Խոլերա

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Խոլերա
Cholera bacteria SEM.jpg
Vibrio cholerae: Խոլերայի վիբրիոնը էլեկտրոնային մանրադիտակի տակ
Տեսակվարակիչ հիվանդություն և հիվանդության կարգ
Պատճառխոլերային հարուցիչ
Փոխանցման ձևfood-borne transmission?, կղանքաբերանային ուղի և water-borne transmission?
Հիվանդության ախտանշաններլուծ[1][2], փսխում[1][2], Ջրազրկում[3], hypovolemia?[4], Սպազմ[4], discomfort?[5], Հիպոտոնիա[5], Սակավամիզություն[6], Ցիանոզ[6] և terminal dehydration?
Հետևանքthird cholera pandemic?, 1854 Broad Street cholera outbreak?, first cholera pandemic?, second cholera pandemic?, fifth cholera pandemic?, fourth cholera pandemic?, sixth cholera pandemic? և Seventh cholera pandemic?
Բուժաքննությունphysical examination?, մանրէաբանական կուլտուրա և Արյան ընդհանուր հետազոտություն
Բժշկական մասնագիտությունվարակաբանություն և անհետաձգելի բժշկություն
ՀՄԴ-9001
Բուժումoral rehydration therapy?, intravenous fluid replacement?, Դոքսիցիկլին, Ringer's lactate solution?, Ցիպրոֆլոքսացին և Ringer's solution?
Commons-logo.svg Cholera Վիքիպահեստում

Խոլորա Բարակ աղիքային ինֆեկցիա հարուցված Vibro cholerae բակտերիայի որաշակի շտամերով[7][8]։ Ախտանիշները տատանվում են դրանց բացակայությունից մինչ ծանր ընթացք։ Դասական ախտանիշը վերջին մի քանի օրերի ընթացքում ջրի մեծ քանակով փորլուծությունն է[9]։ Հնարավոր է նաև փսխում և մկանային ջղաձգումներ[8]։ Փորլուծությունը կարող է այնքան ծանր լինել, որ ժամերի ընթացքում հանգեցնի ծանր դեհիդրատացիայի և էլեկտրոլիտային դիսբալանսի[9]։ Այս ամենը հանգեցնում է էնօֆթալմիայի, մաշկի առանձգականության կորստի, ձեռքերի և ոտքերի կնճռոտման։ [10] Ախտանիշների դրսևորումը սկսվում է ախտահարումից 2 ժամից մինչև 5 օր անց[8]։

Խոլորեն հարուցվում է մի քանի տեսակներով, որոշները առաջացնում են առավել ծանր հիվանդություն քան մնացածը[9]։ Առավելապես տարածվում է բակտերիայով աղտոտված ջրի և սննդի միջոցով։ Խոլորայի կանխարգելումն իրականացվում է սանիտարական վիճակի բարելավման և խմելու ջրի մաքրման միջոցով[9]։ Մարդիկ բակտերիայի համար միակ հայտնի տերերն են[9]։ Հիվանդության ռիսկի գերծոններն են համարվում վատ սանիտարական վիճակը, խմելու ջրի ոչ բավարար մաքրումը և աղքատությունը[9]։ խոլերան կարող է ախտորոշվել կղանքի թեստով[9]։ Հասանելի է նաև արագ թեստեր, որոնց ճշտգրտությունը բարձր չէ[11]։

Խոլորայի կանխարգելումն իրականացվում է սանիտարական վիճակի բարձրացմամբ և խմելու ջրի մաքրման միջոցով[10]։ Խոլերայի բերանացի տրվող վակցինան պաշտպանում է մոտ 6 ամիս[9]։Դրանք ունեն հավելյալ պաշտպանություն E. coli.-ով առաջացած փորլուծության դեմ[9]։ Առաջնային բուժումը համարվում է օրալ ռեհիդրատացիոն թերապիան։ Նախընտրելի է բրնձի հիմքով լուծույթները[9]։Ցինկի հավելումները օգտակար են երեխաների համար[12]։ Ծանր դեպքերում կարող է ներերակային հեղուկներ ներմուծման անհրաժեշտություն առաջանալ, ինչպիսին է Ռինգերի լուծույթը։Հակաբիոտիկների կիրառումը ևս կարող է օգտակար լինել[9]։ Առավել թիրախավորված բուժման համար կատարվում է հակաբիոտիկների զգայունության թեստ[8]։

