Արմավենու յուղ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Արմավենու յուղ, բուսական ուտելի յուղ, որը պատրաստվում է արմավի միջուկից[1]։ Յուղը օգտագործվում է սննդի պատրաստման մեջ, կոսմետիկ միջոցներում և որպես կենսաբանական վառելիք[2]։ 2014 թվականին արմավի յուղը կազմել է յուղային մշակաբույսերից արտադրված յուղերի համաշխարհային ծավալի մոտ 36%-ը։ Արմավենու յուղը ավելի հեշտ է կայունացնել և պահել համի որակը և բարձր աստիճանի վերամշակվող սնունդներում՝ կայունությունը, ուստի սննդի արտադրողները հավանությունը տալիս են արմավի յուղին[3]։ 2015 թվականի տվյալներով մարդիկ միջինում օգտագործել են 7,7 կգ արմավենու յուղ մեկ անձի համար[4]։ Պահանջարկը աճել է այլ կիրառությունների համար, ինչպես օրինակ՝ կոսմետիկ միջոցներում կամ կենսաբանական վառելիքներում, խրախուսելով արմավի յուղի պլանտացիաների աճը արևադարձային երկրներում։

Արմավենու յուղի օգտագործումը գրավել է էկոլոգիայի և մարդկանց իրավունքների պաշտպանության խմբերի ուշադրությունը։ Արմավի յուղի արտադրությունը արևադարձային երկրներում անտառահատման հիմնական պատճառներից է, և համարվում է սոցիալական խնդիրների գլխավոր գործոն, քանի որ արմավ աճեցնողների մեջ նկատվել են մարդկանց իրավունքների խախատումներ[5]։ 2004 թվականին հիմնվեց արտադրական խումբ ստեղծելու համար էկոլոգիապես մաքուր և «բարոյական» արմավի յուղ՝ էկոլոգիապես մաքուր արմավի յուղ ստեղծելու մասին կլոր սեղանի շրջանակներում։ Այնուամենայնիվ, շատ քիչ քանակությամբ արմավենու յուղ է անցել կազմակերպության հավաստագրումը և որոշ խմբեր նրանց մեղադրում են կեղծ էկոլոգիական բարենորոգումների մեջ[6]։

2018 թվականին Բնության պահպանման միջազգային միության կողմից հրապարակված մի հետազոտություն ընդունել է, որ արմավի յուղը ավելի արդյունավետ է քան մնացած յուղերը հողի և ջրի օգտագործման տեսանկյունից։ Այնուամենայնիվ, անտառահատումը հանգեցնում է կենսաբազմազանության կորստի, քան այլ յուղերի անցման[7]։ Արմավի յուղի ամենամեծ արտադրողներն են Ինդոնեզիան, որը 2022 թվականին[8] արտադրել է արմավի յուղի 60%-ը, հաջորդում է Մալայզիան, Թաիլանդը և Նիգերիան։ Ինդոնեզիան բիոդիզելային վառելիքը արտադրում է հիմնականում արմավենու յուղից[9]։

Արմավենու յուղի բլոկ, որը ավելի բաց գույնի է պատճառը՝ եռալն է։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդիկ արմավենու յուղը օգտագործել են դեռ 5000 տարի առաջ։ 1800 թվականի վերջին Աբիդոսի գերեզմանում (մ․թ․ա․ 3000) հայտնաբերել են մի նյութ, որը համարում են արմավենու յուղ[10]։

Գվինեական արմավենու յուղը Արևմտյան և Կենտրոնական Աֆրիկաների երկրներում բազմիցս օգտագործվել է որպես սնունդ պատրաստելու յուղ։ Եվրոպացի վաճառակնները Արևմտյան Աֆրիկայի երկրների հետ առևտրի ժամանակ բազմիցս գնել են արմավենու յուղ՝ Եվրոպայում որպես սնունդ պատրաստելու յուղ օգտագործելու համար։

Արմավենու յուղը դարձել է մեծ բրիտանացի առևտրականների կողմից մեծ պահանջարկ ունեցող ապրանք, քանի որ Բրիտանական արտադրական հեղափոխության ժամանակ օգտագործվել է որպես մեքենաների արդյունաբերական քսանյութ[11]։

Արմավենու յուղը օգտագործվում է որպես օճառի հումք, ինչպես՝ «Lever Brothers» և «Sunlight» օճառներում և ամերիկյան «Palmolive» բրենդի մոտ[12]։

1870-ականներին արմավենու յուղը դարձել է Արևմտյան Աֆրիկայի որոշ երկրների արտահանման հիմնական ապրանքը, չնայած 1880-ականներին այն փոխարինվել է կակաոյով՝ գաղութային եվրոպական կակաոյի պլանտացիաների ի հայտ գալով[13][14]։

Յուղային արմավենի (Elaeis guineensis)

Վերամշակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արմավենու յուղը բնականից կարմիր գույն ունի բետա-կարոտենի բարձր պարունակության պատճառով։ Այն պետք չէ շփոթել արմավենու կորիզից պատրաստված յուղի կամ կոկոսի յուղի հետ, որը ստացվում է կոկոսյան արմավենու կորիզից[15]։ Տարբերվում են գույնով (հում արմավենու յուղը չի պարունակում շատ կարոտենոիդ և կարմիր չէ) և հագեցած ճարպերի պարունակությամբ։ Արմավենու միջնապտղաշերտի (մեզոկարպ) յուղը 49%-ով հագեցած է, մինչ արմավենու կորիզի յուղը և կոկոսի յուղը համապատասխանաբար 81% և 86%-ով հագեցած յուղեր են։ Այնուամենայնիվ, հում կարմիր արմավենու յուղը,որը զտում են, չեզոքացնում են, գունաթափում և դեոդաորիզացում,առավել հայտնի որպես ԶՍԴ (զտած,գունաթափած և դեոդրոիզացված) յուղ, չի պարունակում կարոտենոիդներ[16]։ Սննդի արտադրությամբ զբաղվող բազմաթիվ ընկերություններ օգտագործում են արմավենու յուղի կոտորակային բաղադրիչները (հաճախ կոչվում են «արմավենու ձևափոխված յուղեր»), որոնց հագեցվածության մակարդակը կարող է հասնել 90%-ի[17]։ Արմավենու ձևափոխված յուղերը կարող են չափազանց հագեցած լինել, բայց պարտադիր չէ որ լինեն հիդրոգենացված։

Յուղային արմավենին տալիս է մսոտ միջնապտղաշերտով պտուղներ, որոնք պատված են կոշտ կեղևով։ Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունը արմավենու միջուկից և կորիզից պատրաստվող յուղերը համարում է հիմնական մթերքներ։ Մի ճյուղի վրա աճող մրգերից ստացվող յուղի քանակը 17-20% է արմավենու յուղի համար և 4-10% արմավենու կորիզից յուղի համար[18]։

Կոկոսի յուղի հետ միասին արմավենու յուղը ամենահագեցած բուսական յուղերից է և սենյակային ջերմաստիճանում կիսապինդ վիճակում է գտնվում[19]։ Արմավենու յուղը սննունդ պատրաստելու տարածված բաղադրիչ է արևադարձային Աֆրիկայի երկրներում, Ասիայի հարավարևելյան երկրներում և Բրազիլիայում։ Դրա կիրառումը աշխարհի այլ մասերում առևտրային սսնդի արտադրության մեջ բավականին տարածված է, ցածր գնի[20] և բարձր օքսիդադիմացկության պատճառով[21][22]։ 2015 թվականին անցկացրած հետազոտությունում նշվում է, որ մեկ անձի հաշվով օգտագործվել է 7,7 կգ արմավենու յուղ[4]։

Յուղային արմավենու պտղուները ծառի վրա
Արմավենու յուղի ցողուն, որը կշռում է մոտ 10 կգ (22 ֆունտ), նրա որոշ պտուղներով։

Զտում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մանրեցնեուց հետո, օգտագործելով զտման գործընթացը, արմավենու յուղից պատրաստվում են տարատեսակ ապրանքներ։

  1. Յուղը նախ ֆիլտրում են, որպեսզի ազատվեն յուղ չպարունակող պինդ նյութերից[23]։ Այնուհետև այն առանձնացնում են ըստ խտության, որպեսզի արմավենուց հեռացնեն ջուրը։ Այս փուլում կարող է իրականացվել որոշակի յուղազերծում, պայմանով, որ պտուղը նախ մշակում են գոլորշով, որպեսզի խեժը հիդրոլիզացվի, արդյունքում որոշ տրիգլիցերիդներ նույնպես հիդրոլիզվում են։ Արդյունքում ստացվում է «արմավենու չմշակված յուղ»[23]։
  2. Յուղազերծման փուլի շնորհիվ հիդրոլիզացվում են նաև յուղում պարունակվող ֆոսֆոլիպիդները։ Սա հնարավոր է ըստ քաշի 0․1% ֆոսֆորի թթու ավելացնելով[24]։
  3. Գունաթափման միջոցով յուղը գունազրկվում է։ Սա հնարավոր է դառնում վակումային խառնիչում կավ ներծծող նյութ (bleaching earth) ավելացնելով[24]։
  4. Զտիչները կավը հեռացնում են յուղից[24]։
  5. Յուղը այնուհետև անցնում է դեոդորիզացիայի փուլ, որը պատասխանատու է հիդրոլիզի արդյունքում առաջացած ճարպաթթուների հեռացման համար։ Դեոդրիզատներից մեկը աշխատում է այպսես՝ հեռացնելով ճարպաթթուները տարբեր ջերմաստիճաններ օգտագործելով։ Ճարպաթթուները վեր են ածվում «արմավենու ճարպաթթվի թորանյութ»-ի։ Արմավենու ճարպաթթվի թորանյութը ինքնին արժեքավոր ապրանք է, որը օգտագործվում է օճառներ, լվացքի փոշիներ և այլ ապրանքներ արտադրելու մեջ։
  6. Վերջնական յուղը կոչվում է «զտած, գունաթափված և դեոդորիզացված արմավենու յուղ» (ԶԳԴԱՅ)։ ԶԳԴԱՅ-ը արդեն արմավենու սովորական յուղն է, որը վաճառվում է աշխարհի ապրանքային շուկաներում։

ԶԳԴԱՅ-ը կարող է նաև մասերի բաժանվել և օգտագործվել ըստ իր բաղադրիչների տարբեր հալման աստիճանների։ Այն հատվածը, որն ունի հալման բարձր ջերմաստիճան և շուտ բյուրեղանում է կոչվում է արմավենու ստեարին[25]։ Այն մեծամասամբ կազմված է հագեցած ճարպերից։ Մնացած հեղուկ հատվածը կոչվում է արմավենու օլեին։ Մասնատումը հնարավոր է իրականացնել նաև մշակման այլ փուլում, անգամ չմշակված արմավենու յուղի հետ[26]։

