Վիլսոնի հիվանդություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վիլսոնի հիվանդություն
Տեսականբուժելի/հազվագյուտ հիվանդություն, հազվագյուտ հիվանդություն, հիվանդության կարգ և ախտանիշ կամ նշան
Պատճառգենետիկա
Հիվանդության ախտանշաններայտուց, Դեղնախտ, անձի փոփոխություններ, կապույտ եղունգներ, հսկա պանդայի դեմքի ախտանիշ և Kayser–Fleischer ring?
Բժշկական մասնագիտությունէնդոկրինոլոգիա
ՀայտնաբերողSamuel Alexander Kinnier Wilson?
ՀՄԴ-9275.1
Անվանվել էSamuel Alexander Kinnier Wilson?
 Wilson's disease Վիքիպահեստում

Վիլսոնի հիվանդություն, գենետիկ հիվանդություն, որն ուղեկցվում է օրգանիզմում պղնձի կուտակումով[1]։ Ախտանիշները մեծ մասամբ կապված են ուղեղի և լյարդի ախտահարման հետ[1]։ Լյարդի վնասմամբ պայմանավորված ախտանիշներն են փսխումը, թուլությունը, ասցիտը, ոտքերի այտուցը, դեղնուկը, և քորը[1]։ Ուղեղի ախտահարմամբ պայմանավորված ախտանիշներն են դողը, մկանային կարկամությունը, խոսելու դժվարաթյունը, անձի փոփոխությունները, տագնապայնությունը, ինչպես նաև տեսողական և լսողական խաբկանքները[1]։

Վիլսոնի հիվանդությունը աուտոսոմ ռեցեսիվ հիվանդություն է, որը պայմանավորված է Վիլսոնի հիվանդության սպիտակուցի (ATP7B) գենի մուտացիայով[1]։ Հիվանդության դրսևորման համար հիվանդը պետք է ժառանգի գենի մեկական մուտացված պատճեն յուրաքանչյուր ծնողից[1]։ Ախտորոշումը կարող է լինել բարդ և հաճախ իրականացվում է արյան, մեզի մի շարք քնություններով և լյարդի կենսազննումով[1]։ Գենետիկ քննությունը կարող է կիրառվել հիվանդների ընտանիքի մյուս անդամների մոտ հիվանդության հայտնաբերման նպատակով[1]։

Վիլսոնի հիվանդությունը սովորաբար բուժվում է սննդակարգի փոփոխություններով և դեղորայքով[1]։ Փոփոխությունները ներառում են պղնձի ցածր պարունակությամբ մթերքների օգտագործումը և պղինձ չպարունակող խոհանոցային պարագաների կիրառումը սննդի պատրաստման գործընթացում[1]։ Հիվանդության բուժման համար կիրառվում են ցինկի հավելումներ և խելատացնող միացություններ (միացություններ, որոնք կապվելով մետաղի իոնի հետ, հեշտացնում են օրգանիզմից դրա դուրս բերումը), ինչպիսիք են տրիենտինը և d-պենիցիլամինը[1]։ Վիլսոնի հիվանդությունը կարող է բարդանալ լյարդային անբավարարությամբ, լյարդի քաղցկեղով և երիկամի գործունեության խանգարումներով[1]։ Լյարդի փոխպատվաստումը կարող է լինել բուժման այլընտրանք, այն դեպքերում, երբ բուժման այլ մեթոդները անարդյունավետ են կամ զարգացել է լյարդային անբավարարություն[1]։

Վիլսոնի հիվանդությունը հանդիպում է 30,000 մարդուց մեկի մոտ[1]՝ կանանց և տղամարդկանց մոտ հավասար հաճախականությամբ։ Ախտանիշները սովորաբար սկսվում են 5 և 35 տարեկանում[1]։ Հիվանդությունն առաջին անգամ նկարագրվել է 1854 թվականին, Ֆրիդրիխ Թեոդոր ֆոն Ֆրայրիխսի կողմից և կոչվել է Սամուել Վիլսոնի անունով[2]։

Նշաններ և ախտանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պղնձի կուտակման հիմնական վայրերն են լյարդը և գլխուղեղը, և հետևաբար լյարդի ախտահարման և նյարդահոգեբանական ախտանիշները հիվանդության հիմնական դրսևորումներն են, որոնք ընկած են ախտորոշման հիմքում[3]։ Լյարդի խնդիրներով հիվանդները հակված են առավել վաղ դիմել բժշկական կազմակերպություններ, գլխավորապես մանկության կամ դեռահասության շրջանում, ի տարբերություն նյարդաբանական և հոգեբանական ախտանիշների առաջնային դրսևորմամբ հիվանդների, ովքեր դիմում են քսան տարեկան և ավել հասակում։ Հիվանդների որոշ խմբի մոտ հիվանդությունը ախտորոշվում է ելնելով միայն այն փաստից, որ արյունակիցներից մեկի մոտ ախտորոշվել է Վիլսոնի հիվանդությունը, սակայն, հետազոտման դեպքում պատահականորեն հայտնաբերվում են հիվանդության ախտանիշներ, որոնք նախկինում չեն արձանագրվել[4]։

Լյարդի ախտահարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լյարդի ախտահարումը կարող է դրսևորվել հոգնածությամբ, արյունահոսության բարձր հակումով կամ շփոթվածությամբ (պայմանավորված լյարդային էնցեֆալոպաթիայով) և դռներակային գերճնշումով։ Դռներակային գերճնշումը վիճակ է, որի հիմքում ընկած է դռներակային համակարգում ճնշման զգալի բարձրացումը։ Դրա բարդություններից են կերակրափողային երակների ողկույզաձև լայնացումը, որոնց վնասումը կարող է հանգեցնել կյանքի համար վտանգավոր արյունահոսության, ասցիտը, փայծաղի մեծացումը (սպլենոմեգալիա)։ Հետազոտման ընթացքում, կարող են դիտվել անոթային աստղիկներ (փոքր, լայնացած անոթների ցանց, սովորաբար կրծքավանդակին)։ Քրոնիկ ակտիվ լյարդաբորբը հանգեցնում է լյարդի ցիռոզի առաջացման, որի պատճառով էլ զարգանում են ախտանիշները։ Լյարդի ցիռոզով հիվանդների մեծ մասի մոտ առկա է լյարդաբջջային քաղցկեղի զարգացման բարձր ռիսկ, ինչը հարաբերականորեն ավելի ցածր է Վիլսոնի հիվանդությամբ տառապողների մոտ[3]։

