Իվերմեկտին

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Իվերմեկտին
Изображение химической структуры
Նույնացուցիչներ
CAS համար70288-86-7
PubChem CID9812710
DrugBank00602
CompTox Dashboard (EPA)
ECHA InfoCard100.067.738 Խմբագրել Վիքիդատայում

Իվերմեկտին (անգլ․՝ Ivermectin), հակամակաբույծ միջոց։ 1975 թվականին հայտնաբերումից հետո առաջին կիրառությունները եղել են անասնաբուժության մեջ՝ սրտային ճիճուների և ակարիազի կանխարգելման և բուժման համար[1]։ Մարդկանց օգտագործման համար հաստատվել է 1987 թվականին, այսօր այն օգտագործվում է վարակների բուժման համար, ներառյալ գլխի ոջիլը, քոսը, գետային կուրությունը (օնխոցերկոզ), ստրոնգիլոիդազը, տրիչուրիազը, ասկարիազը և լիմֆատիկ ֆիլարիազը[1][2][3][4]։ Այն գործում է բազմաթիվ մեխանիզմների միջոցով՝ թիրախային մակաբույծները[2] սպանելու համար և վարակների համար կարող է կիրառվել մաշկին քսելու ձևով[2]։ Պատկանում է ավերմեկտինների ընտանիքին[2]։

Ուիլյամ Քեմփբելը և Սատոշի Օմուրան 2015 թվականի Նոբելյան մրցանակի են արժանացել ֆիզիոլոգիայի կամ բժշկության բնագավառում հայտնագործությունների և կիրառությունների համար[5]։ Այն գտնվում է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հիմնական դեղերի ցանկում[6][6] և հաստատված է ԱՄՆ-ի Սննդի և դեղերի վարչության կողմից որպես հակամակաբուծային միջոց։ 2020 թվականին ԱՄՆ-ում 423-րդ ամենատարածված դեղամիջոցն էր՝ ավելի քան 100,000 դեղատոմսով[7]։ Հասանելի է որպես ջեներիկ դեղամիջոց[8][9]։

COVID-19 համաճարակի ժամանակ լայնորեն տարածվել է ապատեղեկատվություն, որ իվերմեկտինը օգտակար է COVID-19-ի բուժման և կանխարգելման գործում[10][11]։ Նման պնդումները չեն հաստատվում հավաստի գիտական տվյալներով[12][13]։ Մի քանի խոշոր առողջապահական կազմակերպություններ, այդ թվում՝ ԱՄՆ-ի Սննդի և դեղերի վարչությունը[14], ԱՄՆ Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնները, Եվրոպական դեղամիջոցների գործակալությունը[12] և Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը, ասել են, որ իվերմեկտինը լիազորված կամ հաստատված չէ COVID-19-ի բուժման համար[12][15]։

Բժշկական կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իվերմեկտինը օգտագործվում է կլոր որդերի և արտաքին մակաբույծների լայն տեսականիով առաջացած մարդկանց հիվանդությունների բուժման համար[16]։

Ճիճվային վարակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գետային կուրության (onchocerciasis) և լիմֆատիկ ֆիլարիազի դեպքում իվերմեկտինը սովորաբար նշանակվում է որպես զանգվածային դեղերի կառավարման արշավների մի մաս, որտեղ դեղը բաժանվում է հիվանդությամբ տուժած համայնքի բոլոր անդամներին[17]։ Հասուն որդերը գոյատևում են մաշկի մեջ և ի վերջո վերականգնվում՝ նորից որդերի թրթուրներ արտադրելու համար։ Որդերից զերծ մնալու համար իվերմեկտինը տրվում է տարին առնվազն մեկ անգամ՝ 15 տարվա կյանքի տևողությամբ հասուն որդերի համար[18]։

Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը (ԱՀԿ) իվերմեկտինը համարում է ստրոնգիլոիդազի համար լավագույն դեղամիջոց։ Իվերմեկտինը նաև մաշկի միգրանտների թրթուրների բուժման հիմնական միջոցն է։ ԱՄՆ-ի հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնները (CDC) առաջարկում են իվերմեկտին, ալբենդազոլ կամ մեբենդազոլ՝ որպես ասկարիազի բուժում։ Իվերմեկտինը երբեմն ավելացնում են ալբենդազոլին կամ մեբենդազոլին ճիճուների բուժման համար և համարում երկրորդ տիպի բուժում գնաթոստոմիազի համար։

Ակարներ և միջատներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իվերմեկտինը օգտագործվում է նաև մակաբույծ հոդվածոտանիներով վարակվելու դեպքում։ Քորով վարակվելը ամենից հաճախ բուժվում է տեղային պերմետրինով կամ իվերմեկտինի արտաքին ընդունմամբ։ Պերմետրինի մեկ կիրառումն ավելի արդյունավետ է, քան իվերմեկտինի մեկ բուժումը։ Քորի համար իվերմեկտինն օգտագործվում է երկու դոզայի ռեժիմով առաջին դոզան սպանում է ակտիվ տիզերը, բայց ոչ նրանց ձվերը։ Հաջորդ շաբաթվա ընթացքում ձվերը դուրս են գալիս, և երկրորդ չափաբաժինը սպանում է նոր դուրս եկած տիզերը։ Իվերմեկտինի երկու չափաբաժինների սխեման ունի նույն արդյունավետությունը, ինչ մեկ դեղաչափով պերմետրինի բուժմանը[4]։ Իվերմեկտինը, սակայն, ավելի արդյունավետ է, քան պերմետրինը, երբ օգտագործվում է էնդեմիկ քոսի զանգվածային բուժման մեջ։

