Տագնապային խանգարում
Տագնապային խանգարում | |
---|---|
Տեսակ | հոգեկան հիվանդություն |
Հիվանդության ախտանշաններ | վախ և անհանգստություն |
Բժշկական մասնագիտություն | հոգեբուժություն և կլինիկական հոգեբանություն |
Բուժում | հոգեթերապիա |
Anxiety disorders Վիքիպահեստում |
Տագնապային խանգարումներ, հոգեկան հիվանդությունների տեսակ, որոնց բնորոշ են անհանգստության և վախի զգացումներ[1]։ Անհանգստությունը ապագա իրադարձությունների նկատմամբ արձագանքն է, իսկ վախը` ներկա իրադարձությունների։ Այս զգացումները կարող են առաջացնել ֆիզիկական ախտանիշներ, ինչպես օրինակ` հաճախասրտություն և ցնցումներ։ Կան բազմաթիվ տագնապային խանգարումներ` ընդհանրացված տագնապային, բաժանման հետևանքով տագնապային, խուճապային, սոցիոֆոբիա, ագորաֆոբիա և այլ տեսակի ֆոբիաներ։ Կախված տարբեր երևույթների բնույթից, որոնք հանգեցնում են ախտանիշների առաջացման և զարգացման` խանգարումները լինում են տարբեր տեսակի։ Մարդիկ հիմնականում մեկից ավելի տագնապային խանգարումներ են ունենում[1]։
Տագնապային խանգարումների առաջացման պատճառները լինում են ինչպես գենետիկ, այնպես էլ՝ ոչ գենետիկ[2]։ Ռիսկային գործոններից են երեխաների նկատմամբ բռնությունը, հոգեկան խանգարումների ընտանեկան պատմությունը և աղքատությունը։ Տագնապային խանգարումների հետ մեկտեղ հիմնականում դրսևորվում են նաև դեպրեսիվ խանգարում և անձնային խանգարում[3]: Հիվանդի մոտ տագնապային խանգարում ախտորոշելու համար պետք է, որ այս ախտանիշներն առնվազն վեց ամիս առկա լինեն[1][3]։ Խանգարման առաջացման այլ ախտանիշներից են սիրտ-անոթային հիվանդությունները, կոֆեինի, ալկոհոլի, մարիխուանայի և այլ դեղահաբերի օգտագործումն ու չարաշահումը[3][4]։
Այս խանգարումներն առանց բուժման չեն անհետանում[1][2]։ Բուժումը կարող է ներառել ապրելակերպի փոփոխություն, հոգեթերապիաներ, դեղորայք։ Հոգեթերապիաներից հատկապես արդյունավետ է կոգնիտիվ-վարքային թերապիան[3], իսկ դեղորայքից` հակադեպրեսանտները և բետա-պաշարիչները[2]։
Յուրաքանչյուր տարի մարդկության մոտ 12%-ի մոտ արձանագրվում է տագնապային խանգարում, իսկ 5-30%-ը կյանքում գեթ մեկ անգամ այդպիսի զգացումներ են եղել[3][5]։ Ընդ որում, այն մոտ երկու անգամ ավելի հաճախ կանանց մոտ է դրսևորվում, քան տղամարդկանց և հիմնականում մինչև 25 տարեկան[1][3]։ ԱՄՆ-ն և Եվրոպան ամենառիսկային գոտիներն են համարվում[3]:
Դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ընդհանրացված տագնապային խանգարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ընդհանրացված տագնապային խանգարումը բնորոշվում է երկարատև տագնապով, անհանգստությամբ, որն ուղղված չէ որևէ կոնկրետ իրադարձության կամ երևույթի։ Ընդհանրացված տագնապային խանգարումով տառապողներն ունենում են անդադար վախի և անհանգստության զգացումներ, որոնք օր օրի ուժգնանում են։ Այս խանգարման հիմնական ախտանիշներն են անհանգստությունը, հոգնածությունը, դյուրագրգռությունը, մկանային լարվածությունը և քնի խանգարումը[6]։ Ընդհանրացված տագնապային խանգարումը հատկապես բնորոշ է մեծահասակներին[7]։ Անհանգստությունը կարող է դեղահաբերի չարաշահման պատճառ լինել, հետևաբար մասնագետները պետք է մանրամասն ուսումնասիրեն դեպքերը։ Կարելի է համարել, որ հիվանդի մոտ դրսևորվում է ընդհանրացված տագնապային խանգարում, եթե վերը նշված ախտանիշներն առկա են ավելի քան վեց ամիս[8]։ Հիվանդը կարող է դժվարություններ ունենալ որոշումներ ընդունելիս, ինչպես նաև անհանգիստ վիճակի պատճառով մոռանալ իր պարտականությունների կամ հանդիպումների մասին[9]։ Հիվանդն ունենում է լարված տեսք, նկատվում է ձեռքերի և ոտքերի առատ քրտնարտադրություն[10], կարող են լաց լինել, ինչն էլ իր հերթին դեպրեսիայի հետևանք է[11]։ Մինչև ընդհանրացված տագնապային խանգարում ախտորոշելը բժիշկները պետք է բացառեն դեղորայքի և թմրանյութերի հետևանքով առաջացած հոգեկան խանգարումները[12]։
