությանը։

ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը կարող է ՄԱԿ-ի կանոնադրության 7-րդ գլխի համաձայն ընդունված բանաձևի միջոցով դատարանին հանձնել որոշակի իրավիճակ, որը վերաբերում է այն հանցագործություններին, որոնք չեն կատարվել ոչ մասնակից պետության տարածքում, ոչ էլ մասնակից պետության քաղաքացիների կողմից։ Անվտանգության խորհուրդն օգտվել է այդ իրավունքից, երբ դատարան է փոխանցել Դարֆուրի իրավիճակը։ Սուդանը ՄՔԴ-ի անդամ պետություն չէ։ Երկրորդ՝ ստատուտի 12-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն՝ ստատուտի մասնակից չհանդիսացող պետությունը դատարանի քարտուղարին ներկայացված դիմումի միջոցով կարող է ճանաչել դատարանի կողմից կոնկրետ հանցագործության նկատմամբ իրավազորության իրականացումը։

Գործերի հարուցման կարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կարևոր է ընդգծել, որ ՄՔԴ- ն  վերջին հանգրվանն է։ Այն գործում է միայն այն դեպքում, եթե այն պետությունը, որի տարածքում կատարվել է հանցագործությունը կամ որի քաղաքացին է հանցագործը, չի ցանկանում կամ փաստացի չի կարող իրականացնել հետաքննություն և նրա դեմ մեղադրանք առաջադրել։

Այս համակարգը, այսպես կոչված, լրացման համակարգը, պետություններին թողնում է միջազգային հանցագործությունների հետաքննության և մեղադրանքների առաջադրման առաջնային պատասխանատվությունը։ Ի տարբերություն նախկին Հարավսլավիայի և Ռուանդայի հարցերով ՄԱԿ-ի՝ ad hoc-ի կողմից ստեղծված տրիբունալների, պետության իրավասությունն առաջնահերթություն ունի միջազգային դատարանի իրավասության նկատմամբ։

Սակայն, եթե որևէ պետության կողմից ձեռնարկված իրավապահ գործունեությունը չի համապատասխանում միջազգային դատավարական չափանիշներին կամ նպատակ ունի պաշտպանել հանցագործության հետ կապված ՄՔԴ-ի իրավազորությունից անձին, ապա վերջինս իրավունք ունի այդ առիթով արդարադատություն իրականացնել։

Դատարանը չի կարող ավտոմատ կերպով արդարադատություն իրականացնել ցանկացած ենթադրյալ հանցագործության համար։ Դրա համար անհրաժեշտ է հետևյալ մեխանիզմներից մեկը, որը կօգտագործի այդ իրավունքը։

  • մասնակից պետություններից մեկը որոշակի իրավիճակ է փոխանցում դատարանի դատախազին;
  • ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը դատարանին է փոխանցում որոշակի իրավիճակ (այդ թվում նաև այն պետությունների նկատմամբ, որոնք ՄՔԴ-ի մասնակից չեն);
  • ՄՔԴ-ի դատախազը սկսում է իր նախաձեռնությամբ որևէ մասնակից պետության (proprio motu) նկատմամբ հետաքննություն։

Վերջին դեպքում դատախազի գործողությունները պետք է հաստատվեն նախնական վարույթի պալատի կողմից, որը բաղկացած է երեք անկախ և անկողմնակալ դատավորներից։

Բացի այդ, դատախազի կողմից տրված յուրաքանչյուր ձերբակալման օրդեր և յուրաքանչյուր մեղադրանք պետք է հաստատվի երեք դատավորներից կազմված կոմիտեի կողմից, որոնք որոշում են կայացնում բացառապես դատախազի կողմից ներկայացվող խիստ սահմանված իրավական սկզբունքներին և ապացույցներին համապատասխան։

Դատարանի գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միջազգային քրեական դատարանի ձևավորվելու և համալրման համար պահանջվեց մոտ երեք տարի, որից հետո այն սկսեց իր աշխատանքը։