Ամբողջ աշխարհում Խոլերան տարեկան ախտահարում է 3-5 միլիոն մարդ և հանգեցնում է 28,800–130,000 մահվան[9][13]։ Չնայած որ 2010 թ խոլերան առաջացրել է պանդեմիա, այն զարգացած երկներում հազվադեպ է հանդիպում[9]։Հիմնականում ախտահարվում են երեխաները[9][14]։ Հանդիպում է ինչպես բռնկումների, այնպես էլ քրոնիկական ձևով[9]։ Հիվանդության շարունակական ռիսկ ունեցող տարածքները ներառում են Աֆրիկան ​​և Հարավարևելյան Ասիան[9]։ Մահացության ռիսկը ախտահարվածների շրջանում 5%-ից ցածր է, սակայն կարող է հասնել 50%-ի [9]։ Բուժման բացակայությունը հանգեցնում է մահացության մակարդակի աճի[9]։ Խոլերայի նկարագրություններ հայտնաբերվել են դեռ մ.թ.ա. 5-րդ դարում՝ սանսկրիտական գրականությունում[10]։ Անգլիայում 1849-ից 1854 թվականներին Ջոն Սնոուի կատարած խոլերայի ուսումնասիրությունները հանգեցրեց համաճարակաբանության ոլորտում զգալի առաջընթացի[10][15]։ Վերջին 200 տարվա ընթացքում յոթ խոշոր բռնկումների հետևանքով գրանցվել է միլիոնավոր մահացություններ[16]։

նշաններ և ախտանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

խոլերային բնորոշ շիլայանման կղանք

Խոլերայի առաջնային ախտանիշներն են առատ լուծն ու ջրային փսխումը[17]։ Այս ախտանիշները սովորաբար սկսվում են հանկարծակի՝ բակտերիաների օրգանիզմ հայտնվելուց կես օրից հինգ օր հետո[18]։ Դիարեան բնութագրվում է որպես շիլայանման և կարող է ունենալ ձկան հոտ[17]։ Խոլերայով հիվանդ, չբուժված անձը կարող է օրական 10-ից 20 լիտր դեֆեկացիա ունենալ[17]։ Ծանր առանց բուժման խոլերան ախտահարված անհատների մոտ կեսի մահվան պատճառ է դառնում[17]:Ծանր, չբուժված փորլուծությունը կարող է առաջացնել կյանքին սպառնացող ջրազրկում և էլեկտրոլիտային դիսբալանս[17]։ Ասիմպտոմատիկ և սիմպտոմատիկ վարակների հարաբերակցությունը գնահատավում են 3-ից 100[19]։ Խոլերան ստացել է «կապույտ մահ» անվանումը[20], քանի որ հեղուկի ծայրահեղ կորստից մարդու մաշկը կարող է կապտա-մոխրագույն երանգ ստանալ[21]։

Տենդը հազվադեպ է հանդիպում և դրա առկայությունը պետք է կասկած հարուցի երկրորդական վարակի վերաբերյալ։ Հիվանդները կարող են լեթարգիկ լինել և ունենալ ընկղմված աչքեր, բերանի չորություն, սառը, կպչուն մաշկ կամ կնճռոտ ձեռքեր և ոտքեր։ Կուսմաուելյան շնչառությունը՝ խորը և ծանր շնչառություն, կարող է առաջանալ կղանքով բիկարբոնատների կորստի և արյունամատակարարման նվազման հետևանքով առաջացած լակտատ ացիսդոզի պատճառով։ Ջրազրկման պատճառով արյան զարկերակային ճնշումը իջնում ​​է, ծայրամասային անոթազարկը դառնում է արագ, թելանման։ Միզարձակությունը նվազում է ժամանակի ընթացքում։ Էլեկտրոլիտային անհավասարակշռության պատճառով առաջացած մկանային ջղաձգումները, թուլությունը, գիտակցության փոփոխությունը, նոպաները (նույնիսկ մինչ կոմա), շատ տարածված են հատկապես երեխաների մոտ[17]։

պատճառագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Vibrio cholerae–ի միկրոսկոպիկ պատկեր
Vibrio cholerae

փոխանցման ուղին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խոլերայի բակտերիաներ հայտնաբերվել են խեցեմորթներում և պլանկտոններում[17]։

Փոխանցումը սովորաբար ֆեկալ–օրալ ճանապարհով է աղտոտված սննդի կամ ջրի միջոցով՝ պայմանավորված վատ սանիտարական վիճակի հետ[9]։ Զարգացած երկրներում խոլերայի դեպքերի մեծամսնությունը փոխանցվում է սննդի միջոցով , մինչդեռ զարգացող երկրներում՝ ջրով[17]։ Սննդի փոխանցումը կարող է տեղի ունենալ, երբ մարդիկ հավաքում են ծովամթերք, օրինակ՝ ոստրեներ կեղտաջրերով վարակված ջրերում։ Խոլերայի վիբրոնը կուտակվում է պլանկտոնային խեցգետնակերպերում, իսկ զոոպլանկտոնը հմարվում է սննդի աղբյուր ոստրեների համար[22]։

Խոլերայով վարակված մարդիկ հաճախ ունենում են փորլուծություն։ Հիվանդության փոխանցում կարող է տեղի ունենալ, եթե այսպես կոչված շիլայանման կղանքով խմելու ջուրը աղտոտվի[23]։ Միանվագ կղազատումը կարող է առաջացնել շրջակա միջավայրում V. cholerae-ի թվաքանակի մեկ միլիոն անգամ ավելացման։ [24] Խոլերան հազվադեպ է ուղղակիորեն փոխանցվում մարդուց մարդուն[25] ։

Զգայունություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

նորմալ առողջ մեծահասակների մոտ խոլերա առաջացնելու համար պահանջվում է մոտ 100 միլիոն բակտերիայի ընդունում[17]։ Սակայն այս չափաբաժինը ստամոքսի ցածր թթվայնություն ունեցողներր մոտ (օրինակ՝ պրոտոնային պոմպի ինհիբիտորներ օգտագործողների մոտ) ավելի քիչ է [17]։ Երեխաները նույնպես ավելի զգայուն են, 2–4 տարեկան երեխաները վարակվածության ամենաբարձր ցուցանիշն ունեն[17]:Խոլերայի նկատմամբ զգայունության վրա ազդում է նաև արյան խումը։ Ամենաընկալունակը արյան O (առաջին) խումբ ունեցողներն են[17]։ Նվազած իմունիտետով անձինք, ինչպիսիք են ՁԻԱՀ-ով հիվանդները կամ թերսնուցված երեխաները, վարակվելու դեպքում ունենում են հիվանդության ծանր ընթացք [26]։

Ցիստիկ ֆիբրոզի գենետիկական մուտացիան, որը հայտնի է որպես դելտա-F508, մարդկանց մոտ պահպանում է ընտրովի հետերոզիգոտ առավելություն։ մուտացիայի հետերոզիգոտ կրողները (որոնք մուկովիսցիդոզով չեն ախտահարվում) ավելի դիմացկուն են V. cholerae–ի նկատմամբ։ .[27] Այս պարագայում ցիստիկ ֆիբրոզի տրանսմեմբրանային հաղորդունակության կարգավորիչ սպիտակուցների գենետիկական անբավարարությունը խանգարում է բակտերիաների միացմանը աղիքային էպիթելի հետ՝ այդպիսով նվազեցնելով վարակի հետևանքները։


V. cholerae-ն գոյություն ունի նաև մարդու մարմնից դուրս՝ բնական ջրային աղբյուրներում՝ ինքնուրույն կամ ֆիտոպլանկտոնի, զոոպլանկտոնի կամ բիոտիկ և աբիոտիկ դետրիտների հետ փոխազդեցության ձևով[28]։ Նման ջուր խմելը նույպես կարող է հանգեցնել հիվանդության զարգացման առանց ջրի կղանքային զանգվածներով նախնական աղտոտման։ Այնուամենայնիվ, ջրային միջավայրում առկա է ընտրողական ճնշում, որը կարող է նվազեցնել V. cholerae-ի վիրուլենտությունը[28]։