Հիվանդների մոտավորապես 5%-ի մոտ, հիվանդությունը ախտորոշվում է միայն սուր լյարդային անբավարարության զարգացումից հետո, հաճախ հեմոլիտիկ սակավարյունության (սակավարյունություն, որն առաջանում է էրիթրոցիտների քայքայման հետևանքով) կոնտեքստում։ Սա հանգեցնում է լյարդի կողմից սպիտակուցների կենսասինթեզի (դրսևորումներից մեկը աղավաղված մակարդումն է) և նյութափոխանակության խանգարմանը։ Սպիտակուցների նյութափոխանակության խանգարման արդյունքում, դրանց քայքայման արգասիքներն, ինչպիսինն է ամոնիակը, մնում են օրգանիզմում և անցնում արյունատար հուն։ Երբ այս արգասիքները վնասում են գլխուղեղը, հիվանդի մոտ զարգանում է լյարդային էնցեֆալոպաթիա (շփոթվածություն, կոմա, ցնցումներ և կյանքի համար վտանգավոր ուղեղի այտուց)[3]։

Նյարդահոգեկան ախտանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիլսոնի հիվանդությամբ տառապողների մոտավորապես կեսի մոտ առկա են նյարդաբանական և հոգեկան շեղումներ։ Հիվանդների մեծ մասի մոտ սկզբնական փուլերում դիտվում են ճանաչողական գործառույթների անկում և ինքնասպասարկման հմտությունների կորուստ, ինչպես նաև վարքագծի փոփոխություններ։ Յուրահատուկ նյարդաբանական ախտանիշները սովորաբար ավելի ուշ են դրսևորվում, հաճախ պարկինսոնիզմի տեսքով (ատամնավոր անիվի տիպի կարկամություն, դանդաղաշարժություն և հավասարակշռության կորուստ[5]) ձեռքերի դողով կամ առանց դրա, դիմակաձև դեմքի արտահայտությամբ, լղոզված խոսքով, ատաքսիայով (կողմնորոշման խանգարում) կամ դիստոնիա (պտտական շարժումներ կամ մարմնի որևէ հատվածի կրկնվող շարժումներ։ Ցնցումները և միգրենը առավել բնորոշ են Վիլսոնի հիվանդությանը[3]։ Վիլսոնի հիվանդությանը բնորոշ ձեռքերի դողը բնութագրվում է որպես թևերի թափահարման դող, որը հանգիստ վիճակում բացակայում է, բայց կարող է խթանվել ձեռքերի տարածմամբ[6]։

Վիլսոնի հիվանդության ժամանակ ճանաչողական գործառույթների խանգարումը դրսևորվում է երկու իրար բացառող ախտաբանությունների ձևով՝ ճակատային բլթի գործառույթների խանգարումներով (դրսևորվում է իմպուլսայնությամբ, դատողության խանգարումներով, սեռական վարքագծի շեղումներով, անտարբերությամբ և կամային խանգարումներով, որը դրսևորվում է պլանավորման և որոշումների կայացման դժվարությամբ ) և ենթակեղևային թուլամտությամբ (դեմենցիա`դրսևորվում է մտածողության դանդաղումով, հիշողության կորստով և կամային խանգարումներով, առանց աֆազիայի, ապրաքսիայի և ագնոզիայի նշանների)։ Այս խանգարումներով են պայմանավորված հիվանդների մոտ հեգեկան ոլորտի շեղումները։

Վիլսոնի հիվանդությամբ պայմանավորված հոգեկան շեղումները դրսևորվում են վարքագծի փոփոխություններով, ընկճախտով, տագնապային խանգարումներով, և պսիխոզով[3]։ Հոգեկան ոլորտի շեղումները հիմնականում դիտվում են նյարդաբանական ախտանիշներին զուգակցված, սակայն հազվադեպ կարող են դրսևորվել առանձին։ Այս ախտանիշները հաճախ դժվար են ճանաչվում և հաճախ վերագրվում են այլ պատճառներին։ Այդ պատճառով, Վիլսոնի հիվանդությունը հազվադեպ է ախտորոշվում միայն հոգեկան ախտանիշների դրսևորման դեպքում[5]։

Այլ օրգան համակարգեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արևածաղկի տիպով կատարակտ և Կայզեր-Ֆլեչերի հաստ օղեր Վիլսոնի հիվանդությամբ տառապող և դեկոմպենսացված քրոնիկ լյարդային անբավարարությամբ 40 տարեկան տղամարդու մոտ
Եղջերաթաղանթի տարածուն լուսավորում
Պղնձի կուտակում Դեսցեմետի թաղանթում

Վիլսոնի հիվանդության ժամանակ պղնձի կուտակմամբ պայմանավորված դրսևորումներ

  • Աչքեր․ Կայզեր-Ֆլեչերի օղեր, պաթոգնոմոնիկ ախտանիշ, որը դիտվում է եղջերաթաղանթի վրա, ուղղակի դիտման կամ ճեղքավոր լամպով հետազտության ժամանակ, առաջանում է եղջերաթաղանթում՝ Դեսցեմետի թաղանթում պղնձի կուտակման արդյունքում։ Այս ախտանիշը դիտվում է Վիլսոնի հիվանդությամբ ախտորոշված հիվանդների 66%-ի մոտ (առավել հաճախ հանդիպում է նյարդաբանական ախտանիշներով հիվանդների մոտ, ի տարբերություն լյարդային խանգարումներով հիվանդների)[4]։ Բնորոշ է նաև արևածաղկի տիպով կատարակտի առաջացումը, որը իրենից ներկայացնում է ոսպնյակի պատիճի առաջային և հետին մակերեսներին շագանակագույն կամ կանաչ գունակային բծերի առկայություն[7]։ Այս փոփոխությունը չի առաջացնում տեսողության զգալի խանգարումներ[3]։
  • Երիկամներ․ Երիկամային խողովակային ացիդոզ (Տիպ 2), բիկարբոնատի ներծծման խանգարում երիկամների մոտակա խողովակներում, ինչը հանգեցնում է նեֆրոկալցինոզի (կալցիումի կուտակում երիկամներում) զարգացման, ոսկրերի փխրունություն՝ պայմանավորված կալցիումի ֆոսֆատի կորստով և հազվադեպ ամինոացիդուրիա (սպիտակուցների կենսասինթեզի համար անհրաժեշտ անփոխարինելի ամինոթթուների կորուստ մեզով)[3]։
  • Սիրտ․ կարդիոմիոպաթիա (սրտամկանի ախտահարում) հազվադեպ հանդիպող, բայց հստակ նկարագրված դրսևորում Վիլսոնի հիվանդության ժամանակ։ Այն կարող է առաջացնել սրտային անբավարարություն (սրտի պոմպային գործառույթի խանգարման արդյունքում, օրգանիզմում ավելցուկ հեղուկի կուտակում) և առիթմիաներ (սրտի ռիթմի խանգարումներ, որոնք դրսևորվում են անկանոն և/կամ ախտաբանորեն արագ կամ դանդաղ ռիթմով)[3]։
  • Ներզատական համակարգի շեղումներ․ հիպոպարաթիրեոզ (պարաթիրոիդ գեղձերի գործառույթի խանգարում, որը հանգեցնում է արյան մեջ կալցիումի մակարդակի նվազմանը), անպտղություն, և սովորույթային կրելախախտ[3]։

Ժառանգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիլսոնի հիվանդությունը ժառանգվում է աուտոսոմ ռեցեսիվ ձևով
Հիմնական հոդված՝ ATP7B

Վիլսոնի հիվանդության գենը (ATP7B) գտնվում է 13-րդ քրոմոսոմի 13q14.3 լոկուսում, այս գենի առաջնային դրսևորումը կատարվում է լյարդում, երիկամներում և ընկերքում։ Գենը կոդավորում է P-տիպի ԱԵՖ-ազայի (կատիոնների փոխադրիչ ֆերմենտ) մասին տեղեկատվություն։ P-տիպի ԱԵՖ-ազան ապահովում է պղնձի տեղափոխումը լեղի և դրա ներառումը ցերուլոպլազմինի մոլեկուլում[3]։ Գենի մուտացիաները հայտնաբերվում են հիվանդների 90%-ի մոտ։ Դեպքերի մեծամասնությունում (60%) ժառանգումը լինում է հոմոզիգոտ ձևով (գենի մեկական մուտացված օրինակ յուրաքանչյուր ծնողից), իսկ 30%-ի մոտ հայտնաբերվում է միայն մեկ մուտացիայի ենթարկված գեն։ Հիվանդների 10%-ի մոտ չի հայտնաբերվում գենի ոչ մի մուտացիա[4]։

Նկարագրվել է ATP7B գենի շուրջ 300 մուտացիա։ Մի շարք պոպուլյացիաներում Վիլսոնի հիվանդությունը պայմանավորված է տվյալ պոպուլյացիային բնորոշ փոքր քանակությամբ մուտացիաներով։ Օրինակ՝ արևմտյան պոպուլյացիաներում H1069Q մուտացիան (հիստիդինի փոխարինումը գլուտամինով սպիտակուցի 1069-րդ դիրքում) հանդիպում է 37–63% դեպքերում, ի տարբերություն Չինաստանի, որտեղ այս մուտացիան դիտվում է խիստ հազվադեպ, իսկ առավել հաճախ հանդիպում է R778L (արգինինի փոխարինումը լեյցինով 778-րդ դիրքում)։ Հարաբերականորեն քիչ բան է հայտնի մուտացիաների և հինադության դրսևորմների փոխկապակցվածույան մասին, այնուամենայնիվ որոշ հետազոտությունների արդյունքում նկարագրվել է, որ H1069Q մուտացիայի կրողները առավել նախատրամադրված են հիվանդության ուշ դրսևորման և առավելապես նյարդաբանական խանգարումներ ունենալուն[3][8]։

PRNP գենի նորմալ տարբերակների առակայության դեպքում հիվանդության ընթացքը կարող է փոխվել՝ հիվանդությունը դրսևորվում է ավելի մեծ տարիքում, տարբերվում է նաև ախտանիշների դրսևորումը։ Այս գենը պայմանավորում է պրիոնային սպիտակուցների արտադրություն, որոնք ակտիվ են գլխուղեղում և այլ հյուսվածքներում և մասնակցում են պղնձի փոխադրմանը[9]։ Հիվանդության ժառանգական բնույթի մեկնաբանման սկզբնական փուլում ենթադրվում էր ApoE գենի կապը դրա զարգացման հետ, սակայն այժմ հստակ ապացույցներ չկան[8]։

Հիվանդությունը ժառանգվում է աուտոսոմ ռեցեսիվ ձևով, ինչը նշանակում է, որ հիվանդի երկու ծնողները կրում են մեկական մուտացված գեն։ Հիվանդների մեծ մասի մոտ ընտանեկան դեպքերը բացակայում են[8]։ Միայն մեկ մուտացված գենի օրինակ ունեցողները կոչվում են կրողներ (հետերոզիգոտներ) և կարող են ունենալ պղնձի նյութափոխանակության թեթև և բժշկական տեսանկյունից ոչ նշանակալի փոփոխություններ[10]։

Վիլսոնի հիվանդությունը լյարդում պղնձի կուտակմամբ ընթացող հիվանդությունների խմբում ամենաճախ հանդիպողն է։ Այդ բոլոր հիվանդությունները կարող են առաջացնել ցիռոզ երիտասարդ տարիքում։ Այս խմբի մյուս հիվանդություններն են Հնդկական մանկական ցիռոզը (ՀՄՑ), էնդեմիկ Տիրոլեան նորածնային ցիռոզը և իդիոպաթիկ պղնձային ցիռոզը։ Սրանք պայմանավորված չեն ATP7B մուտացիաներով, օրինակ հնդկական մանկական ցիռոզը պայմանավորված է KRT8 և KRT18 գեների մուտացիաներով[8]։

Ախտաֆիզիոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պղնձի նորմալ ներծծումը և բաշխումը Cu = պղինձ, CP = ցերուլոպլազմին, կանաչ =պղինձ կրող ATP7B սպիտակուց

Պղինձի մասնակցում է օրգանիզմի մի շարք գործառույթների իրականացմանը, մասնավորապես հանդիսանում է կոֆակտոր այնպիսի ֆերմենտների համար, ինչպիսիք են ցերուլոպլազմինը, ցիտոքրոմ C օքսիդազը, դոպամին β-հիդրոքսիլազը, սուպերօքսիդ դիսմուտազը և թիրոզինազը[8]։

