Ընդհանուր հավասարակշռության տեսություն
| Տնտեսագիտություն |
|---|
 Աշխարհի պետությունների ՀՆԱ-ն (2012) |
| Պատմություն • Տեսակներ • Դասակարգում |
|
Տնտեսագիտության տեսություն • Տնտեսագիտության պատմություն • Տնտեսության պատմություն • Տնտեսական քաղաքականություն • Քաղաքատնտեսություն • Դպրոցներ • Միկրոտնտեսագիտություն • Մակրոտնտեսագիտություն • Կիրառական տնտեսագիտություն • Հետերոդոքս տնտեսագիտություն • Մեթոդաբանություն • JEL դասակարգման կոդեր • Տնտեսագիտական կրթություն |
| Տեսություն • Տեխնիկա |
| Ըստ բնագավառի |
|
Գյուղատնտեսական • Վարքագծային • Բիզնեսի • Հաշվողական • Մշակութային • Ժողովրդագրական • Երջանկության • Զարգացման • Կանաչ • Շինարարական • Բնապահպանական • Թվայնացված • Գիտելիքի • Էկոլոգիական • Դասավանդում • Շրջակա միջավայրի • Էվոլյուցիոն • Էքսպեդիցիոն • Աշխարհագրություն • Առողջապահական • Տեղեկատվական • Միջազգային • Աշխատանքի • Իրավունք • Կառավարման • Արժույթային • Ֆինանսական • Բնական պաշարների • Աշխատակազմի • Հանրային • Գյուղական • Քաղաքային |
| Հայտնի տնտեսագետներ |
| Ցանկեր |
| Տնտեսագիտություն |
Ընդհանուր հավասարակշռության տեսությունը տնտեսագիտության մեջ փորձում է բացատրել առաջարկի, պահանջարկի և գների վարքագիծը ամբողջ տնտեսության, ընդհանուր առմամբ, մի քանի կամ շատ փոխազդող շուկաների հետ՝ փորձելով ապացուցել, որ առաջարկի և պահանջարկի փոխազդեցությունը կհանգեցնի ընդհանուր հավասարակշռությանː Ընդհանուր հավասարակշռության տեսությունը տարբերվում է մասնակի հավասարակշռության տեսությունից, որը վերլուծում է տնտեսության որոշակի մասը՝ այլ հավասար պայմաններումː Ընդհանուր հավասարակշռության պայմաններում մշտական ազդեցությունները համարվում են ոչ տնտեսական, հետևաբար դրանք դուրս են ըդհանուր տնտեսական վերլուծությունների շրջանակներից[1] ː Ոչ տնտեսական ազդեցությունները տնտեսական փոփոխականների փոփոխության դեպքում կարող են լինել ոչ կայուն, և կանխատեսման ճշգրտությունը կարող է կախված լինել տնտեսական գործոնների անկախությունիցː
Ընդհանուր հավասարակշռության տեսությունը և՛ ուսումնասիրում է տնտեսությունները՝ օգտագործելով հավասարակշռության գնագոյացման մոդելը, և՛ փորձում է որոշել, թե որ հանգամանքներում կպահպանվեն ընդհանուր հավասարակշռության ենթադրությունները։ Տեսությունը հիշատակվում է 1870-ական թվականներից, մասնավորապես, ֆրանսիացի տնտեսագետ Լեոն Վալրասի (Léon Walras)՝ 1874 թվականի «Մաքուր տնտեսագիտության տարրեր» աշխատության մեջ[2] ː Տեսությունն իր ժամանակակից ձևին հասավ 1950-ական թվականներին Լայոնել Վ. ՄակՔենզիի (Վալրասիական տեսություն), Քեննեթ Էրրոուի և Ժերար Դեբրյոի (Հիկսյան տեսություն) աշխատություններովː
Ընդհանուր ակնարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ընդհանուր առմամբ, ընդհանուր հավասարակշռությունը փորձում է հասկանալ ամբողջ տնտեսությունը՝ օգտագործելով «ներքևից վերև» մոտեցումը, սկսած առանձին շուկաներից և գործակալներիցː Հետևաբար, ընդհանուր հավասարակշռության տեսությունը ավանդաբար դասակարգվել է որպես միկրոէկոնոմիկայի մի մասː Տարբերությունը այդքան էլ ակնհայտ չէ, որքան նախկինում, քանի որ ժամանակակից մակրոէկոնոմիկայի մեծ մասը շեշտը դրել է միկրոտնտեսական հիմքերի վրա և կառուցել է դինամիկ ստոխաստիկ ընդհանուր հավասարակշռության մոդելներː Ընդհանուր հավասարակշռության մակրոտնտեսական մոդելները սովորաբար ունեն պարզեցված կառուցվածք՝ ներառելով միայն մի քանի շուկաներ, ինչպիսիք են «ապրանքային շուկան» և «ֆինանսական շուկան»ː Եվ ի հակադրություն՝ միկրոտնտեսական ավանդական ընդհանուր հավասարակշռության մոդելները սովորաբար ներառում են տարբեր ապրանքային շուկաներː Դրանք, որպես կանոն, բարդ են և թվային լուծումների հաշվարկման համար պահանջվում են համակարգիչներː