Ընդհանուր առմամբ, դատարանն առնվազն 139 երկրներում ենթադրյալ հանցագործությունների վերաբերյալ բողոքներ է ստացել, բայց ներկայումս Աֆրիկայում միայն ութ իրավիճակ է քննվում դատարանի դատախազի կողմից (Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն, Ուգանդա, Կենտրոնական Աֆրիկյան Հանրապետություն, Դարֆուրի Սուդանի շրջան, Քենիա, Լիբիա, Կոտ դ’Իվուար, Մալի)[22]։ Դրանցից չորսը դատարան են փոխանցվել պետությունների կողմից որպես շահագրգիռ կողմեր (Ուգանդա, Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն, Կենտրոնական Աֆրիկյան Հանրապետություն և Մալի), երկուսը փոխանցվել են ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի (Դարֆուր և Լիբիա), իսկ երկուսը սկսվել են դատախազի սեփական նախաձեռնությամբ (Քենիա և Կոտ դ’ Իվուար)։

2006 թվականին սկսվել Է դատարանի կողմից կոնկրետ գործերի քննությունը։ 2006 թվականի մարտի 17-ին ձերբակալվել և Միջազգային քրեական դատարանին է հանձնվել Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետության քաղաքացի Թոմաս Լուբանգու Դիիլոն՝ Կոնգոլի հայրենասերների միության  առաջնորդ, իտուրիական հակամարտության մասնակից։ Նա մեղադրվում էր մինչև 15 տարեկան երեխաներին զինվորական ծառայության զորակոչելու և ռազմական գործողություններում օգտագործելու մեջ։ Լուբանգայի նկատմամբ դատարանի սկիզբը նախատեսվում էր 2007 թվականի հունվարին, այնուհետև 2008 թվականի հունիսին, սակայն երկու անգամ հետաձգվում էր ընթացակարգային նկատառումներով։ Դատը սկսվել է 2009 թվականի հունվարի 26-ին։ 2012 թվականի մարտի 14-ին Լուբանգան մեղավոր էր ճանաչվել իրեն առաջադրված մեղադրանքներով։ Դա առաջին ՄՔԴ-ի մեղադրական դատավճիռն էր[23]։

Բացի այդ, դատախազը հրամայել է ձերբակալել Տիրոջ դիմադրության բանակի զինված խմբավորման հինգ անդամներին Ուգանդայում, որոնք մեղադրվում են հազարավոր երեխաների առևանգման մեջ, որոնց նրանք բռնի կերպով հավաքագրել են իրենց շարքերում կամ օգտագործել որպես տնային սպասավոր կամ սեքսուալ ստրուկներ։

2008 թվականի հուլիսի 21-ին Միջազգային քրեական դատարանը Դարֆուրում հակամարտության հետ կապված ցեղասպանության մեղադրանքով Սուդանի նախագահ Օմար ալ Բաշիրին կալանավորելու օրդեր է տվել։ Այսպիսով, ալ Բաշիրը դարձել է պետության առաջին գործող ղեկավարը, որի դեմ մեղադրանք է առաջադրվել միջազգային արդարադատության մարմնի կողմից[24][25]։

2011 թվականի հունիսի 27-ին Միջազգային քրեական դատարանը Լիբիայի առաջնորդ Մուամմար Քադաֆիին, նրա որդուն՝ Սաիֆ ալ-Իսլամին և Լիբիայի հետախուզության ղեկավար Աբդուլա Ալ-Սենուսիին ձերբակալելու հրամանագրեր է տվել՝ նրանց մեղադրելով մարդկության դեմ հանցագործությունների մեջ։ ՄՔԴ-ի գլխավոր դատախազ Լուիս Մորենո Օկամպոն 2011 թվականի մայիսին խնդրել էր Լիբիայում ցուցարարների կանխամտածված սպանության թույլտվություն տալ, այն բանից հետո, երբ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը տվյալ հարցով դիմել էր դատարանին։ ՄՔԴ-ի որոշման մեջ հայտնել է, որ կան բավարար հիմքեր կարծելու, որ Քադաֆին, նրա որդին և Ալ-Սենուսին հանցագործություններ են կատարել, որոնք հայտնվում են դատարանի իրավասության տակ, և որ հարկ է նրանց ձերբակալման օրդեր տալ։ Ձերբակալությունների անցկացումը, սակայն, բարդ խնդիր է ՄՔԴ-ի համար սեփական ոստիկանության բացակայության պատճառով, ինչը դատարանին ստիպում է այդ գործում ապավինել մասնակից երկրների վրա[26]։ 2011 թվականի նոյեմբերի 22-ին Մուամար Քադաֆիի ձերբակալության օրդերը հետ էր կանչվել նրա մահվան պատճառով[27]։ Սաիֆ ալ-Իսլամը և Աբդուլա Սենուսին ձերբակալվել և կալանքի տակ են գտնվում Լիբիայում, սակայն Միջազգային քրեական դատարան մինչ օրս չեն հանձնվել[28][29]։