Պղինձը մուտք է գործում օրգանիզմ մարսողական համակարգի միջոցով։ Բարակ աղու բջիջների վրա տեղակայված սպիտակուցը՝ պղնձի թաղանթային փոխադրիչ 1-ը (ՊԹՓ1), փոխադրում է պղինձը բջիջների ներքին միջավայր, որտեղ պղնձի իոնների մի մասը կապվում է մետալոպրոտեիններին, իսկ որոշ մասը ATOX1-ի օգնությամբ տեղափոխվում է օրգանոիդներ, որոնք կազմում են տրանս-Գոլջիի համակարգը։ Այստեղ ի պատասխան պղնձի մակարդակի բարձրացման, ATP7A անունով սպիտակուցի օգնությամբ պղինձն անցնում է լյարդի դռներակային համակարգ։ Լյարդի բջիջները ևս կրում են ՊԹՓ1 սպիտակուցներ իրենց մակերեսին, իսկ բջիջների ներսում մետալոպրոտեիններ և ATOX1, ինչպես նաև ATP7B, որը կապում է պղինձը ցերուլոպլազմինին և ապահովում դրա անցումը արյունատար հուն, պղնձի ավելցուկ քանակությունների առկայության դեպքում իրականացնում արտազատումը լեղի։ ATP7B սպիտակուցի երկու գործառույթներն էլ խանգարվում են Վիլսոնի հիվանդության ժամանակ, ինչի արդյունքում պղինձը կուտակվում է լյարդի հյուսվածքում։ Ցերուլոպլազմինը արտազատվում է պղնձից զուրկ վիճակում (ապոցերուլոպլազմին) և արագ ոչնչանում է արյունատոր հունում[8]։

Երբ պղնձի մակարդակը լյարդում գերազանցում է պղինձ կապող սպիտակուցների մակարդակը, առաջանում է օքսիդատիվ վնասում, Ֆենտոնի ռեակցիա կոչվող գործընթացի միջոցով։ Այս վնասումը հանգեցնում է խրոնիկ ակտիվ հեպատիտի, ֆիբրոզի (թելակազմ շարակցական հյուսվածքի կուտակում) և ցիռոզի զարգացման։ Լյարդում պղնձի մեծ քանակությունների դեպքում, պղինձը ցերուլոպլազմինին չկապված վիճակում արտազատվում է արյունատար հուն։ Այս ազատ պղինձը արյան միջոցով շրջանառվում է օրգանիզմում և կուտակվում մասնավորապես գլխուղեղում, եղջերաթաղանթներում և երիկամներում։ Գլխուղեղում պղինձը առավելապես կուտակվում է հիմային հանգույցներում, կճեպում (putamen) և դժգույն գնդում։ Այս երկու կառույցները միասին կազմում են ոսպաձև կորիզը և նորմայում մասնակցում են շարժումների կոորդինացիային, ինչպես նաև կատարում են կարևոր դեր նյարդաճանաչողական գործընթացներում, որոնց թվին են դասվում ազդակների մշակումը և տրամադրության կարգավորումը։ Այս հատվածների վնասումը ևս կատարվում է Ֆենտոնի ռեակցիայի արդյունքում և պայմանավորում է Վիլսոնի հիվանդության նյարդահոգեկան ախտանիշները[8]։

Չկա հստակ մեկնաբանություն, թե ինչու են էրիթրոցիտները քայքայվում Վիլսոնի հիվանդության ժամանակ, սակայն ըստ մի շարք աղբյուրների ազատ պղնձի (ցերուլոպլազմինին չկապված պղինձ) բարձր մակարդակը ունի ուղղակի ազդեցություն հեմոգլոբինի օքսիդացման, էրիթրոցիտներում էներգամատակարարմանը մասնակցող ֆերմենտների գործառույթների ճնշման և բջջաթաղանթների վնասման վրա[11]։

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիլսոնի հիվանդության ժամանակ ախտահարման թիրախ հանդիսացող հիմային հանգույցների տեղակայումը

Վիլսոնի հիվանդությունը կարող է ենթադրվել հիմնվելով նշված ախտանիների առկայության վրա կամ այն դեպքերում, երբ տվյալ հիվանդի մոտ ազգակիցներից որևէ մեկի մոտ առկա է Վիլսոնի հիվանդություն։ Հիվանդների մեծ մասի մոտ կարող է հայտնաբերվել լյարդային ցուցանիշների թեթև աստիճանի բարձրացում, օրինակ՝ ասպարտատ ամինոտրանսֆերազի, ալանին ամինոտրանսֆերազի և բիլիռուբինի։ Եթե լյարդի վնասումը արտահայտված է, ալբումինի մակարդակը կարող է իջնել, պայմանավորված լյարդի վնասված բջիջների կողմից սպիտակուց արտադրելու անկարողությամբ, նմանապես, պրոթրոմբինային ժամանակը (մակարդման գնահատման ցուցանիշ) կարող է երկարանալ, պայմանավորված մակարդման գործոնների (սպիտակուցային բնույթի միացություններ) արտադրության անկարողությամբ[3]։ Հիմնային ֆոսֆատազայի մակարդակը հարաբերականորեն ցածր է Վիլսոնի հիվանդությամբ պայմանավորված սուր լյարդային անբավարարություն ունեցողների մոտ[12]։ Եթե առկա են նյարդաբանական դրսևորումներ, սովորաբար իրականացվում է գլխուղեղի մագնիսառեզոնանսային շերտագրություն (ՄՌՇ), որի T2 ռեժիմի օգնությամբ գլխուղեղի հիմային հանգույցներում հայտնաբերվում են հիպերինտենս օջախներ[10]։ ՄՌՇ-ի ժամանակ կարող են դիտվել հիվանդությանը բնորոշ փոփոխություններ՝ «հսկա պանդայի դեմքի» տիպով[13]։

Ներկայումս չկա ամբողջությամբ հավաստի մեթոդ Վիլսոնի հիվանդության ախտորոշման համար, սակայն արյան մեջ ցերուլոպլազմինի և պղնձի մակարդակները, ինչպես նաև 24-ժամվա մեզով արտազատվող պղնձի քանակությունը միասին, հնարավորություն են տալիս պատկերացում կազմել օրգանիզմում պղնձի պարունակության մասին։ Ախտարաշման համար ոսկե ստանդարտ է հանդիսանում լյարդի կենսազննումը[3]։