Ծանր «կեղևավորված քոսի» դեպքում, որտեղ մակաբույծների բեռը սովորականից ավելի մեծ է, ԱՄՆ-ի հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնը (CDC) խորհուրդ է տալիս մինչև յոթ չափաբաժին իվերմեկտին մեկ ամսվա ընթացքում՝ տեղական հակամակաբույծի հետ միասին[4]։ Ոջիլները կարող են բուժվել բերանի խոռոչի իվերմեկտինով, իվերմեկտին լոսյոնով, որը կիրառվում է անմիջապես տուժած տարածքի վրա կամ տարբեր այլ միջատասպաններով[4][19]։ Իվերմեկտինը նաև օգտագործվում է ռոզացեայի և բլեֆարիտի բուժման համար․ երկուսն էլ կարող են առաջանալ կամ սրվել[20][21]։

Հակացուցումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իվերմեկտինի օգտագործման միակ բացարձակ հակացուցումը գերզգայունությունն է ակտիվ բաղադրիչի կամ դեղամիջոցի որևէ բաղադրիչի նկատմամբ[22][23]։ Հինգ տարեկանից փոքր երեխաների կամ 15 կիլոգրամից (33 ֆունտ)[24] պակաս կշռող երեխաների մոտ սահմանափակ տվյալներ կան իվերմեկտինի արդյունավետության կամ անվտանգության վերաբերյալ, թեև առկա տվյալները ցույց են տալիս մի քանի անբարենպաստ ազդեցություն։ Այնուամենայնիվ, Ամերիկյան մանկաբուժության ակադեմիան զգուշացնում է նման հիվանդների մոտ իվերմեկտինի օգտագործման դեմ, քանի որ արյունաուղեղային պատնեշը ավելի քիչ է զարգացած, և, հետևաբար, կարող է մեծանալ Կենտրոնական նյարդային համակարգի որոշակի կողմնակի ազդեցությունների ռիսկը, ինչպիսիք են էնցեֆալոպաթիան, ատաքսիան, կոմա կամ մահը[25]։ Ընտանեկան բժիշկների ամերիկյան ակադեմիան նաև խորհուրդ է տալիս չօգտագործել այս հիվանդների մոտ՝ հաշվի առնելով դեղերի անվտանգությունն ապացուցող բավարար տվյալների բացակայությունը[26]։ Իվերմեկտինն արտազատվում է կրծքի կաթում շատ ցածր կոնցենտրացիայով։ Անհասկանալի է մնում, թե արդյոք հղիության ընթացքում իվերմեկտինը անվտանգ է։

Կողմնակի ազդեցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կողմնակի ազդեցությունները, թեև հազվադեպ են, ներառում են ջերմություն, քոր և մաշկի ցան, երբ ընդունվում է բերանից[27], ինչպես նաև կարմիր աչքեր, չոր մաշկ և այրվող մաշկ, երբ արտաքին օգտագործումը գլխի ոջիլների համար է[28]։ Անհասկանալի է, թե արդյոք դեղը անվտանգ է հղիության ընթացքում օգտագործելու համար, բայց հավանաբար այն ընդունելի է կրծքով կերակրման ժամանակ օգտագործելու համար[29]։

Իվերմեկտինը համարվում է համեմատաբար զերծ թունավորությունից ստանդարտ չափաբաժիններով (մոտ 300 մկգ/կգ)[30]։ Իվերմեկտինի համար դեղերի անվտանգության թերթիկի տվյալների հիման վրա կողմնակի ազդեցությունները հազվադեպ են։ Այնուամենայնիվ, իվերմեկտինով բուժումից հետո լուրջ անբարենպաստ իրադարձություններն ավելի հաճախ են հանդիպում այն մարդկանց մոտ, ովքեր իրենց արյան մեջ թրթուրային ճիճուներ ունեն։ Նրանք, ովքեր ունեն ավելի քան 30,000 միկրոֆիլարիա մեկ միլիլիտր արյան մեջ, վտանգի են ենթարկում բորբոքման և մազանոթների խցանմանը՝ կապված միկրոֆիլարիայի արագ մահվան հետ՝ իվերմեկտինով բուժումից հետո։

Մտահոգիչներից մեկը մեծ չափաբաժիններից հետո նեյրոտոքսիկությունն է, որը կաթնասունների տեսակների մեծ մասում կարող է դրսևորվել որպես կենտրոնական նյարդային համակարգի դեպրեսիա, ատաքսիա, կոմա և նույնիսկ մահ[14], ինչպես կարելի է ակնկալել արգելակող քլորիդային ուղիների ուժեղացումից[31]։

Քանի որ դեղամիջոցները, որոնք արգելակում են CYP3A4 ֆերմենտը, հաճախ նաև արգելակում են P-գլիկոպրոտեինի փոխադրումը, արյան ուղեղի արգելքից դուրս կլանման մեծացման վտանգ կա, երբ իվերմեկտինը կիրառվում է այլ CYP3A4 ինհիբիտորների հետ միասին։ Այս դեղերը ներառում են ստատիններ, ՄԻԱՎ-ի պրոթեզերոնի ինհիբիտորներ, բազմաթիվ կալցիումի ալիքների արգելափակումներ, լիդոկաին, բենզոդիազեպիններ և գլյուկոկորտիկոիդներ, ինչպիսին է դեքսամետազոնը[32]։

Տիպիկ բուժման ընթացքում իվերմեկտինը կարող է առաջացնել ամինոտրանսֆերազների աննշան բարձրացում։ Հազվագյուտ դեպքերում այն կարող է առաջացնել կլինիկական թեթև լյարդի հիվանդություն[33]։

