Jump to content

Իվան Ֆեոդորով

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Իվան Ֆեոդորով (այլ կիրառումներ)
Իվան Ֆեոդորով
հին սլավոներեն՝ Їѡаннъ
Դիմանկար
Ծնվել էմոտ 1510
ԾննդավայրՄոսկվայի մեծ իշխանություն
Մահացել էդեկտեմբերի 5 (15), 1583[1]
Մահվան վայրԼվով, Մալոպոլյան պրովինցիա, Լեհական թագավորության թագ, Ռեչ Պոսպոլիտա
ԳերեզմանSt. Onuphrius Monastery[2]
ՔաղաքացիությունՌեչ Պոսպոլիտա,  Մոսկվայի մեծ իշխանություն և  Ռուսական պետություն
Կրոնուղղափառություն և ուղղափառություն
ԿրթությունԿրակովի համալսարան
Մասնագիտությունտպագրիչ, տպագրիչ և հրատարակիչ
Ստորագրություն
Изображение автографа
 Ivan Fyodorov Վիքիպահեստում
Իվան Ֆեոդորովի արձանը Մոսկվայում

Իվան Ֆեոդորով կամ Իվան Ֆեոդորով Մոսկվիտին (ռուս.՝ Ива́н Фёдоров, մոտ 1510, Մոսկվայի մեծ իշխանություն - դեկտեմբերի 5 (15), 1583[1], Լվով, Մալոպոլյան պրովինցիա, Լեհական թագավորության թագ, Ռեչ Պոսպոլիտա), գրատպության հիմնադիրը Ռուսաստանում և Ուկրաինայում։

1563 թվականի ապրիլի 19-ից մինչև 1564 թվականի մարտի 1-ը տպագրիչ Պյոտր Մստիսլավեցի հետ տպագրել է «Առաքյալը», որը ռուսերեն առաջին թվագրված տպագիր գիրքն է՝ առատ զարդանկարված։

Իվան Ֆեոդորովը ստեղծել է այսպես կոչված հին տպագիր ոճը։ 1565 թվականին Ֆեոդորովը և Մստիսլավեցը Մոսկվայում տպագրել են «Ժամագիրք» (երկու հրատարակություն)։ 1566 թվականին, խուսափելով եկեղեցական հետապնդումներից, նրանք հեռացել են ռուսական պետությունից և հաստատվել Լիտվայում։ Զաբլուդովոյում հիմնադրած նոր տպարանում 1569 թվականին տպագրել են «Ուսուցանող ավետարան», 1570 թվականին՝ «Սաղմոսագիրք»՝ «Ժամագրքով»։ Այնուհետև Ֆեդոդորովը տեղափոխվել է Լվով, որտեղ 1574 թվականին տպագրել է «Առաքյալ»-ի նոր հրատարակությունը՝ իր վերջաբանով։ Նույն թվականին հրատարակել է «Այբբենարան»՝ ռուսերեն առաջին տպագիր դասագիրքը։ Չորրորդ տպարանը Իվան Ֆեոդորովը հիմնադրել է Օստրոգում, որտեղ 1578 թվականին հրատարակել է այբբենարան, 1580 թվականին՝ «Նոր Կտակարանը»՝ «Սաղմոսագրքով» և այբբենական-առարկայական ցուցիչ՝ «Գիրք պիտոյիցը», 1580-1581 թվականներին առաջին լրիվ սլավոներեն Աստվածաշունչը (այսպես կոչված Օստրոգյան աստվածաշունչը) և այլն։

Իվան Ֆեոդորով

Իվան Ֆեոդորովը բազմաշնորհ վարպետ էր, ձուլել է թնդանոթներ, հայտնագործել է բազմափող հրասանդը։ 1909 թվականին Մոսկվայում բացվել է նրա հուշարձանը (քանդակագործ՝ Ս․ Մ․ Վոլնուխին)։

Անունը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քանի որ մինչև տասնվեցերորդ դարը Արևելյան Սլավոնական տարածքում ժամանակակից իմաստով ազգանունները դեռ հաստատված չէին, Իվան Ֆեոդորովը ստորագրեց տարբեր անուններով։ Ոմանց մեջ նա օգտագործում էր հոր անունը, ինչպես Ռուսաստանում՝ -ով վերջավորությամբ («որդին»), մասնավորապես, մոսկովյան Առաքյալ-ում նրա անունը նշվում է որպես Ива́нъ Ѳе́доровъ, իսկ «Օստրոգ» Աստվածաշնչում հիշատակվում է որ, այն երկու լեզվով նշանակում էИва́нъ Ѳе́доровъ (հին հունարեն ․: τοῦ Θεοδωροἱ υἱοῦ ἐκ τῆς κράλης Ῥωσης)[3]։ Մյուսներում նա օգտագործեց իր հայրանուն՝ -ովիչ վերջավորությամբ՝ ավելացնելով ծննդյան վայրը որպես մականուն մականուն ՝ Ива́нъ Ѳе́доровичь Москви́тинъ, մասնավորապես,այդպես նշված է 1570-ի Սաղմոսարանում։ Լատինական փաստաթղթերում նա ստորագրել է oannes Fedorowicz Moschus, typographus Græcus et Sclavonicus («Իվան Ֆեոդորովիչ Մոսկովսկի (կամ մուսկովիտ), հույն և սլավոնական տպիչ»), կամ ohannes Theodori Moscus («Իվան Ֆեոդորով (որդին) մուսկովիտ»)[4][5]։

Գոյություն ունեին նաև այլ տարբերակներ Іоа́ннъ Ѳео́доривичь (1578 թվականի այբբենարանում), Иоа́ннъ Ѳео́доровичъ печатникъ з Москвы̀ (1580 թվականի Նոր կտակարանում),Іѡа́ннъ Ѳе́доровичь дру́карь Москви́тинъ (Առաքյալի 1574 թվականի Լվովյան հրատարակությունում)։ Նրա գերեզմանին դաջվա է որպես Іоанъ Ѳеодоровичь друкарь Москвитинъ[4][5]:

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծագումը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իվան Ֆեոդորովը ծնվել է 1510-1530 թվականներն ընկած ժամանակահավածում։ Ճsշգրիտ տեղեկություն նրա ծննդյան ամսաթվի և վայրի մասին (ինչպես նաև նրա ծագման մասին) առայժմ չկա։ Այնուամենայնիվ Ֆեոդորովը ինքն էր գրել Մոսկվայի մասին ՝ որպես իր «հայրենիքը և կլանը», և իր նամակագրության մեջ նա իր անունին ավելացրեց «մոսկվացի», նույնիսկ այն ժամանակ, երբ նա արդեն բնակվում էր Լիտվական մեծ իշխանությունում[6]։

Իվան Ֆեոդորովի ստորագրությունը,1583 թվականի հուլիսի 23-ին լատիներեն գրված նամակում,