Ցերուլոպլազմին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

80–95% դեպքերում ցերուլոպլազմինի մակարդակը խիստ ցածր է նորմայից (<0.2 գ/լ)[3]։ Այն կարող է լինել նաև նորմայի սահմաններում բորբոքային գործընթացների ժամանակ, քանի որ հանդիսանում է սուր փուլի սպիտակուց։ Ցերուլոպլազմինի մակարդակի իջեցում կարող է հանդիպել նաև Մենկեի հիվանդության և ացերուլոպլազմինեմիայի ժամանակ, սակայն այս հիվանդություններն առավել հազվադեպ են դիտվում[3][10]։

Նյարդաբանական խանգարումների, Կայզեր-Ֆլեչերի օղերի և ցերուլոպլազմինի ցածր մակարդակի համակցումը համարվում է բավարար Վիլսոնի հիվանդության ախտորոշման համար։ Դեպքերի մեծ մասում հիվանդության ախտորոշման համար անհրաժեշտ է այլ մեթոդների կիրառում[10]։

Պղինձը շիճուկում և մեզում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շիճուկային պղնձի մակարդակը իջած է, ինչը կարող է թվալ պարադոքսալ, քանի որ, Վիլսոնի հիվանդությունը առաջանում է պղնձի ավելցուկի հետևանքով։ Այնուամենայնիվ պլազմայի պղնձի 95%-ը գտնվում է ցերուլոպլազմինի հետ կապված վիճակում, ինևը սովորաբար ցածր է լինում Վիլսոնի հիվանդության ժամանակ։ 24 ժամվա մեզում պղնձի մակարդակը (մեզը հավաքվում է պղինձ չպարունակող տարրաներում) բարձր է։ 40 մկգ/24ժ (0.6 մկմոլ/24ժ) և ավել պղնձի պարունակությունը մեզում ունի բարձր հավաստիություն հիվանդության ախտորոշման համար, իսկ 100 մկգ/24ժ (1.6 մկմոլ/24ժ) և ավել պղնձի պարունակությունը հաստատում է Վիլսոնի հիվանդություն[3]։ Մեզում պղնձի մակարդակի բարձրացումը բնորոշ չէ միայն Վիլսոնի հիվանդությանը, այս փոփոխությունը երբեմն դիտվում է աուտոիմուն հեպատիտների և լեղականգի (ցանկացած վիճակ, որի ժամանակ խանգարված է լեղու հոսքը լյարդից բարակ աղիներ) ժամանակ[10]։

Երեխաների մոտ կարող է կիրառվել պենիցիլամինի փորձը։ 500 մգ պենիցիլամինի բերանացի ընդունումից հետո հավաքվում է 24 ժամվա մեզը։ Մեզում պղնձի 1600 մկգ-ից (25 մկմոլ) բարձր պարունակությունը Վիլսոնի հիվանդույան հավաստի ցուցանիշ է։ Այս փորձի հավաստիությունը չի ապացուցվել մեծահասակների խմբում[10]։

Լյարդի կենսազննում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած նրան, որ Վիլսոնի հիվանդություն ախտորոշման համար կան մի շարք մեթոդներ, այնուամենայնիվ հիվանդության ախտորոշման համար ոսկե ստանդարտ է համարվում լյարդի կենսազննումը՝ լյարդի հյուսվածաբանական կառուցվածքի հետազոտում, նախօրոք վերցված հյուսվածքի կտորի միջոցով։ Այս մեթոդի օգնությամբ մանրադիտակային մեթոդով գնահատվում է ստեատոզի (հյուսվածքում ճարպի կուտակում՝ ճարպային փոխանակության խանգարման պատճառով) և ցիռոզի աստիճանը, իսկ հիստոքիմիական մեթոդով և պղնձի պարունակության որոշմամբ գնահատվում է պղնձի կուտակման ծանրության աստիճանը։ Լյարդի մեկ գրամ չոր հյուսվածքում 250 մկգ պղձի պարունակությունը հավաստի ախտորոշիչ է Վիլսոնի հիվանդության համար։ Հազվադեպ պղնձի պարունակությունը կարող է ցածր լինել, նման դեպքերում կենսազննման արդյունքները համադրելով ախտորոշիչ մյուս մեթոդների հետ, հնարավոր է դնել ախտորոշում[3]։

Հիվանդության վաղ փուլերում, կենսազննումով հայտնաբերվում է ստեատոզ, բջիջների կորիզներում գլիկոգենի պարունակության բարձրացում, նեկրոզի (մահացած բջիջների) գոտիներ։ Միջին փուլերում հայտնաբերվող փոփոխությունները նման են աուտոիմուն հեպատիտին բնորոշ փոփոխություններին, դիտվում է բորբոքային բջիջներով հյուսվածքի ներսփռում, հատվածավորված նեկրոզ և ֆիբրոզ (սպիական շարակցական հյուսվածք)։ Հիվանդության ուշ փուլերում ցիռոզը հանդիսանում է հիմանական հյուսվածաբանական փոփոխությունը։ Սուր լյարդային անբավարարության ժամանակ, լյարդի հյուսվածքում դիտվում են բջիջների դեգեներատիվ փոփոխություններ և կոլափս, մասնավորապես ցիռոտիկ փոփոխությունների ֆոնին։ Պղնձի հայտնաբերման համար կիրառվող հիստոքիմիական մեթոդները հակասական են և ոչ հավաստի և միայանկ չեն կիրառվում հիվանդության ախտորոշման համար[10]։

Գենետիկ հետազոտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիլսոնի հիվանդության ժամանակ ցուցված է իրականացնել ATP7B գենի մուտացիաների, ինչպես նաև լյարդում պղնձի կուտակման հետ կապված այլ գեների հետազոտում։ Գենային մուտացիայի հայտնաբերման դեպքում, կարող է իրականացվել գենային սքրինինգ ընտանիքի մյուս անդամների մոտ, որպես ընտանիքի գենետիկ խորհրդատվության մաս[3]։ Կարևոր է հիշել Վիլսոնի հիվանդությունը պայմանավորող գենետիկ մուտացիաների էթնիկ բաշխման մասին, քանի որ, դա կարող է օգնել համապատասխան սքրինինգային ռազմավարության մշակմանը։ Քանի որ, այս մուտացիաներն ունեն պոպուլյացիոն տարբեր բաշխվածություն, ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի նման երկրների համար խնդրահարույց է գենետիկ հետազոտութան իրականացումը՝ այս երկրների էթնիկ բազմատարության պատճառով[14]։

Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սննդակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիլսոնի հիվանդության ժամանակ հիվանդների սննդակարգում նվազագույնի են հասցվում պղինձ պարունակող մթերքները, բացառելով սնկերի, ընկուզեղենի, շոկոլադի, չորամրգերի, կենդանական լյարդի, քունջութի սերմերի և յուղի, ինչպես նաև խեցեմորթների օգտագործումը[3]։

Դեղորայք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիլսոնի հիվանդության բուժման համար հասանելի դեղերի մի մասը հեշտացնում է օրգանիզմից պղնձի դուրս բերումը, իսկ որոշ դեղեր ընկճում են սննդում առկա պղնձի ներծծումը աղիների լուսանցքից։

Վիլսոնի հիվանդության բուժման համար կիրառվող առաջին դեղը եղել է պենիցիլամինը։ Այն կապում է պղինձը (խելատացում) և հեշտացնում մեզով դրա արտազատումը։ Մեզում պղնձի մակարդակի որոշումը թույլ է տալիս գնահատել ընտրված դեղաչափի համապատասխանությունը։ Հիվանդներից 20%-ի մոտ նկարագրված են պենիցիլամինով բուժման անցանկալի հետևանքներ և դեղի կողմնակի ազդեցության երևույթներ, ինչպիսիք են դեղորայքային գայլախտը (առաջացնում է հոդացավեր և մաշկային ցան) կամ միասթենիան (նյարդերի ախտահարումով ուղեկցվող վիճակ, որին բնորոշ է մկանային թուլությունը)։ Նյարդաբանական ախտանիշներով հիվանդներից մոտավորապես կեսի մոտ դիտվում է նյարդաբանական կարգավիճակի պարադոքսալ վատացում։ Չնայած նրան, որ այս երևույթը դիտվում է բուժման այլ մեթոդների դեպքում ևս, սովորաբար ցուցված է ընդհատել պենիցիլամինով բուժումը և անցնել երկրորդ գծի դեղերին[3][10]։ Պենիցիլամինը կարող է փոխարինվել տրիենտին հիդրոքլորիդով, որը ևս գործում է խելատացման մեխանիզմով։ Որոշ հետազոտողներ առաջարկում են տրիենտինը կիրառել առաջին գծի բուժման մեջ, սակայն պենիցիլամինի կիրառման փորձն ավելի ընդարձակ է[10]։ Մյուս դեղը, Վիլսոն թերապյուտիկս ընկերության կողմից մշակված միացությունն է, որը հայտնի է տետրաթիոմոլիբդեն անվանմամբ, գտնվում է կլինիկական հետազոտումների փուլում։ Այս դեղը համարվում է բուժման փորձնական մեթոդ[10], այնուամենայնիվ որոշ հետազոտություններ ցույց են տվել դրա արդյունավետությունը[3]։

Ցուցանիշների նորմալացման դեպքում, ցինկը (սովորաբար կիրառվում է ցինկի ացետատի ձևով, առավել հայտնի է Գալցին անունով) կարող է կիրառվել, որպես խելատացնողներին այլընտրանք, օրգանիզմում պղնձի կուտակումը կանխելու նպատակով։ Ցինկը խթանում է մետալոպրոտեազներին՝ աղեստամոքսային համակարգի բջիջներում առկա ֆերմենտներին, որոնք կապում են պղինձը և ընկճում դրա ներծծումն ու փոխադրումը լյարդ։ Ցինկով բուժումը շարունակվում է այնքան ժամանակ, քանի դեռ ախտանիշները պահպանվում են կամ մեզով արտազատվում է պղնձի մեծ քանակաություն[10]։

Հազվադեպ, երբ բերանացի ճանապարհով ընդունվող բոլոր դեղերն անարդյունավետ են, հատկապես ծանր նյարդաբանական դրսևորումներ ունեցող հիվանդները կարիք են ունենում դիմերկապրոլով (բրիտանական հակալուիզիտ) բուժման։ Դեղը ներմուծվում է օրգանիզմ միջմկանային ճանապարհով, մի քանի շաբաթը մեկ անգամ։ Հիմնական թերություններից է ներարկումից առաջացող ցավը[15]։

Այն մարդիկ, ում մոտ հիվանդության ախտանիշները չեն դրսևորվել (ախտորոշումը դրվել է ընտանիքի սքրինինգի միջոցով կամ հետազոտության ժամանակ առկա են եղել միայն կենսաքիմիական ցուցանիշների շեղումներ) նույնպես կարիք ունեն բուժման, քանի որ, պղնձի կուտակումը կարող է հետագայուն առաջացնել լյարդի վնասում։ Պարզ չէ, թե որ դեղն է ավելի լավ արդյուն ունեցել նման հիվանդների բուժման վրա, պենիցիլամինը՞, թե՞ ցինկի ացետատը[10]։

Վերականգնողական բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերականգնողական բուժումը ցուցված է նյարդաբանական ախտանիշներ ունեցող հիվանդներին։ Պղնձի խելատացնողներով բուժումը սկսելուց հետո կարող է պահանջվել մինչև վեց ամիս, մինչ այդ բուժումը արդյունքներ կտա, և վերականգնողական միամտությունները կարող են կիրառվել ատաքսիայի, դիստոնիայի և դողի դեպքում, ինչպես նաև կարող են կանխարգելել դիստոնիայի հետևանքով կոնտրակտուրաների առաջացումը[16]։

Փոխպատվաստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լյարդի փոխպատվաստումը հանդիասնում է արդյունավետ մեթոդ Վիլսոնի հիվանդության արմատական բուժման համար, բայց այն կիրառվում է միայն որոշակի դեպքերում, որովհետև այս միջամտությունը կապված է մի շարք ռիսկերի և բարդությունների հետ։ Այն կիրառվում է միայն կայծակնային լյարդային անբավարարությամբ հիվանդների մոտ, ովքեր չեն արձագանքում դեղորայքային բուժմանը կամ այն դեպքերում, երբ քրոնիկ լյարդային անբավարարությունը ուշ փուլում է։ Լյարդի փոխպատվաստումը ցուցված չէ հիվանդության ծանր նյարդահոգեկան դրսևորումներով ընթացքի դեպքում, որովհետև տվյալները ցույց չեն տվել դրա արդյունավետությունը[3][10]։