Դոզավորման և թունավորության միջակայքերի համատեքստ ապահովելու համար մկների մեջ իվերմեկտինի LD50-ը 25 մգ/կգ է (բանավոր) և 80 մգ/կգ շների մոտ, որը համապատասխանում է մարդուն համարժեք LD50 դոզայի, մոտավոր 2,02-43,24 մգ միջակայքին, որը շատ գերազանցում է FDA-ի կողմից հաստատված օգտագործման չափը (0,150-0,200 մգ/կգ մեկ դոզան, որը պետք է օգտագործվի հատուկ մակաբուծային վարակների դեպքում)[34]։ Թեև իվերմեկտինը նաև ուսումնասիրվել է COVID-19-ում օգտագործման համար, և թեև այն ունի SARS-CoV-2-ը արգելակելու որոշակի կարողություն, պարզվել է, որ 50% արգելակումը պահանջում է 7,0 մգ/կգ (կամ FDA-ի կողմից հաստատված առավելագույն դեղաչափը 35 անգամ), այնքան բարձր, որ համարվում է իվերմեկտինային թունավորում։ Չնայած անբավարար տվյալներին՝ ցույց տալու համար COVID-19-ում իվերմեկտինի որևէ անվտանգ և արդյունավետ դեղաչափի ռեժիմ, չափաբաժինները շատ ավելի են ընդունվել FDA-ի կողմից հաստատված դեղաչափից, ինչը հանգեցնում է CDC-ին նախազգուշացում տալու չափից մեծ դոզայի ախտանիշների մասին, ներառյալ սրտխառնոց, փսխում, փորլուծություն, հիպոթենզիա, գիտակցության մակարդակի նվազում, շփոթություն, մշուշոտ տեսողություն, տեսողական հալյուցինացիաներ, համակարգման և հավասարակշռության կորուստ, նոպաներ, կոմա և մահ։ CDC-ն խորհուրդ է տալիս չօգտագործել անասունների համար նախատեսված չափաբաժիններ կամ արտաքին օգտագործման համար նախատեսված չափաբաժիններ և զգուշացնում է, որ իվերմեկտին պարունակող արտադրանքի չարաշահման աճը հանգեցնում է վնասակար չափից մեծ դոզաների ավելացմանը[35]։

Դեղաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իվերմեկտինի մոլեկուլները փոխազդում են հարևան ստորաբաժանումների տրանսմեմբրանային տիրույթների կողմից ձևավորված կապող գրպանի հետ՝ «կողպելով» ընկալիչն ակտիվացված (բաց) ձևով, ինչը թույլ է տալիս քլորիդ իոնների (Cl-) անսահմանափակ անցումը բջիջ: (Պլազմային թաղանթը ներկայացված է կապույտ-վարդագույն գրադիենտով):

Ազդեցության մեխանիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իվերմեկտինը և հարակից դեղամիջոցները ազդում են հելմինտների և միջատների նյարդային և մկանային ֆունկցիաների վրա։ Դեղը կապվում է գլյուտամատով փակված քլորիդային ուղիների հետ, որոնք բնորոշ են անողնաշարավորների նյարդային և մկանային բջիջներին։ Կապակցումը բացում է ալիքներ, ինչը մեծացնում է քլորիդ իոնների հոսքը և հիպերբևեռացնում է բջջային թաղանթները՝ կաթվածահար անելով և սպանելով անողնաշարավորներին։ Իվերմեկտինը անվտանգ է կաթնասունների մոտ (սովորական թերապևտիկ չափաբաժիններով, որոնք օգտագործվում են մակաբուծական վարակների բուժման համար), քանի որ կաթնասունների մոտ գլյուտամատով փակված քլորիդային ուղիները հայտնաբերվում են միայն ուղեղում և ողնուղեղում,ինչպես նաև քիչ հավանական է, որ կապվի այլ փակ լիգանների հետ[36]։

Ֆարմակոկինետիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իվերմեկտինը կարող է տրվել արտաքին, ներքին կամ ներարկման միջոցով։ Այն գրեթե չի հատում կաթնասունների արյունաուղեղային պատնեշը P-գլիկոպրոտեինի առկայության պատճառով (MDR1 գենի մուտացիան ազդում է այս սպիտակուցի ֆունկցիայի վրա)։ Քրոսովերը դեռևս կարող է նշանակալից դառնալ, եթե իվերմեկտինը կիրառվի բարձր չափաբաժիններով, որի դեպքում ուղեղի մակարդակը հասնում է առավելագույնին 2-5 ժամ հետո։ Ի տարբերություն կաթնասունների՝ կրիաների մոտ իվերմեկտինը կարող է անցնել արյունաուղեղային պատնեշը, որը հաճախ մահացու է լինում[36]։

Քիմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆերմենտացիայի արդյունքում ստացված ավերմեկտինները քիմիական մեկնարկային կետն են իվերմեկտինի ստացման համար։

Ստրեպտոմիցինի ավերմեկտինի խմորումից ստացվում են ութ սերտորեն կապված ավերմեկտինի հոմոլոգներ, որոնցից B1a և B1b-ը կազմում են մեկուսացված արտադրանքի հիմնական մասը։ Առանձին քիմիական քայլով խառնուրդը հիդրոգենացվում է, որպեսզի ստացվի իվերմեկտին, որը մոտավորապես 80:20 հարաբերակցությամբ երկու 22,23-դիհիդրոավերմեկտին միացությունների խառնուրդ է[37][38]։

