Տագնապային խանգարում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Այս հոդվածն ունի ձայնային տարբերակ
Exquisite-kmix.png
Ձայնային ֆայլն ստեղծվել է հետևյալ տարբերակի հիման վրա (հոկտեմբերի 23, 2017) և չի պարունակում այս ամսաթվից հետո կատարված փոփոխությունները։ Տես նաև ֆայլի մասին տեղեկությունները կամ բեռնիր ձայնագրությունը Վիքիպահեստից։ (Գտնել այլ աուդիո հոդվածներ)
Տագնապային խանգարում
The Scream.jpg
Տեսակհոգեկան հիվանդություն
Հիվանդության ախտանշաններվախ և անհանգստություն
Բժշկական մասնագիտությունհոգեբուժություն և կլինիկական հոգեբանություն
Բուժումհոգեթերապիա
Commons-logo.svg Anxiety disorders Վիքիպահեստում

Տագնապային խանգարումներ, հոգեկան հիվանդությունների տեսակ, որոնց բնորոշ են անհանգստության և վախի զգացումներ[1]։ Անհանգստությունը ապագա իրադարձությունների նկատմամբ արձագանքն է, իսկ վախը` ներկա իրադարձությունների։ Այս զգացումները կարող են առաջացնել ֆիզիկական ախտանիշներ, ինչպես օրինակ` հաճախասրտություն և ցնցումներ։ Կան բազմաթիվ տագնապային խանգարումներ` ընդհանրացված տագնապային, բաժանման հետևանքով տագնապային, խուճապային, սոցիոֆոբիա, ագորաֆոբիա և այլ տեսակի ֆոբիաներ։ Կախված տարբեր երևույթների բնույթից, որոնք հանգեցնում են ախտանիշների առաջացման և զարգացման` խանգարումները լինում են տարբեր տեսակի։ Մարդիկ հիմնականում մեկից ավելի տագնապային խանգարումներ են ունենում[1]։

Տագնապային խանգարումների առաջացման պատճառները լինում են ինչպես գենետիկ, այնպես էլ՝ ոչ գենետիկ[2]։ Ռիսկային գործոններից են երեխաների նկատմամբ բռնությունը, հոգեկան խանգարումների ընտանեկան պատմությունը և աղքատությունը։ Տագնապային խանգարումների հետ մեկտեղ հիմնականում դրսևորվում են նաև դեպրեսիվ խանգարում և անձնային խանգարում[3]: Հիվանդի մոտ տագնապային խանգարում ախտորոշելու համար պետք է, որ այս ախտանիշներն առնվազն վեց ամիս առկա լինեն[1][3]։ Խանգարման առաջացման այլ ախտանիշներից են սիրտ-անոթային հիվանդությունները, կոֆեինի, ալկոհոլի, մարիխուանայի և այլ դեղահաբերի օգտագործումն ու չարաշահումը[3][4]։

Այս խանգարումներն առանց բուժման չեն անհետանում[1][2]։ Բուժումը կարող է ներառել ապրելակերպի փոփոխություն, հոգեթերապիաներ, դեղորայք։ Հոգեթերապիաներից հատկապես արդյունավետ է կոգնիտիվ-վարքային թերապիան[3], իսկ դեղորայքից` հակադեպրեսանտները և բետա-պաշարիչները[2]։

Յուրաքանչյուր տարի մարդկության մոտ 12%-ի մոտ արձանագրվում է տագնապային խանգարում, իսկ 5-30%-ը կյանքում գեթ մեկ անգամ այդպիսի զգացումներ են եղել[3][5]։ Ընդ որում, այն մոտ երկու անգամ ավելի հաճախ կանանց մոտ է դրսևորվում, քան տղամարդկանց և հիմնականում մինչև 25 տարեկան[1][3]։ ԱՄՆ-ն և Եվրոպան ամենառիսկային գոտիներն են համարվում[3]:

Դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տագնապային խանգարումով տառապող մարդու տեսքը

Ընդհանրացված տագնապային խանգարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Ընդհանրացված տագնապային խանգարում