Շուկայական համակարգում բոլոր ապրանքների գներն ու արտադրությունը՝ ներառյալ փողի գինը և տոկոսագումարները, փոխկապակցված են։ Մի ապրանքի գնի փոփոխությունը կարող է ազդել մեկ այլ ապրանքի գնի վրա, օրինակ՝ հացի գնի փոփոխում է կարող է ազդել հացթուխների աշխատավարձերի վրաː Կախված հաց թխելու իրենց հմտություններից՝ հացի պահանջարկի փոփոխությունը կարող է ազդել հացթուխների աշխատավարձերի վրա, ինչը հետևաբար կազդի նաև հացի գնի վրա։ Միայն մեկ ապրանքի հավասարակշռված գնի հաշվարկը, տեսականորեն, պահանջում է վերլուծություն՝ հաշվի առնելով առկա բոլոր միլիոնավոր տարբեր ապրանքներըː Հաճախ ենթադրվում է, որ տնտեսական գործակալները գին վերցնողներ են (գին թելադրող չեն), և այդ ենթադրության համաձայն գոյություն ունեն հավասարակշռության երկու ընդհանուր հասկացություններ՝ վալրասիական կամ մրցակցային հավասարակշռություն, և դրա ընդհանրացումը՝ գների հավասարակշռություն փոխանցումներովː
Վալրասիական հավասարակշռություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նեոդասական տնտեսագիտության մեջ գների մոդելավորման առաջին փորձը կատարվեց Լեոն Վալրասի կողմից։ Վալրասի «մաքուր տնտեսագիտության տարրեր»-ը ներկայացնում է մոդելների հաջորդականություն, որոնցից յուրաքանչյուրը հաշվի է առնում իրական տնտեսության ավելի շատ ասպեկտներ (երկու ապրանքներ, շատ ապրանքներ, արտադրություն, փող, աճ)ː Ոմանք կարծում են, որ Վալրասը ձախողել է և, որ այս շարքի վերջին մոդելները անհամատեղելի են (հակասական են)[3][4] ː
Մասնավորապես, Վալրասի մոդելը երկարաժամկետ մոդել էր, որտեղ կապիտալ ապրանքների գները նույնն էին՝ անկախ նրանից, թե դրանք մուտքագրվում էին, թե ելքագրվում, և որում արդյունաբերության բոլոր ոլորտներում շահույթի նույն մակարդակն է ստացվումː Սա չէր համապատասխանում կապիտալ ապրանքների այն քանակին, որը ընդունվում էր, որպես տվյալː Բայց երբ Վալրասը կապիտալ ապրանքներ ներդրեց իր հետագա մոդելներում, նա վերցրեց դրանց քանակները, ինչպես տրված էր, կամայական հարաբերակցությամբ։ ( Ի տարբերություն նրա՝ Քեննեթ Էրրոուն և Ժերար Դեբրյոն շարունակեցին որպես տվյալ ընդունել կապիտալ ապրանքների սկզբնական քանակները, բայց ընդունելի էր կարճաժամկետ մոդելը, որտեղ կապիտալ ապրանքների գները փոփոխվում էին ժամանակի ընթացքում )ː
Վալրասը առաջինն էր, ով մշակեց հետազոտական ծրագիր, որը լայնորեն կիրառվեց 20-րդ դարի տնտեսագետների կողմիցː Մասնավորապես, վալրասիական ծրագիրը ներառում էր հետազոտություն, թե երբ են հավասարակշռությունները եզակի և կայունː Վալրասի 7-րդ դասը ցույց տվեց, որ երաշխավորված չեն ո՛չ եզակիությունը, ո՛չ կայունությունը, ո՛չ էլ նույնիսկ հավասարակշռության գոյությունը։ Վալրասը նաև առաջարկել է դինամիկ գործընթաց, որի միջոցով հնարավոր կլինի հասնել ընդհանուր հավասարակշռության կամ tâtonnement գործընթացինː
Tâtonnement գործընթացը հավասարակշռության կայունության ուսումնասիրության մոդել էː Գները հայտարարվում են (հնարավոր է «աճուրդավարի» կողմից), և գործակալները նշում են, թե յուրաքանչյուր ապրանքից որքան են ցանկանում վաճառել (առաջարկ) կամ գնել (պահանջարկ)ː Ոչ մի գործարք և ոչ մի արտադրություն տեղի չի ունենում անհավասարակշռված գներով։ Փոխարենը, դրական գներով և ավելցուկային առաջարկով ապրանքների գներն իջեցվում էին, իսկ բարձր պահանջարկ ունեցող ապրանքների գները բարձրացվումː Մաթեմատիկոսի համար հարցն այն է, թե ինչ պայմաններում նման գործընթացը կավարտվի հավասարակշռության մեջ, որտեղ պահանջարկը հավասար է դրական գներով ապրանքների առաջարկին, և պահանջարկը չի գերազանցում զրոյական գնով ապրանքների առաջարկը։ Վալրասը չկարողացավ վերջնական պատասխան տալ այս հարցին (տե՛ս ստորև՝ չլուծված խնդիրներն ընդհանուր հավասարակշռության մեջ)ː