Իվերմեկտինը մակրոցիկլային լակտոն է[39]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միացությունների ավերմեկտինների ընտանիքը հայտնաբերել են Սատոշի Օմուրան՝ Կիտազատոյի համալսարանից և Ուիլյամ Քեմփբելը Մարկից։ 1970 թվականին Օմուրան Ճապոնիայի Հոնսյու քաղաքի հարավ-արևելյան ափին գտնվող գոլֆի դաշտի մոտ անտառային հողից առանձնացրեց ստրեպտոմիցինի ավերմիտիլիսի մի շտամ։ Օմուրան բակտերիաներն ուղարկեց Ուիլյամ Քեմփբելին, ով ցույց տվեց, որ բակտերիալ մշակույթը կարող է բուժել կլոր որդով վարակված մկներին։ Քեմփբելը մեկուսացրեց ակտիվ միացությունները բակտերիաների կուլտուրայից՝ անվանելով դրանք «ավերմեկտիններ», իսկ ստեպտոմիցինի ավերմիտիլիսի բակտերիան՝ մկները որդերից մաքրելու միացությունների ունակության համար (լատիներեն՝ «առանց», vermis «ճիճուներ»)։ Տարբեր ավերմեկտիններից Քեմփբելի խումբը պարզել է, որ «ավերմեկտին B1» միացությունն ամենաարդյունավետն է, երբ ընդունվում է արտաքին։ Նրանք սինթեզեցին ավերմեկտին B1-ի ձևափոխված ձևերը՝ բարելավելու նրա դեղագործական հատկությունները, ի վերջո ընտրելով առնվազն 80% 22,23-դիհիդրոավերմեկտին B1a և մինչև 20% 22,23-դիհիդրոավերմեկտին B1b խառնուրդ, որը նրանք անվանեցին «իվերմեկտին»[40]։

Իվերմեկտինի հայտնաբերումը նկարագրվել է որպես «շանսի և ընտրության» համադրություն։ Մարկը փնտրում էր լայն սպեկտրի հակահելմինտիկ միջոց, որն իսկապես իվերմեկտինն է։ Այնուամենայնիվ, Քեմփբելը նշել է, որ իրենք «...նաև գտել են լայն սպեկտրի գործակալ էկտոպարազիտային միջատների և տիզերի դեմ պայքարի համար»[41]։

Մարկը սկսեց իվերմեկտինի վաճառքը որպես անասնաբուժական հակամակաբույծ միջոց 1981 թվականին։ Մինչև 1986 թվականը իվերմեկտինը գրանցված էր օգտագործման համար 46 երկրներում և զանգվածաբար օգտագործվում էր խոշոր եղջերավոր անասունների, ոչխարների և այլ կենդանիների համար[42]։ 1980-ականների վերջին իվերմեկտինը աշխարհում ամենավաճառվող անասնաբուժական դեղամիջոցն էր։ Հետևելով անասնաբուժական հակամակաբույծի իր ճնշող հաջողություններին՝ Մարկի մեկ այլ գիտնական՝ Մոհամեդ Ազիզը, համագործակցեց Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հետ՝ մարդկանց մոտ օնխոցերցիայի դեմ իվերմեկտինի անվտանգությունն ու արդյունավետությունը փորձարկելու համար։ Նրանք գտան, որ այն շատ անվտանգ և արդյունավետ է, ինչը դրդեց Մարկին 1987 թվականին Ֆրանսիայում գրանցել իվերմեկտինը մարդկային օգտագործման համար։ Մեկ տարի անց Մարկի գործադիր տնօրեն Ռոյ Վագելոսը համաձայնեց, որ Մարկը կնվիրի ամբողջ իվերմեկտինը, որն անհրաժեշտ է գետերի կուրությունը վերացնելու համար։ 1998 թվականին այս նվիրատվությունը ընդլայնվեց՝ ներառելով իվերմեկտին, որն օգտագործվում է լիմֆատիկ ֆիլարիազի բուժման համար։

Իվերմեկտինը ստացել է «հրաշք դեղամիջոց» տիտղոսը նեմատոդների և հոդվածոտանիների մակաբույծների բուժման համար։ Իվերմեկտինը ապահով կերպով օգտագործվել է միլիոնավոր մարդկանց կողմից գետային կուրության և լիմֆատիկ ֆիլարիազի բուժման համար։

Ֆիզիոլոգիայի և բժշկության բնագավառում 2015 թվականի Նոբելյան մրցանակի կեսը համատեղ շնորհվել է Քեմփբելին և Ումուրային՝ ավերմեկտինի հայտնաբերման համար, որի ածանցյալներն արմատապես նվազեցրել են գետային կուրության և ավշային ֆիլարիազի դեպքերը, ինչպես նաև ցույց են տվել արդյունավետություն մակաբույծների աճող թվի դեմ հիվանդություններ[43]։

Հասարակություն և մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

COVID-19 ապատեղեկատվություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

COVID-19 համաճարակի սկզբում լաբորատոր հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ իվերմեկտինը կարող է դեր ունենալ COVID-19-ի կանխարգելման կամ բուժման գործում։ Առցանց ապատեղեկատվական արշավները և քարոզչությունը խթանեցին թմրանյութի հեղինակությունը հանրության շրջանում։ Մինչ գիտնականներն ու բժիշկները թերահավատ էին, որոշ երկրներ ընդունեցին իվերմեկտինը որպես համաճարակի վերահսկման իրենց ջանքերի մաս։ Որոշ մարդիկ, առանց դեղատոմսի օգտագործելու իվերմեկտինի հուսահատ, անասնաբուժական պատրաստուկներ էին ընդունում, ինչը հանգեցրեց կենդանիների բուժման համար իվերմեկտինի պաշարների պակասի։ FDA-ն արձագանքել է այս իրավիճակին՝ թվիթում ասելով «Դու ձի չես»՝ ուշադրություն հրավիրելու խնդրի վրա։