Ընդհանրացված տագնապային խանգարումը բնորոշվում է երկարատև տագնապով, անհանգստությամբ, որն ուղղված չէ որևէ կոնկրետ իրադարձության կամ երևույթի։ Ընդհանրացված տագնապային խանգարումով տառապողներն ունենում են անդադար վախի և անհանգստության զգացումներ, որոնք օր օրի ուժգնանում են։ Այս խանգարման հիմնական ախտանիշներն են անհանգստությունը, հոգնածությունը, դյուրագրգռությունը, մկանային լարվածությունը և քնի խանգարումը[6]։ Ընդհանրացված տագնապային խանգարումը հատկապես բնորոշ է մեծահասակներին[7]։ Անհանգստությունը կարող է դեղահաբերի չարաշահման պատճառ լինել, հետևաբար մասնագետները պետք է մանրամասն ուսումնասիրեն դեպքերը։ Կարելի է համարել, որ հիվանդի մոտ դրսևորվում է ընդհանրացված տագնապային խանգարում, եթե վերը նշված ախտանիշներն առկա են ավելի քան վեց ամիս[8]։ Հիվանդը կարող է դժվարություններ ունենալ որոշումներ ընդունելիս, ինչպես նաև անհանգիստ վիճակի պատճառով մոռանալ իր պարտականությունների կամ հանդիպումների մասին[9]։ Հիվանդն ունենում է լարված տեսք, նկատվում է ձեռքերի և ոտքերի առատ քրտնարտադրություն[10], կարող են լաց լինել, ինչն էլ իր հերթին դեպրեսիայի հետևանք է[11]։ Մինչև ընդհանրացված տագնապային խանգարում ախտորոշելը բժիշկները պետք է բացառեն դեղորայքի և թմրանյութերի հետևանքով առաջացած հոգեկան խանգարումները[12]։

Խուճապային խանգարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խուճապային խանգարման դեպքում սարսափի և նախազգացման հանկարծակի և կարճ նոպա է լինում, որն ուղեկցվում է դողով, գլխապտույտով, սրտխառնոցով, շնչարգելությամբ։ Այս նոպաները կարող են տևել տաս րոպեից մինչև մեկ ժամ[13]։

Առանձնահատուկ ֆոբիաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տագնապային խանգարումների ամենամեծ կատեգորիան կազմում են առանձնահատուկ ֆոբիաները։ Դրանք ներառում են բոլոր այն դեպքերը, որոնց ժամանակ վախը և տագնապը կոնկրետ իրավիճակի կամ խթանի արդյունքում են առաջանում։ Աշխարհի բնակչության 5-12%-ը տառապում է առանձնահատուկ ֆոբիաներից[8]։ Այդպիսի մարդիկ սարսափելի զգացողություններ են ունենում իրենց վախ ներշնչող առարկայից, վայրից կամ իրավիճակից։ Նրանք հասկանում են, որ իրենց վախն իրականում իրական վտանգ չի ներկայացնում, սակայն չեն կարողանում հաղթահարել այն և կառավարել իրավիճակը[14]։

Ագորաֆոբիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Ագորաֆոբիա

Ագորաֆոբիան տագնապային իրավիճակ է, որի դեպքում որևէ վայրից կամ իրավիճակից խուսափելը թվում է դժվար կամ անհնարին[15]։ Ագորաֆոբիայով տառապող մարդու համար կարևոր պայման է տեսադաշտում անընդհատ ունենալ դուռ կամ դեպի ելք տանող այլ ճանապարհ։ Բացի վախեր բնորոշելուց, ագորաֆոբիա եզրույթն օգտագործվում նաև այն դեպքում, երբ անհատը խուսափողական պահվածք է դրսևորում[16]։ Օրինակ՝ եթե մեքենա վարելիս վախի, տագնապի նոպա է եղել, ապա տվյալ մարդն արդեն սկսում է մեքենա վարելն ասոցացնել իր վախի հետ և արդյունքում չի ցանկանում այլևս կատարել այդ գործողությունը։

Սոցիոֆոբիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Սոցիոֆոբիա

Սոցիոֆոբիային բնորոշ է հանրության ուշադրության կենտրոնում գտնվելուց խուսափելը, հասարակական շփոթվածությունը, նվաստացած լինելու զգացումը։ Ֆիզիկական ախտանիշներն են կարմրելը, քրտնելը, դժվարությամբ խոսելը։ Ինչպես բոլոր ֆոբիաների դեպքում, սոցիոֆոբիայով տառապող անձը փորձում է անել ամեն հնարավոր բան իր վախի աղբյուրից խուսափելու համար, տվյալ դեպքում՝ հասարակության հետ շփվելուց։ Վերջինս էլ իր հերթին հանգեցնում է սոցիալական մեկուսացման[17]։

Հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարում

Հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարումը տագնապային խանգարման տեսակ է, որը տրավմատիկ իրադարձության հետևանք է։ Այն կարող է առաջանալ տարերային աղետների, վեճի, բռնաբարության, ահաբեկչության, պատանդ լինելու արդյունքում ի հայտ եկած սթրեսից հետո[18]։ Հիմնական ախտանիշներն են խուսափողական պահվածքը, անհանգստությունը, բարկությունը և ընկճվածությունը[19]։

Բաժանման հետևանքով տագնապային խանգարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Բաժանման հետևանքով տագնապային խանգարում

Բաժանման հետևանքով տագնապային խանգարումը որևիցե վայրից կամ մարդուց բաժանված լինելու արդյունքում առաջացած անտանելի զգացումն է։ Բաժանման հետևանքով առաջացած սթրեսը, տրամադրության անկումը բնական երևույթներ են։ Միայն այսպիսի զգացումների չափից դուրս շատ և ինտենսիվ լինելու դեպքում կարելի է համարել, որ անհատի մոտ դրսևորվում է խանգարում[20]։ Այս խանգարմամբ տառապում է մեծահասակների 7%-ը, իսկ երեխաների` 5%-ը։ Սակայն երեխաների դեպքում այն առավել լուրջ հետևանքներ է ունենում[21][22]։

Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարում

Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարման (ՕԿԽ) դեպքում հիվանդը ունենում է վախեցնող, օբսեսիվ մտքեր կամ կոմպուլսիաներ, որոնք դրդում են նրան բազմիցս կատարել որոշակի գործողություններ[23][24]։ Այս խանգարումով տառապում են մեծահասակաների 2%-ը (կանայք մի փոքր ավելի շատ, քան տղամարդիկ), երեխաների և դեռահասների 3%-ը[23][24]։

ՕԿԽ-ով տառապող անհատը գիտի, որ այս ախտանշանները հիմնավորված չեն և փորձում է պայքարել և՛ այդպիսի մտքերի, և՛ պահվածքի դեմ[23][25]։

Պատճառներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալկոհոլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անհանգստությունը և դեպրեսիան կարող են առաջանալ ալկոհոլի չարաշահումից[26]։ Անգամ ալկոհոլի չափավոր, սակայն կանոնավոր օգտագործումը կարող է անհանգստության աստիճանը բարձրացնել[27]։ Այսպիսի վիճակը հիմնականում շարունակվում է անգամ ալկոհոլից հրաժարվելուց երկու տարի հետո, որի ընթացքում հիվանդը փորձում է բուժվել հարբեցողությունից[28]։

Կոֆեին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոֆեինի օգտագործումն էլ իր հերթին կարող է բարդություններ առաջացնել[29][30] և անգամ խուճապային խանգարման պատճառ հանդիսանալ[31][32][33]։ Տագնապային խանգարում ունեցողների մոտ հնարավոր է առաջանա կոֆեինից կախվածություն[34][35]։

Թմրադեղեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարիխուանայի օգտագործումը նույնպես ասոցացվում է տագնապային խանգարման հետ։ Սակայն դրանց հստակ պատճառահետևանքային կապը դեռևս մանրամասնորեն ուսումնասիրված և ապացուցված չէ[36][37]։

Սթրես[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տագնապային խանգարումներ կարող են առաջանալ նաև ֆինանսական խնդիրների կամ ֆիզիկական հիվանդությունների հետևանքով։ Սոցիալական փոխազդեցության հետևանքով երիտասարդների և դեռահասների շրջանում անհանգստությունը սովորական է։ Այն նաև բնորոշ է մարազմ ունեցող մեծահասակներին[7]։