Կարմիր արմավենու յուղ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1990-ականների կեսից կարմիր արմավենու յուղը ստացել են յուղոտ արմավենու պտղի սառը ճնշման միջոցով և շշալցրել են՝ օգտագործելով որպես սնունդ պատրաստելու յուղ կամ ավելացնելով նաև մայոնեզի և բուսական յուղերի մեջ[16]։

Արմավենուց ստացված յուղը կոչվում է կարմիր արմավենու յուղ կամ պարզապես արմավենու յուղ։ Այն պարունակում է մոտ 50% հագեցած ճարպեր։ Իր չմշակված փուլում կարմիր արմավենու յուղը մուգ կարմիր գույն ունի առատ կարոտինի պարունակության պատճառով։ Կարմիր արմավենու յուղը նաև պարունակում է ստերոլներ, վիտամին E և կարոտենոիդներ, ինչպիսիք են՝ ալֆա-կարոտինը, բետա-կարոտինը և լիկոպինը[27]։

Կարմիր արմավենու յուղը վաճառվում է ճանապարհի եզրին պլաստիկ շշերով Գանայում։ Արմավենու յուղի արհեստական ​​արտադրությունը տարածված է Գանայում, որն ավանդական խոհարարության մեջ համարվում է հիմնական սննդամթերքը:

Սպիտակ արմավենու յուղ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սպիտակ արմավենու յուղը վերամշակման և զտման արդյունք է։ Զտելուց հետո արմավենու յուղը կորցնում է իր մուգ կարմիր գույնը։ Այն լայնորեն կիրառվում է սննդի արտադրության մեջ և այն կարելի է հանդիպել բազմաթիվ վերամշակված սննդատեսակներում ներառյալ՝ գետնանուշի կարագը և չիպսերը։ Այն հաճախ կարճ անվանում են արմավենի և տարատեսակ թխված և տապակած մթերքում օգտագործում են որպես հիդրոգենացված ճարպերին փոխարինող բաղադրիչներ։

Կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխարհի որոշ մասերում արմավենու յուղի արտադրությունը կատարվում է արհեստականորեն, իսկ տեղական արտադրության յուղն օգտագործվում է սննդի, ձեռքի աշխատանքներիի և այլ ապրանքների համար։ Այս կինը Կոնգոյի Դեմոկրատական ​​Հանրապետությունում ցույց է տալիս արմավենու պտուղը մի կաթսայի վերևում՝ պտուղը մշակելու համար:

Սննդի մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արմավենու յուղի խիստ հագեցվածությունը հնարավորություն է տալիս, որ սենյակային ջերմաստիճանում պինդ մնա, այն դարձնելով կարագի կամ հիդրոգենացված բանջարեղենային յուղի էժան այլընտրանք այնպիսի պայմաններում, որտեղ նախընտրելի է պինդ ճարպի առկայությունը, օրինակ՝ հրուշակագործության մեջ։ Արմավենու յուղը օգտագործվում է Արևմտյան Աֆրիկայի խոհանոցում, ինչպես օրինակ՝ էգուսի և օկրա ապուրներում[28]։ Բուսական յուղերում առկա տրանս ճարպերի հետ կապված առողջական խնդիրների աճը նույնպես պատճառ է հանդիսացել սննդի արտադրության մեջ՝ արմավենու յուղի օգտագործման աճի համար[29]։ Արմավենու յուղը երբեմն օգտագործվում է հորթի կաթի փոխարինիչի մեջ[30][31]։

Ոչ սննդային ապրանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արմավենու յուղը համատարած օգտագործվում է խնամքի և մաքրման միջոցներում և դա է հանդիսանում գրեթե բոլոր օճառների, շամպունների կամ ախտահանող միջոցների փրփրման պատճառը։ Խնամքի պարագաների մոտ 70%-ը ներառյալ՝ օճառը,շամպունը,դիմահարդարումը և լոսյոնը ներառում են արմավենու յուղից ստացված բաղադրիչներ։ Այնուամենայնիվ, գոյություն ունեն ավելի քան 200 տարբեր անվանումներ ունեցող բաղադրիչներ,որոնք պարունակում են արմավենու յուղ և դրանց միայն 10%-ի անվանման մեջ կա արմավենի բառը[32]։

Կենսազանգված և կենսավառելիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արմավենու յուղը օգտագործվում է թե՛ մեթիլ էստեր, թե՛ կենսավառելիք արտադրելու մեջ[33]։ Արմավենու յուղի մեթիլ էստերը պատրաստվում է տրանսէստերիֆիկացիա կոչվող գործընթացի միջոցով[34]։ Արմավենու յուղից պատրաստված կենսավառելիքները հաճախ խառնում են այլ վառելիքների հետ, որպեսզի ստեղծեն արմավենու յուղի կենսավառելիքի խառնուրդներ։ Արմավենու յուղից պատրաստված կենսավառելիքը միանգամայն համապատասխանում է եվրոպական կենսավառելիքի վերաբերլյալ EN 14214 ստանդարտին[33]։ Կենսավառելիքը արտադրվում է,երբ ճարպը բաժանվում է ալկանների և պրոպանի ուղղակի հիդրոգենոլիզի միջոցով։ Աշխարհի ամենամեծ կենսավառելիք արտադրող գործարանը 550 միլիոն եվրո արժողությամբ Ֆինլանդիայի կողմից կառավարվող Neste Oil կենսավառելիքի գործարանն է՝ Սինգապուրում, որը բացվել է 2011 թվականին։ Տարողությունը մոտ 800000 տոննա տարեկան և արտադրում է NEXBTL կենսավառելքը Մալազիայից և Ինդոնեզիայից ներմուծված արմավենու յուղով[35][36]։

Եվրոպա արտահանվող արմավենու յուղի էական մասը փոխարինվել է կենսավառելիքով (2018 թվականի տվյալներով 40% Ինդոնեզիա,30% Մալազիա)[37][38]։ 2014 թվականին Եվրոպայում առկա արմավենու յուղի մոտ կեսը օգտագործվել է որպես մեքենաների վառելիք[39]։ 2018 թվականի տվյալներով Եվրոպա ներմուծված արմավենու յուղի կեսը օգտագործվել է որպես կենսավառելիք[40]։ Արմավենու յուղը որպես կենսավառելիք օգտագործելը հանգեցնում է ածխածնի երեք անգամ ավելի մեծ արտանետումների,քան հանածո վառելիք օգտագործելիս[41], և օրինակ՝ Ինդոնեզիայի արմավենու յուղից պատրաստված կենսավառելիքը ածխածնի գլոբալ խնդիրը ավելի է սրում,քան բարելավում[42]։

Ինդոնեզիական արմավենու վրա հիմված կենսավառելիքի արտադրամասերը պահանջում են յուղոտ արմավենու պլանտացիաների թվերի աճ։ Ներկայումս գազի պոմպերի կենսավառելիքը պարուն ակում է արմավենու յուղ սովորական դիզելային վառելիքի հետ 30։ 70-ը հարաբերակցությամբ։ Ինդոնեզիայի կառավարությունը նպատակ է դրել արտադրել 100%-անոց արմավենու յուղից կենսավառելիք, որպեսզի կիրառությունից հանեն սովորական վառելիքը։ Ինդոնեզիայի կառավարությունը նշել է,որ անհրաժեշտ կլինի ստեղծել մոտ 15 միլիոն հա յուղոտ արմավենու պլանտացիներ՝ այս նպատակին հասնելու համար[43]։

Յուղոտ արմավենու յուղի մշակման ընթացքում առաջացած թափոնները,իննչպիսիք են՝ արմավենու կեղևը և ծառի ճյուղերը նույնպես կարելի է օգտագործել էներգիա ստանալու համար։ Այս թափոնները կարող են վերածվել գնդիկների,որոնք հետո կարող են օգտագործվել որպես կենսավառելիք[44]։ Բացի այդ սնունդը տապակելու համար օգտագործվող արմավենու յուղը կարող է վերածվել մեթիլ էստերի կենսավառելիքի համար։ Օգտագործված յուղը ենթարկվում է քիմիական մշակման՝ ստեղծելու համար նավթային վառելիքին նման կենսավառելիք[45]։

Վերքերի խնամք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած արմավենու յուղը օգտագործում են վերքերի վրա դրա հակամիկորբային ազդեցդության համար,հետազոտությունները դեռևս չեն ապացուցում դրա արդյունավետությունը[46]։

Արտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2018-2019 թվականներին արմավենու յուղի արտադրությունը հասել է 73,5 միլիոն տոննայի[47]։ Մինչ 2050 թվականը սպասվում է, որ արմավենու յուղի տարեկան արտադրության քանակը կհասնի 240 միլիոն տոննա[48]։ 2022 թվականին Ռուսաստանի՝ Ուկրաինա ներխուժման պատճառով սկսված սննդի ճգնաժամը և աշխարհի այլ մասերում կլիմայական պայմանների արտակարգ փոփոխությունների պատճառով վատ բերքատվությունը Ինդոնեզիայի կառավարությանը ստիպեց արգելել արմավենու յուղի արտահանումը[49]։ Սրան գումարած նաև Մալազիայի բերքատվության պակասը բավականին բարձրացրին յուղի գլոբալ գները,ինչն էլ իջեցրել է դրա հասանելիությունը՝ թողնելով ալիքային ազդեցություն գլոբալ մատակարարման շղթայի վրա[49]։ 2022 թվականի մայիսի 23-ին Ինդոնեզիայի կառավարությունը վերաբացել է առևտուրը հուսալով հավասարակշռել պաշարները[50]։

Ինդոնեզիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինդոնեզիան արմավենու յուղ արտադրող երկրներից աշխարհում ամենամեծն է,2006 թվականին շրջանցելով Մալազիային արտադրելով 20,9 միլիոն տոննա[51][52], որը 2016 թվականի տվյալներով աճել է՝ հասնելով 34,5 միլիոն տոննայի[53][54][55][56]։ Ինդոնեզիան հույս ունի ավելացնել արտադրությունը մինչև 2030 թվականի ավարտը[57]։ 2019 թվականին թիվը հասել էր 51,8 միլիոն տոննա[58]։ 2010 թվականի վերջին արտահանված արտադրանքի 60%-ը չմշակված արմավենու յուղ է[59]։ Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության տվյալները ցույց են տալիս,որ 1994-2004 թվականների միջև ընկած ժամանակաշրջանում արտադրության քանակը աճել է 400%-ով՝ հասնելով 8,7 միլիոն տոննա։

Արմավենու յուղի պլանտացիա Ինդոնեզիայում։

Մալազիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մալազիան արմավենու յուղ արտադրող երկրներից աշխարհում երկրորդն է։ 1992 թվականին, ի պատասխան անտառահատումների վերաբերյալ վրդովմունքին Մալազիայի կառավարությունը երաշխավորեց,որ կկրճատի յուղոտ արմավենու պլանտանցիաների աճը՝ պահպանելով երկրի հողերի առնվազն կեսը որպես անտառային ծածկույթ[60][61]։