Հետագա հետազոտությունները չկարողացան հաստատել իվերմեկտինի օգտակարությունը COVID-19-ի համար, և 2021 թվականին պարզվեց, որ օգուտը ցույց տվող ուսումնասիրություններից շատերը թերի էին, ապակողմնորոշիչ կամ խարդախ[44]։ Այնուամենայնիվ, իվերմեկտինի մասին ապատեղեկատվությունը շարունակում էր տարածվել սոցիալական ցանցերում, և դեղամիջոցը շարունակում էր մնալ հակապատվաստումների և դավադրության տեսության տեսաբանների հայտնի պատճառ։

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1987թվականին Մարկի առաջարկած սկզբնական գինը բուժման արժույթն էր, որն անհասանելի էր այն հիվանդների համար, ովքեր ամենից շատ իվերմեկտինի կարիք ունեին։ 1988 թվականից ի վեր ընկերությունը միլիոնավոր բուժումներ է նվիրաբերել ավելի քան 30 երկրներում։ 1995-ից մինչև 2010 թվականները, օգտագործելով նվիրաբերված իվերմեկտինը՝ գետերի կուրությունը կանխելու համար, ծրագիրը գնահատվում է, որ կանխել է յոթ միլիոն տարվա հաշմանդամությունը[45]։

Իվերմեկտինը համարվում է էժան դեղամիջոց։ 2019 թվականի դրությամբ ԱՄՆ-ում իվերմեկտինի հաբերը (Ստրոմեկտոլ) երեխաների մոտ ոջիլների բուժման ամենաթանկ տարբերակն էր, մինչդեռ իվերմեկտինի լոսյոնը, արժեր մոտ 120 մլ (4 US ֆլ ունցիա)[46]։

2019 թվականի դրությամբ քոսի և ոջիլների բուժման ծախսարդյունավետությունը իվերմեկտինով չի ուսումնասիրվել։

Բրենդային անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իվերմեկտինը վաճառվում է Միացյալ Նահանգներում Heartgard, Sklice և Stromectol ֆիրմային անվանումներով[47], Merial Animal Health-ի կողմից, Iver-DT-ը՝ Նեպալում՝ Alive Pharmaceutical-ի և Ivexterm Մեքսիկայում՝ Valeant Pharmaceuticals International-ի կողմից[48]։ Հարավարևելյան Ասիայում այն վաճառվում է Delta Pharma Ltd-ի կողմից։ Scabo 6 ապրանքանիշով։ Ռոզացեայի բուժման դեղամիջոցը վաճառվում է Soolantra ապրանքանիշով[49]։ Մշակման ընթացքում Մարկը ստացել է MK-933 ծածկագիրը[50]։

Հետազոտություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մակաբուծական հիվանդություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իվերմեկտինը հետազոտվել է լաբորատոր կենդանիների մոտ՝ որպես տրիխինոզի բուժման հնարավոր միջոց[17]։

Արևադարձային հիվանդություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իվերմեկտինը ուսումնասիրվել է որպես պոտենցիալ հակավիրուսային միջոց չիկունգունիայի և դեղին տենդի դեմ։ Չիկունգունյայում, որպես հակավիրուսային միջոց, իվերմեկտինը ցույց տվեց անվտանգության լայն սահմանագիծ[51]։

Իվերմեկտինը նույնպես հետաքրքրություն է ներկայացնում մալարիայի կանխարգելման հարցում, քանի որ այն թունավոր է ինչպես մալարիայի պլազմոդիումի, այնպես էլ այն կրող մոծակների համար։ Մալարիայի մակաբույծների վրա անմիջական ազդեցություն չի կարող դրսևորվել կամավորների փորձնական վարակման դեպքում պլազմոդիումով։ Մալարիայի դեմ պայքարի համար անհրաժեշտ ավելի բարձր չափաբաժիններով իվերմեկտինի օգտագործումը, հավանաբար, անվտանգ է, թեև դեռևս չեն իրականացվել խոշոր կլինիկական փորձարկումներ՝ վերջնականապես հաստատելու իվերմեկտինի արդյունավետությունը կամ անվտանգությունը մալարիայի պրոֆիլակտիկայի կամ բուժման համար[30]։ Իվերմեկտինով պոպուլյացիայի զանգվածային դեղերի ընդունումը նեմատոդներով վարակվելու և կանխարգելելու համար արդյունավետ է մալարիա կրող մոծակներին վերացնելու և դրանով իսկ նվազեցնելով մալարիայի մնացորդային մակաբույծներով վարակումը։

Իվերմեկտինի այլընտրանքներից մեկը մոքսիդեկտինն է, որը հաստատվել է Սննդի և դեղերի վարչության կողմից գետային կուրություն ունեցող մարդկանց օգտագործման համար։ Մոքսիդեկտինը ավելի երկար կիսատ կյանք ունի, քան իվերմեկտինը, և ի վերջո կարող է փոխարինել իվերմեկտինին, քանի որ այն ավելի հզոր միկրոֆիլարիցիդ է, սակայն անհրաժեշտ է լրացուցիչ կլինիկական փորձարկումներ՝ երկարաժամկետ հսկողությամբ՝ գնահատելու համար, թե արդյոք մոքսիդեկտինը անվտանգ է և արդյունավետ բուժման համար՝ պտղաբեր պոտենցիալ ունեցող երեխաների և կանանց մոտ նեմատոդային վարակը։

Կան նախնական ապացույցներ, որ իվերմեկտինը սպանում է բոկոտիկներին՝ որպես վնասատուների ինտեգրված կառավարման մաս՝ վնասատուների վարակման համար[16][52]։ Այնուամենայնիվ, նման օգտագործումը կարող է պահանջել երկարատև բուժման կուրս, որն անվտանգ չէ[53]։

