Դեղին տենդ

Դեղին տենդ;
Տեսակ	հիվանդություն և վարակիչ հիվանդություն
Ենթադաս	մաշկի հազվագյուտ հիվանդություն, arbovirosis?, Մաշկային վարակ, flavivirus infectious disease? և վիրուսային հիվանդություն
Պատճառ	դեղին տենդի հարուցիչ
Բուն պատճառ	C35547 և C35547
Փոխանցման ձև	մոծակների միջոցով փոխանցվող, Sabethes? և Haemagogus?
Հիվանդության ախտանշաններ	տենդ, Դանդաղասրտություն, հոգնածություն, գլխացավ, փսխում և cyanosis?
Բժշկական մասնագիտություն	վարակաբանություն
Հիվանդությունների բազա	14203
MedlinePlus	001365
eMedicine	232244
MeSHID	D015004 և D015004
Disease Ontology	DOID:9682, DOID:2947 և DOID:9682
NCI Thesaurus	C35547 և C35547
	Yellow fever Վիքիպահեստում

Դեղին տենդը, պատմականորեն հայտնի որպես դեղին ժանտախտ,^[7] սուր վիրուսային հիվանդություն է։^[8] Դեպքերի մեծ մասում՝ ախտանշանների թվում են տենդը, դողերոցքը, ախորժակի կորուստը, սրտխառնոցը, մկանային ցավը մասնակիորեն մեջքի հատվածում, և գլխացավերը։^[8] Հատկանշական է, որ ախտանշանները բարելավվեն հինգ օրվա ընթացքում։^[8] Որոշ մարդկանց մոտ բարելավման օրվա ընթացքում, տենդը վերսկսվում է, առաջանում է որովայնային ցավ, և լյարդին հասցված վնասը սկսում է հանգեցնել դեղին մաշկ։^[8] Եթե դա տեղի է ունենում, ապա մեծանում է նաև արնահոսության և երիկամների հետ խնդիրների վտանգը։^[8]

Պատճառը և ախտորոշումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիվանդությունը առաջանում է դեղին տենդի վիրուսի հետևանքով և տարածվում է իգական սեռի մոծակի խայթոցից^[8] Այն վարակում է միայն մարդկանց, այլ պրիմատների, և մոծակների որոշակի տեսակների։^[8] Քաղաքներում՝ այն հիմնականում տարածվում է Aedes aegypti ցեղատեսակի մոծակների կողմից։^[8] Վարակը հանդիսանում է Flavivirus գենի ՌՆԹ վիրուս։^[9] Տվյալ հիվանդությունը դժվար է տարբերակել այլ հիվանդություններից, հատկապես վաղ շրջանում։^[8] Կասկածյալ դեպքը հաստատելու համար՝ պահանջվում է կատարել պոլիմերազային շղթայական ռեակցիայի մեթոդով արյան նմուշի զննություն։^[10]։

Լինում են 2 ձևի՝ քաղաքային, երբ մոծակները վարակը հիվանդ մարդուց փոխանցում են առողջին, և ջունգլիների, երբ մոծակները վարակը փոխանցում են հիվանդ կապիկներից առողջ կապիկներին և մարդկանց։ Հիվանդության գաղտնի շրջանը 3-6 օր է։ Սկսվում է ջերմության բարձրացումով՝ 39-40 °C, առաջանում են գլխացավ և մկանացավ, օրգանիզմի հյուսվածքների դեղնություն, արյունազեղումներ։ Հիվանդությունից հետո առաջանում է իմունիտետ։ Բուժումը՝ ախտանշանային։ Կանխարգելումը՝ մոծակների ոչնչացում, մարդկանց վակցինացում։

Կանխարգելում, Բուժում և Կանխատեսում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գոյություն ունի անվտանգ և արդյունավետ պատվաստանյութ դեղին տենդի դեմ, և որոշ երկրներ պահանջում են, որպեսզի զբոսաշրջիկները պատվաստվեն։^[8] Վարակը կանխելու այլ միջոցների թվում է այն փոխանցող մոծակների պոպուլյացիայի նվազեցումը։^[8] Այն շրջաններում, որտեղ հատկանշական է դեղին տենդը, իսկ դրա դեմ պատվաստումը ոչ բնորոշ՝ շատ կարևոր է դեպքերի վաղ ախտորոշումը և բնակչության մեծ զանգվածների իմունիզացիան (անընկալացումը)՝ համաճարակները կանխելու նպատակով։^[8] Վարակվելու պահից, հիվանդության կառավարման ընթացքը ախտանշական է, և չկա վիրուսի դեմ պայքարելու որևէ հատկանշական արդյունավետ միջոց։^[8] Հիվանդության ծանր տեսակի առկայության դեպքում՝ մարդկանց գրեթե կեսի շրջանում հիվանդությունը դառնում է մահվան պատճառ՝ այն չբուժելու հետևանքով։^[8]