Մարշալ և Սրաֆա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մասնակի հավասարակշռության վերլուծության ժամանակ ապրանքի գնի որոշումը պարզեցվում է՝ պարզապես դիտարկելով մեկ ապրանքի գինը, և ենթադրելով, որ մնացած բոլոր ապրանքների գները մնում են անփոփոխː Մարշալյան առաջարկի և պահանջարկի տեսությունը մասնակի հավասարակշռության վերլուծության օրինակ էː Մասնակի հավասարակշռության վերլուծությունը բավարար է, երբ պահանջարկի կորի տեղաշարժի սկզբնական էֆֆեկտները չեն ազդում առաջարկի կորի փոփոխության վրաː Անգլո-ամերիկացի տնտեսագետներն ավելի շատ հետաքրքրվեցին ընդհանուր հավասարակշռության տեսությամբ 1920-ականների վերջին և 1930-ական թվականներին՝ Պիերո Սրաֆայի մատնացույցից հետո, համաձայն որի մարշալյան տնտեսագետները չեն կարողանում հաշվառել այն ուժերը, որոնք ենթադրաբար սպառողական ապրանքների մատակարարման կորի վերընթաց թեքության պատճառն ենː
Եթե արդյունաբերությունն օգտագործում է արտադրության գործոնի փոքր քանակություն, ապա այդ արդյունաբերության արտադրանքի փոքր աճը չի բարձրացնի այդ գործոնի գինը։ Նախնական մոտավոր հաշվարկով, արդյունաբերական ընկերությունները կունենան հաստատուն ծախսեր, և արդյունաբերության առաջարկի կորերը դեպի վեր կորություն չեն ունենաː Եթե արդյունաբերությունն օգտագործում է արտադրության այդ գործոնի զգալի քանակություն, այդ արդյունաբերության արտադրանքի աճը կհանգեցնի աճող ծախսերիː Բայց նման գործոնը, հավանաբար, կօգտագործվի արդյունաբերության արտադրանքին փոխարինող արտադրանքում, և այդ գործոնի գնի թանկացումը կազդի այդ փոխարինողների առաջարկի վրա։ Հետևաբար, Սրաֆան պնդում էր, որ բուն արդյունաբերության պահանջարկի կորի տեղաշարժի սկզբնական հետևանքները այս ենթադրությունների ներքո ներառում են այդ արդյունաբերության արտադրանքի փոխարինողների առաջարկի կորի տեղաշարժը և, հետևաբար, սկզբնական արդյունաբերության առաջարկի կորի փոփոխությունները։ Ընդհանուր հավասարակշռությունը նախատեսված է շուկաների միջև նման փոխազդեցությունները ուսումնասիրելու համարː 1930-ական թվականներին Եվրոպա մայրցամաքի տնտեսագետները կարևոր հաջողություններ ունեցանː Ընդհանուր հավասարակշռության գոյության վերաբերյալ Վալրասի փաստարկները հաճախ հիմնված էին հավասարումների և փոփոխականների հաշվռման վրաː Նման փաստարկները անհամարժեք են հավասարումների ոչ գծային համակարգերի համար և չեն ենթադրում, որ հավասարակշռության գներն ու քանակները չեն կարող լինել բացասական, ինչը անտրամաբանական լուծում է նման մոդելների համար։ Որոշակի հավասարումների փոխարինումը անհավասարություններով և ավելի խորացված մաթեմատիկայի կիրառումը բարելավեց ընդհանուր հավասարակշռության մոդելավորումըː
Ընդհանուր հավասարակշռության ժամանակակից հայեցակարգը տնտեսագիտության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ընդհանուր հավասարակշռության ժամանակակից հայեցակարգը պայմմանավորված է 1950-ական թվականներին՝ Քեննեթ Էրրոուի, Ժերար Դեբրյոի և Լայոնել Վ. Մաքքենզիի կողմից համատեղ մշակված մոդելով[5][6] ː Դեբրյոն այս մոդելը «Արժեքի տեսություն»-ում (1959 թվականին) ներկայացնում է, որպես աքսիոմատիկ մոդել՝ հետևելով Նիկոլա Բուրբակիի կողմից քարոզվող մաթեմատիկայի ոճինː Նման մոտեցման դեպքում տեսության տերմինների մեկնաբանումը (օրինակ՝ ապրանքներ, գներ) ամրագրված չեն աքսիոմներովː
Հաճախ տրվում էին այս տեսության տերմինների երեք կարևոր մեկնաբանություններː Առաջինը՝ ենթադրենք, ապրանքները տարբերվում են իրարից իրենց առաքման վայրերով։ Այս դեպքում, Էրրոու- Դեբրյոի մոդելը հանդիսանում է տարածական մոդել, օրինակ ինչպես միջազգային առևտուրըː
Երկրորդ՝ ենթադրենք, որ ապրանքները տարբերվում են իրենց առաքման ժամանակի առումովː Այսինքն, ենթադրենք, որ բոլոր շուկաները հավասարակշռված են սկզբնական պահի դրությամբː Այս մոդելում գործակալները ձեռք են բերում և վաճառում պայմանագրեր, որտեղ նշվում է օրինակ՝ առաքման ենթակա ապրանքը և դրա առաքման ամսաթիվըː Էրրոու- Դեբրյոի միջժամանակային հավասարակշռության մոդելը պարունակում է Ֆյուչերսային բորսաներ բոլոր ապրանքների համար՝ ցանկացած ամսաթվովː Ապագա ամսաթվերով բորսաներ գոյություն չունենː