COVID-19[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

COVID-19 համաճարակի ժամանակ իվերմեկտինը հետազոտվել է COVID-19-ի կանխարգելման և բուժման մեջ հնարավոր օգտակարության համար, սակայն օգուտի լավ ապացույց չի գտնվել։

Անասնաբուժություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իվերմեկտինը սովորաբար օգտագործվում է կենդանիների ստամոքս-աղիքային տրակտում մակաբույծ որդերը վերահսկելու համար։ Այս մակաբույծները սովորաբար մտնում են կենդանու մեջ, երբ նա արածեցնում է, անցնում է աղիքները և նստում և հասունանում աղիներում, որից հետո նրանք արտադրում են ձվեր, որոնք թողնում են կենդանուն նրա արտաթորանքով և կարող են ներխուժել նոր արոտավայրեր։ Իվերմեկտինը արդյունավետ է միայն այս մակաբույծներից մի քանիսին ոչնչացնելու համար, ինչը պայմանավորված է հակահելմինտիկ դիմադրության աճով[54]։ Այս դիմադրողականությունը առաջացել է վերջին 40 տարիների ընթացքում նույն հակահելմինտիկ դեղամիջոցների համառ օգտագործումից[55]։

Շների մոտ իվերմեկտինը սովորաբար օգտագործվում է սրտային ճիճուների կանխարգելման համար[56]։ P-գլիցոպրոտոինի գենի (MDR1) արատներով շները, հաճախ կոլիի նման հովիվ շները, կարող են խիստ թունավորվել իվերմեկտինով։ Մնեմոնիկ «սպիտակ ոտքեր, մի բուժիր» արտահայտությունը վերաբերում է շոտլանդական կոլիներին, որոնք խոցելի են իվերմեկտինի նկատմամբ։ Շների որոշ այլ ցեղատեսակներ (հատկապես կոպիտ կոլի, սահուն կոլի, շեթլանդական հովիվ և ավստրալիական հովիվ) նույնպես ունեն MDR1 գենի մուտացիայի բարձր հաճախականություն (P-գլիցոպրոտեինի կոդավորումը) և զգայուն են թունավոր ազդեցությունների նկատմամբ[57]։ Կլինիկական ապացույցները ցույց են տալիս, որ կատուները ենթակա են իվերմեկտինի թունավորության։ Հասանելի է 0.01% իվերմեկտինի արդիական պատրաստուկ՝ կատուների մոտ ականջի բիծի բուժման համար։

Իվերմեկտինը երբեմն օգտագործվում է որպես ակարիցիդ սողունների մոտ՝ կա՛մ որպես ներարկում, կա՛մ որպես նոսրացված։ Թեև որոշ դեպքերում սա լավ է աշխատում, սակայն պետք է զգույշ լինել, քանի որ սողունների որոշ տեսակներ շատ զգայուն են իվերմեկտինի նկատմամբ։ Կրիաների մեջ օգտագործումը հատկապես հակացուցված է[58]։

Իվերմեկտինի հականեմատոդային գործողության հատկանիշը նրա հզորությունն է. օրինակ, շների մոտ դիրոֆիլարիա իմիտիտի դեմ պայքարելու համար իվերմեկտինն արդյունավետ է 0,001 միլիգրամ մարմնի քաշի համար 0,001 միլիգրամով, երբ ընդունվում է բանավոր[40]։