2012 թվականին երկիրը[62] արտադրել է 18,8 միլիոն տոննա չմշակված արմավենու յուղ մոտ 5000000 հա տարածքի վրա[63][64]։ Չնայած Ինդոնեզիան ավելի շատ արմավենու յուղ է արտադրում,Մալազիան աշխարհի ամենամեծ արտահանող երկիրն է՝ 2011 թվականին արտահանելով մոտ 18 միլիոն տոննա արմավենու յուղից ապրանքներ[65]։ Հնդկաստանը, Չինաստանը, Պակիստանը, Եվրոպական Միությունը և ԱՄՆ-ն Մալազիայի արմավենու յուղի ապրանքների հիմնական ներմուծողներն են։ 2016 թվականին արմավենու յուղի գները աճել են,գրանցելով 4 տարվա ամենաբարձրը՝ ԱՄՆ ընտրություններում Թրամփի հաղթանակից հետո[66]։

Արմավենու յուղի գործարան, որը գտնվում է Մալայզիայում արմավենու յուղի պլանտացիայի վրա։
Արբանյակային լուսանկար, որը ցույց է տալիս Մալայզիայի Բորնեոյում անտառահատումները՝ արմավենու յուղի պլանտացիաները թույլ տալու համար։

Նիգերիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2018 թվականի կտրվածքով Նիգերիան աշխարհի երրորդ ամենամեծ արտադրողն է,մոտ 2,3 միլիոն հա արմավենու յուղ մշակման փուլում։ Մինչև 1934 թվականը Նիգերիան աշխարհում ամենամեծ արտադրողն էր։ Թե՛ մեծ,թե՛ փոքր արտադրողներ մասնակցում են արտադրությանը[67][68]։

Թաիլանդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թաիլանդը աշխարհի չմշակված արմավենու յուղ արտադրող երրորդ ամենամեծ երկիրն է՝ արտադրելով մոտ 2 միլիոն տոննա տարեկան կամ գլոբալ արտադրանքի 1,2%-ը։ Թաիլանդի գրեթե ողջ արտադրանքը սպառում են տեղում։ Արմավենու պլանտացիաների և գործարանների գրեթե 85%-ը գտնվում են Թաիլանդի հարավում։ 2016 թվականի վերջում 750000-930000 միլիոն հա յուղային արմավ է տնկվել,աշխատանքով ապահովելով ավելի քան 300000 ագարակատերերի,հիմնականում փոքր չափի հողատիրույթներում (3,2 հա)։ Հարավարևելյան Ասիայի պետությունների ասոցիացիային է պատկանում յուղային արմավենու 52,5 միլիոն տոննա արտադրությունը՝ աշխարհի ամբողջ արտադրության 85%-ը և գլոբալ արտահանումների 90%-ը։ Ինդոնեզիային է պատկանում աշխարհի արտահանման 52%-ը,Մալազիային՝ 38%-ը։ Արմավենու յուղ ամենաշատը սպառող երկրներն են Հնդկաստանը, Եվրոպական Միությունը և Չինաստանը՝ երեքը միասին վերցրած սպառում են աշխարհի արտահանման 50%-ը։ Թաիլանդի ներքին առևտրի վարչությունը ինքն է հաճախ սահմանում չմշակված արմավենու յուղի և զտած յուղի գինը։ Թաիլանդի ֆերմերները ավելի քիչ բերք են ստանում,քան Մալազիայի կամ Ինդոնեզիայի ֆերմերները։ Թաիլանդում արտադրվող յուղային արմավենու մշակաբույսերը տալիս են 4-17% յուղ, համեմատած մրցակից երկրների 20%-ի։ Ի հավելումն, Ինդոնեզիայի և Մալազիայի յուղային պլանտացիաները 10 անգամ ավելի մեծ են Թաիլանդի պլանտացիաներից[69]։

Բենին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արմավենին բնորոշ է արևմտյան Աֆրիկայի ճահճուտային շրջաններին և հարավային Բենինը առանձնանում է իր արմավենու պլանտացիաներով։ Նրանց՝ «գյուղատնտեսական բարենորոգման ծրագիր»-ը արդեն հայտնաբերել է հազարավոր հա տարածքներ նոր յուղային արմավենի տնկելուն հարմար։ Չնայած տնտեսական առավելություններին, ոչ կառավարական կազմակերպությունները,ինչպես օրինակ՝ «Nature Tropicale»-ը, պնդում են, որ կենսավառելիքները մրցակցելու են տեղական սննդի արտադրությունների հետ՝ արդեն գոյություն ունեցող որոշ սահմանամերձ գյուղատնտեսական տարածքներում։ Այլ տարածքները ընդգրկում են տորֆային ճահիճները, որոնց չորացումը վնասակար ազդեցություն կթողնի շրջակա միջավայրի վրա։ Նրանք նաև մտավախություն ունեն, որ նոր գենետիկապես ձևափոխված բույսեր կհայտնվեն շրջանում՝ վտանգի տակ դնելով իրենց՝ ԳՄՕ չպարունակող մշակաբույսերի համար ստացվող գումարը[70][71]։

Ըստ National Geographic-ի վերջին հոդվածի,Բենինի արմավենու յուղի մեծ մասը դեռևս արտադրում են կանայք տնային օգտագործման համար[72]։ Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունը հավելում է,որ Բնեինի գյուղացիները ակտիվորեն զբաղվում են ագրոէկոլոգիայով[73]։ Նրանք հավաքում են արմավենու բերքը փոքր ֆերմաներից,իսկ ստացված յուղը օգտագործում տեղական սպառման համար։

Կամերուն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կամերունում իրականացվել է արտադրական նախագիծ, որի նախաձեռնողն է «Herakles Farms» ընկերությունը ԱՄՆ-ում[74]։ Այնուամենայնիվ, նախագիծը շուտով դադարեցվել է Կամերունի քաղաքացիական-հասարակական կազմակերպությունների բողոքի պատճառով։ Նախքան նախագիծը դադարեցվել է, «Herakles Farms»-ը բանակցությունների հենց սկզբում լքել է արմավենու յուղի կայուն արտադրության կլոր սեղանը[75]։ Նախագիծը հակասական է նախ գյուղացիների ընդդիմության, հետո նախագծի դիրքի համար (այն վտանգի տակ էր դնում կենսաբազմազանությունը)։

Կոլումբիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2018 թվականին արմավենու յուղի ընդհանուր արտադրանքը Կոլումբիայում կազմել է 1․6 միլիոն տոննա՝ կազմելով ազգային ՀՆԱ-ի 8%-ը և մեծապես օգնելով փոքր հողատերերին (Կոլումբիայի արմավենու յուղի արտադրողների 65%-ը)[76][77]։ Ըստ շրջակա միջավայրի պահպանություն, գիտություն և քաղաքականություն կազմակերպության հետազոտության Կոլումբիան ունի արմավենու յուղի կայուն արտադրությամբ զբաղվելու ներուժ առանց անտառահատում առաջացնելու[78]։ Ի հավելումն արմավենու յուղը և այլ մշակաբույսեր լավ այլընտրանք են հանդիսանում այլ ապօրինի մշակաբույսերի համար, ինչպես՝ կոկան[79]։

Էկվադոր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էյվադորը ցանկանում է օգնել արմավենու յուղ արտադրողներին անցնել ավելի կայուն միջոցների և հասնելու արմավենու յուղի կայուն արտադրության կլոր սեղանի հավաստագրման,որպեսզի զարգացնեն կանաչ արտադրությունները[80]։

Գանա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գանան ունի արմավենու բազմաթիվ տեսակներ, որոնք կարող են շրջանում՝ գյուղատնտեսության զարգացման կարևոր գործոն հանդիսանալ։ Չնայած Գանան լի է արմավենու տարբեր տեսակներով՝ սկսած տեղական արմավենուց, ավարտած տեղական տեսակից,որը կոչվում է ագրիք։ Այն միայն վաճառվում է երկրի ներսում և հարևան երկրներին։ Այժմ արտադրությունը մեծանում է, քանի որ խոշոր ներդրողական ֆոնդեր են գնում պլանտացիաները, և Գանան համարվում է արմավենու յուղի աճեցման համար խոշոր տարածաշրջան։

Քենյա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քենյայի ուտելի յուղերի տեղական արտադրությունը ծածկում է երկրի տարեկան պահանջի մեկ երրորդը՝ 380000 տոննա։ Մնացածը արտահանվում է տարեկան մոտավորապես 140 միլիոն ԱՄՆ դոլարի՝ ուտելի յուղը դարձնելով երկրի երկրորդ ամենակարևոր ներմուծումը նավթից հետո։ 1993 թվականից սկսած Արևմտյան Քենյայում Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունը արմավենու յուղի նոր հիբրիդային, ցրտադիմացկուն և բերքատու տեսակ է աճեցնում։ Այն մեղմացնում է երկրում ուտելի յուղերի պակասորդը նաև շատ կարևոր գումարային օգնություն է հանդիսանում երկրի համար։ Այն նաև մեծ բնապահպանական օգուտ է տալիս շրջանին, քանի որ այն չի մրցակցում պարենային մշակաբույսերի կամ տեղական բուսականության հետ և կայունացնում է հողը[81]։

Մյանմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մյանմայում առաջին անգամ արմավենու յուղի հետ ծանոթացել են 1920-ականներին[82]։ 1970-ականների սկզբին, փոքր մասշտաբով արմավենու յուղերի պլանտացիաներ ձևավորվել են Թանինթհարի շրջանում, Մոն, Կային և Ռակհին նահանգներում[82]։ 1999 թվականին երկիրը ղեկավարող զինվորականները և նահանգում խաղաղության և զարգացման ապահովման խորհուրդը սկսեց նման պլանտացիաների մեծածավալ զարգացում, հատկապես Թանինփհարիում՝ Մյանմայի ամենահարավային շրջանում[82]։ 2019 թվականի դրությամբ ավելի քան 401,814 հա արմավենու յուղի պլանտացիաներ են նվիրվել 44 ընկերությունների[82]։ Նվիրած պլանտացիաների 60%-ը բաղկացած են անտառներից և ազգային բուսականությունից և որոշ պլանտացիաներ անգամ համընկնում են ազգային պարկերի հետ, ինչպես՝ Թանիթհարյի և Լենյա ազգային պարկը, որոնք անտառահատում են և խափանում եմ էնդեմիկ տեսակների՝ ինչպես հնդկաչինական վագրը, պահպանման ջանքերը[82][83]։

Սոցիալական և էկոլոգիական ազդեցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինդոնեզիայում և Մալազիայում անտառներ են հատվել արմավենու յուղի մոնոկուլտուրայի համար տարածքներ ստեղծելու համար[84]։ Սա նշանակալից ազդեցություն է թողնում տեղական էկոհամակարգի վրա՝ դառնալով անտառահատման և կենսաբազմազանության կորստի պատճառ։ Օրինակ՝ այս գործընթացները հանգեցրել են՝ երեք կենդանի մնացած օրանգուտանի տեսակների ապրելու վայրի մեծ կորուստների։ Տեսակներից հատկապես մեկը՝ Սումատրան օրանգուտանը, գտնվում է ոչնչացման եզրին, արմավենու յուղի պլանտացիաների աճման պատճառով[57][85]։