Բուժում և պրոֆիլակտիկան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Հետևել հիգիենային, պայքարել ճանճերի դեմ։
  2. Պայքար ջրազրկման դեմ՝ հեմոցեզ. ռեոպոլիգլյուկին և շատ հեղուկներ։
  3. Հակաբիոտիկներ՝ բիոմիցին, լիոմիցետին, սուլֆանիլամիդային պրեպարատներ։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Harrison’s Principles of Internal Medicine, 14th Edition, McGraw-Hill, Health Professions Division
  • Жуков-Вережников Н. Н. Диагноз чумы и холеры, М., 1944
  • Майер А. Э. Наставление, как должно поступать жителям в предохранении себя от болезни холеры. Харьков, 1831.
  • Златогоров С. И. Эпидемиология и микробиология холеры, М., 1947

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 WikiSkripta (չեխերեն) — 2008. — ISSN 1804-6517
  2. ↑ 2,0 2,1 Disease Ontology — 2016.
  3. ↑ http://canalsalut.gencat.cat/ca/salut-a-z/c/colera/
  4. ↑ 4,0 4,1 https://www.mayoclinic.org/es-es/diseases-conditions/cholera/symptoms-causes/syc-20355287
  5. ↑ 5,0 5,1 https://minutosaudavel.com.br/colera/#sintomas
  6. ↑ 6,0 6,1 https://www.msdmanuals.com/es-es/professional/enfermedades-infecciosas/bacilos-gramnegativos/c%C3%B3lera
  7. ↑ Finkelstein Richard A. (1996)։ «Cholera, Vibrio cholerae O1 and O139, and Other Pathogenic Vibrios»։ in Baron Samuel։ Medical Microbiology (4th ed.)։ University of Texas Medical Branch at Galveston։ ISBN 978-0-9631172-1-2։ PMID 21413330։ Կաղապար:NCBIBook2 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 «Cholera – Vibrio cholerae infection Information for Public Health & Medical Professionals»։ Centers for Disease Control and Prevention։ January 6, 2015։ Արխիվացված է օրիգինալից 20 March 2015-ին։ Վերցված է 17 March 2015 
  9. ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 9,12 9,13 9,14 9,15 9,16 9,17 9,18 «Cholera vaccines: WHO position paper»։ Weekly Epidemiological Record 85 (13): 117–28։ March 2010։ PMID 20349546։ Արխիվացված է օրիգինալից April 13, 2015-ին 
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 «Cholera»։ Lancet 379 (9835): 2466–2476։ June 2012։ PMC 3761070։ PMID 22748592։ doi:10.1016/s0140-6736(12)60436-x 
  11. ↑ «Diagnosis and Detection»։ Centers for Disease Control and Prevention։ February 10, 2015։ Արխիվացված է օրիգինալից 15 March 2015-ին։ Վերցված է 17 March 2015 
  12. ↑ «Cholera – Vibrio cholerae infection Treatment»։ Centers for Disease Control and Prevention։ November 7, 2014։ Արխիվացված է օրիգինալից 11 March 2015-ին։ Վերցված է 17 March 2015 
  13. ↑ Wang Haidong, Naghavi Mohsen, Allen Christine, Barber Ryan M., Bhutta Zulfiqar A., Carter Austin, Casey Daniel C., Charlson Fiona J., Chen Alan Zian, Coates Matthew M., Coggeshall Megan, Dandona Lalit, Dicker Daniel J., Erskine Holly E., Ferrari Alize J., Fitzmaurice Christina, Foreman Kyle, Forouzanfar Mohammad H., Fraser Maya S., Fullman Nancy, Gething Peter W., Goldberg Ellen M., Graetz Nicholas, Haagsma Juanita A., Hay Simon I., Huynh Chantal, Johnson Catherine O., Kassebaum Nicholas J., Kinfu Yohannes և այլք: (October 2016)։ «Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015»։ Lancet 388 (10053): 1459–1544։ PMC 5388903 ։ PMID 27733281։ doi:10.1016/s0140-6736(16)31012-1 