Շների համար միջատասպան սպինոսադը կարող է ազդեցություն ունենալ իվերմեկտինի թունավորության բարձրացման վրա[59][60]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Papich, Mark G. (2015 թ․ նոյեմբերի 6). Saunders Handbook of Veterinary Drugs - E-Book: Saunders Handbook of Veterinary Drugs - E-Book (անգլերեն). Elsevier Health Sciences. ISBN 978-0-323-24486-2.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 «Ivermectin Monograph for Professionals - Drugs.com». web.archive.org. 2016 թ․ հունվարի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  3. ↑ Sneader, Walter (2005 թ․ հոկտեմբերի 31). Drug Discovery: A History (անգլերեն). John Wiley & Sons. ISBN 978-0-470-01552-0.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 «Centers for Disease Control and Prevention» (անգլերեն). 2023 թ․ հուլիսի 26. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  5. ↑ «Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 «World Health Organization» (անգլերեն). 2023 թ․ օգոստոսի 15. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  7. ↑ «Ivermectin - Drug Usage Statistics, ClinCalc DrugStats Database». clincalc.com. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  8. ↑ «Drugs@FDA: FDA-Approved Drugs». www.accessdata.fda.gov (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  9. ↑ «Drugs@FDA: FDA-Approved Drugs». www.accessdata.fda.gov (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  10. ↑ Evershed, Nick; McGowan, Michael; Ball, Andy. «Anatomy of a conspiracy theory: how misinformation travels on Facebook». the Guardian (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  11. ↑ Washington, District of Columbia 1800 I. Street NW; Dc 20006. «PolitiFact - Fact-checking claim about the use of ivermectin to treat COVID-19». @politifact (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 17-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 EMA (2021 թ․ մարտի 19). «EMA advises against use of ivermectin for the prevention or treatment COVID-19 outside randomised clinical trials». European Medicines Agency (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  13. ↑ Garegnani, Luis Ignacio; Madrid, Eva; Meza, Nicolás (2022 թ․ հունիսի 1). «Misleading clinical evidence and systematic reviews on ivermectin for COVID-19». BMJ Evidence-Based Medicine (անգլերեն). 27 (3): 156–158. doi:10.1136/bmjebm-2021-111678. ISSN 2515-446X. PMID 33888547.
  14. ↑ 14,0 14,1 Commissioner, Office of the (2022 թ․ հունվարի 13). «Why You Should Not Use Ivermectin to Treat or Prevent COVID-19». FDA (անգլերեն).
  15. ↑ «WHO advises that ivermectin only be used to treat COVID-19 within clinical trials». www.who.int (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  16. ↑ 16,0 16,1 Crump, Andy (2017-05). «Ivermectin: enigmatic multifaceted 'wonder' drug continues to surprise and exceed expectations». The Journal of Antibiotics (անգլերեն). 70 (5): 495–505. doi:10.1038/ja.2017.11. ISSN 1881-1469.
  17. ↑ 17,0 17,1 Ashour, Dalia S. (2019 թ․ օգոստոսի 1). «Ivermectin: From theory to clinical application». International Journal of Antimicrobial Agents. 54 (2): 134–142. doi:10.1016/j.ijantimicag.2019.05.003. ISSN 0924-8579.
  18. ↑ «Onchocerciasis (river blindness)». www.who.int (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  19. ↑ Gunning, Karen; Kiraly, Bernadette; Pippitt, Karly (2019 թ․ մայիսի 15). «Lice and Scabies: Treatment Update». American Family Physician. 99 (10): 635–642. ISSN 1532-0650. PMID 31083883.
  20. ↑ van Zuuren, Esther J. (2017 թ․ նոյեմբերի 2). Solomon, Caren G. (ed.). «Rosacea». New England Journal of Medicine (անգլերեն). 377 (18): 1754–1764. doi:10.1056/NEJMcp1506630. ISSN 0028-4793.
  21. ↑ Elston, Carly A.; Elston, Dirk M. (2014 թ․ նոյեմբերի 1). «Demodex mites». Clinics in Dermatology. Red Face Revisited: II. 32 (6): 739–743. doi:10.1016/j.clindermatol.2014.02.012. ISSN 0738-081X.
  22. ↑ «Ivermectin (PIM 292)». inchem.org. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  23. ↑ «Stromectol (ivermectin) dose, indications, adverse effects, interactions... from PDR.net». www.pdr.net (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  24. ↑ Dourmishev, Assen L.; Dourmishev, Lyubomir A.; Schwartz, Robert A. (2005). «Ivermectin: pharmacology and application in dermatology». International Journal of Dermatology. 44 (12): 981. ISSN 0011-9059.
  25. ↑ publications.aap.org https://publications.aap.org/pediatriccare/drug-monograph/18/6030?autologincheck=redirected. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 17-ին. {{cite web}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
  26. ↑ Fawcett, Robert S. (2003 թ․ սեպտեմբերի 15). «Ivermectin Use in Scabies». American Family Physician (ամերիկյան անգլերեն). 68 (6): 1089–1092.
  27. ↑ https://www.facebook.com/Drugscom. «Ivermectin (Systemic) Monograph for Professionals». Drugs.com (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին. {{cite web}}: |last= has generic name (օգնություն); External link in |last= (օգնություն)
  28. ↑ https://www.facebook.com/Drugscom. «Ivermectin (Topical) Monograph for Professionals». Drugs.com (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին. {{cite web}}: |last= has generic name (օգնություն); External link in |last= (օգնություն)
  29. ↑ https://www.facebook.com/Drugscom. «Ivermectin use while Breastfeeding». Drugs.com (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին. {{cite web}}: |last= has generic name (օգնություն); External link in |last= (օգնություն)
  30. ↑ 30,0 30,1 academic.oup.com https://academic.oup.com/jac/article/75/4/827/5710696?login=false. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին. {{cite web}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
  31. ↑ El-Saber Batiha, Gaber; Alqahtani, Ali; Ilesanmi, Omotayo B.; Saati, Abdullah A.; El-Mleeh, Amany; Hetta, Helal F.; Magdy Beshbishy, Amany (2020-08). «Avermectin Derivatives, Pharmacokinetics, Therapeutic and Toxic Dosages, Mechanism of Action, and Their Biological Effects». Pharmaceuticals (անգլերեն). 13 (8): 196. doi:10.3390/ph13080196. ISSN 1424-8247.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  32. ↑ Brunton, Laurence L.; Goodman, Louis Sanford; Gilman, Alfred; Goodman, Louis Sanford, eds. (2006). Goodman & Gilman's the pharmacological basis of therapeutics (11. ed ed.). New York: McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-142280-2. {{cite book}}: |edition= has extra text (օգնություն)