Հասարակական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ի հավելումն բնապահպանական խնդիրներին, այն շրջաններում, որտեղ արմավենու յուղ են արտադրում առաջացել են սոցիալական կոնֆլիկտներ։ Այն շրջանները, որտեղ արագ տեմպերով աճում են արմավենու յուղի արտադրամասերը, հանդիպել են տեղական հողի իրավունքների խախտումների, ապօրինի ներգաղթյալ աշխատուժի հոսքի, աշխատանքային պրակտիկայի և այլ մարդկային իրավունքների խախտումների դեպքերի։

Արմավենու յուղի արտադրությունը ունի և՛ լավ, և վատ ազդեցություն աշխատողների, տեղաբնիկների և արմավենու յուղի արտադրության համայնքի բնակիչների վրա։ Արմավենու յուղի արտադրությունը տալիս է աշխատանքի հնարավորություններ և բարեկարգում է ենթակառուցվածքը, սոցիալական ծառայությունները և նվազեցնում է աղքատությունը[86][87][88]։ Այնուամենայնիվ, որոշ դեպքերում արմավենու յուղի պլանտացիաները ծավալվում են բնիկների հողատարածքների հաշվին՝ առանց նրանց իմացության, որն էլ հանդիսանում է հասարակական կոնֆլիկտի պատճառ[89][90][91]։ Մալազիայում ապօրինի ներգաղթյալնների օգտագործումը նույնպես դարձել է վրդովմունքի պատճառ[92][93][94]։

Որոշ սոցիալական ձեռներեցներ օգտագործում են արմավենու յուղի պլանտացիաները, որպեսզի մեղմացնեն աղքատության քանակը։ Օրինակ՝ Եվրոմիության Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպության նախագիծը Արևմտյան Քենյայում, որը բարելավում է տեղական բնակչության եկամուտները և սնունդը, կամ Մալազիայի հողերի կառավարման դաշնային վարչությունը, դաշնային հողերի համախմբման և վերականգնողական մարմինը, որոնք երկուսն էլ գյուղական զարգացման կողմնակից են[95]։

Բորնեոյում անտառը (F), փոխարինվում է նավթային արմավենու տնկարկներով (G): Այս փոփոխություններն անշրջելի են բոլոր գործնական նպատակների համար (H):

Ուտելիք ընդդեմ վառելիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արմավենու յուղի օգտագործումը կենսավառելիք արտադրելու մեջ, հանգեցրել է այն մտքին, որ վառելիքի անհրաժեշտությունը ավելի վեր է դասվում քան սննդինը։ Սա առավել հայտնի է որպես սննդի վեճը ընդդեմ վառելիքի։ 2008 թվականի հետազոտության համաձայն՝ հրապարակված վերականգնվող էներգիայի և էներգիայի կայուն զարգացման ակնարկներում, արմավենու յուղը համարվում է թե՛ ուտելիքի, թե՛ կենսավառելիքի կայուն աղբյուր և արմավենու յուղի օգտագործումը կենսավառելիքի մեջ վտանգ չի հանդիսանում արմավենու յուղի ուտելի պաշարների համար[96]։ 2009 թվականի հետազոտության համաձայն, արմավենու յուղից պատրասստված կենսավառելիքը կարող է ավելացնել արմավենու յուղի պահանջարկը ապագայում՝ դառնալով արմավենու յուղի արտադրության մեծացման և հետևաբար սննդի պաշարների ավելացման[97]։

Մարդու իրավունքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մի հոդված պատմում է Ինդոնեզիայի և Մալազիայի արմավենու յուղի արտադրամասերում մարդկային իրավունքների խախտումների մասին, ներառյալ՝ վտանգավոր պեստիցիդները, երեխաների աշխատանք, բռնաբարություն և սեռական ոտնձգություններ։ Այս պատահարները հնարավոր է ընկերության կամ ոստիկանության կողմից ուշադրության չարժանանան կամ զոհերը այդ մասին չզեկուցեն ոստիկանությանը՝ վախենալով իրենց հաբդեպ ոտնձգություն գործած անձի վրեժխնդրությունից։ Պեստիցիդներում օգտագործվող քիմիական նյութերը, ինչպիսիք են պարաքվատը և գլիֆոսատը հանդիսանում են Պարկինսոնի հիվանդության և քաղցկեղի պատճառ[98]։

Ինդոնեզիայի բնիկները և համայնքների ներկայացուցիչները պատմել են, որ կորցնում են իրենց համար մեծ նշանակություն ունեցող ֆերմերային հողեր արմավենու յուղի արտադրամասերի մեծացման պատճառով։ 2017 թվականին բնիկների և արմավենու յուղի պլանտացիաների միջև տեղի են ունեցել 650 տարածքային վեճեր[99]։ Բնիկները նաև բողոքել են բնական ռեսուրսների կորստից, ինչպես օրինակ՝ վայրի ռետինի, եղեգի և համայնքային անտառներ[99]։ Բնիկները որոշակի հաջողության են հասել հողային վեճերի լուծման հարցում՝ կա՛մ բողքի ակցիաների, կա՛մ օրինական միջոցներով[99][100]։

Բնիկների վրա ունեցած ազդեցության մեջ են մտնում նաև կառավարության հսկողության պակասն է արմավենու յուղի պլանտացիաներում, քաղաքական կաշառակակերությունը կամ բնիկ տարածքները պաշտպանելու վերաբերյալ օրենքների խախտումները[101]։ Գվատեմալայի նման երկրներում արմավենու յուզի արտադրամասերը մեծ ազդեցություն են թողնում տեղական արդարադատության համակարգի վրա՝ տեղի ոստիկանությանը ստիպելով անտարբերության մատնել տարածքների խլումերը, ուժ կիրառել ցրելու հավաքները և անգամ սպանել տեղի առաջնորդներին[102]։

Արմավենու յուղի արդյունաբերությունն ունի աշխատանքի հետ կապված մարդու իրավունքների, բնիկների տարածքային իրավունքի և համայնքների բնապահպանական իրավունքների խախտման պատմություն այն վայրերում, որտեղ արդյունաբերությունը հայտնի է: Երեխաների աշխատանքի խախտումները տարածված են փոքր հողագործության մեջ հետգաղութային շատ երկրներում (օրինակ՝ Աֆրիկայում), որտեղ արտադրվում է արմավենու յուղը:

Բնապահպանական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած աշխարհի բանջարեղդենային յուղի ֆերմերային տարածքների ընդամենը 5%-ն է օգտագործվում արմավենու պլանտացիաների համար, արմավենու մշակումը արտադրում է աշխարհի բանջարեղենային յուղի պաշարի 38%-ը[103]։ Արմավենու պլանտացիաները 10 անգամ ավելի արդյունավետ են յուղ ստանալու համար, քան սոյայի, արևածաղկի և սևուկի արտադրամասերը, քանի որ արմավենու և՛ միջուկը, և՛ կեղևը տալիս են կիրառման համար պիտանի յուղ[103]։ Արմավենու յուղը արժանացել է քննադատության բնապահպանների կողմից՝ նրա աճման վայրի կարևորության պատճառով[104]։ Բայց, այնուամենայնիվ, այն անկասկած յուղ արտադրող բույսերից ամենաարդյունավետն է։ Հաշվարկները ցույց են տալիս, որ արմավենու յուղի արտադրամասերը արտադրում են 4,7 միլիոն տոննա բերք մեկ հեկտարի համար։ Համեմատության համար, մնացած յուղի տեսակները՝ արևածաղկի, սոյայի կամ գետնանուշի արտադրում են 0,56, 0,39 և 0,16 տոննա բերք մեկ հեկտարի համար համապատասխանաբար[105]։ Արմավենու յուղը բերքատվության տեսակետից ամենակայունն է և պահանջում է այլ մշակաբույսերի համար օգտագործվող հողերի մեկ իններորդ մասը[106]։ Ապագայում լաբորատոր պայամններում աճեցված մանրէեները կարող են ավելի բարձր բերքատվություն ապահովել մեկ միավոր տարածքի համար՝ համեմատելի գներով[107][108]։

Այնուամենայնիվ, արմավենու յուղի արտադրամասերը քննադատության են արժանացել բնական միջավայրի վրա թողած ազդեդցության համար[109][110], ներառյալ՝ անտառահատումները, բնիկների կորուստը[111] և ջերմոցային գազերի արտանետումներ[112][113], որոնք սպառնում են որոշ վտանգի եզրին կանգնած տեսակների ոչնչացման (օրինակ՝ օրանգուտան[114] և Սումատրայի վագրը[115])։ 2019 թվականի սեպտեմբերից սկսած 857000 հա տարածք է այրվել Ինդոնեզիայում, որտեղ տորֆի հանքավայրերը կազմում են այրված տարածքի ավելի քան մեկ քառորդը[116]։ Անտառահատումների և այլ բնապահպանական խնդիրները տարածված են Ինդոնեզիայում, որոնց մեծ մասը արմավենու յուղի արտադրությամբ է պայմանավորված հաճախ նաև անվանում են էկոցիդ[117][118][119][120][121]։

Բնապահպանական ծմբերը, ինչպիսիք են՝ Greenpeace-ը և Friends of the Earth-ը դեմ են արմավենու յուղը բնական վառելիքի համար օգտագործելուն, պնդելով,որ անտառահատումները կլիմայի համար ավելի վտանգավոր են, քան այն առավելությունները, որոնք ստացվում են կենսավառելիքի անցման ժամանակ[122]։

2018 թվականի «Բնության պահպանության միջազգային միություն»-ան (ԲՊՄՄ) կողմից արված հետազոտությունը ցույց տվեց, որ արմավենու յուղը դեռ երկար է օգտագործվելու իր արդյունավետության պատճառով՝ համեմատած այլ բանջարեղենային յուղերի։ ԲՊՄՄ-ն հաստատում է, որ մնացած բանջարեղենային յուղերի օգտագործումը կառաջացնի ավելի մեծ գյուղատնտեսական հողերի պահանջարկ՝ վատ ազդեցություն թոցնելով կենսաբազմազանության վրա[106][123]։ ԲՊՄՄ-ն առաջարկում է արմավենու յուղի արտադրության ավելի լավ պրակտիկա, օրինակ՝ խանգարելով պլանտացիաներին գրավել նաև անտառային տարածքները[123]։

2019 թվականին Rainforest Action Network -ը հարցազրույց է անցկացրել արմավենու յուղի արտադրության հետ կապված 8 բրենդի հետ և ասում է, որ նրանցից չր մեկն էլ չի աշխատում ինչպես հարկն է[124]։ Բազմաթիվ ընկերություններ պատմել են the Guardian-ին, որ իրենք աշխատում են բարելավել իրենց արտադրությունները[125]։ Բնության համաշխարհային հիմնադրամը 173 ընկերություններից միայն 15-ին է համարել որպես ճիշտ աշխատող ընկերություններ[126]։