Մոսկովյան տպագրություն[4][5]։

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1552 թվականին Իվան IV- ը, խորհրդակցելով Մետրոպոլիտ Մակարիուսի հետ, որոշեց սկսել տպագրությունը։ Այդ նպատակով սկսեցին փնտրել տպագրության վարպետներ։ Նույն թվականին Իվան Ահեղի խնդրանքով Դանիայից ուղարկվեց տպագիր Հանս Միսինգհայմ կամ Բոկբինդեր (դան․՝ Bokbyndere - «գրքույկ»)[7]։ Բացի այդ, Լեհաստանից դուրս գրվեցին նոր տառեր և տպագրական սարք (հավանաբար լեհական ունեցվածքի որևէ ռուսական տպարաններից[8]), և սկսվեց տպագրությունը[9]։ 1550-ական թվականներին լույս տեսան մի քանի «անանուն» հրատարակություններ, այսինքն ՝ որևէ արդյունք չկար (դրանցից հայտնի են առնվազն յոթը )։ Թե որտեղ տպարանը, անհայտ է․անհայտ է նաև, թե ով էր այդ տպարանի ղեկավարը, ամենայն հավանականությամբ, հենց ինքը ՝ Հանս Մեսինգհայմը։ 1556-ին Նովգորոդի սպասավորներին «Իվան Ահեղի» հաղորդագրության մեջ ասվում էր տպագիր գրքերի վարպետ Մարուշ Նեֆեդեևի մասին, որին Իվան Վասիլևիչը ուղարկեց Նովգորոդ։ Մարուշան պետք է Մոսկվա բերեր Նովգորոդի վարպետ Վասյուկ Նիկիֆորովին, ով «գիտի, թե ինչպես կարելի է կտրել ցանկացած թել»։ Վերջինս, ենթադրաբար, Մոսկվայի առաջին տպարանի փորագրիչն էր[10], և ինքը ՝ Մարուշան, երևի թե, Հանս Մեսինգհայմից հետո տպարանի ղեկավարն էր։ ԵՆթադրվում է նաև, որ Իվան Ֆեոդորովը ուսանել է այս տպարանում[11]։ 1563 թ.-ին, Իվան IV- ի հրամանով, Մոսկվայում կառուցվեց մի տուն - տպարան, որը կայսրն առատաձեռնորեն տրամադրեց իր գանձարանից, Առաքյալը տպվեց հենց այդ տպարանում (գիրք, 1564)։

Մոսկովյան Առաքյալի վերջաբանում 1564 թվականի գրքի տպագրության սկզբի մասին գրվա էր հետևյալը․

«Եվ թագավորը լսեց դրա մասին։ Նա սկսեց մտածել, թե ինչպես ներկայացնել տպագիր գրքերը, ինչպես Հունաստանում, այնպես էլ Վենետիկում, Ֆրիգիայում և այլ լեզուներով, որպեսզի ապագայում սուրբ գրքերը ճիշտ ներկայացվեն։ Եվ այսպես, նա իր միտքը փոխանցեց Ամենայն Ռուսաստանի մետրոպոլիտին ՝ Ամենայն Գերաշնորհ Մակարիուսին։ Սրբուհին, սակայն, լսեց, շատ ուրախացավ, և, շնորհակալություն հայտնելով Աստծուն, շնորհակալություն հայտնեց թագավորին ՝ ասելով. «Աստծուց հաղորդագրություն եմ ստացել, և իջնում եմ վերևից»։ Եվ այսպես, Համայն Ռուսաստանի բարեպաշտ կայսեր և Մեծ Դքսության Իվան Վասիլևիչի հրամանով և Ամենայն Վեհափառ Հայրապետ Մակարիուսի օրհնությամբ, նա սկսեց տպել գրքեր՝ ամռանը դարձնելով 61 և ութերորդ հազար ։ Իր նահանգի 30-րդ ամռանը բարեպաշտ ցարը հրամայեց իր թագավորական գանձարանից տուն կառուցել, գնալ տպագրական բիզնես և անողոքաբար իր արքայական գանձերից նվիրեց սարկավագին `Նիքոլասին Գոստունիի հրաշագործագործին սարկավագ Իվան Պետուստիո Ֆյուտուրո Ֆեդորոյին։ Եվ առաջինը, որ սկսեց տպել այս սուրբ գրքերը ՝ «Գործք Առաքելոց» և «Ավետարան» խորհուրդները, և «Սուրբ Պողոսի» գրքերը թվով 7070, տպագրվեցին նահանգության առաջին ամռանը, ավարտելով ապրիլի 19-ին, ի հիշատակ Քահանայապետ հայր Ջոն Պալեվետի ՝ հին դափնիների հիշատակին։ Իսկ հաջորդ 7070-ը տպագրվեց երկրորդ ամռանը, և ավարտվեց մարտի 16-ին, Ամենայն Ռուսաստանի Մետրոպոլիտ Աթանաս արքեպիսկոպոսի Նորին Սրբության առաջին ամռանը, մինչև Ամենակարող և կյանք տվող Երրորդության, Հոր և Որդու և Սուրբ Հոգու փառքը, Ամեն։»

Առաջին տպագիր գիրք, որում նշված է Իվան Ֆեոդորովի անունը(և իր օգնական Պյոտր Մստիսլավեցը), Առաքյալն էր, որի վրա կատարված աշխատանքը,, ինչպես նշված է նրա հետգրության մեջ, 1563 թվականի ապրիլի 19-ից մինչև 1564 թվականի մարտի 1-ն էր։ Սա առաջին հաստատ թվագրված ռուսական տպագիր գիրքն է։ Այս հրատարակությունը, ինչպես տեքստի, այնպես էլ տպագրական իմաստով, զգալիորեն գերազանցում է նախորդ անանունները։ Հաջորդ տարի Ֆեոդորովի տպարանում տպագրվեց նրա երկրորդ գիրքը։

Այս ամենը տեղի է ունեցել տպիչների վրա հարձակումների ֆոնին, ինչը մենք գիտենք ինչպես Ֆեոդորովի խոսքերից, այնպես էլ անգլիացի դիվանագետ Ջիլս Ֆլետչերի մի փոքր ավելի ուշ տրված հաղորդագրությունից, որը պնդում էր, որ տպագրությունն այրվել է անգրագետ հոգևորականների կողմից։ Հաղորդագրությունն այսպես է հնչում.

«Լինելով ամեն ինչից անտեղյակ ՝ նրանք (ռուս քահանաները) ամեն կերպ փորձում էին կանխել կրթության տարածումը, կարծես վախենալով, որ իրենց սեփական անտեղյակությունն ու չարությունը կբացահայտվի։ Մի քանի տարի առաջ, դեռ հանգուցյալ թագավորի օրոք, Լեհաստանից Մոսկվա բերեցին տպագրական մեքենա և տառեր, և այստեղ հիմնադրվեց տպագրատուն ՝ հենց թագավորի թույլտվությամբ և նրա մեծագույն ուրաությամբ։ Բայց շուտով տունը գիշերը հրկիզվեց, և տառերով մեքենան ամբողջովին այրվեց, ինչը, ենթադրվում է, որ արվել է հոգևորականների կողմից»[12].

