Ինդիրա Գանդի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Jump to navigation Jump to search
Ինդիրա Գանդի
Indira-Gandhi-ili-50-img-2.jpg
 
Կուսակցություն՝ Հնդկական ազգային կոնգրես
Կրթություն՝ Սոմերվիլ Քոլեջ, Վիսվա-Բհարատի համալսարան և Բադմինթոնի դպրոց
Մասնագիտություն՝ քաղաքական գործիչ
Ազգություն Kashmiri Pandit?
Դավանանք հինդուիզմ
Ծննդյան օր նոյեմբերի 19, 1917(1917-11-19)[1][2][3][4][5][6][7][8][9]
Ծննդավայր Իլահաբադ, Բրիտանական Հնդկաստան
Վախճանի օր հոկտեմբերի 31, 1984(1984-10-31)[1][2][3][4][5][6][7][8] (66 տարեկանում)
Վախճանի վայր Նյու Դելի, Հնդկաստան
Գերեզման Ռաջ Գհատ
Թաղված Ռաջ Գհատ
Քաղաքացիություն Flag of India.svg Հնդկաստան և British Raj Red Ensign.svg Բրիտանական Հնդկաստան
Հայր Ջավահարլալ Ներու[10]
Մայր Կամալա Ներու
Ամուսին Ֆերոզ Գանդի
Զավակներ Ռաջիվ Գանդի և Սանջայ Գանդի
 
Ինքնագիր Indira-Gandhi-Signature-Transparent.png
 
Պարգևներ

Ջավահարլալ Ներույի պարգև, Միջազգային Լենինի խաղաղության մրցանակ, Բհարատ Ռատնա և Խոսե Մարտի շքանշան

Ինդիրա Գանդի (հինդի՝ इंदिरा प्रियदर्शिनी गांधी Indirā Priyadarśinī Gāndhī listen (օգնություն • ինֆո), նոյեմբերի 19, 1917(1917-11-19)[1][2][3][4][5][6][7][8][9], Իլահաբադ, Բրիտանական Հնդկաստան - հոկտեմբերի 31, 1984(1984-10-31)[1][2][3][4][5][6][7][8], Նյու Դելի, Հնդկաստան), հնդիկ քաղաքական գործիչ, Հնդկաստանի երրորդ վարչապետը, որը ծառայել է եռաժամկետ (1966-1977) և քառաժամկետը (1980-1984)։ Ջավահառլալ Ներուի դուստրը:

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավարտել է Ժողովրդական համալսարանը, ապա ուսումը շարունակել Շվեյցարիայում և Օքսֆորդում, որտեղ էլ ծանոթացել է ապագա ամուսնու հետ։ Ինդիրա Գանդին հոր մահից հետո՝ 1964 թվականին, ընտրվել է խորհդարանի ստորին պալատի պատգամավոր, ապա աշխատել Լալ Բախադուրա Շաստրիի գլխավորած կառավարությունում։ Շաստրիի մահվանից հետո նա դարձել է Հնդկական ազգային կոնգրեսի առաջնորդ և Հնդկաստանի վարչապետ (աշխարհում երկրորդ կին-վարչապետը Սիրիմավո Բանդարանայիկից հետո)։ 1971 թվականին նա հաղթել է խորհրդարանական ընտրություններում' «աղքատության դեմ պայքար» կոչի ներքո։ Ինդիրա Գանդին անցկացրել է բանկերի ազգայնացում, նրա կառավարման տարիներին երկրում արագ տեմպերով զարգացել է արդյունաբերությունը, այդ թվում՝ ծանր արդյունաբերությունը, գյուղատնտեսության բնագավառում կատարվում է «կանաչ հեղափոխություն», որի շնորհիվ Հնդկաստանն առաջին անգամ երկար տարիների ընթացքում արտադրանքի ներմուծման բնագավառում դառնում է անկախ։ Ինդիրան բազմիցս ընդգծել է իր կառավարության հավատարմությունը Ներուի քաղաքական սկզբունքներին։ Գանդին վարել է ռազմական բլոկներին չմիանալու, խորհրդային միության և սոցիալիստական մյուս երկրների հետ բարեկամական հարաբերությունները զարգացնելու և ամրապնդելու քաղաքականություն։ Պաշտոնական այցով բազմիցս եղել է ԽՍՀՄ-ում, 1976 թվականի հունիսին այցելել է Հայաստան:[11]