էվոլյուցիոն անհամապատասխանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ենթադրվում է, որ անհանգստության դրսևորումները հին քարի դարից սկսած սոցիալական միջավայրի փոփոխությունների հետևանք են։ Օրինակ, քարի դարում մարդկանց միջև մաշկ-մաշկի կոնտակտն առավել հաճախակի բնույթ էր կրում, երեխաներն ավելի շատ էին մոր գրկում գտնվում։ Այս ամենը անհանգստության նվազեցման արդյունավետ միջոցներից է[38]։ Բացի այդ, հին աշխարհում օտարների հետ շփումը սահմանափակ էր, ինչն էլ հանգիստ կյանքի գրավականն էր[39]։

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տագնապային խանգարումները հիմնականում ծանր քրոնիկ բնույթ են կրում։ Դրանք հակված են առավել սրանալ սթրեսի դեպքում և ուղեկցվում են այլ ֆիզիոլոգիական ախտանիշներով` գլխացավ, քրտնարտադրություն, մկանային լարվածություն, հաճախասրտություն, գերճնշում, որոնք էլ իրենց հերթին կարող են քրոնիկ հոգնածության հանգեցնել։

Բժշկության մեջ «անհանգստությունն» ու «վախը» հստակ տարբերակիչ իմաստներ ունեն։ «Անհանգստությունը» սահմանվում է որպես տհաճ հուզական վիճակ, որի պատճառները կամ հայտնաբերված չեն, կամ էլ անկառավարելի և անխուսափելի են։ Մինչդեռ «վախը» բացահայտված արտաքին վտանգի դեմ ուղղված հուզական և հոգեբանական պատասխան է[40]։ «Տագնապային խանգարում» եզրույթը ընդգրկում է և՛ վախերը (ֆոբիաները), և՛ անհանգստությունները։

Տագնապային խանգարում ախտորոշելուց առաջ պարտադիր է բացառել այլ բժշկական հիվանդությունները[4][40]։ Կան հիվանդություններ, որոնք կարող են նման կամ նույն ախտանիշներնն ունենալ։ Օրինակ` որոշ էնդոկրին հիվանդությունները[3][4][40][41], նյութափոխանակության խանգարումները (շաքարային դիաբետ)[4][42], վիտամին D-ի, վիտամին B2-ի, վիտամին B12-ի, վիտամին B9-ի պակասությունը[4], ստամոքսաղիքային հիվանդությունները[43][44][45], սրտային հիվանդությունները[3][4], արյան հիվանդությունները (սակավարյունություն)[4] և ուղեղի դեգեներատիվ հիվանդությունները (Պարկինսոնյան հիվանդություն, ցրված սկլերոզ)[4][46][47][48]։

Մի շարք դեղեր կարող են ավելի բարդացնել իրավիճակը և՛ պատահական թունավորման, և՛ քրոնիկ օգտագործման դեպքում։ Այդպիսիք են մարիխուանան, ափիոնատիպ նյութերը (կոֆեին, կոկաին, ամֆետամին), գրավչանյութերը, հալյուցինոգենները[3][49]։

Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուժման տարբերակները ներառում են ապրելակերպի փոփոխությունը, հոգեթերապիան և դեղորայքի ընդունումը։ Դեռևս չկա ապացույց, թե բուժման որ տեսակն է առավել արդյունավետ[50]։ Բուժման ընտրության իրավունքը տրված է հիվանդին, և մեծ մասն ընտրում է հոգեթերապիան[50]։

Ապրելակերպի փոփոխություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ապրելակերպի փոփոխությունները ներառում են ֆիզիկական վարժություններ կատարելը, քնի կարգավորումը, կոֆեինի չափաբաժնի նվազեցումը, ծխախոտից հրաժարվելը[50][51]։

Հոգեթերապիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոգնիտիվ-վարքային թերապիան ամենաարդյունավետ և առավել հաճախ օգտագործվող թերապիան է[50][52][53][54][55]։ Կոգնիտիվ-վարքային թերապիան հավասարապես արդյունավետ է անգամ ինտերնետի միջոցով անցկացնելիս[55]։ Կան բազմաթիվ ինտերնետային հավելվածներ, որոնք թերապիայի նախնական փուլերի համար կարող են օգտագործվել[56]։

Ուշադրության վրա հիմնված ծրագրերը նույնպես օգտակար են տագնապային խանգարումները բուժելիս[57][58]։ Պարզ չէ` արդյո՞ք մեդիտացիան իր ազդեցությունն ունենում է անհանգստության վրա[59]։

Դեղորայք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դեղորայքը հարկավոր է զգուշորեն օգտագործել հատկապես մեծահասակների դեպքում` կողմնակի բարդություններից խուսափելու համար[7]։

Այլընտրանքային բժշկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տագնապային խանգարման բուժման համար օգտագործվում են բազմաթիվ այլընտրանքային դեղամիջոցներ։ Ինոզիտը[60] և պասիֆլորան[60] առանձնանում են իրենց օգտակարությամբ։ Չնայած արդյունքների կարճատև լինելուն` դրանք առավել անվտանգ դեղամիջոցներից են համարվում։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Diagnostic and Statistical Manual of Mental DisordersAmerican Psychiatric Associati. (5th ed.)։ Arlington: American Psychiatric Publishing։ 2013։ էջեր 189–195։ ISBN 978-0890425558 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Anxiety Disorders.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 3,9 Craske MG, Stein MB (հունիսի 24, 2016)։ «Anxiety.»։ Lancet (London, England)։ PMID 27349358։ doi:10.1016/S0140-6736(16)30381-6 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 «Psychiatric emergencies (part III): psychiatric symptoms resulting from organic diseases»։ Eur Rev Med Pharmacol Sci (Review)։ 17 Suppl 1: 86–99։ 2013։ PMID 23436670 
  5. ↑ Kessler (2007)։ «Lifetime prevalence and age-of-onset distributions of mental disorders in the World Health Organization’s World Mental Health Survey Initiative»։ World Psychiatry 6 (3): 168–76։ PMC 2174588։ PMID 18188442 
  6. ↑ Schacter, D. L., Gilbert, D. T., & Wegner, D.M. (2011). Psychology: Second Edition. New York, NY: Worth.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 «Anxiety Disorders in Later Life: Differentiated Diagnosis and Treatment Strategies»։ Psychiatric Times 26 (8)։ 2008 
  8. ↑ 8,0 8,1 Phil Barker (հոկտեմբերի 7, 2003)։ Psychiatric and mental health nursing: the craft of caring։ London: Arnold։ ISBN 978-0-340-81026-2։ Վերցված է դեկտեմբերի 17, 2010 
  9. ↑ Psychology, Michael Passer, Ronald Smith, Nigel Holt, Andy Bremner, Ed Sutherland, Michael Vliek (2009) McGrath Hill Education, UK: McGrath Hill Companies Inc. p 790
  10. ↑ http://www.webmd.com/anxiety-panic/guide/mental-health-anxiety-disorders
  11. ↑ Psychiatry, Michael Gelder, Richard Mayou, John Geddes 3rd ed. Oxford; New York: Oxford University Press, c 2005 p. 75
  12. ↑ Varcarolis. E (2010). Manual of Psychiatric Nursing Care Planning: Assessment Guides, Diagnoses and Psychopharmacology. 4th ed. New York: Saunders Elsevier. p 109.
  13. ↑ «Panic Disorder»։ Center for the Treatment and Study of Anxiety, University of Pennsylvania 
  14. ↑ Psychology. Michael Passer, Ronald Smith, Nigel Holt, Andy Bremner, Ed Sutherland, Michael Vliek. (2009) McGrath Hill Higher Education; UK: McGrath Hill companies Inc.