2020 թվականին Chain Reaction Research-ի կողմից անցկացրած մի հետազոտություն եկավ այն եզրահանգման,որ ՈԱՏՇ (Որ Անտառահատումների, Ոչ Տորֆին, Ոչ Շահագործմանը) քաղաքականությունը ազդում են արմավենու յուղի արտադրամասերի 83%-ի վրա։ ՌԱՇՏ քաղաքանությունը ամենաարդյունավետ գաղտնի մեխանիզմն է, որը օգնում է կտրել անտառահատումների հետ անմիջական կապը նվազեցնելու համար նավթավերամշակման գործարանների՝ արմավենու յուղի արտադրամասների վրա ունեցած ազդեցությունը[127]։

Արմավենու յուղի պլանտացիաներ հասնելու համար անտառահատում Ինդոնեզիայում[9]։

Շուկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ Համբուրգի յուղային աշխարհի առևտրական ամսագրի[128] 2008 թվականին յուղերի և ճարպերի գլոբալ արտադրությունը հասել է 160 միլիոն տոննայի։ Արմավենու յուղը և արմավենու կեղևի յուղը ամենաշատ պգտագործվածն է՝ մոտ 48 միլիոն տոննա կամ ընդհանուր արտանդրանքի 30%-ը։ Երկրորդը սոյան էր 37 միլիոն տոննա արտադրությամբ (23%)։ Աշխարհում արտադրված յուղերի և ճարպերի 38%ը տեղափոխվել է օվիկանոսներով։ Ամբողջ աշխարհում արտահանվող 60 միլիոն տոննա յուղերի և ճարպերի մոտ 60%-ը կազմում է արմավենու և արմավենու միջուկի յուղը. Մալազիան, ունենալով շուկայի 45%-ը, գերիշխում է արմավենու յուղի առևտուրում։ Արմավենու յուղի արտադրությունը, որը համապատասխանում է կամավոր կայունության չափանիշներին, աճում է ավելի արագ տեմպերով, քան սովորական արտադրությունը։ Ստանդարտներին համապատասխանող արտադրությունն աճել է 110%-ով 2008-ից 2016 թվականներին, մինչդեռ պայմանական արտադրությունն աճել է 2%-ով[129]։ Բուսական յուղերի արտադրությունն ամբողջությամբ աճել է 125%-ով 2000-2020 թվականներին՝ պայմանավորված արմավենու յուղի կտրուկ աճով[130]։

Արմավենու յուղը ամենաշատ արտադրվող բուսական յուղերից է։

Սննդի մակնշման կանոնակարգերը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախկինում արմավենու յուղը կարող էր նշված լինել որպես «բուսական ճարպ» կամ «բուսական յուղ» Եվրամիության (ԵՄ) սննդամթերքի պիտակների վրա։ 2014 թվականի դեկտեմբերից ԵՄ-ում սննդի փաթեթավորման համար այլևս չի թույլատրվում բաղադրիչների ցանկում օգտագործել «բուսական ճարպ» կամ «բուսական յուղ» ընդհանուր տերմինները։ Սննդամթերք արտադրողները պարտավոր են նշել օգտագործվող բուսական ճարպի կոնկրետ տեսակը, ներառյալ՝ արմավենու յուղը։ Բուսական յուղերը և ճարպերը կարող են խմբավորվել բաղադրիչների ցանկում «բուսական յուղեր» կամ «բուսական ճարպեր» տերմինների ներքո, սակայն դրան պետք է հետևեն բուսական ծագման տեսակը (օրինակ՝ արմավենու, արևածաղկի կամ ռեփի սերմեր) և «բուսական յուղեր». տարբեր համամասնություններ» արտահայտությունը[131]։

Մատակարարման շղթայի հաստատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սպառողական ապրանքների ֆորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2010 թվականին Սպառողական ապրանքների ֆորումը որոշում ընդունեց, որ դրա անդամները անտառահատումների քանակը,արմավենու յուղի մատակարարման միջոցով, մինչև 2020 թվականը կհասցնեն զրոյի[132]։ 2023 թվականի դրությամբ այդ նպատակը չի կատարվել[133]։

Ձախից կարմիր արմավենու յուղն է՝ պատրաստված արմավենու պտղից։ Աջից արմավենու կորիզից պատրաստվախ մաքուր յուղ

Սնուցում, և առողջություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արմավենու յուղը շատ խոհանոցների սննդի հիմնական բաղադրիչն է և պարունակում է զգալի կալորիաներ, ինչպես նաև ճարպի աղբյուր է[134][135][136]։ 2015 թվականին գլոբալ միջինում մարդիկ մեկ անձի համար 7,7 կգ (17 ֆունտ) արմավենու յուղ են օգտագործել[4]։ Չնայած արմավենու յուղի սպառումը խստորեն կապված է հիվանդությունների ռիսկի հետ, կլինիկական հետազոտության որակը, որը հատուկ գնահատում է արմավենու յուղի ազդեցությունը ընդհանուր առմամբ վատն է եղել[137]։ Հետևաբար հետազոտությունը կենտրոնացել է արմավենու յուղի և արմավենու թթվի՝ որպես ուտելի յուղերում օգտագործվող հագեցած ճարպի աղբյուրի մարդու վրա ունեցած վտանգավոր ազդեցության վրա։ Նրանք հանգել են այն եզրակացության, որ արմավենու յուղը և հագեցած ճարպերը սննդակարգում պետք է փոխարինվեն չհագեցած ճարպերով[138][139]։

2015 թվականի մետավերլուծությունը և Ամերիկյան սրտի ասոցիացիայի 2017 թվականի խորհրդատվությունը ցույց են տվել, որ արմավենու յուղը սննդային հագեցած ճարպեր մատակարարող մթերքներից է, որը բարձրացնում է արյան մեջ LDL խոլեստերինի մակարդակը և սրտանոթային հիվանդությունների ռիսկը, ինչը հանգեցնում է արմավենու յուղի նվազեցման կամ վերացման առաջարկություններին։

Գլիցիդիլ ճարպաթթուների էսթերները (GE), 3-MCPD և 2-MCPD, հայտնաբերված են հատկապես արմավենու յուղերում և արմավենու ճարպերում, քանի որ դրանք զտվում են բարձր ջերմաստիճանում (մոտ 200 °C (392 °F))[140][141]:

Հիմնական բաղադրիչներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճարպաթթուներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արմավենու յուղը, ինչպես բոլոր ճարպերը, բաղկացած է ճարպաթթուներից՝ էստերացված գլիցերինով։ Արմավենու յուղն ունի հագեցած ճարպերի բարձր կոնցենտրացիա, մասնավորապես՝ 16 ածխածնային հագեցած ճարպաթթու՝ պալմատիկ թթուն։ Մոնոչհագեցած օլեինաթթուն նույնպես արմավենու յուղի հիմնական բաղադրիչն է։ Չզտված արմավենու յուղը տոկոտրիենոլի զգալի աղբյուր է, որը վիտամին E-ի ընտանիքի մի մասն է[142][143]։

Արմավենու յուղի լինոլիկ թթվի պարունակությունը կազմում է մոտ 6,4 - 15%[144]։

Արմավենու յուղում էստերացված ճարպաթթուների մոտավոր կոնցենտրացիան հետևյալն է[145].

Արմավենու յուղի ճարպաթթուների պարունակությունը (տրիգլիցերիդների էսթերների տեսքով)
Ճարպաթթվի տեսակը Տոկոսայնություն
Միրիստինային հագեցած C14
  