Այնուամենայնիվ, որոշ հետազոտողներ ենթադրում են, որ այս հաղորդագրությունը վերաբերում էր նախորդ «անանուն» տպագրությանը, քանի որ հրդեհի դեպքում տառատեսակները և փորագրման տախտակները պետք է ոչնչանայաին, սակայն Իվան Ֆեոդորովը դրանք նույնպես տարավ Լիտվա։ Համենայն դեպս, «Ժամագրքի» հրապարակումից կարճ ժամանակ անց Ֆեոդորովը և Մստիսլավը մեկնեցին Լիտվական Մեծ Իշխանություն։ Ենթադրվում է, որ տպագիրների նկատմամբ հոգևորականների վախը պայմանավորված էր այն դպիր վանականների հետ մրցակցությամբ, որոնց աշխատուժի գինը իջնում էր տպագիր գրքերի պատճառով։

Ֆեոդորովի Մոսկվա մեկնելու համար ևս մեկ բացատրություն կա։ Այսպես, պատմ․ Մ.Թ. Տիխոմիրովը շեշտեց, որ դպիրների և հրկիզման գրոհների մասին վարկածը «հիմնված է միայն Ֆլետչերի պատմության վրա ... Այս լեգենդը ծայրաստիճան անհնար է։ Ի վերջո, տառատեսակները և փորագրման տախտակները պետք է ոչնչանային կրակի միջով, բայց մենք գիտենք, որ Իվան Ֆեոդորովը դուրս է հանել դրանք ... Հոգևորականների կողմից տպագիր նյութի հետապնդման մասին ոչ մի տեղ չկա։ Ընդհակառակը, տպագիր գրքերը տպագրվեցին Մետրոպոլիտ Մակարիուսի և Աթանասի օրհնությամբ։ Բացի այդ, Ֆլետչերը գրել է ... քառորդ դար անց ... ըստ լուրերի ... »: Ֆ.Ն. Տիխոմիրովը բացատրում է Ֆեոդորովի տպագրությունից հեռանալ նրանով, որ նա, ով պատկանելով սպիտակ հոգևորականներին, իր մազերը չի կտրել՝ համաձայն վանականների գործող կանոնների։ Այնուամենայնիվ, նրան Զաբլեդով ուղարկելը բացատրվում էր Լյուբլինյան ունիայի եզրակացությունից առաջ ընկած ժամանակահատվածում Ուղղափառությանը սատարելու քաղաքական գործով և, ըստ Մ.Ն. Տիխոմիրովի, դա կատարվել է համաձայնությամբ կամ էլ Իվան IV- ի պատվերով[13]։ Տիխոմիրովը նաև նշում է, որ Մոսկվայում գրքերի տպագրությունը Ֆեոդորովի և Մստիսլավցի մեկնումից հետո կանգ չի առել 1568 թվականից մինչև 17-րդ դարի սկիզբ։ Տպարանը ղեկավարում էր Իվան Ֆեոդորովի ուսանող Անդրոնիկուս Նեվեժան։

Ինքը՝ Իվան Ֆեոդորովը, 1574թվականի Լվովյան Առաքյալի վեջաբանում գրում է, որ Մոսկվայում ստիպված էր տանել շատ ուժեղ և հաա կրկնվող վրդովմունքը իր հանդեպ ոչ թե կայսրից, այլ պետական ղեկավարներից, քահանաներից և ուսուցիչներից, ովքեր նախանձում և ատում էին իրեն, մեղադրում շատ հերետիկոսություններում՝ ցանկանալով ոչնչացնել Աստծո գործը(այսինքն՝ տպագրությունը)։ Այս մարդիկ էլ հենց վտարեցին Իվան Ֆեոդորովին իր հայրենի հողից․ Նա ստիպված էր մեկնել այլ երկիր, որտեղ երբևէ չէր եղել։ Ինչպես նա է գրում, այս երկրում նրան սիրով ընդունեց բարեպաշտ թագավոր Սիգիզմունդ II Օգոստոսը՝ իր խորհրդարանի հետ միասին։ Իվանը մասնավորապես գրում է․

«Այս թշվառությունը չէի սկսի պատմել ձեզ, բայց կպատմեմ վրդովմունքից ելնելով, ինչը մեզ հաճախ պատահում էր ոչ թե կայսրից, այլ շատ պետերից, գլխավոր քահանայից և ուսուցիչից, որը նախանձի համար ՝ հանուն բազում հերետիկոսությունների, մտադրություն ուներ լավը վերածել չարի և Աստծո գործը, ի վերջո, ոչնչացնել, քանի որ սովորույթը չարամիտ է, և չսովորեցված և մարդու մտքում անփորձ, քերականական հնարքների ներքո՝ հմուտ։ Այդպիսին է նախանձը և ատելությունը, ինքնասիրահարվածը չի հասկանում, թե ինչպես կարելի է քայլել և ինչ է պահանջվում։ Այս աղքատ մարդիկ տեղափոխվել են երկրից, հայրենիքից, աքսորիցվել են այլ երկրներ։ Երբ մենք այնտեղից անցանք, և Հիսուս Քրիստոսի շնորհքով մեր Տերը, որը ցանկանում էր դատել տիեզերքը ճշմարտությանը, բարեպաշտ կայսր Սիգիզմունդ Օգոստոսը, Լեհաստանի թագավորը, Լիտվայի, Ռուսաստանի, Պրուսիայի, Զեմոթիի և Զամոյի և Մազոյի բարեպաշտ կայսրերը մեզ սիրով ընդունեցին, որի համար ես ուրախ եմ։»

Լիտվայում

Ստավրոպիգյան Համալսարան

Լիտվայում Ֆեոդորովին ջերմորեն ընդունեց հրամանատար Խոդկևիչը, ով իր կալվածքում հիմնել էր տպարան։ Իվան Ֆեոդորովի և Պիտեր Մստիսլավցի ջանքերով Զոլուդովի տպարանում տպագրված առաջին գիրքը եղել է" Ուսմունքի Ավետարանը " (1568) ՝ ավետարանական տեքստերի մեկնաբանությամբ զրույցների և ուսմունքների ժողովածուն։ 1570 թվականին Իվան Ֆեոդորովը հրատարակել է "Սաղմոսագիր Ժամաբանով" գիրքը, որը լայնորեն օգտագործվում է նաև գրագիտության ուսուցման համար։

Լյուբլինյան ունիայից հետո (1569թ․) կաթոլիկ հոգևորականության ճնշումը Գրիգոր Խոդկևիչին ստիպեց 1570-ին հրաժարվել Կիրիլյան ուղղափառ գրատպության աջակցությունից:.[14]