Սակայն ոչ բոլոր բարեփոխումներն են ժողովրդականություն վայելել, դրանց թվում՝ բնակչության աճը կանգնեցնելու նպատակով իրականացված ստիպողական խիստ միջոցառումները և քաղաքական ազատությունների սահմանափակումները։ 1977 թվականին Գանդին պարտվել է խորհրդարանական ընտրություններում, իսկ 1980 թվականին նորից վերադարձել իշխանության։ Նրա կառավարման երկրորդ փուլը բնորոշվել է Փենջաբ նահանգում ապրող սիկհերի հետ բախումներով։ Սիկհերի առաջնորդը սիկհերի համայնքը հայտարարել է անկախ ինքնակառավարվող մարմին։ Նրանք հարձակվել են հինդուիստների վրա և գրավել սիկհերի գլխավոր սրբատեղին՝ Ոսկե տաճարը։ Ի պատասխան՝ 1984 թվականին հնդկական կառավարությունն իրականացրել է պատերազմական գործողություն՝ «Երկնագույն աստղ» անունով, որի ընթացքում տաճարն ազատագրվել է, սակայն զոհվել են 500 մարդ։ Սիկհերի վրեժը երկար սպասեցնել չի տվել։ 1984 թվականի հոկտեմբերի 31-ին Ինդիրա Գանդին սպանվել է անձնական թիկնապահների կողմից։

Վաղ կյանք և գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինդիրա Գանդին Մահաթմա Գանդիի հետ հանդիպման ժամանակ

Ինդիրա Գանդիի անունն ի ծնե եղել է Ինդիրա Ներու: Ծնվել է 1917 թվականի նոյեմբերի 19-ին Իլահաբադում: Հայրը՝ Ջավահառլալ Ներուն, ականավոր քաղաքական գործիչ էր Հնդկաստանը բրիտանական ազդեցությունից ազատելու հարցում: Ընտանիքի միակ զավակն է եղել: Նրան մեծացրել է մայրը՝ Կամալա Ներուն: Մանկությունն անցկացրել է միայնության և տխրության մեջ: Մայրը մահացել է տուբերկուլոզից[12], իսկ հոր հետ կապը եղել է միայն նամակագրական, որովհետև նա միշտ շրջագայել է քաղաքական գործերով[13]:

Ինդիրան 1930-ական թվականներին

Ինդիրան հիմնականում կրթություն է ստացել տանը: Ընդմիջումներով դպրոց է հաճախել մինչև 1934 թվականը: Նա սովորել է Դելիի մասնագիտացված դպրոցում, Սբ. Սեսիլիայի և Սբ. Մերիի քրիստոնեական եկեղեցիների դպրոցներում[14], Ժնևի միջազգային դպրոցում, Փանրայի և Բոմբեյի դպրոցում[15]: Երբ Ինդիրան եկել էր Եվրոպա՝ հիվանդ մորը տեսնելու, ցանկություն էր առաջացել մնալու և իր կրթությունը շարունակելու Օքսֆորդի համալսարանում[16]: Նա 2 անգամ հանձնել է ընդունելության քննությունը, որովհետև առաջին քննության ժամանակ լատիներենի իմացությունը թույլ էր[17]: Օքսֆորդում նա լավ էր պատմությունից, քաղաքական գիտություններից, տնտեսագիտությունից[18][19]: Եվրոպայում բնակվելու ժամանակաշրջանում Ինդիրան հիվանդացել է և ստիպված եղել թողնելու Օքսֆորդն ու մեկնել Շվեյցարիա՝ բուժվելու նպատակով: Հետագայում Օքսֆորդի համալսարանը նրան շնորհել է դիպլոմ: Մեծ Բրիտանիայում նա հանդիպել է իր ապագա ամուսնուն՝ Ֆերոզ Գանդիին (կապված չէ Մահաթմա Գանդիի հետ): Իլահաբադում ամուսնանալուց հետո զույգն ունեցել է երկու որդի՝ Ռաջիվ Գանդի և Սանջայ Գանդի:

Առաջին ժամկետը որպես վարչապետ (1966-1977 թվականներ)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինդիրայի կառավարման ժամանակաշրջանում Հնդկաստանը վերելք է ապրել։ Կոնգրեսականներն անգամ սիրում էին նշել, որ Հնդկաստանն Ինդիրան է, Ինդիրան՝ Հնդկաստանը[20]։

Առաջին տարի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինդիրան կազմել է կառավարություն Մորարջի Դեսայի հետ, որը նշանակվել էր փոխվարչապետ և ֆինանսների նախարար։ Իր կառավարման սկզբում նրա որոշումներն անընդհատ քննադատվել են, նրան անգամ տվել էին «անպետք խաղալիք» մականունը[21][22]։

1967-1971 թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինդիրայի առաջին ընտրական թեստը տեղի է ունեցել 1967 թվականի Լոկ Սաբայի և պետական համագումարների ընդհանուր ընտրություններում: Ձայների մեծամասնությամբ Կոնգրեսական կուսակցությունն այս ընտրություններում հաղթել է։ Ընտրվող կուսակցությունը պարտավոր էր լուծել ապրանքների, գործազրկության, տնտեսական լճացման և սննդի ճգնաժամին վերաբերող բոլոր հարցերը։ Ինդիրան համաձայնվել է ռուպիի արժեզրկմանը, որը հնդիկ գործարարներին և սպառողներին դրել է ծանր դրության մեջ, իսկ ԱՄՆ-ից ցորենի ներմուծումը նվազել է քաղաքական վեճերի պատճառով։

1971-1977 թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1971 թվականին ընտրվելուց հետո Գանդիի ամենամեծ ձեռքբերումը եղել է 1971 թվականի դեկտեմբերին հնդկական զորքերի հաղթանակն ընդդեմ Պակիստանի, ինչը հետագայում նպաստել է Բանգլադեշի անկախացմանը։ Այս հաղթանակից հետո ընդդիմությունը նրան տվել է «Աստվածուհի Դուրգա» մականունը[23][24][25][26]: Պակիստանին հաղթելուց հետո անգամ այս ժամկետում Կոնգրեսական կուսակցությունը մի շարք խնդիրներ է ունեցել։ Դրանցից մի քանիսը կապված էին բարձր գնաճի հետ, որն իր հերթին պայմանավորված էր պատերազմի ժամանակ ծախսերով, երկրի որոշ մասերում երաշտով և 1973 թվականի նավթային ճգնաժամով:

Ընտրական բողոքարկման վերաբերյալ վճիռ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1975 թվականի հունիսի 12-ին Իլահաբադի բարձր դատարանը բողոքարկեց Գանդիի թեկնածությունը Լոկ Սաբայի ընտրություններում։ Ինդիրան մեղադրվում էր պետական ռեսուրսների չարաշահման մեջ[27][28]։ Դատարանը որոշում կատարեց զրկել նրան 6 տարի որևէ ձեռնարկությունում աշխատելուց։ Գանդին իր կոլեգաներից մեկին՝ Աշոկ Կումար Սենին խնդրեց դառնալ իր փաստաբանը։ Դատի արդյունքում Ինդիրան ճանաչվեց մեղավոր, բայց շարունակվեց սիրվել ժողովրդի կողմից։