Երրորդ՝ ենթադրենք, որ պայմանագրերով սահմանվում են այնպիսի բնության երևույթներ, որոնք կազդեն ապրանքների առաքման վրաː Ապրանքների տեղափոխման պայմանագրերում այժմ սա նշվում է, որպես ի լրումն դրա ֆիզիկական հատկությունների, գտնվելու վայրի և ամսաթվի, իրադարձություն, որի առաջացման դեպքում տեղափոխում է պայամնական էː Ապրանքների համար այս նոր սահմանումը թույլ է տալիս ձեռք բերել «ռիսկի» տեսություն՝ զերծ որևէ հավանականության հայեցակարգից[7] ː
Այս մեկնաբանությունները կարելի է համատեղելː Այսպիսով՝ Էրրոու- Դեբրյոի ամբողջական մոդելը կարելի է ասել կիրառելի է, երբ ապրանքները նույնականացվում են իրենց առաքման ժամանակով, առաքման վայրով և ինչ հանգամանքներում դրանք պետք է առաքվեն՝ կախված իրենց ներքին հատկանիշներիցː Այսպիսով, կլինի գների մի ամբողջական փաթեթ, օրինակ այսպիսի պայմանագրերի համար. «հունվարի 3-ին Մինեապոլիս կառաքվի 1 տոննա ձմեռային կարմիր ցորեն, եթե դեկտեմբերին Ֆլորիդայում փոթորիկ լինի»ː Նմանատիպ ամբողջական շուկաներով ընդհանուր հավասարակշռության մոդելը՝ ըստ երևույթին հեռու է իրական տնտեսության աշխատանքը նկարագրելուց, սակայն դրա կողմնակիցները պնդում են, որ այն դեռ օգտակար է որպես պարզեցված ուղեցույց, թե ինչպես են գործում իրական տնտեսություններըː
Ընդհանուր հավասարակշռության մեջ վերջերս կատարած որոշ աշխատանքներ իրականում ուսումնասիրել է թերի շուկաների՝ այսինքն տնտեսության մեջ անորոշության հետևանքները, որտեղ չկան բավականաչափ մանրամասն պայմանագրեր, որը թույլ կտա գործակալներին ժամանակի ընթացքում ամբողջությամբ բաշխել իրենց սպառումը և ռեսուրսներըː Չնայած, այն ցույց տվեց, որ նման տնտեսություններում, ընդհանուր առմամաբ, դեռևս կլինի հավասարակշռություն, բայց արդյունքը կարող է այլևս Պարետո արդյունավետ չլինելː Այս արդյունքի հիմնական ըմբռնումն այն է, որ եթե սպառողները չունեն համապատասխան միջոցներ՝ իրենց հարստությունը մի ժամանակաշրջանից մյուսը փոխանցելու համար, և ապագան էլ ռիսկային է, չկա ոչինչ, որը հաջողությամբ կկապի գնի որևէ հարաբերակցություն փոխարինման համապատասխան սահմանային դրույքաչափի հետ, որը Պարետոյի օպտիմալության ստանդարտ պահանջ էː Որոշ դեպքերում տնտեսությունը դեռևս կարող է լինել սահմանափակ Պարետո արդյունավետությամբ, ինչը նշանակում է, որ կենտրոնական իշխանությունները սահմանափակվում են նույն տեսակի և համարի պայմանագրերով, քանի որ առանձին գործակալները հնարավոր է չկարողանան բարելավել արդյունքը, և այն ինչ անհրաժեշտ է՝ հնարավոր պայմանագրերի ամբողջական փաթեթի ներդրումն է։ Հետևաբար, թերի շուկաների տեսության հետևանքներից մեկն այն է, որ անարդյունավետությունը կարող է թերզարգացած ֆինանսական հաստատությունների կամ վարկային սահմանափակումների հետևանք լինել, որոնց բախվում են հասարակության որոշ անդամներː Այս ոլորտում հետազոտությունները դեռ շարունակվում ենː
Ընդհանուր հավասարակշռության բնութագիրն ու հատկությունները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ընդհանուր հավասարակշռության վերլուծության հիմնական հարցերը վերաբերում են այն պայմաններին, որոնց դեպքում հավասարակշռությունն արդյունավետ կլինի կամ ինչ արդյունավետ հավասարակշռության կարելի է հասնել, երբ է հավասարակշռության գոյությունը երաշխավորված և որ դեպքում հավասարակշռությունը կլինի եզակի և կայունː