Տպագիր գործը շարունակելու համար Իվանը տեղափոխվեց Լվով և այստեղ որոշեց շարունակել սկսած գործը՝ հանդիպելով զգալի դժվարությունների։ Գրատպությունը շարունակելու համար անհրաժեշտ էին դրամական միջոցներ։ Այդ նպատակով Իվանը դիմեց Լվովում բնակվող ռուս և հույն հարուստ վաճառականներին, սակայն վաճառականները չօգնեցին Իվանին։ Օգնություն են ցուցաբերել առանձին ոչ հարուստ քահանաներ և աշխարհիկ ծխականներ։ Մեկ այլ բարդություն էր այն, որ Լվովի ատաղծագործարանը արգելել էր տպագրության մեջ հյուսն ունենալ․ հյուսն անհրաժեշտ էր տպարանում անհրաժեշտ աշխատանքներ կատարելու համար։ Քաղաքային խորհրդի միջամտությունը և կրակովյան տպարանների արձագանքը օգնեցին այս հարցում։

Նրա հիմնադրած տպարանում Իվանը տպագրել է "Առաքյալի" երկրորդ հրատարակությունը (1574թ․)։ Լվովի "Առաքյալ" հրատարակությունն իր մեջ պարունակում է նաև վերջաբան Իվան Ֆեոդորովի կողմից, որտեղ նա պատմում է հալածանքների մասին ("ոչ թե Տիրոջից, այլ շատ ղեկավար և քահանաներից, ովքեր նախանձում էին մեզ նման հերետիկոսներին"), որոնք նրան "...հողից, հայրենիքից և մեր ցեղից վտարել էին": Լվովում նա կրկին բախվեց վերաշարադրողների մրցակցությանը, որոնք խոչընդոտում էին նրա գործի զարգացմանը։ Գրքերի վաճառքով Իվանը զբաղվել է ոչ միայն Լվովում, այլև Կրակովում և Կոլոմիայում։ Կրակովում Իվանը վայելում էր լեհ բժիշկ Մարտին Սենեկի վստահությունը, որի միջնորդությամբ նա վարկով թուղթ էր ստանում Կրակովի Լավրենտիայի ֆաբրիկայի տպարանի համար։ 1579 թվականին Ֆեոդորովի տպարանը 140 գրքերի հետ միասին գերեվարվեցին հրեա Իսրայել Յակուբովիչի կողմից 411 Լեհական ոսկու համար։ Ֆեոդորովի որդին մնաց Լվովում և գրքեր վաճառեց։ Իվանին իր մոտ էր հրավիրել Կոնստանտին Օստրոժսկիին՝ քաղաք Օստրոգ, որտեղ նա իշխանի հանձնարարությամբ տպագրեց հայտնի "Օստրոգյան Աստվածաշունչ" - ը, որն առաջին ամբողջական եկեղեցական Աստվածաշունչն է սլավոնական լեզվով։ 1575 թվականին Իվան Ֆեոդորովը ՝ մոսկվացին, նշանակվեց Դերմանի վանքի ղեկավար։

Վերջին տարիները և մահը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իվան Ֆեոդորովի Գերեզմանաքարը

Իվան Ֆեոդորովը բազմակողման կրթված էր։ Հրատարակչությանը զուգահեռ ՝ նա թնդանոթներ էր ձուլել և բազմաբնույթ ականանետ հորինել ՝ փոխադարձ փոխարինելի մասերով։ 1583 թ.-ի փետրվարի 26-ից 23-ը ընկած ժամանակահատվածում նա ուղևորվեց Վիեննա, որտեղ նա ցույց տվեց իր գյուտը կայսր Ռուդոլֆ Բ-ի կայարանում[11]։ Նա որոշ ժամանակ (ամբողջ 1583-ին) աշխատել է Կրակովում, Վիեննայում և, հավանաբար, Դրեզդենում։ Նա սերտ կապեր ուներ Եվրոպայի լուսավորյալ ժողովրդի հետ։ Մասնավորապես, Իվան Ֆեոդորովի՝ սաքսոնական ընտրող Օգոստոսի հետ նամակագրությունը հայտնաբերվել է Դրեզդենի արխիվում (նամակը գրվել է 1583 թ. hուլիսի 23-ին)[11]։

Դժվար ուղևորությունից վերադառնալուց հետո Իվան Ֆեոդորովը մահացավ Լվովի արվարձաններում և թաղվեց Լվովում ՝ Սվյատունուֆրիևսկու վանքում՝ գերեզմանատանը։

1971-ին վանական պատը քանդելու ընթացքում հայտնաբերվել են երկու մարդու մնացորդներ։ Մի ժամանակ կարծում էին, որ սա Իվան Ֆեոդորովի և նրա որդու՝ Իվանի, մասնիկներն են։ Վերջինս մահացել էր 3 տարի անց հոր մահվանից `խորհրդավոր պայմաններում։ Բայց այս կարծիքը սխալ է։ Իվան Ֆեոդորովը թաղված է Օնուֆրիևսկու գերեզմանատանը ՝ տաճարի կողքին, և միայն Ֆեոդորովի գերեզմանաքարից մնացածը սալաքարը, ինչպես նաև գերեզմանատնից մնացած այլ սալաքարերը տեղափոխվեցին տաճար, դրվելով հատակին ՝ տաճարում։ 1883-ին հատակը փոխվեց, և սալաքարերը պառակտվեցին։ Գերեզմանի ճշգրիտ տեղը կորցրին է 19-րդ դարի վերջին[15]։ 1977 թ.-ին, պահպանված լուսանկարների համաձայն, եկեղեցու բակում տեղադրվել է գերեզմանաքար Իվան Ֆեոդորովի գերեզմանից, իսկ դրա կողքին կանգնեցվել է հուշարձան ՝ Իվան Ֆեոդորովին պատկերող եռաստիճան կոմպոզիցիա ՝ իր ուսանողների՝ Պյոտր Մստիսլավեց և Անդրոնիկ Նևեժեի հետ միասին (քանդակագործ Անատոլի Գալյան)։ 1972-1974 թվականների վերականգնումից հետո այստեղ բացվեց Իվան Ֆեոդորովի թանգարանը `Լվովի արվեստի պատկերասրահի մասնաճյուղում։ 1990-ականների սկզբին թանգարանը ավերվեց; Բասիլյան վանականները գրավել էին տաճարը և հենց այդ նպատակով կոտրել եկեղեցու դուռը և դուրս շպրտել թանգարանի բոլոր ցուցանմուշները ՝ ներառյալ Շվայպոլտ Ֆիոլի, Ֆրանցիս Սկորինայի, Իվան Ֆեոդորովի եզակի գրքերը։ Դրսում հունվար էր, ձյունը խոնավ էր․ հետևաբար հսկայական վնասներ հասցվեցին եզակի գրքերին[16]։ Ռուս առաջին տպագրիչների ՝ Իվան Ֆեոդորովի հուշարձանը ուսանողների՝ Պիտեր Մստիսլավցի և Անդրոնիկ Նևեժեի հետ հետ տեղափոխվեց նոր վայր։ Ներկայումս այն գտնվում է Հին ուկրաինական գրքի արվեստի թանգարանի դիմաց ՝ Լվով քաղաքում՝ Կոպեռնիկա փողոց, 15 ա հասցեում։

