Ճահճային կոկորդիլոս
| Ճահճային կոկորդիլոս | |
 Ճահճային կոկորդիլոս | |
| Դասակարգում | |
| Ենթատիպ | Ողնաշարավորներ (Vertebrata) |
| Դաս | Սողուններ (Reptilia) |
| Կարգ | Կոկորդիլոսներ (Crocodilia) |
| Վերնաընտանիք | Crocodyloidea |
| Ընտանիք | Իրական կոկորդիլոսներ (Crocodylidae) |
| Ենթաընտանիք | Crocodylinae |
| Ցեղ | Իրական կոկորդիլոսներ (Crocodylus) |
| Տեսակ | Ճահճային կոկորդիլոս (C. palustris) |
| Միջազգային անվանում | |
| Crocodylus palustris | |
| Տարածվածություն և պահպանություն | |
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝  Խոցելի տեսակ  Տաքսոնի տարածվածությունը | |
Ճահճային կոկորդիլոս[1], կամ մագար (լատին․՝ Crocodylus palustris) բարձրակարգ սողուն իսկական կոկորդիլոսների ընտանիքից, որոնք ապրում են Հինդուստանի և հարակից երկրների տարածքում, օրինակ՝ Պակիստանում, որտեղ ճահճի կոկորդիլոսը ազգային սողուն է։ Այն Հնդկաստանի հայտնի երեք կոկորդիլոսներից մեկն՝ |գավիալի և սանրավոր կոկորդիլոսների հետ միասին։
Ճահճային կոկորդիլոսի ամենամոտ ազգականը սիամական կոկորդիլոսն է, սանրվոր կոկորդիլոսի հետ միասին, որոնք միասին կազմում են առանձին ասիական հարստություն[2]։
Անվան ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մագար (անգլ.՝ mugger) «Կողոպտիչ» անվանումը չի ենթադրում, որ այս կոկորդիլոսը կողոպուտով է զբաղված, այն գալիս է հին հնդկական մագար բառից, որը նշանակում է «ջրի հրեշ»։ Մագարն իր հերթին, գալիս է սանսկրիտ (Հնդկաստանի հին գրական լեզու՝ իր բարդ սինթետիկ քերականությամբ) մակարա բառից, որը նշանակում է կոկորդիլոս։
Տարածվածություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
.jpg)
Ճահճային կոկորդիլոսը նախընտրում է ապրել մակերեսային ջրամբարներում` թարմ լճացած ջրերի դանդաղ հոսանքներում, հիմնականում ճահիճներում, լճերում և գետերում, երբեմն ոռոգման ջրանցքներում և արհեստական այլ ջրամբարներում։
Ժամանակ առ ժամանակ հայտնաբերվում է ծովածածկ ջրերում։ Այս տեսակը հանդիպում է Հնդկաստանի մեծ մասում, Իրանի հարավում, Իրաքի հարավում, Պակիստանի հարավում և արևելքում, Բանգլադեշում, մասամբ Նեպալում, Մյանմայում և Շրի Լանկայում։
Արտաքին տեսք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ճահճային կոկորդիլոսը կոպիտ գլուխ ունի՝ առանց սրածայր սանրերի կամ թեփուկավոր ոսկրային աճառների, ծանր ու լայն ծնոտներ, որոնց երկարությունը հիմքի լայնությունը գերազանցում է 1,3-2,5 անգամ։ Չորս մեծ ողերը պարանոցի հատվածում առաջացնում են քառակուսի, յուրաքանչյուր կողմում՝ երկուական փոքր ող։
Մեջքի ողերը լավ են տարբերվում են պարանոցի ողերից, որոնք, օստեոդերմերը՝ երկրորդային մաշկային ոսկրացումները, որոնք տեղակայված են և աճում են մաշկի մեզոդերմային շերտում, սովորաբար տեղակայված են 4 շարքով, հազվադեպ՝ 6 (Շրի Լանկայի կոկորդիլոսներ)։ Կենտրոնական մեջքային ողերը կարող են ավելի լայն լինել, քան կողայինները։ Վերջույթների թեփուկները ձևափոխված են, մատները հիմքում սերտաճած։