2012 թվականի դեկտեմբերին Միջազգային քրեական դատարանն արդարացրել էր Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետությունից Մեթյու Նգուջոլո Չուիին։ Նա մեղադրվում էր իտուրիական հակամարտության ժամանակ ռազմական հանցագործությունների և մարդկության դեմ հանցագործությունների կատարման մեջ։ Դատավորները վճռել են, որ մեղադրանքով ներկայացված ապացույցներն ու վկաների ցուցմունքները թույլ չեն տալիս լիովին կասկածել, որ Մատյե Նգուջոլո Չուին զինյալների հրամանատարն է եղել, որոնք մասնակից են Բոգորոյի գյուղի վրա հարձակմանը[30]։

2013 թվականի մարտի 4-ին Քենիայի իրադրության գործով մեղադրյալներից մեկը՝ Ուհուրու Քենիատան, համընդհանուր ընտրությունների ընթացքում ընտրվել է այդ երկրի նախագահ[31]։

2011 թվականի նոյեմբերի 30-ին դատարանի առաջ են կանգնել Լորան Գբագբոն՝ Կոտ դ'Իվուարի նախկին նախագահ, և նրա օգնական Շառլ Բլե Գուդեն։ Նրանց մեղադրանք է առաջադրվել Կոտ դ'Իվուարում (2010-2011) զինված հակամարտության ընթացքում մարդկության դեմ կատարված հանցագործությունների համար[32]։ 2016 թվականի հունվարի 28-ին սկսվեցին գործով լսումները[33]։ Դիտորդները նշում են, որ Գբագբոն դարձել է պատմության մեջ առաջին երկրի ղեկավարը, որն անձամբ է կանգնել քրեական դատարանի առջև[33]։ 2019 թվականի հունվարի 15-ին Գբագբոն արդարացվեց Միջազգային քրեական դատարանի կողմից[34]։

2019 թվականի ապրիլի 12-ին Միջազգային քրեական դատարանը հրաժարվել է հետաքննել Աֆղանստանում ամերիկացի զինվորականների գործողությունները[35]։ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփն այն անվանել է «խոշոր միջազգային հաղթանակ»[36].։

