Դեղին տենդ
| Դեղին տենդ | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | հիվանդություն[1] և վարակիչ հիվանդություն[2] |
| Ենթադաս | վիրուսային հիվանդություն[1], rare skin disease[2], arbovirosis[2], Skin infection[2] և Flavivirus infectious disease |
| Պատճառ | դեղին տենդի հարուցիչ |
| Բուն պատճառ | C35547[1][2] |
| Փոխանցման ձև | mosquito borne transmission[3] |
| Հիվանդության ախտանիշ | տենդ[3], fatigue[3], գլխացավ[3], փսխում[3], Դանդաղասրտություն[3] և cyanosis[3] |
| Բժշկական մասնագիտություն | համաճարակաբանություն |
| Հիվանդությունների բազա | 14203 |
| MedlinePlus | 001365 |
| eMedicine | 232244 |
| MeSHID | D015004 |
| Disease Ontology | DOID:9682 և DOID:2947 |
| NCI Thesaurus | C35547[1][2] |
| Yellow fever Վիքիպահեստում | |
Դեղին տենդը, պատմականորեն հայտնի որպես դեղին ժանտախտ,[4] սուր վիրուսային հիվանդություն է։[5] Դեպքերի մեծ մասում՝ ախտանշանների թվում են տենդը, դողերոցքը, ախորժակի կորուստը, սրտխառնոցը, մկանային ցավը մասնակիորեն մեջքի հատվածում, և գլխացավերը։[5] Հատկանշական է, որ ախտանշանները բարելավվեն հինգ օրվա ընթացքում։[5] Որոշ մարդկանց մոտ բարելավման օրվա ընթացքում, տենդը վերսկսվում է, առաջանում է որովայնային ցավ, և լյարդին հասցված վնասը սկսում է հանգեցնել դեղին մաշկ։[5] Եթե դա տեղի է ունենում, ապա մեծանում է նաև արնահոսության և երիկամների հետ խնդիրների վտանգը։[5]
Բովանդակություն
Պատճառը և ախտորոշումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիվանդությունը առաջանում է դեղին տենդի վիրուսի հետևանքով և տարածվում է իգական սեռի մոծակի խայթոցից։[5] Այն վարակում է միայն մարդկանց, այլ պրիմատների, և մոծակների որոշակի տեսակների։[5] Քաղաքներում՝ այն հիմնականում տարածվում է Aedes aegypti ցեղատեսակի մոծակների կողմից։[5] Վարակը հանդիսանում է Flavivirus գենի ՌՆԹ վիրուս։[6] Տվյալ հիվանդությունը դժվար է տարբերակել այլ հիվանդություններից, հատկապես վաղ շրջանում։[5] Կասկածյալ դեպքը հաստատելու համար՝ պահանջվում է կատարել պոլիմերազային շղթայական ռեակցիայի մեթոդով արյան նմուշի զննություն։[7]
Լինում են 2 ձևի՝ քաղաքային, երբ մոծակները վարակը հիվանդ մարդուց փոխանցում են առողջին, և ջունգլիների, երբ մոծակները վարակը փոխանցում են հիվանդ կապիկներից առողջ կապիկներին և մարդկանց։ Հիվանդության գաղտնի շրջանը 3-6 օր է։ Սկսվում է ջերմության բարձրացումով՝ 39-40 °C, առաջանում են գլխացավ և մկանացավ, օրգանիզմի հյուսվածքների դեղնություն, արյունազեղումներ։ Հիվանդությունից հետո առաջանում է իմունիտետ։ Բուժումը՝ ախտանշանային։ Կանխարգելումը՝ մոծակների ոչնչացում, մարդկանց վակցինացում։
Կանխարգելում, Բուժում և Կանխատեսում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գոյություն ունի անվտանգ և արդյունավետ պատվաստանյութ դեղին տենդի դեմ, և որոշ երկրներ պահանջում են, որպեսզի զբոսաշրջիկները պատվաստվեն։[5] Վարակը կանխելու այլ միջոցների թվում է այն փոխանցող մոծակների պոպուլյացիայի նվազեցումը։[5] Այն շրջաններում, որտեղ հատկանշական է դեղին տենդը, իսկ դրա դեմ պատվաստումը ոչ բնորոշ՝ շատ կարևոր է դեպքերի վաղ ախտորոշումը և բնակչության մեծ զանգվածների իմունիզացիան (անընկալացումը)՝ համաճարակները կանխելու նպատակով։[5] Վարակվելու պահից, հիվանդության կառավարման ընթացքը ախտանշական է, և չկա վիրուսի դեմ պայքարելու որևէ հատկանշական արդյունավետ միջոց։[5] Հիվանդության ծանր տեսակի առկայության դեպքում՝ մարդկանց գրեթե կեսի շրջանում հիվանդությունը դառնում է մահվան պատճառ՝ այն չբուժելու հետևանքով։[5]