Ուկրաինայում տպագրության սկիզբի այլընտրանքային տեսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անատոլի Գալյան։ Գրքի թանգարանի շենքը և նրա ֆասադայի առջև դրված եռապատկեր հուշարձանը՝ ռուս առաջին տպագրիչը՝ Իվան Ֆեոդորովը ուսանողների՝ Պիտեր Մստիսլավեց և Անդրոն Նևեժի հետ։(չաշխատող հղում) Հարցին, թե արդյոք Իվան Ֆեոդորովը հարավ-ռուսական առաջին տպագրիչն է եղել, հետազոտողները բախվել են դեռևս 19-րդ դարում այն բանից հետո, երբ տպագրիչի գերեզմանաքարը հայտնաբերվեց Լվովի Օնուֆրիևյան վանքի գերեզմանատանը, որտեղ գրված էր. «Մոսկվացի տպագրիչը մահացավ Լվովի ժայռում 1583 թվականի դեկտեմբերին ... »: Ըստ ուկրաինացի հետազոտողներ Օրեստ Մացյուկի, Յակիմ Զապասկոյի, և Վլադիմիր Ստասենկոյի, 15-րդ դարում Լվովում կար տպարան, որը 1460-ին նրա սեփականատեր Ստեփան Դրոպանը ներկայացրեց Սբ. Օնուֆրիա։ Ժամանակի ընթացքում, ըստ այս հետազոտողների, նրա գործունեությունն սկսեց դադարել։ Այսպիսով, այս երեք հետազոտողները պնդում են, որ Իվան Ֆեոդորովը միայն վերակենդանացրեց քաղաքում տպագրական բիզնեսը[17]:.[18] Այս տեսակետն առաջին անգամ ձևակերպեց Հիլարիոն Օգիենկոն 1925-ին ՝ «Ուկրաինական մամուլի պատմություն» աշխատությունում (ուկր. Історія українського друкарства)) աշխատության մեջ, իսկ սովետական դարաշրջանում այն զարգացրեց Օրեստ Մացյուկը։ Այնուամենայնիվ, այս այլընտրանքային տեսությունը կոշտ քննադատության է ենթարկվել հայտնի ռուս հետազոտող Եվգենի Նեմիրովսկու կողմից։ Ուսումնասիրելով Սբ. Օնուֆրիան, Նեմիրովսկին հաստատեց, որ Ստեփան Դրոպանը իսկապես փող ու հող է նվիրել վանքին, բայց «Տարեգրություններ» -ում տպագրության համար հղումներ չեն եղել։ Օգիենկոյի եզրակացությունը, որ Ստեփան Դրոպանը ռահվիրա էր, հիմնված է միայն այն բանի վրա, որ 1791-ին վանականները Ստավրոպիգի եղբայրությանը ներկայացրեցին մի շարք բողոքներ։ Եղբայրներըը իրենց պահանջների մեջ ներառել են նաև տպարանի հարցը՝ պնդելով, որ իբր Ստեփան Դրոպանը, կոծկել է այն 1460 թվականին, ինչը «Տարեգրություններ» –ում այդպես էլ հաստատում չի գտնում։ Ուստի վանականների կողմից Ստեփան Դրոպանի գործչի կոչը, կարելի է նշել, որ անհաջող մարտավարական քայլ էր `տպարան ստանալու համար։ Եվգենի Նեմիրովսկին նշում է, որ 1460 թ.-ին եվրոպական որևէ քաղաքում չկային տպարաններ, բացառությամբ Մայնցից․«Եթե մինչև 1460 տարի Լվովում գրքեր էին տպում, ապա այստեղ տպարան կարող էր հիմնել միայն գրատպության գյուտարար Յոհան Գուտենբերգը»[19]:..

Ընտանիքը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կնոջ անունն ու ծագումը անհայտ է։ Ըստ երևույթին, Իվան Ֆեոդորովը մի քանի երեխա ուներ, քանի որ փաստաթղթերում հիշատակված միակ որդին՝ Իվանը, կոչվում է «ավագը» (այսինքն՝ ոչ միակը)։ Այս որդին հայտնի էր «Դրուկարեվիչ» մականունով (այսինքն՝ «տպիչի որդի» մականունով, քանի որ այդ մասնագիտությունը նախկինում անվանում էին դրուկար՝ լեհերեն՝ drukarz, գերմաներեն՝ drucken («տպել»), հին գերմաներենից drucchen), մահացավ 25 տարեկան հասակում։ Հարսանիքից 6 տարի անց՝ բանտում գերեվարվելուց կարճ ժամանակ անց։ Նրա ժառանգը կինն էր ՝Տատյանան (ինչը նշանակում է, որ նա երեխաներ չուներ)։

Հիշատակումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • 1883 թվականին Իվան Ֆեոդորովի պատվին միանգամից թողարկվեց երկու մետաղադրամ՝ նույն դիզայնով։ Առաջինը պատրաստված էր անագ-ցինկ խառնուրդից, որի Քաշը՝ 6.96 գ, տրամագիծը՝ 25 մմ։ Երկրորդը պատրաստված էր արծաթից՝ Քաշը 8.75 գ, տրամագիծը 25 մմ։ Առանձնահատկությունն այն էր, որ դիմերեսին դաջված էր «91» և Սանկտ Պետերբուրգի զինանշանը և վարպետները «ПС» անվանումով։
  • 1909 թ.-ին, Մոսկվայում, Կիտայգորոդսկայայի պարիսպի մոտ, Սինոդալի տպարանի դիմաց (հնագույն տպարան), կանգնեցվեց Իվան Ֆեոդորովի հուշարձանը՝ քանդակագործ Վոլնուխինայի նախաձեռնությամբ։ Ֆեոդորովի պատկերներն ու նկարները անհայտ են, նույնիսկ կա նրա դիմանկարը։ Վոլնուխինը, նկարիչ Ս.Վ. Իվանովի և պատմաբան Ի.Ե. Զաբելինի հետ միասին, ստեղծեց ընդհանրացված պատկեր, և հենց այս պատկերն էլ արտացոլված է հուշարձանում։
  • 1941թ․-ին ռեժիսոր Գրիգորի Լևկոևը նկարահանեց «Առաջին տպագրիչ Իվան Ֆեոդորով» գեղարվեստական և կենսագրական ֆիլմը։
  • 1977թ․-ին Սուրբ Օնուֆրիևսկու վանքում բացվեց Իվան Ֆեոդորովի թանգարանը։ 1990թ․-ին թանգարանը հեռացվեց այս տարածքից `վանքը Բասիլյան կարգին հանձնելու պատճառով, և նրա բոլոր ցուցանմուշները սկսեցին պահվել Լվովի արվեստի պատկերասրահի նկուղներում։ 1997թ․-ին թանգարանը վերաբացվեց նոր շենքում, որը կոչվում է Հին ուկրաինական գրքի արվեստի թանգարան։
  • 1983թ․-ին ամբողջ աշխարհի հանրությունը լայնորեն նշում էր Իվան Ֆեոդորովի մահվան 400-ամյակը։ Ի պատիվ այս իրադարձության ԽՍՀՄ-ում թողարկվեց հոբելյանական պղնձ-նիկել ռուբլին, որի տրամագիծը՝ 31 մմ, քաշը ՝ 12,8 գ ։ Երկու եզրագծերին «ՄԵԿ ՌՈՒԲԼԻ» մակագրությունն էր՝ առանձնացված երկու կետով։ Թողարկվեց 1984 թվականի հունվարի 1-ին։ Հեղինակներն էին՝ էսքիզներ - Կռիլով, մոդելներ ՝ Ս. Մ. Իվանով։ Շրջանառությունը ՝ 3,000,000: .
  • 1991թ․-ին Մաքսիմ Գորկու անվան կինոստուդիայում նկարահանվել է «Սբ Հովհաննես Առաջին տպիչի հայտնությունը» հինգ մասանով պատմական ֆիլմը, ռեժիսորներ ՝ Յուրի Սորոկինի, Յուրի Շվիրևի մասնակցությամբ։ Կինոաստղերն էին Ֆեդոր Սուխովը, Ինոկենտի Սմոկտունովսկի, Մարինա Շիլովա, Մարգարիտա Տերեխովա, Նիկիտա Ջիգուրդա, Վալերի Պորոշին և այլք։ Կինոթատրոններում ֆիլմը ցուցադրվել է «Իվան Ֆեոդորով» անվան տակ։
  • 2009թ․-ին նա փառաբանվեց Ռուսաստանի Ուղղափառ Հին հավատացյալ եկեղեցում ՝ որպես սլովենական տպագրիչ ՝ Սուրբ Արդար Սարկավագ Հովհաննես։
  • 2015թ․-ի հոկտեմբերին հրապարակման ժամանակ Ռուսաստանի Ուղղափառ Հին հավատացյալների եկեղեցու եկեղեցական օրացույցում առաջին անգամ տպագրվեցին առաջին տպագրիչ Իվան Ֆեոդորովի կողմից ստեղծված աղոթքի կանոնը և նրա սրբաատկերի լուսանկարը։
  • Ի պատիվ Իվան Ֆեոդորովի՝ իր իսկ անունով կոչվեց Մոսկվայի հրատարակչական և տպագրական քոլեջ։ 2010 թ. հուլիսի 23-ին, համալսարանի հիմնադրման 80-ամյակի կապակցությամբ, Մոսկվայի տպագրության պետական համալսարանը ևս անվանվեց Իվան Ֆեոդորովի անունով։
  • Նրա անունն էր կրում Ուկրաինայի պոլիգրաֆիական ինստիտուտը։
  • Բերդիչևում, Վոլգոգրադում, Կազանում, Կիևում և Լվովում կան փողոցներ, որոնք կրում են Իվան Ֆեոդորովի անունը

Իվան Ֆեոդորովի Շարադրությունները

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Издания

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]


Հիմնական հոդված՝ Апостол 1564 года

Իվան Ֆեոդորովի և Պիտեր Մստիսլավցեվի համատեղ գրքերն ու ստեղծագործությունները

1. Առաքյալ։ Տպագրվել է Մոսկվայում՝ 1563 թվականի ապրիլի 17-ից մինչև 1564-ի մարտի 1-ը, ունի 6 չհամարակալված և 262 համարակալված էջեր (այսուհետ ՝ կյուրիլյան տառերով համարակալում), առնվազն 285 × 193 մմ էջի ձևաչափ, երկու գույնով տպագրություն, տպաքանակը ՝ շուրջ 1000, պահպանվել է 47 օրինակից ոչ պակաս։ Էլեկտրոնային տարբերակը հասանելի է։

2 և 3. Ժամագիրք։ Տպագրվել է Մոսկվայում, երկու հրատարակություն (7 / VIII - 29 / IX և 2 / IX - 29 / X 1565), 173 (երկրորդ հրատարակության մեջ 172) չհամարակալված էջեր, ձևաչափը ՝ ոչ պակաս, քան 166 x 118 մմ, երկու գունյով տպագրություն, 7-ից ոչ պակաս օրինակներ։ Էլեկտրոնային տարբերակը ահսանելի է։

4. Ուսուցանող Ավետարան: Տպագրվել է Զաբլեդովում, 8 / VII 1568 - 17 / III 1569, 8 չհամարակալված և 399 համարակալված էջ, ձևաչափ ՝ ոչ պակաս, քան 310 x 194 մմ, երկ գունավոր տպագրություն, պահպանված է ոչ պակաս, քան 31 օրինակ։ էլեկտրոնային տարբերակը հասանելի է։

Իվան Ֆեոդորովի գրքերն ու ստեղծագործությունները առանց Պիտեր Մստիսլավցեվի

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

5. Սաղմոսը պահապանի հետ։ Տպագրվել է Զաբլեդովում, 26 / IX 1569 - 23 / III 1570, 18 չհրապարակված թերթեր և առաջին հաշվով համարակալված 284 էջ ու երկրորդ հաշվով՝ 75 էջ, ձևաչափ (մեծապես կտրված օրինակների համար) առնվազն 168 x 130 մմ, երկու գույնով տպագրություն։ Շատ հազվագյուտ հրատարակություն։ Հայտնի է ընդամենը երեք օրինակ, և բոլորը թերի են։ Կիրիլի տպագրության մեջ առաջին անգամ տպագրվել են տարրալուծված աղյուսակները։ Էլեկտրոնային տարբերակը հասանելի է։

6. Առաքյալ։ Տպագրվել է Լվովում, 25 / II 1573 - 15 / II 1574, պահպանվել են 15 չհամարակալված և 264 համարակալված էջեր, ձևաչափ ՝ առնվազն 300 x 195 մմ, ձևաչափեր ՝ երկու գույնով տպագրությամբ, տպաքանակով 1000–1200, առնվազն 70 օրինակ։ 1564 թվականին թողարկվեց մոսկովյան հրատարակության արտատպումը ՝ մի փոքր ավելի հարուստ դիզայնով։ Էլեկտրոնային տարբերակը հասանելի է, 1574թ․-ի «Առաքյալը» Wikimedia Commons- ում գրեթե ամբողջական պատճենն է։