Խուճապային խանգարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խուճապային խանգարման դեպքում սարսափի և նախազգացման հանկարծակի և կարճ նոպա է լինում, որն ուղեկցվում է դողով, գլխապտույտով, սրտխառնոցով, շնչարգելությամբ։ Այս նոպաները կարող են տևել տաս րոպեից մինչև մեկ ժամ[13]։
Առանձնահատուկ ֆոբիաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տագնապային խանգարումների ամենամեծ կատեգորիան կազմում են առանձնահատուկ ֆոբիաները։ Դրանք ներառում են բոլոր այն դեպքերը, որոնց ժամանակ վախը և տագնապը կոնկրետ իրավիճակի կամ խթանի արդյունքում են առաջանում։ Աշխարհի բնակչության 5-12%-ը տառապում է առանձնահատուկ ֆոբիաներից[8]։ Այդպիսի մարդիկ սարսափելի զգացողություններ են ունենում իրենց վախ ներշնչող առարկայից, վայրից կամ իրավիճակից։ Նրանք հասկանում են, որ իրենց վախն իրականում իրական վտանգ չի ներկայացնում, սակայն չեն կարողանում հաղթահարել այն և կառավարել իրավիճակը[14]։
Ագորաֆոբիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ագորաֆոբիան տագնապային իրավիճակ է, որի դեպքում որևէ վայրից կամ իրավիճակից խուսափելը թվում է դժվար կամ անհնարին[15]։ Ագորաֆոբիայով տառապող մարդու համար կարևոր պայման է տեսադաշտում անընդհատ ունենալ դուռ կամ դեպի ելք տանող այլ ճանապարհ։ Բացի վախեր բնորոշելուց, ագորաֆոբիա եզրույթն օգտագործվում նաև այն դեպքում, երբ անհատը խուսափողական պահվածք է դրսևորում[16]։ Օրինակ՝ եթե մեքենա վարելիս վախի, տագնապի նոպա է եղել, ապա տվյալ մարդն արդեն սկսում է մեքենա վարելն ասոցացնել իր վախի հետ և արդյունքում չի ցանկանում այլևս կատարել այդ գործողությունը։
Սոցիոֆոբիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սոցիոֆոբիային բնորոշ է հանրության ուշադրության կենտրոնում գտնվելուց խուսափելը, հասարակական շփոթվածությունը, նվաստացած լինելու զգացումը։ Ֆիզիկական ախտանիշներն են կարմրելը, քրտնելը, դժվարությամբ խոսելը։ Ինչպես բոլոր ֆոբիաների դեպքում, սոցիոֆոբիայով տառապող անձը փորձում է անել ամեն հնարավոր բան իր վախի աղբյուրից խուսափելու համար, տվյալ դեպքում՝ հասարակության հետ շփվելուց։ Վերջինս էլ իր հերթին հանգեցնում է սոցիալական մեկուսացման[17]։
Հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարումը տագնապային խանգարման տեսակ է, որը տրավմատիկ իրադարձության հետևանք է։ Այն կարող է առաջանալ տարերային աղետների, վեճի, բռնաբարության, ահաբեկչության, պատանդ լինելու արդյունքում ի հայտ եկած սթրեսից հետո[18]։ Հիմնական ախտանիշներն են խուսափողական պահվածքը, անհանգստությունը, բարկությունը և ընկճվածությունը[19]։
Բաժանման հետևանքով տագնապային խանգարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բաժանման հետևանքով տագնապային խանգարումը որևիցե վայրից կամ մարդուց բաժանված լինելու արդյունքում առաջացած անտանելի զգացումն է։ Բաժանման հետևանքով առաջացած սթրեսը, տրամադրության անկումը բնական երևույթներ են։ Միայն այսպիսի զգացումների չափից դուրս շատ և ինտենսիվ լինելու դեպքում կարելի է համարել, որ անհատի մոտ դրսևորվում է խանգարում[20]։ Այս խանգարմամբ տառապում է մեծահասակների 7%-ը, իսկ երեխաների` 5%-ը։ Սակայն երեխաների դեպքում այն առավել լուրջ հետևանքներ է ունենում[21][22]։
Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարման (ՕԿԽ) դեպքում հիվանդը ունենում է վախեցնող, օբսեսիվ մտքեր կամ կոմպուլսիաներ, որոնք դրդում են նրան բազմիցս կատարել որոշակի գործողություններ[23][24]։ Այս խանգարումով տառապում են մեծահասակաների 2%-ը (կանայք մի փոքր ավելի շատ, քան տղամարդիկ), երեխաների և դեռահասների 3%-ը[23][24]։
ՕԿԽ-ով տառապող անհատը գիտի, որ այս ախտանշանները հիմնավորված չեն և փորձում է պայքարել և՛ այդպիսի մտքերի, և՛ պահվածքի դեմ[23][25]։
Պատճառներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ալկոհոլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անհանգստությունը և դեպրեսիան կարող են առաջանալ ալկոհոլի չարաշահումից[26]։ Անգամ ալկոհոլի չափավոր, սակայն կանոնավոր օգտագործումը կարող է անհանգստության աստիճանը բարձրացնել[27]։ Այսպիսի վիճակը հիմնականում շարունակվում է անգամ ալկոհոլից հրաժարվելուց երկու տարի հետո, որի ընթացքում հիվանդը փորձում է բուժվել հարբեցողությունից[28]։
Կոֆեին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կոֆեինի օգտագործումն էլ իր հերթին կարող է բարդություններ առաջացնել[29][30] և անգամ խուճապային խանգարման պատճառ հանդիսանալ[31][32][33]։ Տագնապային խանգարում ունեցողների մոտ հնարավոր է առաջանա կոֆեինից կախվածություն[34][35]։
Թմրադեղեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մարիխուանայի օգտագործումը նույնպես ասոցացվում է տագնապային խանգարման հետ։ Սակայն դրանց հստակ պատճառահետևանքային կապը դեռևս մանրամասնորեն ուսումնասիրված և ապացուցված չէ[36][37]։
Սթրես[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տագնապային խանգարումներ կարող են առաջանալ նաև ֆինանսական խնդիրների կամ ֆիզիկական հիվանդությունների հետևանքով։ Սոցիալական փոխազդեցության հետևանքով երիտասարդների և դեռահասների շրջանում անհանգստությունը սովորական է։ Այն նաև բնորոշ է մարազմ ունեցող մեծահասակներին[7]։
էվոլյուցիոն անհամապատասխանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ենթադրվում է, որ անհանգստության դրսևորումները հին քարի դարից սկսած սոցիալական միջավայրի փոփոխությունների հետևանք են։ Օրինակ, քարի դարում մարդկանց միջև մաշկ-մաշկի կոնտակտն առավել հաճախակի բնույթ էր կրում, երեխաներն ավելի շատ էին մոր գրկում գտնվում։ Այս ամենը անհանգստության նվազեցման արդյունավետ միջոցներից է[38]։ Բացի այդ, հին աշխարհում օտարների հետ շփումը սահմանափակ էր, ինչն էլ հանգիստ կյանքի գրավականն էր[39]։
Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տագնապային խանգարումները հիմնականում ծանր քրոնիկ բնույթ են կրում։ Դրանք հակված են առավել սրանալ սթրեսի դեպքում և ուղեկցվում են այլ ֆիզիոլոգիական ախտանիշներով` գլխացավ, քրտնարտադրություն, մկանային լարվածություն, հաճախասրտություն, գերճնշում, որոնք էլ իրենց հերթին կարող են քրոնիկ հոգնածության հանգեցնել։
Բժշկության մեջ «անհանգստությունն» ու «վախը» հստակ տարբերակիչ իմաստներ ունեն։ «Անհանգստությունը» սահմանվում է որպես տհաճ հուզական վիճակ, որի պատճառները կամ հայտնաբերված չեն, կամ էլ անկառավարելի և անխուսափելի են։ Մինչդեռ «վախը» բացահայտված արտաքին վտանգի դեմ ուղղված հուզական և հոգեբանական պատասխան է[40]։ «Տագնապային խանգարում» եզրույթը ընդգրկում է և՛ վախերը (ֆոբիաները), և՛ անհանգստությունները։