  15. ↑ Craske 2003 Gorman, 2000
  16. ↑ Jane E. Fisher, William T. O'Donohue (հուլիսի 27, 2006)։ Practitioner's Guide to Evidence-Based Psychotherapy։ Springer։ էջ 754։ ISBN 978-0387283692 
  17. ↑ The Oxford Handbook of Exercise Psychology։ Oxford University Press։ 2012։ էջ 56։ ISBN 9780199930746 
  18. ↑ Post-Traumatic Stress Disorder and the Family։ Veterans Affairs Canada։ 2006։ ISBN 0-662-42627-4։ Արխիվացված է օրիգինալից 2009-02-14-ին։ Վերցված է 2021-03-06 
  19. ↑ Psychological Disorders, Psychologie Anglophone
  20. ↑ Siegler, Robert (2006). How Children Develop, Exploring Child Develop Student Media Tool Kit & Scientific American Reader to Accompany How Children Develop. New York: Worth Publishers. ISBN 0-7167-6113-0.
  21. ↑ «Adult Separation Anxiety Often Overlooked Diagnosis – Arehart-Treichel 41 (13): 30 – Psychiatr News»։ Psychiatric News։ Վերցված է փետրվարի 20, 2012 
  22. ↑ Shear K., Jin R., Ruscio AM., Walters EE., Kessler RC. (June 2006)։ «Prevalence and correlates of estimated DSM-IV child and adult separation anxiety disorder in the National Comorbidity Survey Replication»։ Am J Psychiatry 163 (6): 1074–1083։ PMC 1924723։ PMID 16741209։ doi:10.1176/appi.ajp.163.6.1074 
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 National Collaborating Centre for Mental Health (UK) (2006)։ «Obsessive-Compulsive Disorder: Core Interventions in the Treatment of Obsessive-Compulsive Disorder and Body Dysmorphic Disorder,»։ NICE Clinical Guidelines (31)։ PMID 21834191։ Վերցված է նոյեմբերի 21, 2015 
  24. ↑ 24,0 24,1 Soomro GM (հունվարի 18, 2012)։ «Obsessive compulsive disorder.»։ BMJ clinical evidence 2012։ PMC 3285220։ PMID 22305974 
  25. ↑ Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG)։ «Obsessive-compulsive disorder: overview»։ PubMed Health։ Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG)։ Վերցված է նոյեմբերի 21, 2015 
  26. ↑ Lindsay S.J.E., Powell Graham E., eds. (հուլիսի 28, 1998)։ The Handbook of Clinical Adult Psychology (2nd ed.)։ Routledge։ էջեր 152–153։ ISBN 978-0-415-07215-1 
  27. ↑ Evans Katie, Sullivan Michael J. (մարտի 1, 2001)։ Dual Diagnosis: Counseling the Mentally Ill Substance Abuser (2nd ed.)։ Guilford Press։ էջեր 75–76։ ISBN 978-1-57230-446-8 
  28. ↑ Johnson Bankole A. (2011)։ Addiction medicine : science and practice։ New York: Springer։ էջեր 301–303։ ISBN 978-1-4419-0337-2 
  29. ↑ Scott Trudy (2011)։ The Antianxiety Food Solution: How the Foods You Eat Can Help You Calm Your Anxious Mind, Improve Your Mood, and End Cravings։ New Harbinger Publications։ էջ 59։ ISBN 1-57224-926-9։ Վերցված է հոկտեմբերի 7, 2012 
  30. ↑ Winston AP (2005)։ «Neuropsychiatric effects of caffeine»։ Advances in Psychiatric Treatment 11 (6): 432–439։ doi:10.1192/apt.11.6.432 
  31. ↑ Hughes RN (June 1996)։ «Drugs Which Induce Anxiety: Caffeine»։ New Zealand Journal of Psychology 25 (1): 36–42։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-09-ին։ Վերցված է 2017-04-09 
  32. ↑ «Caffeine challenge test and panic disorder: a systematic literature review»։ Expert Rev Neurother 11 (8): 1185–95։ August 2011։ PMID 21797659։ doi:10.1586/ern.11.83 
  33. ↑ Vilarim Marina Machado, Rocha Araujo Daniele Marano, Nardi Antonio Egidio (2011)։ «Caffeine challenge test and panic disorder: A systematic literature review»։ Expert Review of Neurotherapeutics 11 (8): 1185–95։ PMID 21797659։ doi:10.1586/ern.11.83 