1980 թվականի ընտրություն ու 3-րդ ժամկետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գանդիի իշխանության ներքո 1980 թվականին Կոնգրեսական կուսակցությունը վերադարձավ կառավարման[29]: Գանդին միայն իր ընտանիքի անդամներին կարող էր վստահել պետության առաջնորդությունը, սակայն նրա որդիներից մեկը, ով պետք է ստանար այս պատասխանատվությունը, հունիսի 23-ին սպանվում է[30]: Մյուս որդին կտրականապես դեմ էր քաղաքական գործիչ դառնալուն:

Սպանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իր մահից մեկ օր առաջ՝ 1984 թվականի հոկտեմբերի 30-ին, Ինդիրա Գանդին այցելել է Օրիսա, որտեղ վերջին անգամ ելույթ է ունեցել Օրիսայի քարտուղարության առջև: Այդ ելույթում նա զարմանալիորեն խոսել է իր արյան և «երկրի առողջության» մասին: Նա ասել է. «Ես այսօր ողջ եմ, բայց վաղը կարող եմ այստեղ չլինել: Ես պարտավոր եմ ծառայել իմ երկրին մինչև իմ վերջին շունչը: Երբ մահանամ, կարող եմ ասել, որ իմ արյան ամեն մի կաթիլը կբուժի և կհզորացնի Հնդկաստանը»[31][32]:

Ինդիրա Գանդիի սարին, որ հագել էր իր սպանության օրը
Գանդիի գերեզմանը

1984 թվականի հոկտեմբերի 31-ին Գանդիի երկու թիկնապահները` Սաթվանտ Սինգը և Բիանդ Սինգը, իրենց ծառայողական զենքով վարչապետի նստավայրի այգում սպանել են Գանդիին[33]: Նա պետք է հարցազրույց ունենար բրիտանացի լրագրողի հետ, բայց ճանապարհին իր երկու թիկնապահներն ավելի քան 30 կրակոց են հասցնում[34]: Թիկնապահներից մեկը տեղում սպանվել է, մյուսը՝ դատապարտվել մահապատժի:

Գանդիի հուղարկավորությունը տեղի է ունեցել նոյեմբերի 3-ին Ռաջ Գաթի մոտ[35]: Այն վայրը, որտեղ նա թաղված է, այսօր հայտնի է որպես Շատտի Սթալ: Նրա հուղարկավորությունը հեռարձակվել է ներքին և միջազգային կայաններով, այդ թվում` BBC-ով: Նրա մահից հետո միլիոնավոր սիկհներ տեղահանվել և մոտ երեք հազար մարդ սպանվել են հակասիկհական խռովություններում[36]: Ռաջիվ Գանդին հեռուստատեսային շոուում խոսել է կոտորածի մասին. «Երբ մեծ ծառ է ընկնում, երկիրը ցնցվում է»[37][38]:

Արտաքին հարաբերություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինդիրա Գանդին կարողացել է իր կառավարման շրջանում հարաբերություններ հաստատել մի շարք պետությունների հետ:

Հարավային Ասիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1971 թվականին, երբ Պակիստանում սրվել էր պատերազմական իրավիճակը, մոտ 10 միլիոն փախստականներ գաղթեցին Հնդկաստան[39]: Շուտով՝ դեկտեմբեր ամսին, Ինդիրան հավաքում է զորք և ազատագրում է Արևելյան Պակիստանը[40]: Եթե Ինդիրան համաձայնագրով օգնություն էր ստանում ԽՍՀՄ-ից[41], ապա Պակիստանին էլ աջակցում էր ԱՄՆ-ն[42]: ԱՄՆ-ի նախագահ Ռիչարդ Նիքսոնը տանել չէր կարողանում Գանդիին: Իր հեռախոսազրույցի ժամանակ նա անգամ Գանդիին անվանել է «կախարդ, խորամանկ աղվես»[43][44]: Հարաբերություններն ԱՄՆ-ի հետ ավելի վատացան, երբ Ինդիրայի կառավարման ժամանակաշրջանում Հնդկաստանի քաղաքական, ռազմական և առևտրային գործերում ամենամերձ բարեկամը դարձավ ԽՍՀՄ-ը[45]:

Միջին Արևելք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինդիրան Իրանի կառավարիչների հետ

Ինդիրան Արաբա-իսրայելական հակամարտության ժամանակ ցույց է տվել իր աջակցությունը Պաղեստինին[46]: Ինդիրան Հնդկաստանի և Իսրաելի բարեկամական հարաբերությունները հաստատեց համաձայնագրով, բայց երկու երկրների միջև կապը թուլացավ Պակիստանի հետ պատերազմի պատճառով[47]:

Ընտանիք, կյանք և հայացքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինդիրա Գանդին հոր և որդիների հետ

1942 թվականին՝ 25 տարեկանում, Գանդին ամուսնացել է Ֆերոզ Գանդիի հետ: Ամուսնությունը տևել է 18 տարի՝ մինչև 1960 թվականը, երբ Ֆերոզը մահացել է սրտի կաթվածից: Նրանք ունեցել են երկու որդի՝ Ռաջիվ Գանդի (ծնված 1944 թվականին) և Սանջայ Գանդի (ծնված 1946 թվականին): Փոքր որդին՝ Սանջայը, պետք է ժառանգեր իր մոր դիրքը, բայց հանկարծակի մահը խլում է այդ հնարավորությունը: Գանդին համոզել է մյուս որդուն թողնել իր աշխատանքը՝ որպես օդաչու, և դառնալ քաղաքական գործիչ: 1984 թվականին՝ մոր մահից հետո, Ռաջիվ Գանդին դարձել է վարչապետ՝ պաշտոնավարելով մինչև 1989 թվականը: 1989 թվականի մայիսի 21-ին նրան պայթուցիկով սպանել են: Գանդիի յոգայի ուսուցիչը՝ Դիրենդրան Բրամմաչարին, օգնել է նրան որոշումներ կայացնելիս, հատկապես 1975-ից 1977 թվականներին, երբ Գանդին «արտակարգ դրություն էր հայտարարել և կասկածի տակ էր դրել քաղաքացիական ազատությունները»[48][49]:

Personal Life
Ֆերոզ և Ինդիրա Գանդիների դիմանկարը

2017 թվականին Պրիյա Պոլ անունով մի կին հայտարարել է, որ ինքը Գանդիի թոռն է՝ որպես Սանջայ Գանդիի դուստր: Նա ասել է, որ իրեն հանձնել են մանկատուն, որովհետև Ինդիրան ցանկացել էր գաղտնի պահել երեխայի գոյությունը[50]:

Պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1971 թվականին Պակիստանին պարտության մատնելուց հետո Գանդին պարգևատրվեց Հնդկաստանի ամենաբարձր շքանշանով՝ Բհարատ Ռատնայով[51][52][53]: 2011 թվականին նա հետմահու պարգևատրվել է Բանգլադեշի ամենաբարձր շքանշանով Բանգլադեշի ազատագրման մեջ իր հսկայական ներդրման համար[54]:

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Jawaharlal Nehru and his family in 1918.jpg
  • Gandhi and Indira.jpg
  • Nehru Gandhi Roerich.jpg
  • Indira and Nixon.JPG
  • Blok 5256.jpg
  • 1984 CPA 5588.jpg
  • Stamps of Germany (DDR) 1986, MiNr 3056.jpg
  • 1987 CPA 5888.jpg
  • Indira Gandhi 1977.jpg
  • Indira Gandhi & Nicolae Ceauşescu.jpg
  • Jacqueline Kennedy and Indira Gandhi.jpg
  • Pahlavis meet Indira Gandhi in India, 1970.jpg
  • Indira Gandhi and LBJ meeting in the Oval Office (1).tif
  • Indira Gandhi, Jawaharlal Nehru, Rajiv Gandhi and Sanjay Gandhi.jpg
  • Feroze and Indira Gandhi.JPG
  • Indira Gandhi 1966.jpg