Տագնապային խանգարում ախտորոշելուց առաջ պարտադիր է բացառել այլ բժշկական հիվանդությունները[4][40]։ Կան հիվանդություններ, որոնք կարող են նման կամ նույն ախտանիշներնն ունենալ։ Օրինակ` որոշ էնդոկրին հիվանդությունները[3][4][40][41], նյութափոխանակության խանգարումները (շաքարային դիաբետ)[4][42], վիտամին D-ի, վիտամին B2-ի, վիտամին B12-ի, վիտամին B9-ի պակասությունը[4], ստամոքսաղիքային հիվանդությունները[43][44][45], սրտային հիվանդությունները[3][4], արյան հիվանդությունները (սակավարյունություն)[4] և ուղեղի դեգեներատիվ հիվանդությունները (Պարկինսոնյան հիվանդություն, ցրված սկլերոզ)[4][46][47][48]։
Մի շարք դեղեր կարող են ավելի բարդացնել իրավիճակը և՛ պատահական թունավորման, և՛ քրոնիկ օգտագործման դեպքում։ Այդպիսիք են մարիխուանան, ափիոնատիպ նյութերը (կոֆեին, կոկաին, ամֆետամին), գրավչանյութերը, հալյուցինոգենները[3][49]։
Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բուժման տարբերակները ներառում են ապրելակերպի փոփոխությունը, հոգեթերապիան և դեղորայքի ընդունումը։ Դեռևս չկա ապացույց, թե բուժման որ տեսակն է առավել արդյունավետ[50]։ Բուժման ընտրության իրավունքը տրված է հիվանդին, և մեծ մասն ընտրում է հոգեթերապիան[50]։
Ապրելակերպի փոփոխություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ապրելակերպի փոփոխությունները ներառում են ֆիզիկական վարժություններ կատարելը, քնի կարգավորումը, կոֆեինի չափաբաժնի նվազեցումը, ծխախոտից հրաժարվելը[50][51]։
Հոգեթերապիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կոգնիտիվ-վարքային թերապիան ամենաարդյունավետ և առավել հաճախ օգտագործվող թերապիան է[50][52][53][54][55]։ Կոգնիտիվ-վարքային թերապիան հավասարապես արդյունավետ է անգամ ինտերնետի միջոցով անցկացնելիս[55]։ Կան բազմաթիվ ինտերնետային հավելվածներ, որոնք թերապիայի նախնական փուլերի համար կարող են օգտագործվել[56]։
Ուշադրության վրա հիմնված ծրագրերը նույնպես օգտակար են տագնապային խանգարումները բուժելիս[57][58]։ Պարզ չէ` արդյո՞ք մեդիտացիան իր ազդեցությունն ունենում է անհանգստության վրա[59]։
Դեղորայք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դեղորայքը հարկավոր է զգուշորեն օգտագործել հատկապես մեծահասակների դեպքում` կողմնակի բարդություններից խուսափելու համար[7]։
Այլընտրանքային բժշկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տագնապային խանգարման բուժման համար օգտագործվում են բազմաթիվ այլընտրանքային դեղամիջոցներ։ Ինոզիտը[60] և պասիֆլորան[60] առանձնանում են իրենց օգտակարությամբ։ Չնայած արդյունքների կարճատև լինելուն` դրանք առավել անվտանգ դեղամիջոցներից են համարվում։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Diagnostic and Statistical Manual of Mental DisordersAmerican Psychiatric Associati (5th ed.). Arlington: American Psychiatric Publishing. 2013. էջեր 189–195. ISBN 978-0890425558.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Anxiety Disorders.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 Craske, MG; Stein, MB (2016 թ․ հունիսի 24). «Anxiety». Lancet (London, England). doi:10.1016/S0140-6736(16)30381-6. PMID 27349358.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 Testa A, Giannuzzi R, Daini S, Bernardini L, Petrongolo L, Gentiloni Silveri N (2013). «Psychiatric emergencies (part III): psychiatric symptoms resulting from organic diseases» (PDF). Eur Rev Med Pharmacol Sci (Review). 17 Suppl 1: 86–99. PMID 23436670.