Համաճարակաբանություն և պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յուրաքանչյուր տարի դեղին տենդը հարուցում է մոտ 200,000 վարակման և 30,000 մահացության դեպք,^[8] որից գրեթե 90%-ը տեղի է ունենում Աֆրիկյան երկրներում^[10] Մոտ մեկ միլիարդ մարդ է բնակվում աշխարհի այն մասում, որտեղ այդ հիվանդությունը հատկանշական է։^[8] Այն բնորոշ է Հարավային Ամերիկայի և Աֆրիկայի արևադարձային շրջաններում, սակայն ոչ Ասիայում։^[8]^[11]։ 1980-ականներից ի վեր, դեղին տենդի դեպքերի քանակը մեծանում է^[8]^[12]։ Համարվում է, որ դա տեղի է ունենում անընկալունակ մարդկանց քանակի նվազման, քաղաքում բնակվող մարդկանց քանակի մեծացման, մարդկանց հաճախակի տեղաշարժերի, և փոփոխվող կլիմայական պայմաններիհետևանքով^[8] Հիվանդությունը սկիզբ է առել Աֆրիկայում, որտեղից այն տարածվել է Հարավային Ամերիկա 17-րդ դարում ստրկավաճառության միջոցով։^[7]։ 17-րդ դարից ի վեր, հիվանդության մի քանի մեծսուր բռնկումներ տեղի են ունեցել Ամերիկայում, Աֆրիկայում և Եվրոպայում^[7] 18-րդ և 19-րդ դարերում դեղին տենդը դիտվել է որպես վարակիչ հիվանդությունների մեջ ամենավտանգավորներից մեկը։^[7] Դեղին տենդը առաջին հայտնաբերված մարդկային վիրուսն է։^[9]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Disease Ontology release 2019-05-13 — 2019-05-13 — 2019.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63859901"></a>
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Monarch Disease Ontology release 2018-06-29sonu — 2018-06-29 — 2018.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q55345445"></a>
↑ ^3,0 ^3,1 Disease Ontology release 2018-07-05 — 2018-07-05 — 2018.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q55451031"></a>
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 WikiSkripta — 2008. — ISSN 1804-6517
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q9049250"></a>
↑ ^5,0 ^5,1 https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/yellow-fever/symptoms-causes/syc-20353045
↑ https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/yellow-fever
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 Oldstone Michael (2009)։ Viruses, Plagues, and History: Past, Present and Future։ Oxford University Press։ էջեր 102–4։ ISBN 9780199758494
↑ ^8,00 ^8,01 ^8,02 ^8,03 ^8,04 ^8,05 ^8,06 ^8,07 ^8,08 ^8,09 ^8,10 ^8,11 ^8,12 ^8,13 ^8,14 ^8,15 ^8,16 ^8,17 ^8,18 «Yellow fever Fact sheet N°100»։ World Health Organization։ May 2013։ Վերցված է 23 February 2014
↑ ^9,0 ^9,1 Lindenbach, B. D. և այլք: (2007)։ «Flaviviridae: The Viruses and Their Replication»։ in Knipe, D. M. and P. M. Howley. (eds.)։ Fields Virology (5th ed.)։ Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins։ էջ 1101։ ISBN 0-7817606-0-7
↑ ^10,0 ^10,1 Tolle MA (April 2009)։ «Mosquito-borne diseases»։ Curr Probl Pediatr Adolesc Health Care 39 (4): 97–140։ PMID 19327647։ doi:10.1016/j.cppeds.2009.01.001
↑ «CDC Yellow Fever»։ Վերցված է 2012-12-12
↑ Barrett AD, Higgs S (2007)։ «Yellow fever: a disease that has yet to be conquered»։ Annu. Rev. Entomol. 52: 209–29։ PMID 16913829։ doi:10.1146/annurev.ento.52.110405.091454