  34. ↑ Bruce Malcolm, Scott N, Shine P, Lader M (1992)։ «Anxiogenic Effects of Caffeine in Patients with Anxiety Disorders»։ Archives of General Psychiatry 49 (11): 867–9։ PMID 1444724։ doi:10.1001/archpsyc.1992.01820110031004 
  35. ↑ Nardi Antonio E., Lopes Fabiana L., Valença Alexandre M., Freire Rafael C., Veras André B., De-Melo-Neto Valfrido L., Nascimento Isabella, King Anna Lucia, Mezzasalma Marco A., Soares-Filho Gastão L., Zin Walter A. (2007)։ «Caffeine challenge test in panic disorder and depression with panic attacks»։ Comprehensive Psychiatry 48 (3): 257–63։ PMID 17445520։ doi:10.1016/j.comppsych.2006.12.001 
  36. ↑ Kedzior Karina Karolina, Laeber Lisa Tabata (2014-05-10)։ «A positive association between anxiety disorders and cannabis use or cannabis use disorders in the general population- a meta-analysis of 31 studies»։ BMC Psychiatry 14: 136։ ISSN 1471-244X։ PMC 4032500։ PMID 24884989։ doi:10.1186/1471-244X-14-136 
  37. ↑ Crippa José Alexandre, Zuardi Antonio Waldo, Martín-Santos Rocio, Bhattacharyya Sagnik, Atakan Zerrin, McGuire Philip, Fusar-Poli Paolo (2009-10-01)։ «Cannabis and anxiety: a critical review of the evidence»։ Human Psychopharmacology: Clinical and Experimental (անգլերեն) 24 (7): 515–523։ ISSN 1099-1077։ PMID 19693792։ doi:10.1002/hup.1048 
  38. ↑ Grinde B (2005)։ «An approach to the prevention of anxiety-related disorders based on evolutionary medicine»։ Preventative Medicine 40 (6): 904–909։ PMID 15850894։ doi:10.1016/j.ypmed.2004.08.001 
  39. ↑ Price John S. (September 2003)։ «Evolutionary aspects of anxiety disorders»։ Dialogues in Clinical Neuroscience 5 (3): 223–236։ PMC 3181631։ PMID 22033473 
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 World Health Organization (2009)։ Pharmacological Treatment of Mental Disorders in Primary Health Care։ Geneva։ ISBN 978-92-4-154769-7 
  41. ↑ Samuels MH (2008)։ «Cognitive function in untreated hypothyroidism and hyperthyroidism»։ Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes (Review) 15 (5): 429–33։ PMID 18769215։ doi:10.1097/MED.0b013e32830eb84c 
  42. ↑ «Prevalence of anxiety in adults with diabetes: a systematic review»։ J Psychosom Res (Systematic Review) 53 (6): 1053–60։ 2002։ PMID 12479986 
  43. ↑ «Psychological morbidity of celiac disease: A review of the literature»։ United European Gastroenterol J (Review) 3 (2): 136–45։ Apr 2015։ PMC 4406898։ PMID 25922673։ doi:10.1177/2050640614560786 
  44. ↑ «Systematic review: noncoeliac gluten sensitivity»։ Aliment Pharmacol Ther (Systematic Review) 41 (9): 807–20։ May 2015։ PMID 25753138։ doi:10.1111/apt.13155 
  45. ↑ «Depression and anxiety in patients with Inflammatory Bowel Disease: A systematic review»։ J Psychosom Res (Systematic Review) 87: 70–80։ 2016։ PMID 27411754։ doi:10.1016/j.jpsychores.2016.06.001 
  46. ↑ «The prevalence of neuropsychiatric symptoms in Alzheimer's disease: Systematic review and meta-analysis»։ J Affect Disord (Systematic Review) 190: 264–71։ 2016։ PMID 26540080։ doi:10.1016/j.jad.2015.09.069 
  47. ↑ «Depression, anxiety, and apathy in Parkinson's disease: insights from neuroimaging studies»։ Eur J Neurol (Review) 23 (6): 1001–19։ 2016։ PMC 5084819 ։ PMID 27141858։ doi:10.1111/ene.13002 