- ↑ Kessler; և այլք: (2007). «Lifetime prevalence and age-of-onset distributions of mental disorders in the World Health Organization's World Mental Health Survey Initiative». World Psychiatry. 6 (3): 168–76. PMC 2174588. PMID 18188442.
- ↑ Schacter, D. L., Gilbert, D. T., & Wegner, D.M. (2011). Psychology: Second Edition. New York, NY: Worth.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Calleo J, Stanley M (2008). «Anxiety Disorders in Later Life: Differentiated Diagnosis and Treatment Strategies». Psychiatric Times. 26 (8).
- ↑ 8,0 8,1 Phil Barker (2003 թ․ հոկտեմբերի 7). Psychiatric and mental health nursing: the craft of caring. London: Arnold. ISBN 978-0-340-81026-2. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.
- ↑ Psychology, Michael Passer, Ronald Smith, Nigel Holt, Andy Bremner, Ed Sutherland, Michael Vliek (2009) McGrath Hill Education, UK: McGrath Hill Companies Inc. p 790
- ↑ http://www.webmd.com/anxiety-panic/guide/mental-health-anxiety-disorders
- ↑ Psychiatry, Michael Gelder, Richard Mayou, John Geddes 3rd ed. Oxford; New York: Oxford University Press, c 2005 p. 75
- ↑ Varcarolis. E (2010). Manual of Psychiatric Nursing Care Planning: Assessment Guides, Diagnoses and Psychopharmacology. 4th ed. New York: Saunders Elsevier. p 109.
- ↑ «Panic Disorder». Center for the Treatment and Study of Anxiety, University of Pennsylvania.
- ↑ Psychology. Michael Passer, Ronald Smith, Nigel Holt, Andy Bremner, Ed Sutherland, Michael Vliek. (2009) McGrath Hill Higher Education; UK: McGrath Hill companies Inc.
- ↑ Craske 2003 Gorman, 2000
- ↑ Jane E. Fisher; William T. O'Donohue (2006 թ․ հուլիսի 27). Practitioner's Guide to Evidence-Based Psychotherapy. Springer. էջ 754. ISBN 978-0387283692.
- ↑ The Oxford Handbook of Exercise Psychology. Oxford University Press. 2012. էջ 56. ISBN 9780199930746.
- ↑ Post-Traumatic Stress Disorder and the Family. Veterans Affairs Canada. 2006. ISBN 0-662-42627-4. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 6-ին.
- ↑ Psychological Disorders, Psychologie Anglophone
- ↑ Siegler, Robert (2006). How Children Develop, Exploring Child Develop Student Media Tool Kit & Scientific American Reader to Accompany How Children Develop. New York: Worth Publishers. ISBN 0-7167-6113-0.
- ↑ «Adult Separation Anxiety Often Overlooked Diagnosis – Arehart-Treichel 41 (13): 30 – Psychiatr News». Psychiatric News. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 20-ին.
- ↑ Shear, K.; Jin, R.; Ruscio, AM.; Walters, EE.; Kessler, RC. (2006 թ․ հունիս). «Prevalence and correlates of estimated DSM-IV child and adult separation anxiety disorder in the National Comorbidity Survey Replication». Am J Psychiatry. 163 (6): 1074–1083. doi:10.1176/appi.ajp.163.6.1074. PMC 1924723. PMID 16741209.