 1.0 %
Պալմիտիկ հագեցած C16
  
 43.5 %
Ստեարիկ հագեցած C18
  
 4.3 %
Օլեիկ մոնոչհագեցած C18:1
  
 36.6 %
Լինոլեիկ պոլիչհագեցած C18:2
  
 9.1 %
Այլ/չիմացած
  
 5.5 %
սև։ հագեցած
մոխրագույն։ մոնոչհագեցած
կապույտ։ պոլիչհագեցած

Պալմիտիկ թթու[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արմավենու յուղի 44%-ը կազմող արմավենու թթվի չափից ավելի ընդունումը բարձրացնում է արյան մեջ ցածր խտության լիպոպրոտեինի (LDL) և ընդհանուր խոլեստերինի մակարդակը և, հետևաբար, մեծացնում է սրտանոթային հիվանդությունների ռիսկը[138][146][147]։ Այլ ակնարկներ, Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը և ԱՄՆ-ի Սրտի, թոքերի և արյան ազգային ինստիտուտը խրախուսել են սպառողներին սահմանափակել արմավենու յուղի, արմավենու թթվի և հագեցած ճարպերով հարուստ մթերքների օգտագործումը[138][147][148]։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Zuckerman, Jocelyn C. (2021). Planet palm : how palm oil ended up in everything-and endangered the world. New York. ISBN 978-1-62097-523-7. OCLC 1142520474.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Reeves, James B.; Weihrauch, John L; Consumer and Food Economics Institute (1979). Composition of foods: fats and oils. Agriculture handbook 8-4. Washington, D.C.: U.S. Dept. of Agriculture, Science and Education Administration. էջ 4. OCLC 5301713.
  2. ↑ Ritchie, Hannah (2021 թ․ փետրվարի 9). «Palm Oil». Our World in Data.
  3. ↑ «Sustainable palm oil: how can food companies step up to the plate?». www.foodprocessing-technology.com. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 27-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Raghu, Anuradha (2017 թ․ մայիսի 17). «We Each Consume 17 Pounds of Palm Oil a Year». Bloomberg News. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 17-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 22-ին.
  5. ↑ Immerzeel, DESIRÉE J.; Verweij, PITA A.; van der Hilst, FLOOR; Faaij, ANDRÉ P. C. (2013 թ․ ապրիլի 5). «Biodiversity impacts of bioenergy crop production: a state-of-the-art review». GCB Bioenergy. 6 (3): 183–209. doi:10.1111/gcbb.12067. hdl:1874/308342. ISSN 1757-1693. S2CID 86278367.
  6. ↑ «Child labor in palm oil industry tied to Girl Scout cookies». AP NEWS. 2020 թ․ դեկտեմբերի 29. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 18-ին.
  7. ↑ Meijaard, Erik; Garcia-Ulloa, John; Sheil, Douglas; Wich, Serge A.; Carlson, K. M.; Juffe-Bignoli, Diego; Brooks, Thomas M. (2018). Oil palm and biodiversity (անգլերեն). IUCN. ISBN 978-2-8317-1911-5.
  8. ↑ «Palm Oil Production by Country | World Agricultural Production 2023/2024». www.worldagriculturalproduction.com.
  9. ↑ 9,0 9,1 «Indonesia's biodiesel drive is leading to deforestation». BBC News. 2021 թ․ դեկտեմբերի 8.
  10. ↑ Kiple, Kenneth F.; Conee Ornelas, Kriemhild, eds. (2000). The Cambridge World History of Food. Cambridge University Press. ISBN 978-0521402163. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  11. ↑ «British Colonial Policies and the Oil Palm Industry in the Niger Delta Region of Nigeria, 1900–1960» (PDF). African Study Monographs. 21 (1): 19–33. 2000. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 16-ին.
  12. ↑ Bellis, Mary. «The History of Soaps and Detergents». «In 1864, Caleb Johnson founded a soap company called B.J. Johnson Soap Co., in Milwaukee. In 1898, this company introduced a soap made of palm and olive oils called Palmolive.» {{cite web}}: |archive-url= requires |url= (օգնություն); Missing or empty |url= (օգնություն)
  13. ↑ «The Cocoa Industry in West Africa: A History of Exploitation» (PDF). antislavery.org. Anti-Slavery International. 2004. էջ 5. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 11-ին.
  14. ↑ Law, Robin; Schwarz, Suzanne; Strickrodt, Silke (2013). Commercial Agriculture, the Slave Trade and Slavery in Atlantic Africa. Boydell & Brewer Ltd. էջ 22. ISBN 978-1-847-01075-9.
  15. ↑ Poku, Kwasi (2002). «Origin of oil palm». Small-Scale Palm Oil Processing in Africa. FAO Agricultural Services Bulletin 148. Food and Agriculture Organization. ISBN 978-92-5-104859-7. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.[Հղում աղբյուրներին]
  16. ↑ 16,0 16,1 Nagendran, B.; Unnithan, U. R.; Choo, Y. M.; Sundram, Kalyana (2000). «Characteristics of red palm oil, a carotene- and vitamin E–rich refined oil for food uses». Food and Nutrition Bulletin. 21 (2): 77–82. doi:10.1177/156482650002100213. S2CID 82771180.
  17. ↑ Gibon, Véronique (2012). «Palm Oil and Palm Kernel Oil Refining and Fractionation Technology». Palm Oil. էջեր 329–375. doi:10.1016/B978-0-9818936-9-3.50015-0. ISBN 9780981893693. «This super stearin contains ~90% of saturated fatty acids, predominantly palmitic ...»
  18. ↑ «FAO data – dimension-member – Oil, palm fruit». ref.data.fao.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  19. ↑ Behrman, E. J.; Gopalan, Venkat (2005). William M. Scovell (ed.). «Cholesterol and Plants» (PDF). Journal of Chemical Education. 82 (12): 1791. Bibcode:2005JChEd..82.1791B. doi:10.1021/ed082p1791. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  20. ↑ «Palm Oil Continues to Dominate Global Consumption in 2006/07» (PDF) (Press release). United States Department of Agriculture. 2006 թ․ հունիս. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
  21. ↑ Che Man, YB; Liu, J.L.; Jamilah, B.; Rahman, R. Abdul (1999). «Quality changes of RBD palm olein, soybean oil and their blends during deep-fat frying». Journal of Food Lipids. 6 (3): 181–193. doi:10.1111/j.1745-4522.1999.tb00142.x.
  22. ↑ Matthäus, Bertrand (2007). «Use of palm oil for frying in comparison with other high-stability oils». European Journal of Lipid Science and Technology. 109 (4): 400–409. doi:10.1002/ejlt.200600294.
  23. ↑ 23,0 23,1 «3. PALM OIL PROCESSING». www.fao.org.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 Lidu, Seri Rahimah; Mohamed, Nurul‘Ain; Klemeš, Jiří Jaromír; Varbanov, Petar Sabev; Yusup, Suzana (2016 թ․ դեկտեմբեր). «Evaluation of the energy saving opportunities for palm oil refining process: Sahabat Oil Products (SOP) in Lahad Datu, Malaysia». Clean Technologies and Environmental Policy. 18 (8): 2453–2465. Bibcode:2016CTEP...18.2453L. doi:10.1007/s10098-016-1252-6. S2CID 114530616.
  25. ↑ Tong, Shi‐Cheng; Tang, Teck‐Kim; Lee, Yee‐Ying (2021 թ․ դեկտեմբեր). «A Review on the Fundamentals of Palm Oil Fractionation: Processing Conditions and Seeding Agents». European Journal of Lipid Science and Technology. 123 (12). doi:10.1002/ejlt.202100132. S2CID 240505689.
  26. ↑ Deffense, E. (1985 թ․ փետրվար). «Fractionation of palm oil». Journal of the American Oil Chemists' Society. 62 (2): 376–385. doi:10.1007/BF02541408. S2CID 84577079.
  27. ↑ Oguntibeju, O.O; Esterhuyse, A.J.; Truter, E.J. (2009). «Red palm oil: nutritional, physiological and therapeutic roles in improving human wellbeing and quality of life». British Journal of Biomedical Science. 66 (4): 216–22. doi:10.1080/09674845.2009.11730279. PMID 20095133. S2CID 12845370.
  28. ↑ Ukegbu, Kavachi Michelle (2021). The art of fufu : a guide to the culture and flavors of a West African tradition. Grubido. Austin, Texas. ISBN 978-1-62634-596-6. OCLC 1241244901.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  29. ↑ «Palm Oil In The Food Supply: What You Should Know». NPR.org. 2013 թ․ հուլիսի 25. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
  30. ↑ «Calf milk replacer: Ingredients, formulation and benefits for calves». Biomin.
  31. ↑ Milk Specialties Global Animal Nutrition (2019). «Calf Milk Replacer Guide» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2021 թ․ օգոստոսի 31-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 29-ին.
  32. ↑ Tullis, Paul (2019 թ․ փետրվարի 19). «How the world got hooked on palm oil». The Guardian.
  33. ↑ 33,0 33,1 Rojas, Mauricio (2007 թ․ օգոստոսի 3). «Assessing the Engine Performance of Palm Oil Biodiesel». Biodiesel Magazine. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 11-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 25-ին.
  34. ↑ Nahian, Md. Rafsan; Islam, Md. Nurul; Khan, Shaheen (26 December 2016). Production of Biodiesel from Palm Oil and Performance Test with Diesel in CI Engine. International Conference on Mechanical Industrial & Energy Engineering 2016, Kuet, Khulna, Bangladesh. CMIEE-PI-160160-4.
  35. ↑ Yahya, Yasmine (2011 թ․ մարտի 9). «World's Largest Biodiesel Plant Opens in Singapore». The Jakarta Globe. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 25-ին.
  36. ↑ Tuck, Andrew, ed. (2011 թ․ հուլիս). «Neste Oil_». Monocle. 05 (45): 73. ISSN 1753-2434. «Petri Jokinen (right), managing director of Neste Oil Singapore [...] the €550m plant has an annual production capacity of 800,000 metric tons of NExBTL renewable diesel, which is distributed mainly in Europe [...] palm oil, is imported from neighbouring Malaysia and Indonesia»
  37. ↑ hermes (2018 թ․ հունվարի 24). «European ban on palm oil in biofuels upsets Jakarta, KL». The Straits Times.
  38. ↑ Wahyudi Soeriaatmadja; Trinna Leong (2018 թ․ հունվարի 24). «European ban on palm oil in biofuels upsets Jakarta, KL». The Straits Times. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 23-ին. «For Indonesia, 40% of its palm oil exports to Europe are converted into biofuels. Europe is Malaysia's second-largest export market for palm oil, with 30% of it used for biodiesel.»
  39. ↑ Melanie Hall (2016 թ․ հունիսի 1). «New palm oil figures: Biodiesel use in EU fueling deforestation». Deutsche Welle. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 23-ին. «In 2014, nearly half of the palm oil used in Europe ended up in the gas tanks of cars and trucks, according to data compiled by the EU vegetable oil industry association Fediol»
  40. ↑ Robert-Jan Bartunek; Alissa de Carbonnel (2018 թ․ հունիսի 14). «EU to phase out palm oil from transport fuel by 2030». Reuters. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 23-ին. «Half of the EU's 6 billion euros ($7 billion) worth of palm oil imports are used for biodiesel, according to data from Copenhagen Economics.»
  41. ↑ Hans Spross (2018 թ․ հունիսի 22). «Does EU biofuel deal compromise the environment for trade with Southeast Asia?». Deutsche Welle. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 23-ին. «According to a 2015 study carried out on behalf of the European Commission, the production and use of palm oil biodiesel causes three times the carbon emissions of fossil diesel.»
  42. ↑ Abrahm Lustgarten (2018 թ․ նոյեմբերի 20). «Supposed to Help Save the Planet. Instead It Unleashed a Catastrophe». The New York Times. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 14-ին. «six of the world's leading carbon-modeling schemes, including the E.P.A.'s, have concluded that biodiesel made from Indonesian palm oil makes the global carbon problem worse, not better»
  43. ↑ Jong, Hans Nicholas (2020 թ․ դեկտեմբերի 28). «Top Indonesian Palm Oil Developments in 2020». Mongabay. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 12-ին.
  44. ↑ Choong, Meng Yew (2012 թ․ մարտի 27). «Waste not the palm oil biomass». The Star Online. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 25-ին.