  48. ↑ «The incidence and prevalence of psychiatric disorders in multiple sclerosis: a systematic review»։ Mult Scler (Systematic Review) 21 (3): 305–17։ 2015։ PMC 4429164։ PMID 25583845։ doi:10.1177/1352458514564487 
  49. ↑ American Psychiatric Association (2013)։ Diagnostic and statistical manual of mental disorders, fifth edition.։ Arlington, VA: American Psychiatric Association։ ISBN 978-0890425558 
  50. ↑ 50,0 50,1 50,2 50,3 Stein MB, Sareen J (նոյեմբերի 19, 2015)։ «Clinical Practice: Generalized Anxiety Disorder.»։ The New England Journal of Medicine 373 (21): 2059–68։ PMID 26580998։ doi:10.1056/nejmcp1502514 
  51. ↑ Taylor G., McNeill, A., Girling, A., Farley, A., Lindson-Hawley, N., Aveyard, P. (փետրվարի 13, 2014)։ «Change in mental health after smoking cessation: systematic review and meta-analysis»։ BMJ 348 (feb13 1): g1151–g1151։ PMC 3923980։ PMID 24524926։ doi:10.1136/bmj.g1151 
  52. ↑ Cuijpers P, Sijbrandij, M, Koole, S, Huibers, M, Berking, M, Andersson, G (Mar 2014)։ «Psychological treatment of generalized anxiety disorder: A meta-analysis.»։ Clinical Psychology Review 34 (2): 130–140։ PMID 24487344։ doi:10.1016/j.cpr.2014.01.002 
  53. ↑ Otte C (2011)։ «Cognitive behavioral therapy in anxiety disorders: current state of the evidence.»։ Dialogues in clinical neuroscience 13 (4): 413–21։ PMC 3263389։ PMID 22275847 
  54. ↑ Pompoli A, Furukawa TA, Imai H, Tajika A, Efthimiou O, Salanti G (ապրիլի 13, 2016)։ «Psychological therapies for panic disorder with or without agoraphobia in adults: a network meta-analysis.»։ The Cochrane database of systematic reviews 4: CD011004։ PMID 27071857։ doi:10.1002/14651858.CD011004.pub2 
  55. ↑ 55,0 55,1 Olthuis JV, Watt MC, Bailey K, Hayden JA, Stewart SH (մարտի 12, 2016)։ «Therapist-supported Internet cognitive behavioural therapy for anxiety disorders in adults.»։ The Cochrane database of systematic reviews 3: CD011565։ PMID 26968204։ doi:10.1002/14651858.cd011565.pub2 
  56. ↑ Donker T, Petrie K, Proudfoot J, Clarke J, Birch MR, Christensen H (նոյեմբերի 15, 2013)։ «Smartphones for smarter delivery of mental health programs: a systematic review.»։ Journal of medical Internet research 15 (11): e247։ PMC 3841358։ PMID 24240579։ doi:10.2196/jmir.2791 
  57. ↑ «Mindfulness and acceptance-based behavioral therapies for anxiety disorders»։ Curr Psychiatry Rep 15 (11): 410։ Nov 2013։ doi:10.1007/s11920-013-0410-3 
  58. ↑ Lang AJ (May 2013)։ «What mindfulness brings to psychotherapy for anxiety and depression»։ Depress Anxiety 30 (5): 409–12։ doi:10.1002/da.22081 
  59. ↑ Krisanaprakornkit T, Krisanaprakornkit W, Piyavhatkul N, Laopaiboon M (հունվարի 25, 2006)։ «Meditation therapy for anxiety disorders.»։ The Cochrane database of systematic reviews (1): CD004998։ PMID 16437509։ doi:10.1002/14651858.CD004998.pub2 
  60. ↑ 60,0 60,1 Saeed SA, Bloch, RM, Antonacci, DJ (15 Aug 2007)։ «Herbal and dietary supplements for treatment of anxiety disorders»։ American family physician 76 (4): 549–56։ PMID 17853630 


Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
✯
 Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի՝ 2017 թվականի մայիսի 8-ի օրվա հոդված:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Տագնապային_խանգարում&oldid=8597984» էջից