- ↑ 23,0 23,1 23,2 National Collaborating Centre for Mental Health, (UK) (2006). «Obsessive-Compulsive Disorder: Core Interventions in the Treatment of Obsessive-Compulsive Disorder and Body Dysmorphic Disorder,». NICE Clinical Guidelines (31). PMID 21834191. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 21-ին.
- ↑ 24,0 24,1 Soomro, GM (2012 թ․ հունվարի 18). «Obsessive compulsive disorder». BMJ clinical evidence. 2012. PMC 3285220. PMID 22305974.
- ↑ Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG). «Obsessive-compulsive disorder: overview». PubMed Health. Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG). Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 21-ին.
- ↑ Lindsay, S.J.E.; Powell, Graham E., eds. (1998 թ․ հուլիսի 28). The Handbook of Clinical Adult Psychology (2nd ed.). Routledge. էջեր 152–153. ISBN 978-0-415-07215-1.
- ↑ Evans, Katie; Sullivan, Michael J. (2001 թ․ մարտի 1). Dual Diagnosis: Counseling the Mentally Ill Substance Abuser (2nd ed.). Guilford Press. էջեր 75–76. ISBN 978-1-57230-446-8.
- ↑ Johnson, Bankole A. (2011). Addiction medicine : science and practice. New York: Springer. էջեր 301–303. ISBN 978-1-4419-0337-2.
- ↑ Scott, Trudy (2011). The Antianxiety Food Solution: How the Foods You Eat Can Help You Calm Your Anxious Mind, Improve Your Mood, and End Cravings. New Harbinger Publications. էջ 59. ISBN 1-57224-926-9. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
- ↑ Winston AP (2005). «Neuropsychiatric effects of caffeine». Advances in Psychiatric Treatment. 11 (6): 432–439. doi:10.1192/apt.11.6.432.
- ↑ Hughes RN (1996 թ․ հունիս). «Drugs Which Induce Anxiety: Caffeine». New Zealand Journal of Psychology. 25 (1): 36–42. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 9-ին.
- ↑ Vilarim MM, Rocha Araujo DM, Nardi AE (2011 թ․ օգոստոս). «Caffeine challenge test and panic disorder: a systematic literature review». Expert Rev Neurother. 11 (8): 1185–95. doi:10.1586/ern.11.83. PMID 21797659.
- ↑ Vilarim, Marina Machado; Rocha Araujo, Daniele Marano; Nardi, Antonio Egidio (2011). «Caffeine challenge test and panic disorder: A systematic literature review». Expert Review of Neurotherapeutics. 11 (8): 1185–95. doi:10.1586/ern.11.83. PMID 21797659.
- ↑ Bruce, Malcolm; Scott, N; Shine, P; Lader, M (1992). «Anxiogenic Effects of Caffeine in Patients with Anxiety Disorders». Archives of General Psychiatry. 49 (11): 867–9. doi:10.1001/archpsyc.1992.01820110031004. PMID 1444724.
- ↑ Nardi, Antonio E.; Lopes, Fabiana L.; Valença, Alexandre M.; Freire, Rafael C.; Veras, André B.; De-Melo-Neto, Valfrido L.; Nascimento, Isabella; King, Anna Lucia; Mezzasalma, Marco A.; Soares-Filho, Gastão L.; Zin, Walter A. (2007). «Caffeine challenge test in panic disorder and depression with panic attacks». Comprehensive Psychiatry. 48 (3): 257–63. doi:10.1016/j.comppsych.2006.12.001. PMID 17445520.
- ↑ Kedzior, Karina Karolina; Laeber, Lisa Tabata (2014 թ․ մայիսի 10). «A positive association between anxiety disorders and cannabis use or cannabis use disorders in the general population- a meta-analysis of 31 studies». BMC Psychiatry. 14: 136. doi:10.1186/1471-244X-14-136. ISSN 1471-244X. PMC 4032500. PMID 24884989.