Կանխատեսում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առանց բուժման մնալու դեպքում, Վիլսոնի հիվանդությունը հակված է աստիճանաբար ավելի ծանր ընթացք ունենալու և ի վերջո մահվամբ ավարտելու։ Վաղ հայտնաբերման և բուժման դեպքում, հիվանդների մեծ մասը կարող է ապրել համեմատաբար նորմալ կյանքով։ Բուժումից առաջ առկա լյարդի վնասման դրսևորումները և նյարդահոգեկան ախտանիշները, բուժման արդյունքում կարող են մեղմանալ, բայց հաճախ պահպանվում են ամբողջ կյանքում։

Պատմական ակնարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիվանդությունը կոչվում է Բրիտանացի բժիշկ Սամուել Ալեքսանդր Քիննիերի (1878–1937) անունով, այն նյարդաբանի, ով 1912 տվել է հինանդության նկարագրությունը, ներառյալ ուղեղում և լյարդում կատարվող ախտաֆիզիոլոգիական փոփոխությունները[17]։ Վիլսոնի աշխատություններին նախորդել են և ընդհանրություններ են ունեցել գերմանացի նյարդաբան Կառլ Վեսթֆալի (1883 թվական) աշխատությունները, ով հիվանդությունը կոչել է «պսևդոսկլերոզ», ավելի ուշ բրիտանացի նյարդաբան Վիլիամ Գովերի (1888 թվական) աշխատությունները, ինչպես նաև Ադոլֆ Շթրումփելի (1898 թվական), ով նկարագրել է ցիռոզի առաջացումը[18]։ Նյարդախտաբան Ջոն Նաթանիել Քամինգը 1948 նկարագրել է պղնձի կուտակման և լյարդի ու գլխուղեղի վնասման միջև կապը[19]։ էրիթրոցիտները քայքայումը նկարագրվել է 1967 թվականին[20]։

Քամինգը և նոր զելանդացի նյարդաբան Դերեք Դենի Բրաունը միաժամանակ աշխատել են ԱՄՆ-ում և 1951 թվականին նկարագրել են առաջին արդյունավետ խելատացնող միացությունը՝ բրիտանական հակալուիզիտը[21][22]։ Այս դեղը կիրառվել է ներարկման ճանապարհով, սակայն այն հանդիսանում է նյարդաբանական ոլորտում կիրառվող առաջին դեղերից մեկը, մի ոլորտ, որը հարուստ է եղել դիտարկման և ախտորոշման մեթոդներով, բայց ունեցել է բուժման սակավ մեթոդներ[18][23]։ Առաջին արդյունավետ բերանացի ճանապարհով ընդունվող խելատացնող միացությունը՝ պենիցիլամինը, հայտնագործվել է 1956 թվականին բրիտանացի նյարդաբան Ջոն Վելշի կողմից[24]։ 1982 թվականին Վելշը նկարագրեց տրիենտինը[25], նա առաջինն է եղել ով տետրաթիոմոլիբդատը կիրառել է կլինիկայում[26]։ Ցինկի ացետատի կիրառությունը առաջին անգամ նկարագրվել է Հոլանդիայում, բժիշկներ Շոուվինկի և Հուգենռադի կողմից, համապատասխանաբար 1961 և 1970-ական թվականներին, բայց հետագայում զարգացվել է Բրուերի և գործընկերների կողմից Միչիգանի համալսարանում[15][27]։

Վիլսոնի հիվանդության գենետիկ կապը ATP7B գենի մուտացիաների հետ նկարագրվել է 1980 և 1990-ական թվականներին մի քանի հետազոտական խմբերի կողմից[28][29]։