  45. ↑ Loh Soh Kheang; Choo Yuen May; Cheng Sit Food; Ma Ah Ngan (2006 թ․ հունիսի 18). Recovery and conversion of palm olein-derived used frying oil to methyl esters for biodiesel (PDF). Journal of Palm Oil Research (Report). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2010 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 25-ին.
  46. ↑ Antimicrobial effects of palm kernel oil and palm oil Արխիվացված 2 Հոկտեմբեր 2008 Wayback Machine Ekwenye, U.N and Ijeomah, King Mongkut's Institute of Technology Ladkrabang Science Journal, Vol. 5, No. 2, Jan–Jun 2005
  47. ↑ «Global production volume palm oil 20222/23». Statista.
  48. ↑ Tullis, Paul (2019 թ․ փետրվարի 19). «How the World Got Hooked on Palm Oil». The Guardian. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 12-ին.
  49. ↑ 49,0 49,1 Nangoy, Fransiska (2022 թ․ ապրիլի 23). «Indonesia bans palm oil exports as global food inflation spikes». Reuters (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 27-ին.
  50. ↑ «Indonesia Lifts Palm Oil Export Ban in Relief to Global Market». Bloomberg.com (անգլերեն). 2022 թ․ մայիսի 19. Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 20-ին.
  51. ↑ «The Other Oil Problem», Scientific American, vol. 307, no. 6, էջ 10, 2012 թ․ դեկտեմբեր, doi:10.1038/scientificamerican1212-10, «...such as Indonesia, the world's largest producer of palm oil.»
  52. ↑ Indonesia: Palm Oil Production Prospects Continue to Grow Արխիվացված 10 Մայիս 2009 Wayback Machine 31 December 2007, USDA-FAS, Office of Global Analysis
  53. ↑ Maulidiyah; Nurdin, Muhammad; Fatma, Fetty; Natsir, Muh.; Wibowo, Dwiprayogo (2017 թ․ հունիսի 1). «Characterization of methyl ester compound of biodiesel from industrial liquid waste of crude palm oil processing». Analytical Chemistry Research (անգլերեն). 12: 1–9. doi:10.1016/j.ancr.2017.01.002. ISSN 2214-1812.
  54. ↑ Azhar, Badrul; Saadun, Norzanalia; Puan, Chong Leong; Kamarudin, Norizah; Aziz, Najjib; Nurhidayu, Siti; Fischer, Joern (2015 թ․ հունվարի 1). «Promoting landscape heterogeneity to improve the biodiversity benefits of certified palm oil production: Evidence from Peninsular Malaysia». Global Ecology and Conservation (անգլերեն). 3: 553–561. doi:10.1016/j.gecco.2015.02.009. ISSN 2351-9894.
  55. ↑ Siregar, Kiman; Tambunan, Armansyah H.; Irwanto, Abdul K.; Wirawan, Soni S.; Araki, Tetsuya (2015 թ․ հունվարի 1). «A Comparison of Life Cycle Assessment on Oil Palm (Elaeis guineensis Jacq.) and Physic Nut (Jatropha curcas Linn.) as Feedstock for Biodiesel Production in Indonesia». Energy Procedia. Conference and Exhibition Indonesia - New and Renewable Energy and Energy Conservation (The 3rd Indo EBTKE-ConEx 2014) (անգլերեն). 65: 170–179. doi:10.1016/j.egypro.2015.01.054. ISSN 1876-6102. S2CID 110832809.
  56. ↑ Hidayat, Arif; Rochmadi; Wijaya, Karna; Nurdiawati, Annisa; Kurniawan, Winarto; Hinode, Hirofumi; Yoshikawa, Kunio; Budiman, Arief (2015 թ․ օգոստոսի 1). «Esterification of Palm Fatty Acid Distillate with High Amount of Free Fatty Acids Using Coconut Shell Char Based Catalyst». Energy Procedia. Clean, Efficient and Affordable Energy for a Sustainable Future: The 7th International Conference on Applied Energy (ICAE2015) (անգլերեն). 75: 969–974. doi:10.1016/j.egypro.2015.07.301. ISSN 1876-6102.
  57. ↑ 57,0 57,1 Natasha Gilbert (2012 թ․ հուլիսի 4). «Palm-oil boom raises conservation concerns: Industry urged towards sustainable farming practices as rising demand drives deforestation». Nature. 487 (7405): 14–15. doi:10.1038/487014a. PMID 22763524.
  58. ↑ «Produksi Sawit 2019 Capai 51,8 Juta Ton». Republika (ինդոնեզերեն). 2020 թ․ փետրվարի 4. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
  59. ↑ «P&G may build oleochemical plant to secure future supply». The Jakarta Post. 2011 թ․ մայիսի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 15-ին.
  60. ↑ Morales, Alex (2010 թ․ նոյեմբերի 18). «Malaysia Has Little Room for Expanding Palm-Oil Production, Minister Says». Bloomberg. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 1-ին.
  61. ↑ Scott-Thomas, Caroline (2012 թ․ սեպտեմբերի 17). «French firms urged to back away from 'no palm oil' label claims». Foodnavigator. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 12-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 7-ին.
  62. ↑ Pakiam, Ranjeetha (2013 թ․ հունվարի 3). «Palm Oil Advances as Malaysia's Export Tax May Boost Shipments». Bloomberg. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 29-ին.
  63. ↑ «Malaysia: Stagnating Palm Oil Yields Impede Growth». USDA Foreign Agricultural Service. 2012 թ․ դեկտեմբերի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 29-ին.
  64. ↑ «MPOB expects CPO production to increase to 19 million tonnes this year». The Star Online. 2013 թ․ հունվարի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 29-ին.
  65. ↑ May, Choo Yuen (2012 թ․ սեպտեմբեր). «Malaysia: economic transformation advances oil palm industry». American Oil Chemists' Society. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 13-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 29-ին.
  66. ↑ Terazono, Emiko (2016 թ․ նոյեմբերի 11). «Palm oil hits 4-year high after Trump victory». Financial Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
  67. ↑ Ayodele, Thompson (2010 թ․ օգոստոս). «African Case Study: Palm Oil and Economic Development in Nigeria and Ghana; Recommendations for the World Bank's 2010 Palm Oil Strategy» (PDF). Initiative For Public Policy Analysis. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  68. ↑ Ayodele, Thompson (2010 թ․ հոկտեմբերի 15). «The World Bank's Palm Oil Mistake». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  69. ↑ Arunmas, Phusadee; Wipatayotin, Apinya (2018 թ․ հունվարի 28). «EU move fuelling unease among palm oil producers» (Spectrum). Bangkok Post. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 29-ին.
  70. ↑ Pazos, Flavio (2007 թ․ օգոստոսի 3). «Benin: Large scale oil palm plantations for agrofuel». World Rainforest Movement. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  71. ↑ African Biodiversity Network (2007). Agrofuels in Africa: the impacts on land, food and forests: case studies from Benin, Tanzania, Uganda and Zambia. translated by. African Biodiversity Network. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 18-ին.
  72. ↑ Hillary Rosner (2018 թ․ դեկտեմբերի 4). «Palm oil is unavoidable. Can it be sustainable?». National Geographic. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  73. ↑ FAO. «West African women defend traditional palm oil». Food and Agricultural Organization.
  74. ↑ Rosenthal, Elisabeth (2012 թ․ սեպտեմբերի 5). «Report Assails Palm Oil Project in Cameroon». Green Blog (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ փետրվարի 8-ին.
  75. ↑ «Cameroon changes mind on Herakles palm oil project». World Wildlife Fund. 2013 թ․ հունիսի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 23-ին.
  76. ↑ Inga Hilbert; María Goretti Esquivel; Joel Brounen (2019). «Barometer on sustainable production and trade of palm oil in Colombia» (PDF). Solidaridad. Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 20-ին.
  77. ↑ «Palm oil». Sustainable Trade Platform - Colombia. 2020. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  78. ↑ Carmenza Castiblanco; Andrés Etter; T. Mitchell Aide (2013). «Oil palm plantations in Colombia: a model of future expansion». Environmental Science and Policy. 27: 172–183. doi:10.1016/j.envsci.2013.01.003.
  79. ↑ David Calderón; Carlos Alberto Pérez (2019 թ․ հունվարի 1). «Smallholder oil palm producers contributing to peace and sustainability in Colombia». ETFRN, Tropenbos International. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  80. ↑ «Ecuador to invest $1.2bn in palm oil sustainability & innovation: 'There is a tremendous opportunity here'». Food Navigator. 2018 թ․ մայիսի 4.
  81. ↑ Buerkle, Teresa (2003 թ․ նոյեմբերի 24). «Hybrid oil palms bear fruit in western Kenya». UN FAO. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 22.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  82. ↑ 82,0 82,1 82,2 82,3 82,4 Nomura, Keiko; Mitchard, Edward T. A.; Patenaude, Genevieve; Bastide, Joan; Oswald, Patrick; Nwe, Thazin (2019 թ․ օգոստոսի 15). «Oil palm concessions in southern Myanmar consist mostly of unconverted forest». Scientific Reports (անգլերեն). 9 (1): 11931. Bibcode:2019NatSR...911931N. doi:10.1038/s41598-019-48443-3. ISSN 2045-2322. PMC 6695397. PMID 31417153.
  83. ↑ «Myanmar risks losing forests to oil palm, but there's time to pivot». Mongabay Environmental News (ամերիկյան անգլերեն). 2019 թ․ նոյեմբերի 13. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 2-ին.
  84. ↑ «Deforestation». www.sustainablepalmoil.org. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 15-ին.
  85. ↑ Կաղապար:Cite iucn
  86. ↑ Budidarsono, Suseno; Dewi, Sonya; Sofiyuddin, Muhammad; Rahmanulloh, Arif. «Socio-Economic Impact Assessment of Palm Oil Production» (PDF). World Agroforestry Centre. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 30-ին.
  87. ↑ Norwana, Awang Ali Bema Dayang; Kunjappan, Rejani (2011). «The local impacts of oil palm expansion in Malaysia» (PDF). cifor.org. Center for International Forestry Research. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 22-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 30-ին.
  88. ↑ Ismail, Saidi Isham (2012 թ․ նոյեմբերի 9). «Palm oil transforms economic landscape». Business Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 30-ին.
  89. ↑ «Palm oil cultivation for biofuel blocks return of displaced people in Colombia» (PDF) (Press release). Internal Displacement Monitoring Centre. 2007 թ․ նոյեմբերի 5. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ նոյեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 30-ին.
  90. ↑ Colchester, Marcus; Jalong, Thomas; Meng Chuo, Wong (2012 թ․ հոկտեմբերի 2). «Free, Prior and Informed Consent in the Palm Oil Sector – Sarawak: IOI-Pelita and the community of Long Teran Kanan». Forest Peoples Program. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 30-ին.
  91. ↑ «"Losing Ground" – report on indigenous communities and oil palm development from LifeMosaic, Sawit Watch and Friends of the Earth». Forest Peoples Programme. 2008 թ․ փետրվարի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 30-ին.
  92. ↑ Indonesian migrant workers: with particular reference in the oil palm plantation industries in Sabah, Malaysia. Biomass Society (Report). Center for Southeast Asian Studies, Kyoto University. 2010 թ․ դեկտեմբերի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 11-ին.
  93. ↑ «Malaysia Plans High-Tech Card for Foreign Workers». ABC News. 2014 թ․ հունվարի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 13-ին.
  94. ↑ «Malaysia rounds up thousands of migrant workers». BBC News. 2013 թ․ սեպտեմբերի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
  95. ↑ Ibrahim, Ahmad (2012 թ․ դեկտեմբերի 31). «Felcra a success story in rural transformation». New Straits Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 7-ին.
  96. ↑ Man Kee Kam; Kok Tat Tan; Keat Teong Lee; Abdul Rahman Mohamed (2008 թ․ սեպտեմբերի 9). Malaysian Palm oil: Surviving the food versus fuel dispute for a sustainable future. Renewable and Sustainable Energy Reviews (Report). Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 26-ին.