  14. ↑ «Cholera – Vibrio cholerae infection»։ Centers for Disease Control and Prevention։ October 27, 2014։ Արխիվացված է օրիգինալից 17 March 2015-ին։ Վերցված է 17 March 2015 
  15. ↑ Timmreck Thomas C. (2002)։ An introduction to epidemiology (3. ed.)։ Sudbury, MA: Jones and Bartlett Publishers։ էջ 77։ ISBN 978-0-7637-0060-7։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-12-03-ին 
  16. ↑ «Cholera's seven pandemics»։ CBC։ 9 May 2008։ Վերցված է 15 July 2018 
  17. ↑ 17,00 17,01 17,02 17,03 17,04 17,05 17,06 17,07 17,08 17,09 17,10 17,11 «Cholera»։ Lancet 363 (9404): 223–33։ January 2004։ PMID 14738797։ doi:10.1016/S0140-6736(03)15328-7 
  18. ↑ «The incubation period of cholera: a systematic review»։ The Journal of Infection 66 (5): 432–8։ May 2013։ PMC 3677557։ PMID 23201968։ doi:10.1016/j.jinf.2012.11.013 
  19. ↑ «Inapparent infections and cholera dynamics»։ Nature 454 (7206): 877–80։ August 2008։ Bibcode:2008Natur.454..877K։ PMID 18704085։ doi:10.1038/nature07084 
  20. ↑ Greenough William B. (2 January 2008)։ «The blue death Disease, disaster, and the water we drink»։ The Journal of Clinical Investigation 118 (1): 4։ PMC 2171164։ doi:10.1172/JCI34394 
  21. ↑ McElroy, Ann, Townsend, Patricia K. (2009)։ Medical Anthropology in Ecological Perspective։ Boulder, CO: Westview։ էջ 375։ ISBN 978-0-8133-4384-6 
  22. ↑ Rita Colwell։ Oceans, Climate, and Health: Cholera as a Model of Infectious Diseases in a Changing Environment։ Rice University: James A Baker III Institute for Public Policy։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-26-ին։ Վերցված է 2013-10-23 
  23. ↑ Ryan KJ, Ray CG, eds. (2004)։ Sherris Medical Microbiology (4th ed.)։ McGraw Hill։ էջեր 376–7։ ISBN 978-0-8385-8529-0 
  24. ↑ «Cholera Biology and Genetics | NIH: National Institute of Allergy and Infectious Diseases»։ www.niaid.nih.gov (անգլերեն)։ Վերցված է 2017-12-05 
  25. ↑ «General Information - Cholera»։ CDC։ 2020-08-05։ Վերցված է 2021-03-11 
  26. ↑ Prevention and control of cholera outbreaks: WHO policy and recommendations Archived 2011-11-22 at the Wayback Machine., World Health Organization, Regional Office for the Eastern Mediterranean, undated but citing sources from '07, '04, '03, '04, and '05.
  27. ↑ Bertranpetit Jaume, Calafell Francesc (2007)։ «Genetic and Geographical Variability in Cystic Fibrosis: Evolutionary Considerations»։ Ciba Foundation Symposium 197 - Variation in the Human Genome։ Novartis Foundation Symposia 197։ էջեր 97–118։ ISBN 978-0-470-51488-7։ PMID 8827370։ doi:10.1002/9780470514887.ch6 
  28. ↑ 28,0 28,1 «Cholera transmission: the host, pathogen and bacteriophage dynamic»։ Nature Reviews. Microbiology 7 (10): 693–702։ October 2009։ PMC 3842031։ PMID 19756008։ doi:10.1038/nrmicro2204 
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 67)։ CC BY-SA icon 80x15.png
1969 թ. ՄԲՍԿ
Biohazard symbol.svg
2005 թ. ՄԲՍԿ
Տարածաշրջանային և
ազգային նշանակության
Հանված են ցանկից
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Խոլերա&oldid=8540507» էջից