Այլ կենդանիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պղնձի կուտակման ժառանգական ձևեր նկարագրվել են Բեդլինգտոնի Տերիերների մոտ[30], այն գլխավորապես ախտահարում է լյարդը։ Հիվանդությունը պայմանավորված է COMMD1 (կամ MURR1) գենի մուտացիաներով[31]։ Անկախ այս փաստերից, հնարավոր չի եղել հայտնաբերել COMMD1 գենի մուտացիաներ պղնձի կուտակման ոչ վիլսոնյան հիվանդությունների ժամանակ (օրինակէ Հնդկական մանկական ցիռոզ), դրանց ժառանգական բնույթը բացատրելու համար[32]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 «Wilson Disease». NIDDK. 2014 թ․ հուլիս. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  2. ↑ «Whonamedit - dictionary of medical eponyms». www.whonamedit.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 3,19 3,20 3,21 Ala A, Walker AP, Ashkan K, Dooley JS, Schilsky ML (2007). «Wilson's disease». Lancet. 369 (9559): 397–408. doi:10.1016/S0140-6736(07)60196-2. PMID 17276780.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Merle U, Schaefer M, Ferenci P, Stremmel W (2007). «Clinical presentation, diagnosis and long‐term outcome of Wilson's disease: a cohort study». Gut. 56 (1): 115–20. doi:10.1136/gut.2005.087262. PMC 1856673. PMID 16709660. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 4-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 Lorincz MT (2010). «Neurologic Wilson's disease». Annals of the New York Academy of Sciences. 1184: 173–87. doi:10.1111/j.1749-6632.2009.05109.x. PMID 20146697.
  6. ↑ Pagonabarraga, J; Goetz, C (2012). Biller, J (ed.). Practical Neurology (4th ed.). Philadelphia: Wolters Kluwer/Lippincott Williams & Wilkins Heath. էջ 282. ISBN 978-1451142631.
  7. ↑ Yanoff, Myron; Jay S. Duker (2008). Ophthalmology (3rd ed.). Edinburgh: Mosby. էջ 411. ISBN 978-0323057516.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 de Bie P, Muller P, Wijmenga C, Klomp LW (2007 թ․ նոյեմբեր). «Molecular pathogenesis of Wilson and Menkes disease: correlation of mutations with molecular defects and disease phenotypes». J. Med. Genet. 44 (11): 673–88. doi:10.1136/jmg.2007.052746. PMC 2752173. PMID 17717039. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ հունվարի 30-ին.
  9. ↑ Grubenbecher S, Stüve O, Hefter H, Korth C (2006). «Prion protein gene codon 129 modulates clinical course of neurological Wilson disease». NeuroReport. 17 (5): 549–52. doi:10.1097/01.wnr.0000209006.48105.90. PMID 16543824.
  10. ↑ 10,00 10,01 10,02 10,03 10,04 10,05 10,06 10,07 10,08 10,09 10,10 10,11 10,12 Roberts, Eve A.; Schilsky, Michael L. (2003). «A practice guideline on Wilson disease» (PDF). Hepatology. 37 (6): 1475–92. doi:10.1053/jhep.2003.50252. PMID 12774027.(չաշխատող հղում)
  11. ↑ Lee GR (1999). «Chapter 48: acquired hemolytic anaemias resulting from direct effects of infectious, chemical or physical agents». In Lee GR, Foerster J, Lukens J, և այլք: (eds.). Wintrobe's clinical hematology. Vol. vol 1 (10th ed.). Williams & Wilkins. էջ 1298. ISBN 978-0-683-18242-2. {{cite book}}: |volume= has extra text (օգնություն)
  12. ↑ Shaver WA, Bhatt H, Combes B (1986). «Low serum alkaline phosphatase activity in Wilson's disease». Hepatology. 6 (5): 859–63. doi:10.1002/hep.1840060509. PMID 3758940.
  13. ↑ Das SK, Ray K (2006 թ․ սեպտեմբեր). «Wilson's disease: an update». Nat Clin Pract Neurol. 2 (9): 482–93. doi:10.1038/ncpneuro0291. PMID 16932613. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 11-ին.
  14. ↑ Ferenci, Peter (2006 թ․ հունիսի 22). «Regional distribution of mutations of the ATP7B gene in patients with Wilson disease: impact on genetic testing». Human Genetics (անգլերեն). 120 (2): 151–159. doi:10.1007/s00439-006-0202-5. ISSN 0340-6717. PMID 16791614.
  15. ↑ 15,0 15,1 Walshe JM (1996 թ․ հուլիս). «Treatment of Wilson's disease: the historical background». QJM. 89 (7): 553–5. doi:10.1093/qjmed/89.7.553. PMID 8759497.
  16. ↑ Brewer GJ, Askari FK (2005). «Wilson's disease: clinical management and therapy». Journal of Hepatology. 42 (Suppl 1): 13–21. doi:10.1016/j.jhep.2004.11.013. PMID 15777568.
  17. ↑ Kinnier Wilson SA (1912). «Progressive lenticular degeneration: a familial nervous disease associated with cirrhosis of the liver» (PDF). Brain. 34 (1): 295–507. doi:10.1093/brain/34.4.295. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 Robertson WM (2000 թ․ փետրվար). «Wilson's disease». Arch. Neurol. 57 (2): 276–7. doi:10.1001/archneur.57.2.276. PMID 10681092. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 10-ին.
  19. ↑ Cumings JN (1948). «The copper and iron content of brain and liver in the normal and in hepato-lenticular degeneration» (PDF). Brain. 71 (Dec): 410–5. doi:10.1093/brain/71.4.410. PMID 18124738. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  20. ↑ McIntyre N, Clink HM, Levi AJ, Cumings JN, Sherlock S (1967 թ․ փետրվար). «Hemolytic anemia in Wilson's disease». N. Engl. J. Med. 276 (8): 439–44. doi:10.1056/NEJM196702232760804. PMID 6018274.
  21. ↑ Cumings JN (1951 թ․ մարտ). «The effects of B.A.L. in hepatolenticular degeneration». Brain. 74 (1): 10–22. doi:10.1093/brain/74.1.10. PMID 14830662.
  22. ↑ Denny-Brown D, Porter H (1951 թ․ դեկտեմբեր). «The effect of BAL (2,3-dimercaptopropanol) on hepatolenticular degeneration (Wilson's disease)». N. Engl. J. Med. 245 (24): 917–25. doi:10.1056/NEJM195112132452401. PMID 14882450.
  23. ↑ Vilensky JA, Robertson WM, Gilman S (2002 թ․ սեպտեմբեր). «Denny-Brown, Wilson's disease, and BAL (British antilewisite [2,3-dimercaptopropanol])». Neurology. 59 (6): 914–6. doi:10.1212/wnl.59.6.914. PMID 12297577.
  24. ↑ Walshe JM (1956 թ․ հունվար). «Wilson's disease; new oral therapy». Lancet. 270 (6906): 25–6. doi:10.1016/S0140-6736(56)91859-1. PMID 13279157.
  25. ↑ Walshe JM (1982 թ․ մարտ). «Treatment of Wilson's disease with trientine (triethylene tetramine) dihydrochloride». Lancet. 1 (8273): 643–7. doi:10.1016/S0140-6736(82)92201-2. PMID 6121964.
  26. ↑ Harper PL, Walshe JM (1986 թ․ դեկտեմբեր). «Reversible pancytopenia secondary to treatment with tetrathiomolybdate». Br. J. Haematol. 64 (4): 851–3. doi:10.1111/j.1365-2141.1986.tb02250.x. PMID 3801328.
  27. ↑ Brewer GJ (2000 թ․ հունվար). «Recognition, diagnosis, and management of Wilson's disease». Proc. Soc. Exp. Biol. Med. 223 (1): 39–46. doi:10.1046/j.1525-1373.2000.22305.x. PMID 10632959. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  28. ↑ Bull PC, Thomas GR, Rommens JM, Forbes JR, Cox DW (1993). «The Wilson disease gene is a putative copper transporting P-type ATPase similar to the Menkes gene». Nat. Genet. 5 (4): 327–37. doi:10.1038/ng1293-327. PMID 8298639.
  29. ↑ Tanzi RE, Petrukhin K, Chernov I, և այլք: (1993). «The Wilson disease gene is a copper transporting ATPase with homology to the Menkes disease gene». Nat. Genet. 5 (4): 344–50. doi:10.1038/ng1293-344. PMID 8298641.
  30. ↑ Sternlieb I, Twedt DC, Johnson GF, և այլք: (1977). «Inherited copper toxicity of the liver in Bedlington terriers». Proc. R. Soc. Med. 70 Suppl 3 (Suppl 3): 8–9. PMC 1543595. PMID 122681.
  31. ↑ van De Sluis B, Rothuizen J, Pearson PL, van Oost BA, Wijmenga C (2002). «Identification of a new copper metabolism gene by positional cloning in a purebred dog population». Hum. Mol. Genet. 11 (2): 165–73. doi:10.1093/hmg/11.2.165. PMID 11809725. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ օգոստոսի 30-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
  32. ↑ Müller T, van de Sluis B, Zhernakova A, և այլք: (2003). «The canine copper toxicosis gene MURR1 does not cause non-Wilsonian hepatic copper toxicosis». J. Hepatol. 38 (2): 164–8. doi:10.1016/S0168-8278(02)00356-2. PMID 12547404.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վիլսոնի հիվանդություն» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վիլսոնի_հիվանդություն&oldid=9767779» էջից