  97. ↑ Corley, R. H. V. (2009). «How much palm oil do we need?». Environmental Science & Policy. 12 (2): 134–838. doi:10.1016/j.envsci.2008.10.011.
  98. ↑ Margie Mason; Robin McDowell (2020 թ․ նոյեմբերի 18). «Rape, abuses in palm oil fields linked to top beauty brands». The Associated Press. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
  99. ↑ 99,0 99,1 99,2 «"When We Lost the Forest, We Lost Everything": Oil Palm Plantations and Rights Violations in Indonesia» (անգլերեն). Human Rights Watch. 2019 թ․ սեպտեմբերի 22.
  100. ↑ «Indigenous Papuans won their forest back from a palm oil firm, but still lack land title». Mongabay Environmental News (ամերիկյան անգլերեն). 2021 թ․ հոկտեմբերի 27. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  101. ↑ «Indonesia: Indigenous Peoples Losing Their Forests». Human Rights Watch (անգլերեն). 2019 թ․ սեպտեմբերի 22. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  102. ↑ Cuffe, Sandra (2021 թ․ հոկտեմբերի 15). «Guatemala's growing palm oil industry fuels Indigenous land fight». Al Jazeera (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  103. ↑ 103,0 103,1 Spinks, Rosie J (2014 թ․ դեկտեմբերի 17). «Why does palm oil still dominate the supermarket shelves?». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  104. ↑ «n2:1748-9326 - Search Results». search.worldcat.org. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 26-ին.
  105. ↑ «The Benefits of Palm Oil». Asian AGRI. 2018 թ․ փետրվարի 8.
  106. ↑ 106,0 106,1 «Oil palms need one-ninth of land used by other vegetable oil crops». Jakarta Post. 2019 թ․ փետրվարի 6. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 7-ին.
  107. ↑ Atabani, A. E.; Silitonga, A. S.; Badruddin, I. A.; Mahlia, T. M. I.; Masjuki, H. H.; Mekhilef, S. (2012). «A comprehensive review on biodiesel as an alternative energy resource and its characteristics». Renewable and Sustainable Energy Reviews. 16 (4): 2070–2093. doi:10.1016/j.rser.2012.01.003.
  108. ↑ Laura Paddison (2017 թ․ սեպտեմբերի 29). «From algae to yeast: the quest to find an alternative to palm oil». The Guardian. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 20-ին.
  109. ↑ Clay, Jason (2004). World Agriculture and the Environment. Island Press. էջ 219. ISBN 978-1-55963-370-3.
  110. ↑ «Palm oil: Cooking the Climate». Greenpeace. 2007 թ․ նոյեմբերի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ ապրիլի 10-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 30-ին.
  111. ↑ «The bird communities of oil palm and rubber plantations in Thailand» (PDF). The Royal Society for the Protection of Birds (RSPB). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
  112. ↑ Foster, Joanna M. (2012 թ․ մայիսի 1). «A Grim Portrait of Palm Oil Emissions». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 16-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 30-ին.
  113. ↑ Yui, Sahoko; Yeh, Sonia (2013 թ․ դեկտեմբերի 1). «Land use change emissions from oil palm expansion in Pará, Brazil depend on proper policy enforcement on deforested lands». Environmental Research Letters. 8 (4): 044031. Bibcode:2013ERL.....8d4031Y. doi:10.1088/1748-9326/8/4/044031. ISSN 1748-9326.
  114. ↑ «Palm oil threatening endangered species» (PDF). 2005 թ․ մայիս. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
  115. ↑ «Camera catches bulldozer destroying Sumatra tiger forest». World Wildlife Fund. 2010 թ․ հոկտեմբերի 12. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 16-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 30-ին.
  116. ↑ Jope, Alan (2019). «Burning down the house: How Unilever and other global brands continue to fuel Indonesia's fires» (PDF). Greenpeace.
  117. ↑ «Forensic Architecture». forensic-architecture.org. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 5-ին.
  118. ↑ «Explainer: What is ecocide?». Eco-Business (անգլերեն). 2022 թ․ օգոստոսի 4. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 5-ին.
  119. ↑ Aida, Melly; Tahar, Abdul Muthalib; Davey, Orima (2023), Perdana, Ryzal; Putrawan, Gede Eka; Saputra, Bayu; Septiawan, Trio Yuda (eds.), «Ecocide in the International Law: Integration Between Environmental Rights and International Crime and Its Implementation in Indonesia», Proceedings of the 3rd Universitas Lampung International Conference on Social Sciences (ULICoSS 2022), Advances in Social Science, Education and Humanities Research (անգլերեն), Paris: Atlantis Press SARL, vol. 740, էջեր 572–584, doi:10.2991/978-2-38476-046-6_57, ISBN 978-2-38476-045-9
  120. ↑ Alberro, Heather; Daniele, Luigi (2021 թ․ հունիսի 29). «Ecocide: why establishing a new international crime would be a step towards interspecies justice». The Conversation (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 5-ին.
  121. ↑ Setiyono, Joko; Natalis, Aga (2021 թ․ դեկտեմբերի 30). «Ecocides as a Serious Human Rights Violation: A Study on the Case of River Pollution by the Palm Oil Industry in Indonesia». International Journal of Sustainable Development and Planning (անգլերեն). 16 (8): 1465–1471. doi:10.18280/ijsdp.160807. ISSN 1743-7601.
  122. ↑ Fargione, Joseph; Hill, Jason; Tilman, David; Polasky, Stephen; Hawthorne, Peter (2008 թ․ փետրվարի 7). «Land Clearing and the Biofuel Carbon Debt». Science. 319 (5867): 1235–1238. Bibcode:2008Sci...319.1235F. doi:10.1126/science.1152747. PMID 18258862. S2CID 206510225. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 28-ին.
  123. ↑ 123,0 123,1 Meijaard, E; և այլք: (2018). Oil palm and biodiversity. A situation analysis by the IUCN Oil Palm Task Force (PDF) (PDF ed.). Gland: IUCN Oil Palm Task Force. ISBN 978-2-8317-1910-8. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 7-ին.
  124. ↑ «Snack food giants fall short on palm oil deforestation promises». Food and Drink International. 2020 թ․ հունվարի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 6-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 18-ին.
  125. ↑ «Biggest food brands 'failing goals to banish palm oil deforestation'». The Guardian. 2020 թ․ հունվարի 17. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 18-ին.
  126. ↑ «Palm Oil Buyers' Scorecard Analysis». WWF. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 18-ին.
  127. ↑ The Chain Reaction Research (2020). «NDPE Policies Cover 83% of Palm Oil Refineries; Implementation at 78%». The Chain Reaction Research.
  128. ↑ «Oil World». Oil World. 2020 թ․ հունվարի 18. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 18-ին.
  129. ↑ Voora, V.; Larrea, C.; Bermudez, S.; Baliño, S. (2019). «Global Market Report: Palm Oil». State of Sustainability Initiatives.
  130. ↑ World Food and Agriculture – Statistical Yearbook 2023 (անգլերեն). Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2023. doi:10.4060/cc8166en. ISBN 978-92-5-138262-2. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 13-ին – via FAODocuments.
  131. ↑ New EU Food Labeling Rules Published (PDF). USDA Foreign Agricultural Service (Report). 2012 թ․ հունվարի 12. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 29-ին. {{cite report}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (օգնություն); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (օգնություն)
  132. ↑ «Deforestation: Mobilising resources to help achieve zero net deforestation by 2020». Consumer Goods Forum. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 18-ին.
  133. ↑ «Palm Oil Roadmap» (PDF). Consumer Goods Forum.
  134. ↑ Diet Nutrition and the Prevention of Chronic Diseases (PDF). World Health Organization (Report). 2003. էջեր 82, 88 table 10. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 13-ին.
  135. ↑ «The other oil spill». The Economist. 2010 թ․ հունիսի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 12-ին.
  136. ↑ Bradsher, Keith (2008 թ․ հունվարի 19). «A New, Global Oil Quandary: Costly Fuel Means Costly Calories». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 12-ին.
  137. ↑ Mancini, A; Imperlini, E; Nigro, E; Montagnese, C; Daniele, A; Orrù, S; Buono, P (2015). «Biological and Nutritional Properties of Palm Oil and Palmitic Acid: Effects on Health». Molecules. 20 (9): 17339–61. doi:10.3390/molecules200917339. PMC 6331788. PMID 26393565.
  138. ↑ 138,0 138,1 138,2 Sacks FM, Lichtenstein AH, Wu JH, Appel LJ, Creager MA, Kris-Etherton PM, Miller M, Rimm EB, Rudel LL, Robinson JG, Stone NJ, Van Horn LV (2017). «Dietary Fats and Cardiovascular Disease: A Presidential Advisory from the American Heart Association». Circulation. 136 (3): e1–e23. doi:10.1161/CIR.0000000000000510. PMID 28620111. S2CID 367602.
  139. ↑ Mozaffarian, D; Clarke, R (2009). «Quantitative effects on cardiovascular risk factors and coronary heart disease risk of replacing partially hydrogenated vegetable oils with other fats and oils» (PDF). European Journal of Clinical Nutrition. 63 (Suppl 2): S22–33. doi:10.1038/sj.ejcn.1602976. PMID 19424216. S2CID 34725070.
  140. ↑ Sun, Ye; Neelakantan, Nithya; Wu, Yi; Lote-Oke, Rashmi; Pan, An; van Dam, Rob M (2015 թ․ մայիսի 20). «Palm Oil Consumption Increases LDL Cholesterol Compared with Vegetable Oils Low in Saturated Fat in a Meta-Analysis of Clinical Trials». The Journal of Nutrition. 145 (7): 1549–1558. doi:10.3945/jn.115.210575. ISSN 0022-3166. PMID 25995283.
  141. ↑ «The skinny on fats». American Heart Association. 2017 թ․ ապրիլի 30. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
  142. ↑ Ahsan H, Ahad A, Siddiqui WA (2015). «A review of characterization of tocotrienols from plant oils and foods». J Chem Biol. 8 (2): 45–59. doi:10.1007/s12154-014-0127-8. PMC 4392014. PMID 25870713.
  143. ↑ Oi-Ming Lai; Chin-Ping Tan; Casimir C. Akoh, eds. (2015). Palm Oil: Production, Processing, Characterization, and Uses. Elsevier. էջ 471. ISBN 978-0128043462.
  144. ↑ Nang Lau, Harrison Lik; Puah, Chiew Wei; Choo, Yuen May; Ma, Ah Ngan; Chuah, Cheng Hock (2005 թ․ մայիս). «Simultaneous quantification of free fatty acids, free sterols, squalene, and acylglycerol molecular species in palm oil by high‐temperature gas chromatography‐flame ionization detection». Lipids (անգլերեն). 40 (5): 523–528. doi:10.1007/s11745-005-1413-1. ISSN 0024-4201. PMID 16094863. S2CID 4022439.
  145. ↑ «Oil, vegetable, palm per 100 g; Fats and fatty acids». Conde Nast for the USDA National Nutrient Database, Release SR-21. 2014. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  146. ↑ Mozaffarian, D; Clarke, R (2009). «Quantitative effects on cardiovascular risk factors and coronary heart disease risk of replacing partially hydrogenated vegetable oils with other fats and oils» (PDF). European Journal of Clinical Nutrition. 63 (Suppl 2): S22–33. doi:10.1038/sj.ejcn.1602976. PMID 19424216. S2CID 34725070.
  147. ↑ 147,0 147,1 Brown, Ellie; Jacobson, Michael F. (2005). Cruel Oil: How Palm Oil Harms Health, Rainforest & Wildlife (PDF). էջեր iv, 3–5. OCLC 224985333. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 6-ին.
  148. ↑ Diet Nutrition and the Prevention of Chronic Diseases (PDF). World Health Organization (Report). 2003. էջեր 82, 88 table 10. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 13-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Արմավենու_յուղ&oldid=9510574» էջից