{{cite journal}}
: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link) - ↑ Crippa, José Alexandre; Zuardi, Antonio Waldo; Martín-Santos, Rocio; Bhattacharyya, Sagnik; Atakan, Zerrin; McGuire, Philip; Fusar-Poli, Paolo (2009 թ․ հոկտեմբերի 1). «Cannabis and anxiety: a critical review of the evidence». Human Psychopharmacology: Clinical and Experimental (անգլերեն). 24 (7): 515–523. doi:10.1002/hup.1048. ISSN 1099-1077. PMID 19693792.
- ↑ Grinde, B (2005). «An approach to the prevention of anxiety-related disorders based on evolutionary medicine» (PDF). Preventative Medicine. 40 (6): 904–909. doi:10.1016/j.ypmed.2004.08.001. PMID 15850894.
- ↑ Price, John S. (2003 թ․ սեպտեմբեր). «Evolutionary aspects of anxiety disorders». Dialogues in Clinical Neuroscience. 5 (3): 223–236. PMC 3181631. PMID 22033473.
- ↑ 40,0 40,1 40,2 World Health Organization (2009). Pharmacological Treatment of Mental Disorders in Primary Health Care (PDF). Geneva. ISBN 978-92-4-154769-7.
{{cite book}}
: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Samuels MH (2008). «Cognitive function in untreated hypothyroidism and hyperthyroidism». Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes (Review). 15 (5): 429–33. doi:10.1097/MED.0b013e32830eb84c. PMID 18769215.
- ↑ Grigsby AB, Anderson RJ, Freedland KE, Clouse RE, Lustman PJ (2002). «Prevalence of anxiety in adults with diabetes: a systematic review». J Psychosom Res (Systematic Review). 53 (6): 1053–60. PMID 12479986.
- ↑ Zingone F, Swift GL, Card TR, Sanders DS, Ludvigsson JF, Bai JC (2015 թ․ ապրիլ). «Psychological morbidity of celiac disease: A review of the literature». United European Gastroenterol J (Review). 3 (2): 136–45. doi:10.1177/2050640614560786. PMC 4406898. PMID 25922673.
- ↑ Molina-Infante J, Santolaria S, Sanders DS, Fernández-Bañares F (2015 թ․ մայիս). «Systematic review: noncoeliac gluten sensitivity». Aliment Pharmacol Ther (Systematic Review). 41 (9): 807–20. doi:10.1111/apt.13155. PMID 25753138.
- ↑ Neuendorf R, Harding A, Stello N, Hanes D, Wahbeh H (2016). «Depression and anxiety in patients with Inflammatory Bowel Disease: A systematic review». J Psychosom Res (Systematic Review). 87: 70–80. doi:10.1016/j.jpsychores.2016.06.001. PMID 27411754.
- ↑ Zhao QF, Tan L, Wang HF, Jiang T, Tan MS, Tan L, և այլք: (2016). «The prevalence of neuropsychiatric symptoms in Alzheimer's disease: Systematic review and meta-analysis». J Affect Disord (Systematic Review). 190: 264–71. doi:10.1016/j.jad.2015.09.069. PMID 26540080.
- ↑ Wen MC, Chan LL, Tan LC, Tan EK (2016). «Depression, anxiety, and apathy in Parkinson's disease: insights from neuroimaging studies». Eur J Neurol (Review). 23 (6): 1001–19. doi:10.1111/ene.13002. PMC 5084819. PMID 27141858.
- ↑ Marrie RA, Reingold S, Cohen J, Stuve O, Trojano M, Sorensen PS, և այլք: (2015). «The incidence and prevalence of psychiatric disorders in multiple sclerosis: a systematic review». Mult Scler (Systematic Review). 21 (3): 305–17. doi:10.1177/1352458514564487. PMC 4429164. PMID 25583845.
- ↑ American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders, fifth edition. Arlington, VA: American Psychiatric Association. ISBN 978-0890425558.
- ↑ 50,0 50,1 50,2 50,3 Stein, MB; Sareen, J (2015 թ․ նոյեմբերի 19). «Clinical Practice: Generalized Anxiety Disorder». The New England Journal of Medicine. 373 (21): 2059–68. doi:10.1056/nejmcp1502514. PMID 26580998.