7. Այբբենարան։ Տպագրվել է Լվովում, 1574թ․, 40 չմշակված էջեր, սահմանված ձևաչափ ՝ 127,5 x 63 մմ, երկու գույնով տպագրություն, տպաքանակը գնահատվում էր 2000, բայց մինչ այժմ հայտնաբերվել է ընդամենը մեկ օրինակ (պահվում է Հարվարդի համալսարանի գրադարանում )։ էլեկտրոնային տարբերակը հասանելի է

8. Հունա-ռուսական եկեղեցական սլավոնական գիրք ընթերցանության համար։ Տպագրվել է Օստրոգում 1578 թվականին, 8 չմշակված էջեր, սահմանված ձևաչափեր ՝ 127,5 x 64 մմ, մեկ գունավոր տպագրություն, առաջին անգամ Իվան Ֆեոդորովն ունի երկսյունանոց հավաքածու (հունարեն և սլավոնական տեքստ միաժամանակ), հայտնի է նաև միայն մեկ օրինակ (պահպանվում է Գոթա քաղաքի պետական գրադարանում, Արևելյան Գերմանիա)։ Այս օրինակը տպված է 1578թ․-ին տպագրված գրքի օրինակով, որի պատճառով դրանք հաճախ համարվում են մեկ գիրք, որը կոչվում է 1578-ի Օստրոգի այբուբեն (օրինակ, ֆաքսիմիլային արտատպումը. Գիրք, 1983թ․): . Այս երկու հրատարակությունների էլեկտրոնային տարբերակը հասանելի է։

9. Այբբենարան։ Տպագրվել է Օստրոգում 1578 թ․, 48 չհամարակալված թերթեր, սահմանված ձևաչափ՝ 127,5 x 63 մմ, մեկ գունավոր տպագրություն, շրջանառությունը մեծ էր, բայց պահպանվել էին ընդամենը երկու թերի օրինակ (մեկը արդեն նշվեց, երկրորդը պահվում է Կոպենհագենի Թագավորական գրադարանում)։ 1574 թվականի Լվովի այբբենարանի կրկնությունն է՝ «Տառերի մասին խոսք» -ով։ Այս գրքի և նախորդի էլեկտրոնային տարբերակը հասանելի է։

10. Նոր Կտակարան Սաղմոսով։ Տպագրվել է Օստրոգում 1580թ․-ին, 4 չհամարակալված և 480 համարակալված թերթեր, ձևաչափ ՝ առնվազն 152 x 87 մմ, երկու գույնով տպագրություն, շրջանառության մասին որևէ տվյալ չկա, պահպանվել է ոչ պակաս, քան 47 օրինակ։

11. Այբբենական ուղեցույց նախորդ հրատարակության համար («Գիրք, իրերի ժողովածու ...»): Տպագրվել է Օստրոգում 1580թ․-ին, 1 չհամարակալված և 52 համարակալված թերթ, սահմանված ձևաչափ՝ 122 x 55 մմ, մեկ գունավոր տպագրություն, առնվազն 13 օրինակ պահպանվել են (հաճախ դրանք ներկայացվել են նախորդ գրքի ավարտին, բայց հստակ տպագրվել են առանձին և թողարկվել որպես հատուկ առանձին հրատարակություն)։

12. Անդրեյ Ռիմշայի ժամանակագրությունը («․․որի մասին անցյալ դարերում կարճ նկարագրություն կար»)։ Տպագրվել է Օստրոգում 1581թ․-ին, երկու էջանոց թերթիկ (տեքստը տեղադրված է ներքին էջերում), սահմանված ձևաչափը կազմում է մոտ 175 x 65 մմ։ Միակ հայտնի օրինակը գտնվում է Ռուսաստանի ազգային գրադարանում ՝ Սանկտ Պետերբուրգում։

13. Աստվածաշունչ։ Տպագրվել է Օստրոգում 1581թ․-ին, 8 չհամարակալված + 276 + 180 + 30 + 56 + 78 համարակալված թերթեր, ձևաչափը առնվազն 309 × 202 մմ, ձևավորված երկու սյունակում, ներառյալ մի փոքր հուներեն; տպվել է հիմնականում մեկ գույնով ։ Շրջանառության վերաբերյալ հայտնի է, որ մինչև 1500 թվականը պահպանվել է մոտ 400-ը (ռեկորդային բարձր է, նույնիսկ նոր հրատարակությունների շարքում)։ Այս հրատարակության վերաբերյալ լրացուցիչ տեղեկություններ ստանալու համար տե՛ս ռուսական «Օստրոգյան Աստվածաշունչ» հոդվածը։

Գրատպիչները՝ Իվան Ֆեոդորովի ժամանակակիցները

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եկեղեցու սլավոնական առաջին գրքերը հրատարակվել են Շվայպոլտ Ֆիոլի կողմից Կրակովում 1491 թվականին։ Դրանք էին՝ «Օկտոյուն» («Ութոտնուկ») և «Դիտակետը», ինչպես նաև «Նիհար եռյակը» և «Գույնի եռանիշը»։ Ենթադրվում է, որ տրիոդները (առանց նշված տարվա տպագրության) Ֆիոլը թողարկել է մինչև 1491 թվականը։

1494 թ.-ին Սկադարի լճի Օբոդ քաղաքում, Զետայի (այժմ՝ Չեռնոգորիայի) գահակալության տարածքում, վանական Մակարիին Գեորգի Չեռնոյևիչի հովանու ներքո տպարանում տպեց հարավային սլավոնների շարքում առաջին գիրքը սլավոնական լեզվով՝ «Առաջին օգնության պատուհանը»։ Այս գիրքը կարելի է տեսնել Ցետինե քաղաքի վանքի սրբավայրում։ 1512 թվականին Մակարիուսը տպեց Ավետարանը Ուրգո-Վալաչիայում (ժամանակակից Ռումինիայի և Մոլդովայի տարածք)։

1517-1519 թթ․-ին Պրահայում Ֆրանցիսկ Սկորինան տպեց «Սաղմոսը» կյուրեղյան գրությամբ՝ Սլավոնական եկեղեցու բելառուսական տարբերակով և նրա կողմից թարգմանված Աստվածաշնչի ևս 23 գրքերով։ 1522 թվականին Վիլնոյում (այժմ՝ Վիլնյուսում) Սկորինան տպեց «Փոքր ճանապարհի գիրքը»։ Այս գիրքը համարվում է ԽՍՀՄ-ի մաս կազմած տարածքում տպագրված առաջին գիրքը։ 1525 թ․-ին Վիլնայում գտնվող նույն վայրում Ֆրանցիսկ Սկորինան տպեց Առաքյալը։ Սկորինայի մոտ էր ուսուցանում Ֆեոդորովի օգնական և գործընկեր Պիտեր Մստիսլավեց։

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • «Иван Фёдоров». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  • Сферическая панорама памятника Ивана Фёдорова в Москве
  • О первопечатнике диаконе Иване Фёдорове рассказывает свящ. Сергий Барицкий