Բարեկեցության տնտեսագիտության տեսության առաջին հիմնարար թեորեմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Առաջին հիմնարար բարեկեցության թեորեմը պնդում է, որ շուկայական հավասարակշռությունը Պարետո արդյունավետությունն էː Այլ կերպ ասած, հավասարակշռության մեջ ապրանքների բաշխումն այնպիսին է, որ չկա այնպիսի վերաբաշխում, որը կբարելավի սպառողի վիճակը ՝ չվատթարացնելով այլ սպառողի վիճակըː Զուտ փոխանակման տնտեսության մեջ առաջին բարեկեցության թեորեմի համար բավարար պայման է այն, որ նախապատվությունները չեն կարող բավարարվել տեղական մակարդակում։ Զուտ փոխանակման տնտեսության մեջ առաջին բարեկեցության թեորեմի համար բավարար պայմանն այն է, որ նախապատվությունները լինեն լոկալ (տեղային) չհագեցվածː Առաջին բարեկեցության թեորեմը գործում է նաև արտադրություն ունեցող տնտեսությունների համար՝ անկախ արտադրական ֆունկցիայի հատկություններից։ Անխոս, թեորեմը ենթադրում է ամբողջական շուկաներ և ամբողջական տեղեկատվությունː Արտաքին ազդակներից կախված տնտեսություններում, օրինակ հնարավոր է ծագեն անարդյունավետ հավասարակշռություններː
Առաջին բարեկեցության թեորեմը տեղեկատվական է այն առումով, որ այն մատնանշում է շուկաներում անարդյունավետության աղբյուրներըː Վերոնշյալ ենթադրությունների համաձայն՝ շուկայական ցանկացած հավասարակշռություն տավտոլոգիապես արդյունավետ էː Հետևաբար, երբ ծագում են ոչ արդյունավետ հավասարակշռություններ, շուկայական համակարգը ինքնին մեղավոր չէː Սա ավելի շուտ շուկայի ձախողման մի տեսակ էː
Բարեկեցության տնտեսագիտության տեսության երկրորդ հիմնարար թեորեմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նույնիսկ, եթե յուրաքանչյուր հավասարակշռություն արդյունավետ է, դա չի ենթադրում, որ ամեն մի արդյունավետ բաշխված ռեսուրս կարող է լինել հավասարակշռության մասː Այնուամենայնիվ, երկրորդ թեորեմը նշում է, որ յուրաքանչյուր Պարետոյի արդյունավետ տեղաբաշխում կարող է պահպանվել հավասարակշռված՝ որոշակի գների դեպքումː Այլ կերպ ասած, այն ամենը, ինչ պահանջվում է Պարետոյի որոշակի էֆֆեկտիվ արդյունավետության հասնելու համար, դա գործակալների սկզբնական ձիրքի վերաբաշխումն է, որից հետո շուկան կարելի է հանգիստ թողնել՝ իր գործն անելու համարː Սա ենթադրում է, որ արդյունավետության և արդարության հարցերը կարելի է տարանջատել և փոխզիջման կարիք չկաː Երկրորդ թեորեմի պայմաններն ավելի ուժեղ են առաջին թեորեմի պայմաններից, քանի որ սպառողական նախասիրություններն ու արտադրական հավաքածուներն այժմ պետք է լինեն ուռուցիկ (ուռուցիկությունը մոտավորապես համապատասխանում է փոխարինման սահմանային արագության նվազման գաղափարին, այսինքն. «երկու հավասարապես լավ փաթեթների միջին արժեք ավելի լավ է, քան դրանցից յուրաքանչյուրինը»)ː
Առկայություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չնայած նրան, որ յուրաքանչյուր հավասարակշռություն արդյունավետ է, վերը նշված երկու թեորեմներից և ոչ մեկը ոչինչ չի ասում ի սկզբանե գոյություն ունեցող հավասարակշռության վերաբերյալː Հավասարակշռության առկայությունը փաստելու համար բավական է, որ սպառողների նախապատվությունները լինեն խիստ ուռուցիկː Բավարար քանակի սպառողների դեպքում, ուռուցիկության գաղափարը կարող է մեղմվել ինչպես գոյության, այնպես էլ բարեկեցության երկրորդ թեորեմի համար։ Նմանապես, բայց ավելի քիչ հավանականությամբ, ուռուցիկ իրագործելի արտադրական հավաքածուները բավարար են հավասարակշռության գոյության համար՝ ուռուցիկությունը բացառում է մասշտաբից տնտեսումըː
Հավասարակշռության գոյության ապացույցները ավանդաբար հիմնվում են տրված կետերի թեորեմների վրա, ինչպիսին է Բրոուերի ֆիքսված կետերով թեորեմը ֆունկցիաների համար (կամ, ավելի ընդհանրական՝ Կակուտանիի տրված կետերի թեորեմը սահմանված արժեք ունեցող ֆունկցիաների համար)ː Ապացույցն առաջին անգամ ստացվել է Լայոնել Մաքքենզիի, ինչպես նաև Քեննեթ Էրրոու և Ժերար Դեբրյոյի շնորհիվ[8] ː Փաստորեն, հակառակը նույնպես տեղի է ունենում, ըստ Հիրոֆումի Ուձավայի Վալրասի օրենքից տրված կետերի մասին Բրաուերի թեորեմի եզրակացության համաձայն[9] ː Ուձավայի թեորեմից հետո շատ մաթեմատիկոս տնտեսագետներ հավասարակշռության գոյության ապացուցումն ավելի խորը արդյունք են համարում, քան տնտեսագիտության տեսության երկու հիմնարար թեորեմների ապացուցումըː
Հավասարակշռության գոյության ապացուցուման մեկ այլ մեթոդ էլ գլոբալ վերլուծությունն է՝ ստեղծված Ժերար Դեբրյոյի և Սթիվեն Սմայլի կողմիցː