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 338)։

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q3331189"_data-entity-id="Q63859901">[http://purl.obolibrary.org/obo/doid/releases/2019-05-13/doid.owl_Disease_Ontology_release_2019-05-13]<span_class="wef_low_priority_links">_—_2019-05-13_—_2019.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63859901"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Disease Ontology release 2019-05-13 — 2019-05-13 — 2019.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63859901"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q3331189"_data-entity-id="Q55345445">[http://purl.obolibrary.org/obo/mondo/releases/2018-06-29/mondo.owl_Monarch_Disease_Ontology_release_2018-06-29sonu]<span_class="wef_low_priority_links">_—_2018-06-29_—_2018.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q55345445"></a></div>-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Monarch Disease Ontology release 2018-06-29sonu — 2018-06-29 — 2018.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q55345445"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q3331189"_data-entity-id="Q55451031">[http://purl.obolibrary.org/obo/doid/releases/2018-07-05/doid.owl_Disease_Ontology_release_2018-07-05]<span_class="wef_low_priority_links">_—_2018-07-05_—_2018.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q55451031"></a></div>-3] 3,0 ^3,1 Disease Ontology release 2018-07-05 — 2018-07-05 — 2018.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q55451031"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q15633582"_data-entity-id="Q9049250">WikiSkripta<span_class="wef_low_priority_links">_—_2008._—_ISSN_[https://www.worldcat.org/issn/1804-6517_1804-6517]</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q9049250"></a></div>-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 WikiSkripta — 2008. — ISSN 1804-6517
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q9049250"></a>

[[https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/yellow-fever/symptoms-causes/syc-20353045_https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/yellow-fever/symptoms-causes/syc-20353045]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-5] 5,0 ^5,1 https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/yellow-fever/symptoms-causes/syc-20353045

[[https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/yellow-fever_https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/yellow-fever]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-6] ttps://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/yellow-fever

[Old2009-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 Oldstone Michael (2009)։ Viruses, Plagues, and History: Past, Present and Future։ Oxford University Press։ էջեր 102–4։ ISBN 9780199758494

[WHO2013-8] 8,00 ^8,01 ^8,02 ^8,03 ^8,04 ^8,05 ^8,06 ^8,07 ^8,08 ^8,09 ^8,10 ^8,11 ^8,12 ^8,13 ^8,14 ^8,15 ^8,16 ^8,17 ^8,18 «Yellow fever Fact sheet N°100»։ World Health Organization։ May 2013։ Վերցված է 23 February 2014

[lindenbach2007-9] 9,0 ^9,1 Lindenbach, B. D. և այլք: (2007)։ «Flaviviridae: The Viruses and Their Replication»։ in Knipe, D. M. and P. M. Howley. (eds.)։ Fields Virology (5th ed.)։ Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins։ էջ 1101։ ISBN 0-7817606-0-7

[Toll2009-10] 10,0 ^10,1 Tolle MA (April 2009)։ «Mosquito-borne diseases»։ Curr Probl Pediatr Adolesc Health Care 39 (4): 97–140։ PMID 19327647։ doi:10.1016/j.cppeds.2009.01.001

[CDC2011-11] «CDC Yellow Fever»։ Վերցված է 2012-12-12

[Barr2007-12] Barrett AD, Higgs S (2007)։ «Yellow fever: a disease that has yet to be conquered»։ Annu. Rev. Entomol. 52: 209–29։ PMID 16913829։ doi:10.1146/annurev.ento.52.110405.091454

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Դեղին տենդ

Բովանդակություն

Պատճառը և ախտորոշումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանխարգելում, Բուժում և Կանխատեսում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համաճարակաբանություն և պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նավարկման ցանկ

Անձնական գործիքներ

Անվանատարածքներ

Տարբերակներ

Դիտումները

Ավելին

Որոնել

Նավարկում

Մասնակցել

Գործիքներ

Այլ նախագծերում

Տպել/արտահանել

Այլ լեզուներով

Դեղին տենդ

Տեսակ	հիվանդություն^[1] և վարակիչ հիվանդություն^[2]
Ենթադաս	մաշկի հազվագյուտ հիվանդություն^[2], arbovirosis?^[2], Մաշկային վարակ^[2], flavivirus infectious disease? և վիրուսային հիվանդություն^[1]
Պատճառ	դեղին տենդի հարուցիչ
Բուն պատճառ	C35547^[3]^[2] և C35547^[1]
Փոխանցման ձև	մոծակների միջոցով փոխանցվող^[4], Sabethes?^[1] և Haemagogus?^[1]
Հիվանդության ախտանշաններ	տենդ^[4]^[5]^[6], Դանդաղասրտություն^[4], հոգնածություն^[4], գլխացավ^[4]^[5], փսխում^[4] և cyanosis?^[4]
Բժշկական մասնագիտություն	վարակաբանություն
Հիվանդությունների բազա	14203
MedlinePlus	001365
eMedicine	232244
MeSHID	D015004 և D015004
Disease Ontology	DOID:9682, DOID:2947 և DOID:9682
NCI Thesaurus	C35547^[3]^[2] և C35547^[1]
Yellow fever Վիքիպահեստում