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 German National Library, Berlin State Library, Bavarian State Library et al. Record #118689436 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 data.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 SNAC — 2010.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Find A Grave — 1995. — ed. size: 165000000
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 FemBio
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Archive of Fine Arts — 2003.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Munzinger-Archiv — 1913.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան
  9. ↑ 9,0 9,1 Store norske leksikon — 1978.
  10. ↑ http://www.freepressjournal.in/featured-blog/indira-gandhi-was-not-related-to-mahatma-gandhi-heres-how-she-got-the-surname/1172246
  11. ↑ «Ինդիրա Գանդի, Մայր Թերեզա. 20-21-րդ դարերի ամենաազդեցիկ կանանց այցը Հայաստան»։ armenpress.am (հայերեն)։ Վերցված է 2020-03-01 
  12. ↑ Frank, 2010, էջ 32
  13. ↑ Frank, 2010, էջ 55
  14. ↑ Gupte Pranay (2011)։ Mother India : a political biography of Indira Gandhi / Pranay Gupte. (Rev. ed.)։ New York: Penguin Books։ էջեր 151–152։ ISBN 9780143068266։ Վերցված է 16 August 2016 
  15. ↑ Frank, 2010, էջեր 29,75,83
  16. ↑ Gupte, 2012, էջ 181
  17. ↑ Frank, 2010, էջ 116
  18. ↑ Somervill, 2007, էջ 36
  19. ↑ Gupte, 2012, էջ 184
  20. ↑ Ghosh, P.S., 1999. Whither Indian Polity?. Economic and Political Weekly, pp.3340-3342.
  21. ↑ Derichs Claudia (editor), Thompson Mark R. (2013)։ Dynasties and female political leaders in Asia : gender, power and pedigree։ [S.l.: s.n.]։ էջեր 32, 50։ ISBN 978-3-643-90320-4 
  22. ↑ Shankar Kalyani (2013)։ Pandora's daughters։ London: Bloomsbury Pub. India։ ISBN 9789382951049 
  23. ↑ Hellmann-Rajanayagam D (2013)։ Dynasties and Female Political Leaders in Asia: Gender, Power and Pedigree։ Vienna, Zurich: LIT Verlag GMBH։ էջ 27։ ISBN 978-3-643-90320-4 
  24. ↑ Puri Balraj (1993)։ «Indian Muslims since Partition»։ Economic and Political Weekly 28 (40): 2144։ JSTOR 4400229 
  25. ↑ Sanghavi, Nagindas. "From Navnirman to the anti-Mandal riots: the political trajectory of Gujarat (1974–1985)." South Asian History and Culture 1.4 (2010): 480–493.
  26. ↑ Copeman, Jacob (Editor), Ikegame Aya (Editor), Jaffrelot , Christophe (2012)։ The Guru in South Asia: New Interdisciplinary Perspectives Chapter 4 The political guru.։ London, New York: Routledge։ էջ 85։ ISBN 978-0-415-51019-6։ Վերցված է 30 November 2015 
  27. ↑ «BBC ON THIS DAY | 12 | 1975: Gandhi found guilty of corruption»։ news.bbc.co.uk։ Վերցված է 19 July 2017 
  28. ↑ Priyadarshi, D., 1975. Case Study: Smt. Indira Nehru Gandhi vs. Shri Raj Narain and Anr. on 7 November 1975. Indira Nehru Gandhi vs. Shri Raj Narain and Anr. on, 7.
  29. ↑ «Indira Gandhi becomes Indian prime minister - Jan 19, 1966 - HISTORY.com»։ HISTORY.com։ Վերցված է 2017-12-05 
  30. ↑ Auerbach Stuart (23 June 1980)։ «Sanjay Gandhi Killed in Plane Crash»։ The Washington Post (en-US)։ ISSN 0190-8286։ Վերցված է 19 July 2017 