Ոչ ուռուցիկությունը խոշոր տնտեսություններում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սթարը (1969 թվական) կիրառեց Shapley–Folkman–Starr թեորեմը՝ ապացուցելու համար, որ նույնիսկ առանց ուռուցիկ նախապատվությունների գոյություն ունի մոտավոր հավասարակշռությունː The Shapley–Folkman–Starr -ի արդյունքները սահմանում են այն հեռավորությունը, որը առկա է «մոտավոր» տնտեսական հավասարակշռության և «ուռուցիկ» տնտեսության հավասարակշռության միչև, երբ գործակալների թիվը գերազանցում է ապրանքների չափը[10] ː Սթարի աշխատությունից հետո The Shapley–Folkman–Starr -ի արդյունքները «լայնորեն օգտագործվել են տեսական գրականության մեջ»՝ ըստ Գեսներիի[11], ով գրել է. «ուռուցիկության ենթադրության ներքո ձեռք բերված որոշ հիմնական արդյունքներ մնում են (մոտավորապես) անփոփոխ նույնիսկ այն հանգամանքներում, երբ ուռուցիկությունը նվազում էː Օրինակ՝ սպառման մեծ ծավալներ ունեցող տնտեսություններում նախապատվությունների ոչ ուռուցիկ բնույթը չի ոչնչացնում, ասենք, Դեբրյոյի արժեքի տեսության ստանդարտ արդյունքները։ Նույն կերպ էլ, եթե արտադրության ոլորտում անբաժանելիությունը փոքր է՝ համեմատած տնտեսության չափերին, ապա ստանդարտ արդյունքների վրա ազդեցությունն աննշան է»[11] ː
Այս տեքստին Գեսներին կցել է հետևյալ ծանոթագրությունը.
«Ընդհանուր առմամբ, այս արդյունքների ծագումը (տարածումը) եղել է հետպատերազմյան տնտեսագիտության տեսության հիմնական ձեռքբերումը»[11] ː
Մասնավորապես՝ Shapley-Folkman-Starr-ի արդյունքները ներառվել են ընդհանուր տնտեսական հավասարակշռության տեսության, շուկաների ձախողման[12] և հանրային տնտեսագիտության մեջ[13] ː
Եզակիություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թեև ընդհանուր առմամբ (պայմանական ուռուցիկության պայմաններում) հավասարակշռությունը գոյություն կունենա և արդյունավետ կլինի, այնուամենայնիվ այն հանգամանքները, որոնց դեպքում այն կլինի եզակի՝ շատ ավելի ուժեղ ենː Sonnenschein–Mantel–Debreu թեորեմը, որն ապացուցվել է 1970–ական թվականներին, նշում է, որ ագրեգատ ավելցուկային պահանջարկի ֆունկցիան ժառանգում է անհատի պահանջարկի ֆունկցիաների միայն որոշակի հատկություններ, և որ դրանք (շարունակականություն, զրոյական աստիճանի միատարրություն, Վալրասի օրենքը և սահմանային վարքագիծը, երբ գները մոտ են զրոյի) միակ իրական սահմանափակումն է, որը կարելի է ակնկալել համախառն ավելցուկային պահանջարկի ֆունկցիայիցː Ցանկացած նման ֆունկցիա կարող է ներկայացնել այն տնտեսության ավելցուկային պահանջարկը, որը կազմված է ռացիոնալ օգտակարությունը առավելագույնի հասցնող անհատներիցː
Բազմաթիվ հետազոտություններ են կատարվել այն պայմանների վերաբերյալ, թե երբ հավասարակշռությունը կլինի եզակի, կամ կունենա առնվազն սահմանափակ հավասարակշռությունների քանակː Արդյունքներից մեկում նշվում է, որ չափավոր ենթադրությունների դեպքում հավասարակշռությունների թիվը կլինի վերջնական (տես regular economy) և եզակի (տես index theorem)ː Ավելին, եթե տնտեսությունն որպես ամբողջություն բնութագրվում է համախառն ավելցուկային պահանջարկի ֆունկցիայով, ունի բացահայտված նախապատվություններ (որը շատ ավելի ուժեղ պայման է, քան առանձին անհատի բացահայտված նախապատվությունները) կամ համախառն փոխարինման հատկություն, ապա այդ հավասարակշռությունը նույնպես եզակի կլինի։ Եզակիության հաստատման բոլոր մեթոդները կարելի համարել հաստատում այն բանի, որ յուրաքանչյուր հավասարակշռություն ունի նույն դրական տեղային ինդեքսը և որի դեպքում համաձայն ինդեքսի թեորեմի՝ կարող է լինել միայն մեկ հավասարությունː
Կայունություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տիպիկ ընդհանուր հավասարակշռության մոդելում գերակշռող գները նրանք են, որոնք համակարգում են տարբեր սպառողների պահանջարկը տարբեր ապրանքների համարː Բայց սա հարց է բարձրացնում, թե ինչպես են ձեռք բերվել այդ գներն ու տեղաբաշխումները, և արդյոք տնտեսության համար որևէ (ժամանակավոր) ցնցման դեպքում կլինի այն նույն արդյունքը, որը կար մինչև ցնցումը։ Սա հավասարակշռության կայունության հարցն է, և հեշտությամբ կարելի է տեսնել, որ այն կապված է եզակիության հարցի հետ։ Եթե կան բազմաթիվ հավասարակշռություններ, ապա դրանցից մի քանիսը կլինեն անկայուն։ Եվ հետո՝ եթե հավասարակշռությունն անկայուն է և տնտեսությունում առկա է ցնցում, սա կհանգեցնի տնտեսության մեջ բաշխումների և գների այլ շարքի՝ մինչև կոնվերգենցիայի գործընթացը կավարտվի։ Այնուամենայնիվ, կայունությունը կախված է ոչ միայն հավասարակշռությունների քանակից, այլև գործընթացի տեսակից, որն ուղղորդում է գների փոփոխությունները (գների ճշգրտման գործընթացի կոնկրետ տեսակի համար տե՛ս՝ Walrasian auction): Հետևաբար որոշ հետազոտողներ կենտրոնացած են ճշգրտումների հավանական գործընթացների վրա, որոնք երաշխավորում են համակարգի կայունությունը, այսինքն՝ երաշխավորում են գների և տեղաբաշխումների սերտաճումը որոշակի հավասարակշռության վրաː Երբ գոյություն ունեն մեկից ավելի կայուն հավասարակշռություններ՝ մեկի ավարտը կախված կլինի նրանից, թե որտեղից է սկսվելու մյուսըː Թեորեմները,որոնք հիմնականում համոզիչ էին, երբ նրանք կապված են ընդհանուր հավասարակշռության մոդելի կայունության հետ՝ փակ են, կապված առավել տեղային կայունության հետː
Ընդհանուր հավասարակշռության հաշվարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մինչև 1970-ական թվականները ընդհանուր հավասարակշռության վերլուծությունը տեսականորեն էրː Հաշվարկային հզորությունների առաջընթացով և մուտքային-ելքային աղյուսակների մշակմամբ հնարավոր դարձավ մոդելավորել ազգային տնտեսությունները կամ նույնիսկ համաշխարհային տնտեսությունը, և փորձեր արվեցին էմպիրիկորեն (գործնական) լուծել ընդհանուր հավասարակշռության գների և քանակների խնդիրըː
Ընդհանուր հավասարակշռության կիրառական (AGE) մոդելները ստեղծվել են Հերբերտ Սկարֆի (Herbert Scarf) կողմից 1967 թվականին, որոնք առաջարկում էին Էրրոու-Դեբրյոի ընդհանուր հավասարակշռության համակարգը թվային եղանակով լուծելու մեթոդː Մոդելներն առաջին անգամ կիրառվել են Ջոն Շովենի և Ջոն Ուոլլիի կողմից (Սկարֆի ուսանողներն էին Յեյլի համալսարանում) համապատասխանաբար 1972 և 1973 թվականներին և համարվում էր 1970-ականների հայտնի մեթոդը[14][15] ː Սակայն, 1980-ականներին AGE մոդելների հանրահայտությունը մարեց՝ ճշգրիտ լուծումներ տալու անկարողության և հաշվարկման համար կատարվող բարձր ծախսերի պատճառովː
1980-ական թվականների կեսերին ընդհանուր հավասարակշռության հաշվարկային (CGE) մոդելները առաջ անցան և փոխարինեցին ընդհանուր հավասարակշռության կիրառական (AGE) մոդելներին, քանի որ CGE մոդելը կարողացավ ամբողջ տնտեսության համար ապահովել համեմատաբար արագ և խոշոր հաշվարկային մոդելներ, և սա նախընտրելի մեթոդ էր կառավարությունների և Համաշխարհային բանկի համարː CGE մոդելները այսօր էլ լայնորեն օգտագործվում են, «AGE» և «CGE» մոդելները գրականության մեջ օգտագործված են փոխադարձաբար, չնայած Սկարֆի AGE մոդելները չեն ստեղծվել 1980-ականների կեսերից և CGE գրականությունը ներկայումս հիմնված չէ Էրրոու-Դեբրյոի ընդհանուր հավասարակշռության տեսության վրա՝ ինչպես քննարկվել է այս հոդվածումː CGE մոդելները և այն, ինչ այսօր անվանում են AGE մոդելներ, հիմնված են ստատիկ, միաժամանակ լուծելի, մակրո հավասարակշռված հավասարումների վրա (ստանդարտ Քեյնսյան մակրո մոդելից), որոնք տալիս են ճշգրիտ և հստակ հաշվարկելի արդյունք[16] ː
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ McKenzie, Lionel W. (2008). «General Equilibrium». The New Palgrave Dictionary of Economics. էջեր 1–27. doi:10.1057/978-1-349-95121-5_933-2. ISBN 978-1-349-95121-5.