Չափահաս կենդանիների մաշկը սովորաբար մուգ ձիթապտղի գույն ունի, մինչդեռ փոքրերը՝ գունատ ձիթապտղագույն՝ սև կետիկներով և բծերով։
Չափ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ժամանակակից կոկորդիլոսների բնութագրիչներից ելնելով է ճահճային կոկորդիլոսը միջին կամ խոշոր չափի կենդանատեսակ է։ Ինչպես բոլոր կոկորդիլոսների դեպքում, արու ճահճային կոկորդիլոսներն ավելի մեծ են, քան էգերը։ Էգերը սովորաբար հասնում են 2-2,5 մ, իսկ արուներինը՝ 3-3,5 մ երկարության։ Արուների քաշը տատանվում է 100- 200 կգ -ի սահմաններում, իսկ էգերինը` 40-60 կգ[3][4][5]։
Մանգոպիր լճում չափահաս կոկորդիլոսների միջին չափը գնահատվել է 2,89 մ, միջին քաշը` մոտ 100 կգ[6]։
Ճահճային կոկորդիլոսն ունի ամուր կառուցվածք և երբեմն այս տեսակի արու կոկորդիլոսները կարող են զարմանալիորեն ծանր լինել իրենց երկարության հաշվին։ Օրինակ, Պակիստանում բռնած մեկ կոկորդիլոսը մոտ 3 մ երկարություն ուներ, բայց կշռում էր 195 կգ։
Արուները երբեմն կարող են հասնել 4-5 մետր երկարության՝ 300-700 կգ զանգվածով, չնայած 4 մետրից երկար առանձնյակները ներկայումս շատ հազվադեպ են հանդիպում։
Այս տեսակի ամենամեծ հայտնի ներկայացուցիչը հայտնի է Շրի Լանկայից և ունեցել է 5,63 մետր երկարություն, որը կշռում է մոտ մեկ տոննա։ Բրիտանական թանգարանի ամենամեծ նմուշն ունի 3,7 մ երկարություն[7]։
Պակիստանում ճահճային կոկորդիլոսների պոպուլյացիան ուսումնասիրող հետազոտողները մանրամասն չափումներ են կատարել կենդանիների մասին[4]։
- Ֆիզիկական վիճակ՝ առողջ և կենսունակ
- Երկարություն (ընդհանուր)՝ 2895.8 մմ
- Լայնություն (մարմնի կենտրոն)՝ 457.2 մմ
- Գլխի երկարություն` 457.2 մմ
- Գլխի լայնություն` 254 մմ
- Պոչի երկարություն` 1676.4 մմ
- Պոչի լայնություն (վերև)` 254 մմ
- Պոչի լայնություն (կենտրոն)` 196.8 մմ
- Պոչի լայնություն (վերջում)՝ 37.8 մմ
- Առջևի վերջույթների երկարություն` 457.2 մմ
- Առջևի վերջույթների լայնություն` 114.3 մմ
- Հետևի ոտքերի երկարություն` 609.6 մմ
- Հետևի ոտքերի լայնություն (վերև)` 203.2 մմ
- Հետևի ոտքերի լայնություն (ներքև)` 88.9 մմ
- Առջևի ոտքերի ճանկեր` 40 մմ
- Հետին ճանկեր` 40 մմ
- Ստորին ծնոտի ատամներ` 40-50 մմ
- Վերին ծնոտի ատամներ` 40-50 մմ
- Պոչի վրա օստեոդերմալ հատվածների թիվ` 33
- Վերին և ստորին ծնոտի ատամների քանակ` 30-30
Ապրելակերպ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ճահճային կոկորդիլոսները համեմատած մյուս կոկորդիլոսների՝ (բացառությամբ կուբայական կոկորդիլոսների) լավ են զգում իրենց ցամաքում, կարող են գաղթել զգալի տարածությունների վրա և կարճ ժամանակով նույնիսկ հետապնդել որսին ցամաքում։ Փորում է անցքեր, որոնցում ապաստանում է չոր սեզոնին։