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Русский биографический словарь (ռուս.) / под ред. А. А. Половцов, Н. П. Чулков, Н. Д. Чечулин, В. В. Мусселиус, М. Г. Курдюмов, Ф. А. Витберг, И. А. Кубасов, С. А. Адрианов, Б. Л. Модзалевский, Е. С. Шумигорский — СПб., М..
  2. ↑ https://web.archive.org/web/20190505105116/https://lia.lvivcenter.org/uk/objects/st-onuphrius-church/
  3. ↑ Библия. — 1581.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Кеппен П. И. Надгробный камень первого русского печатника // Вестник Европы. —М., 1822. — № 140. — С. 160—161.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Калайдович К. Ф. Записка об Иване Фёдорове // Вестник Европы. —М., 1822. — № 11—12. — С. 279—302.
  6. ↑ Иван Фёдоров. Львовский Апостол. Послесловие.
    «Сия ибо нас от земли и отечества и рода нашего изгна и в ины страны незнаемы пресели»… «Иван Фёдоров, друкарь Москвитин».
    Электронная версия книги Արխիվացված 2012-12-09 Wayback Machine
  7. ↑ Филарет (Гумилевский) История русской церкви Москва : М. А. Ферапонтов, 1888 период 3, стр. 179
  8. ↑ Петр Васильевич Знаменский История Русской Церкви Период III. Разделение Русской Церкви на две митрополии (1461—1589 гг.) А.Московская митрополия 3.Богослужение и христианская жизнь Устройство типографии в Москве, первые печатные книги и судьба печатников
  9. ↑ Петр Васильевич Знаменский История Русской Церкви Период III. Разделение Русской Церкви на две митрополии (1461—1589 гг.) А.Московская митрополия 3.Богослужение и христианская жизнь Устройство типографии в Москве, первые печатные книги и судьба печатников
  10. ↑ Маруша Нефедьев
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Немировский Е. Л. Иван Фёдоров (около 1510 — 1583) / Отв. ред. А. А. Чеканов. — М.: Наука, 1985. — 320 с. — (Научно-биографическая литература). — 50 000 экз.
  12. ↑ Флетчер, Дж. Глава 21. О церковном управлении и духовных лицах // О государстве русском = Of the Russe Common Wealth / Под редакцией князя Н. В. Голицына, перевод князя М. А. Оболенского. — СПб., 1911.
  13. ↑ Тихомиров М. Н. Начало книгопечатания в России // Русская культура X—XVIII веков. М., 1968. С. 315—318.
  14. ↑ Грыцкевіч А. Хадкевічы// Вялікае княства літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т.2: Кадэцкі корпус - Яцкевіч.- Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. - 788 с.: іл. ISBN 985-11-0378-0/ С. 709.
  15. ↑ Денисов Л. И. Первопечатники Иоганн Гутенберг и Иван Фёдоров Արխիվացված 2015-07-09 Wayback Machine. — С. 37.
  16. ↑ К годовщине кончины Иоанна Феодорова. Печальная судьба могилы первопечатника. Церковно-научный центр «Православная энциклопедия», 18.12.2002.
  17. ↑ Степан Дропан Արխիվացված 2013-05-13 Wayback Machine(ուկր.)
  18. ↑ Запаско Я., Мацюк О., Стасенко В. Початки українського друкарства. — Львів, 2000. — 222 с.(ուկր.)
  19. ↑ Немировский Е. Л. По следам первопечатника' — Москва: Современник, 1983.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • «Иван Фёдоров». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  • Бахтиаров А. А. История книги на Руси. — СПб., 1890. (Имеется электронная версия в формате PDF.)
  • Бахтиаров А. А. Иван Федоров — Первый русский книгопечатник. — СПб., 1895.
  • Бендасюк С. Ю. Общерусский первопечатник Иван Фёдоров и основанная им братская Ставропигийская печатня во Львове. — Львов, 1934
  • Виноградова Л.А. История книжной торговли : учебник для книготорговых техникумов [печатный текст] / Виноградова, Людмила Анатольевна, Автор (Author); Говоров, Александр Алексеевич, Автор (Author); Люблинский, Сергей Борисович, Автор (Author); Силантьева, Эльвира Алексеевна, Автор (Author); Куйбышева, Г. И., Редактор (Editor); Верховский, Семен Семёнович, Художник (Artist); Баренбаум, Иосиф Евсеевич, Автор обозрения, рецензии (Reviewer). - Издание 2-е, исправленное и дополненное. - Москва : Книга, 1982. - 286, [2] с.: ил.; 21 см.- Библиография в подстрочных примечаниях.- Библиогр. в конце глав.-Библиографический список: с. 278, 279.- Указ. имен: с. 280-284.
  • Немировский Е. Л. Первопечатник Иван Фёдоров // Острожская азбука Ивана Фёдорова. Исследование. Словоуказатель. — М.: Книга, 1983. — С. 9—20.
  • Немировский Е. Л. Иван Фёдоров. Начало книгопечатания на Руси: Описание изданий и указатель литературы: К 500-летию со дня рождения великого русского просветителя. — М.: Пашков дом, 2010.
  • Немировский Е. Л. Иван Фёдоров (около 1510 — 1583) / Отв. ред. А. А. Чеканов. — М.: Наука, 1985. — 320 с. — (Научно-биографическая литература). — 50 000 экз.
  • Румянцов В. Е. Иван Фёдорович Первый русский Книгопечатник. — М., 1871.
  • Зернова А․ С․ Начало книгопе чатания в Москве и на Украине, М․, 1947․
  • Бахтиаров А. А. История книги на Руси. — СПб., 1890. (էլ. տարբերակով)
  • Яким Запаско. Мистецька спадщина Івана Федорова. — Львів, 1974.
  • Немировский Е. Л. Первопечатник Иван Федоров // Острожская азбука Ивана Федорова. Исследование. Словоуказатель. — М.։ Книга, 1983. — С. 9—20.
  • Бендасюк С. Ю. Общерусский первопечатник Иван Фёдоров и основанная им братская Ставропигийская печатня во Львове. — Львов, 1934. (էլ. տարբերակ Արխիվացված 2014-02-26 Wayback Machine)
  • Немировский Е. Л. Иван Фёдоров (около 1510 - 1583) / Отв. ред. А. А. Чеканов. — М.։ Наука, 1985. — 320 с. — (Научно-биографическая литература). — 50 000 экз.
  • Немировский Е. Л. Иван Фёдоров. Начало книгопечатания на Руси։ Описание изданий и указатель литературы։ К 500-летию со дня рождения великого русского просветителя. – М.։ Пашков дом, 2010.
  • Дзюбан Р. Друкарів захоплено в Полоцьку (до початків білоруського, українського та московського друкарства). Робоча гіпотеза / Роман Дзюбан. - Львів, 2013. - 64 с.։ іл.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իվան Ֆեոդորով» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Իվան_Ֆեոդորով&oldid=9750872» էջից