- ↑ Taylor, G.; McNeill, A.; Girling, A.; Farley, A.; Lindson-Hawley, N.; Aveyard, P. (2014 թ․ փետրվարի 13). «Change in mental health after smoking cessation: systematic review and meta-analysis». BMJ. 348 (feb13 1): g1151–g1151. doi:10.1136/bmj.g1151. PMC 3923980. PMID 24524926.
- ↑ Cuijpers, P; Sijbrandij, M; Koole, S; Huibers, M; Berking, M; Andersson, G (2014 թ․ մարտ). «Psychological treatment of generalized anxiety disorder: A meta-analysis». Clinical Psychology Review. 34 (2): 130–140. doi:10.1016/j.cpr.2014.01.002. PMID 24487344.
- ↑ Otte, C (2011). «Cognitive behavioral therapy in anxiety disorders: current state of the evidence». Dialogues in clinical neuroscience. 13 (4): 413–21. PMC 3263389. PMID 22275847.
- ↑ Pompoli, A; Furukawa, TA; Imai, H; Tajika, A; Efthimiou, O; Salanti, G (2016 թ․ ապրիլի 13). «Psychological therapies for panic disorder with or without agoraphobia in adults: a network meta-analysis». The Cochrane database of systematic reviews. 4: CD011004. doi:10.1002/14651858.CD011004.pub2. PMID 27071857.
- ↑ 55,0 55,1 Olthuis, JV; Watt, MC; Bailey, K; Hayden, JA; Stewart, SH (2016 թ․ մարտի 12). «Therapist-supported Internet cognitive behavioural therapy for anxiety disorders in adults». The Cochrane database of systematic reviews. 3: CD011565. doi:10.1002/14651858.cd011565.pub2. PMID 26968204.
- ↑ Donker, T; Petrie, K; Proudfoot, J; Clarke, J; Birch, MR; Christensen, H (2013 թ․ նոյեմբերի 15). «Smartphones for smarter delivery of mental health programs: a systematic review». Journal of medical Internet research. 15 (11): e247. doi:10.2196/jmir.2791. PMC 3841358. PMID 24240579.
{{cite journal}}
: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link) - ↑ Roemer L, Williston SK, Eustis EH (2013 թ․ նոյեմբեր). «Mindfulness and acceptance-based behavioral therapies for anxiety disorders». Curr Psychiatry Rep. 15 (11): 410. doi:10.1007/s11920-013-0410-3.
- ↑ Lang AJ (2013 թ․ մայիս). «What mindfulness brings to psychotherapy for anxiety and depression». Depress Anxiety. 30 (5): 409–12. doi:10.1002/da.22081.
- ↑ Krisanaprakornkit, T; Krisanaprakornkit, W; Piyavhatkul, N; Laopaiboon, M (2006 թ․ հունվարի 25). «Meditation therapy for anxiety disorders». The Cochrane database of systematic reviews (1): CD004998. doi:10.1002/14651858.CD004998.pub2. PMID 16437509.
- ↑ 60,0 60,1 Saeed, SA; Bloch, RM; Antonacci, DJ (2007 թ․ օգոստոսի 15). «Herbal and dietary supplements for treatment of anxiety disorders». American family physician. 76 (4): 549–56. PMID 17853630.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Khouzam, HR (2009 թ․ մարտ). «Anxiety Disorders: Guidelines for Effective Primary Care. Part 1: Diagnosis». Consultant. 49 (3). Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 9-ին.
- Khouzam, HR (2009 թ․ ապրիլ). «Anxiety Disorders: Guidelines for Effective Primary Care. Part 2: Treatment». Consultant. 49 (4). Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 9-ին.
- Vanin, John; Helsley, James (2007). Anxiety Disorders: A Pocket Guide For Primary Care. Humana Press. ISBN 978-1-58829-923-9.
- Craske, Michelle Genevieve (2003). Origins of Phobias and Anxiety Disorders: Why More Women than Men?. Amsterdam: Elsevier. ISBN 0-08-044032-0.
- Schutz, Samantha (2006). I Don't Want to Be Crazy: A Memoir of Anxiety Disorder. PUSH. ISBN 978-0-439-80518-6.
{{cite book}}
:|website=
ignored (օգնություն)
|
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի՝ 2017 թվականի մայիսի 8-ի օրվա հոդված: |