- ↑ Walras, Léon (1954) [1877]. Elements of Pure Economics. Irwin. ISBN 978-0-678-06028-5. Scroll to chapter-preview links.
- ↑ Eatwell, John (1987). «Walras's Theory of Capital». In Eatwell, J.; Milgate, M.; Newman, P. (eds.). The New Palgrave: A Dictionary of Economics. London: Macmillan.
- ↑ Jaffe, William (1953). «Walras's Theory of Capital Formation in the Framework of his Theory of General Equilibrium». Économie Appliquée. 6: 289–317.
- ↑ Arrow, K. J.; Debreu, G. (1954). «The Existence of an Equilibrium for a Competitive Economy». Econometrica. 22 (3): 265–290. doi:10.2307/1907353. JSTOR 1907353.
- ↑ McKenzie, Lionel W. (1959). «On the Existence of General Equilibrium for a Competitive Economy». Econometrica. 27 (1): 54–71. doi:10.2307/1907777. JSTOR 1907777.
- ↑ Debreu, G. (1959). Theory of Value. New York: Wiley. էջ 98.
- ↑ Arrow, K. J.; Debreu, G. (1954). «Existence of an equilibrium for a competitive economy». Econometrica. 22 (3): 265–290. doi:10.2307/1907353. JSTOR 1907353.
- ↑ Uzawa, Hirofumi (1962). «Walras' Existence Theorem and Brouwer's Fixed-Point Theorem». Economic Studies Quarterly. 13 (1): 59–62. doi:10.11398/economics1950.13.1_59.
- ↑ Starr, Ross M. (1969). «Quasi-equilibria in markets with non-convex preferences» (PDF). Econometrica. 37 (1): 25–38. CiteSeerX 10.1.1.297.8498. doi:10.2307/1909201. JSTOR 1909201.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Guesnerie, Roger (1989). «First-best allocation of resources with nonconvexities in production». In Bernard Cornet and Henry Tulkens (ed.). Contributions to Operations Research and Economics: The twentieth anniversary of CORE (Papers from the symposium held in Louvain-la-Neuve, January 1987). Cambridge, MA: MIT Press. էջեր 99–143. ISBN 978-0-262-03149-3. MR 1104662.
- ↑ See section 7.2 Convexification by numbers in Salanié: Salanié, Bernard (2000). «7 Nonconvexities». Microeconomics of market failures (English translation of the (1998) French Microéconomie: Les défaillances du marché (Economica, Paris) ed.). Cambridge, Massachusetts: MIT Press. էջեր 107–125. ISBN 978-0-262-19443-3.
- ↑ An "informal" presentation appears in pages 63–65 of Laffont: Laffont, Jean-Jacques (1988). «3 Nonconvexities». Fundamentals of Public Economics. MIT. ISBN 978-0-585-13445-1.
- ↑ Shoven, J. B.; Whalley, J. (1972). «A General Equilibrium Calculation of the Effects of Differential Taxation of Income from Capital in the U.S.» (PDF). Journal of Public Economics. 1 (3–4): 281–321. doi:10.1016/0047-2727(72)90009-6. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2022 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 9-ին.
- ↑ Shoven, J. B.; Whalley, J. (1973). «General Equilibrium with Taxes: A Computational Procedure and an Existence Proof». The Review of Economic Studies. 40 (4): 475–489. doi:10.2307/2296582. JSTOR 2296582.
- ↑ Mitra-Kahn, Benjamin H. (2008). «Debunking the Myths of Computable General Equilibrium Models» (PDF). Schwarz Center for Economic Policy Analysis Working Paper 01-2008.
| ||||||