Համաճարակաբանություն և պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Յուրաքանչյուր տարի դեղին տենդը հարուցում է մոտ 200,000 վարակման և 30,000 մահացության դեպք,[5] որից գրեթե 90%-ը տեղի է ունենում Աֆրիկյան երկրներում։[7] Մոտ մեկ միլիարդ մարդ է բնակվում աշխարհի այն մասում, որտեղ այդ հիվանդությունը հատկանշական է։[5] Այն բնորոշ է Հարավային Ամերիկայի և Աֆրիկայի արևադարձային շրջաններում, սակայն ոչ Ասիայում։[5][8] 1980-ականներից ի վեր, դեղին տենդի դեպքերի քանակը մեծանում է։[5][9] Համարվում է, որ դա տեղի է ունենում անընկալունակ մարդկանց քանակի նվազման, քաղաքում բնակվող մարդկանց քանակի մեծացման, մարդկանց հաճախակի տեղաշարժերի, և փոփոխվող կլիմայական պայմաններիհետևանքով։[5] Հիվանդությունը սկիզբ է առել Աֆրիկայում, որտեղից այն տարածվել է Հարավային Ամերիկա 17-րդ դարում ստրկավաճառության միջոցով։[4] 17-րդ դարից ի վեր, հիվանդության մի քանի մեծսուր բռնկումներ տեղի են ունեցել Ամերիկայում, Աֆրիկայում և Եվրոպայում։[4] 18-րդ և 19-րդ դարերում դեղին տենդը դիտվել է որպես վարակիչ հիվանդությունների մեջ ամենավտանգավորներից մեկը։[4] Դեղին տենդը առաջին հայտնաբերված մարդկային վիրուսն է։[6]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Disease Ontology release 2018-07-05 — 2018-07-05 — 2018.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Monarch Disease Ontology release 2018-06-29 — 2018-06-29 — 2018.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 WikiSkripta — 2008. — ISSN 1804-6517
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Oldstone Michael (2009)։ Viruses, Plagues, and History: Past, Present and Future։ Oxford University Press։ էջեր 102–4։ ISBN 9780199758494
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 5,15 5,16 5,17 5,18 «Yellow fever Fact sheet N°100»։ World Health Organization։ May 2013։ Վերցված է 23 February 2014
- ↑ 6,0 6,1 Lindenbach, B. D. և այլք: (2007)։ «Flaviviridae: The Viruses and Their Replication»։ in Knipe, D. M. and P. M. Howley. (eds.)։ Fields Virology (5th ed.)։ Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins։ էջ 1101։ ISBN 0-7817606-0-7
- ↑ 7,0 7,1 Tolle MA (April 2009)։ «Mosquito-borne diseases»։ Curr Probl Pediatr Adolesc Health Care 39 (4): 97–140։ PMID 19327647։ doi:10.1016/j.cppeds.2009.01.001
- ↑ «CDC Yellow Fever»։ Վերցված է 2012-12-12
- ↑ Barrett AD, Higgs S (2007)։ «Yellow fever: a disease that has yet to be conquered»։ Annu. Rev. Entomol. 52: 209–29։ PMID 16913829։ doi:10.1146/annurev.ento.52.110405.091454
| ||||||||||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 338)։ 
|