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Դատական կամ վերաքննիչ պալատ նշանակված դատավորի 36(10) և 39(3) հոդվածների համաձայն՝ իրենց լիազորությունների ժամկետը լրանալուց հետո պաշտոնավարում են այնքան ժամանակ, քանի դեռ չի ավարտվել ցանկացած գործի քննությունը, որի վերաբերյալ լսումներն արդեն սկսվել են համապատասխան պալատում՝ իրենց մասնակցությամբ։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Միջազգային քրեական դատարանի Հռոմի ստատուտը (ֆր.) — 1998.
  2. ↑ Միջազգային քրեական դատարանի Հռոմի ստատուտը (ֆր.) — 1998.
  3. ↑ https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XVIII-10&chapter=18&clang=_en
  4. ↑ https://www.icc-cpi.int/news/new-icc-presidency-elected-2024-2027
  5. ↑ 5,0 5,1 «Международный уголовный суд: Исторический обзор». сайт ООН. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 4-ին.
  6. ↑ Верещетин B.C. Международный уголовный суд: новые перспективы // Московский журнал международного права. — 1993. — № 2. — С. 4—41.
  7. ↑ «Clinton's statement on war crimes court». BBC News (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 4-ին.
  8. ↑ «Новая атака США на Международный уголовный суд». Хьюман Райтс Вотч. 2002. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 4-ին.
  9. ↑ «Начало противостояния. США и Международный уголовный суд. Обзор за май 2002 г.». Журнал «Индекс». Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  10. ↑ «Status of US Bilateral Immunity Acts» (PDF). Coalition for the International Criminal Court (անգլերեն). 2006. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 4-ին.
  11. ↑ Международный суд в Гааге начал расследование действий России на Украине Արխիվացված 2022-03-19 Wayback Machine, BBC, 3.03.2022
  12. ↑ «ICC: The States Parties to the Rome Statute» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 3-ին.
  13. ↑ Article 112 of the Rome Statute. Retrieved 18 October 2013.
  14. ↑ Amnesty International, 11 November 2007. Assembly of States Parties of the International Criminal Court Արխիվացված 2014-08-11 Wayback Machine. Retrieved 2 January 2008.
  15. ↑ Article 46 of the Rome Statute. Retrieved 18 October 2013.
  16. ↑ Coalition for the International Criminal Court. Assembly of States Parties. Retrieved 2 January 2008.
  17. ↑ «ICC: Current Judges - Biographical Notes» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 1-ին.
  18. ↑ «Who's who All judges» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 1-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 1-ին.
  19. ↑ «ICC: Judges continuing in office to complete proceedings» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 1-ին.
  20. ↑ «ICC: Former Judges» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 3-ին.
  21. ↑ «Римский статут: официальный текст».
  22. ↑ «ICC: Situations and cases» (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 3-ին.
  23. ↑ «Томас Лубанга признан виновным в вербовке детей». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 15-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 1-ին.
  24. ↑ «Международный трибунал требует арестовать президента Судана». «Газета». 14 июля 2008. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 21 августа 2008-ին.
  25. ↑ «Судный день Судана». Взгляд. 18 июля 2008. Վերցված է 21 августа 2008-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  26. ↑ Гаага выдала ордер на арест Каддафи Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine. Reuters.
  27. ↑ «ICC-01/11-01/11: The Prosecutor v. Muammar Mohammed Abu Minyar Gaddafi, Saif Al-Islam Gaddafi and Abdullah Al-Senussi Decision to Terminate the Case Against Muammar Mohammed Abu Minyar Gaddafi» (PDF). International Criminal Court. 2011 թ․ նոյեմբերի 22. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
  28. ↑ «Saif al-Islam Gaddafi arrested in Libya». Al Jazeera. 2011 թ․ նոյեմբերի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  29. ↑ Meilhan, Pierre (2012 թ․ սեպտեմբերի 5). «Mauritania: Former Gadhafi spy chief extradited to Libya». CNN. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
  30. ↑ МУС оправдал полковника конголезской национальной армии, бывшего лидера повстанцев в ДРК Матье Нгуджоло Чуи
  31. ↑ «Вице-премьер Кении Ухуру Кениата победил на президентских выборах, набрав более 50 процентов голосов». ИТАР-ТАСС. 2013 թ․ մարտի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 6-ին.
  32. ↑ «Гбагбо предъявили обвинения в совершении преступлений против человечества». Росбалт. 30 ноября 2011 года.
  33. ↑ 33,0 33,1 «Экс-лидер Кот-д’Ивуара отверг обвинения на суде в Гааге»
  34. ↑ «Суд в Гааге оправдал бывшего президента Кот д'Ивуара». Русская служба Би-би-си. 2019 թ․ հունվարի 15. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 16-ին.
  35. ↑ «Сообщение Голоса Америки от 04.12.2019». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 12-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 1-ին.
  36. ↑ Мелтон М. Международный уголовный суд не будет расследовать действия американских военных в Афганистане Արխիվացված 2019-04-12 Wayback Machine // Голос Америки, 04.12.2019

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Միջազգային քրեական դատարան» հոդվածին։
Ֆոտո, վիդեո և աուդիո
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Միջազգային_քրեական_դատարան&oldid=9801536» էջից