  33. ↑ Ivermectin. Bethesda (MD): National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. 2012. PMID 31644227.
  34. ↑ «DailyMed - STROMECTOL- ivermectin tablet». dailymed.nlm.nih.gov. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  35. ↑ «HAN Archive - 00449 | Health Alert Network (HAN)». emergency.cdc.gov (ամերիկյան անգլերեն). 2021 թ․ սեպտեմբերի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 6-ին. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  36. ↑ 36,0 36,1 «PubMed» (անգլերեն). 2023 թ․ հուլիսի 27. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  37. ↑ Lasota, J A; Dybas, R A (1991-01). «Avermectins, A Novel Class of Compounds: Implications for Use in Arthropod Pest Control». Annual Review of Entomology (անգլերեն). 36 (1): 91–117. doi:10.1146/annurev.en.36.010191.000515. ISSN 0066-4170.
  38. ↑ Jansson, R. K.; Dybas, R. A. (1998). Ishaaya, Isaac; Degheele, Danny (eds.). Avermectins: Biochemical Mode of Action, Biological Activity and Agricultural Importance. Applied Agriculture (անգլերեն). Berlin, Heidelberg: Springer. էջեր 152–170. doi:10.1007/978-3-662-03565-8_9. ISBN 978-3-662-03565-8.
  39. ↑ Campbell, W. C. (1985 թ․ հուլիսի 1). «Ivermectin: An update». Parasitology Today. 1 (1): 10–16. doi:10.1016/0169-4758(85)90100-0. ISSN 0169-4758.
  40. ↑ 40,0 40,1 Campbell, W. C.; Fisher, M. H.; Stapley, E. O.; Albers-Schonberg, G.; Jacob, T. A. (1983 թ․ օգոստոսի 1). «Ivermectin: A Potent New Antiparasitic Agent». Science. 221: 823–828. doi:10.1126/science.6308762. ISSN 0036-8075.
  41. ↑ academic.oup.com https://academic.oup.com/ilarjournal/article/46/4/352/656811?login=false. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին. {{cite web}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
  42. ↑ Õmura, Satoshi; Crump, Andy (2004-12). «The life and times of ivermectin — a success story». Nature Reviews Microbiology (անգլերեն). 2 (12): 984–989. doi:10.1038/nrmicro1048. ISSN 1740-1534.
  43. ↑ «The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2015». NobelPrize.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  44. ↑ Lawrence, Jack M.; Meyerowitz-Katz, Gideon; Heathers, James A. J.; Brown, Nicholas J. L.; Sheldrick, Kyle A. (2021-11). «The lesson of ivermectin: meta-analyses based on summary data alone are inherently unreliable». Nature Medicine (անգլերեն). 27 (11): 1853–1854. doi:10.1038/s41591-021-01535-y. ISSN 1546-170X.
  45. ↑ Omaswa, Francis; Crisp, Nigel (2014 թ․ օգոստոսի 28). African Health Leaders: Making Change and Claiming the Future (անգլերեն). OUP Oxford. ISBN 978-0-19-100841-2.
  46. ↑ Kliegman, Robert M.; III, Joseph W. St Geme (2019 թ․ ապրիլի 1). Nelson Textbook of Pediatrics E-Book (անգլերեն). Elsevier Health Sciences. ISBN 978-0-323-56888-3.
  47. ↑ «These highlights do not include all the information needed to use SKLICE® Lotion safely and effectively. See full prescribing information for SKLICE Lotion. SKLICE (ivermectin) Lotion, 0.5%, for topical use Initial U.S. Approval: 1996». dailymed.nlm.nih.gov. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  48. ↑ Adhikari, Santosh (2014 թ․ մայիսի 27). «ALIVE PHARMACEUTICAL (P) LTD.: Iver-DT». ALIVE PHARMACEUTICAL (P) LTD. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  49. ↑ «DailyMed - SOOLANTRA- ivermectin cream». dailymed.nlm.nih.gov. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  50. ↑ academic.oup.com https://academic.oup.com/trstmh/article-abstract/79/6/797/1875533?redirectedFrom=fulltext&login=false. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին. {{cite web}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
  51. ↑ Varghese, Finny S.; Kaukinen, Pasi; Gläsker, Sabine; Bespalov, Maxim; Hanski, Leena; Wennerberg, Krister; Kümmerer, Beate M.; Ahola, Tero (2016 թ․ փետրվարի 1). «Discovery of berberine, abamectin and ivermectin as antivirals against chikungunya and other alphaviruses». Antiviral Research. 126: 117–124. doi:10.1016/j.antiviral.2015.12.012. ISSN 0166-3542.
  52. ↑ «The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2015». NobelPrize.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  53. ↑ Lebwohl, Mark G.; Heymann, Warren R.; Berth-Jones, John; Coulson, Ian (2017 թ․ սեպտեմբերի 19). Treatment of Skin Disease E-Book: Comprehensive Therapeutic Strategies (անգլերեն). Elsevier Health Sciences. ISBN 978-0-7020-6913-0.
  54. ↑ «Veterinary parasitology» (անգլերեն). 2023 թ․ հունվարի 27. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  55. ↑ Geurden, Thomas; Chartier, Christophe; Fanke, Jane; di Regalbono, Antonio Frangipane; Traversa, Donato; von Samson-Himmelstjerna, Georg; Demeler, Janina; Vanimisetti, Hima Bindu; Bartram, David J. (2015 թ․ դեկտեմբերի 1). «Anthelmintic resistance to ivermectin and moxidectin in gastrointestinal nematodes of cattle in Europe». International Journal for Parasitology: Drugs and Drug Resistance. 5 (3): 163–171. doi:10.1016/j.ijpddr.2015.08.001. ISSN 2211-3207.
  56. ↑ Papich, Mark G. (2016 թ․ հունվարի 1). Papich, Mark G. (ed.). Ivermectin. St. Louis: W.B. Saunders. էջեր 420–423. ISBN 978-0-323-24485-5.
  57. ↑ «Program in Individualized Medicine | Washington State University» (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  58. ↑ Klingenberg, Roger J. (2007). Understanding reptile parasites: from the experts at Advanced Vivarium Systems (2. ed ed.). Irvine, Calif: Advanced Vivarium Systems. ISBN 978-1-882770-90-8. {{cite book}}: |edition= has extra text (օգնություն)
  59. ↑ «Comfortis™». dailymed.nlm.nih.gov. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  60. ↑ «COMFORTIS® and ivermectin interaction Safety Warning Notification». web.archive.org. 2009 թ․ օգոստոսի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 18-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իվերմեկտին» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
LCCN: sh85069082 · Microsoft: 2777499811
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Իվերմեկտին&oldid=9745834» էջից