  31. ↑ «Last speech of Prime Minister Indira Gandhi prior to her assassination»։ India Study Channel։ 21 June 2011։ Վերցված է 9 March 2013 
  32. ↑ «Remembering Indira Gandhi on her 29th death anniversary | Latest News & Updates at Daily News & Analysis»։ dna (en-US)։ 30 October 2013։ Վերցված է 5 June 2016 
  33. ↑ Crossette Barbara, Times Special to the New York (1989)։ «India Hangs Two Sikhs Convicted In Assassination of Indira Gandhi»։ The New York Times (en-US)։ ISSN 0362-4331։ Վերցված է 2017-12-05 
  34. ↑ «32 years of Indira Gandhi assassination, anti-Sikh riots: All you need to know»։ Վերցված է 2017-12-05 
  35. ↑ Claiborne William, report Washington Post Foreign Service; Lena Sun of the Washington Post Foreign Service contributed to this (1984-11-04)։ «Indira Gandhi Cremated in Hindu Ritual»։ Washington Post (en-US)։ ISSN 0190-8286։ Վերցված է 2017-12-05 
  36. ↑ «Indira Gandhi's death remembered»։ BBC News։ 1 November 2009 
  37. ↑ «HS Phoolka releases video of Rajiv Gandhi's speech justifying 1984 riots»։ The Indian Express (en-US)։ 19 November 2015։ Վերցված է 19 July 2017 
  38. ↑ «Watch: The shocking video where Rajiv Gandhi justified 1984 anti-Sikh riots | Latest News & Updates at Daily News & Analysis»։ dna (en-US)։ 20 November 2015։ Վերցված է 19 July 2017 
  39. ↑ Reynolds David (2001)։ One world divisible : a global history since 1945։ New York: W.W. Norton։ էջեր 244–247։ ISBN 978-0393321081 
  40. ↑ Kulke Hermann (2004)։ A History of India։ Routledge։ էջ 359։ ISBN 978-0415329194 
  41. ↑ Reynolds David (2001)։ One world divisible : a global history since 1945։ New York: W.W. Norton։ էջ 246։ ISBN 978-0393321081 
  42. ↑ Nixon's dislike of 'witch' Indira, BBC News, 29 June 2005. BBC News (29 June 2005). Retrieved on 18 June 2011.
  43. ↑ «BBC NEWS | South Asia | Nixon's dislike of 'witch' Indira»։ news.bbc.co.uk։ Վերցված է 19 July 2017 
  44. ↑ «'This woman suckered us', said Nixon of Indira Gandhi»։ www.hindustantimes.com (անգլերեն)։ 2 March 2010։ Վերցված է 19 July 2017 
  45. ↑ Racioppi Linda (1994)։ Soviet Policy towards South Asia since 1970։ Cambridge University Press։ էջ 65։ ISBN 978-0521414579 
  46. ↑ Gupte, 2012, էջ 5
  47. ↑ Kaur Ranjit (1993)։ Islamic Co-Operation and Unity։ Deep and Deep Publications։ էջեր 168–170։ ISBN 978-8171005642 
  48. ↑ Dhirendra Brahmachari, Yoga Master, 7, The New York Times, 10 June 1994
  49. ↑ Mrs G's String of Beaus, Outlook India, 26 March 2001
  50. ↑ «Priya Singh Paul claimed to be Daughter of Sanjay Gandhi»։ 10 January 2017։ Վերցված է 6 July 2017 
  51. ↑ «Padma Awards Directory (1954–2007)»։ Ministry of Home affairs։ Արխիվացված է օրիգինալից 4 March 2009-ին։ Վերցված է 26 November 2010 
  52. ↑ Shankar, A. (1987). Indira Priyadarshini. Children's Book Trust, page 95.
  53. ↑ «Awards earned, awards fixed?»։ The Hindu։ 19 January 2003։ Վերցված է 24 January 2015 
  54. ↑ «Bangladesh honours Indira Gandhi with highest award»։ The Hindu (անգլերեն)։ Վերցված է 21 July 2017 
Wikiquote-logo-hy.svg
Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
Ինդիրա Գանդի հոդվածին
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ինդիրա_Գանդի&oldid=6803641» էջից