Կենդանիները կարող է ցամաքով վազել մոտ 12-14 կմ/ժ արագությամբ, սակայն դրանք արագորեն շնչահեղձ են լինում։ Ջրի մեջ արագությունը մեծացնում են տևական ժամանակով` սովորաբար մինչև 20-30 կմ/ժ, կամ նույնիսկ մինչև 40 կմ/ժ՝ կարճ հեռավորությունների վրա։
Սնունդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ձագերը սնվում են հիմնականում անողնաշարավորներով։ Չափահաս կոկորդիլոսները սնվում են ձկներով, օձերով (օրինակ, վագրավոր պիթոն ), կրիաներով, վարաններով, թռչուններով և կաթնասուններով, այդ թվում նաև ընտանի կենդանիներով ու կրծողների, կապիկների, շների, այծերի, եղջերուների, ջրային կրծողների ներկայացուցիչներով[8][9]։
Ճահճային կոկորդիլոսները մարդկանց կողմից մշտապես պատմականորեն ընկալվել են որպես վնասատուներ։ Որպես բարձրակարգ գիշատիչներ, ճահճային կոկորդիլոսները կարևոր դեր են խաղում գետերում ապրող ցածրակարգ գիշատիչների թվաքանակի վերահսկման գործում, ինչպիսիք են գիշատիչ ձկները, ձկներ և դրանց թրթուրները, որոնք զգալիորեն ավելի արժեքավոր առևտրային ձկներով են սնվում։ Բացի այդ, կոկորդիլոսները սատկած կենդանիներ են ուտում՝ իրականացնելով ջրամբարների սանիտարական մաքրում[10]։
Կոկորդիլոսների խոշոր առանձնյակները կարող են որսալ խոշոր սմբակավորների, այդ թվում՝ հնդկական սամբարների, վայրի խոզերի, ասիական եղնիկների, խոշոր եղջերավոր անասունների, գոմեշների և նույնիսկ գաուրաների[11][12][13][14]։
Ճահճային կոկորդիլոսներն իրենց զոհերին դարանակալում են ջրափոսերի մոտ, որից հետո նրանց քաշում են ջրի մեջ, որտեղ կենդանիները խեղդվում կամ պատառոտվում «մահացու պտույտի» արդյունքում։ Արձանագրվել են հարձակումներ ասիական փղերի վրա։ Այլ կոկորդիլոսների նման, ճահճային կոկորդիլոսները հաճախ կարող են թաքստոցներում թաքցնել սպանված որսը, չնայած երբեմն թաքնված որսը կարող են հայտնաբերվել այլ գիշատիչների՝ գծավոր վարանների և երբեմն նույնիսկ վագրերի կողմից[15]։
Ճահճային կոկորդիլոսները բավականին սոցիալական կենդանիներ են և հանդուրժում են միմյանց լողալու, որսորդության և կերակրման ժամանակ։ Գիշերը երբեմն որս են անում ցամաքում՝ որսը բռնելով անտառային արահետներից։ Գիշերային որսի ժամանակ նրանք հաճախ որս են խլում այլ գիշատիչներից, օրինակ՝ ընձառյուծներից։
Փոխազդեցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չափահաս ճահճային կոկորդիլոսները գտնվելով սննդայն շղթայի վերևի օղակում սովորաբար այլ գիշատիչների կողմից հարձակման չեն ենթարկվում։ Միայն այն կոկորդիլոսները, ովքեր լինելով կոկորդիլոսների ավելի մեծ և ագրեսիվ տեսակներ, գերիշխող դիրք են գրավում ճահճային կոկորդիլոսների հետ համակեցության մեջ և կանխում են դրանց առաջխաղացումը առափնյա միջավայրերում[16]։
Իր արեալի որոշ հատվածներում սննդի այլընտրանքային աղբյուրներ փնտրող վագրերը կարող են զգալի վտանգ ներկայացնել փոքր ճահճային կոկորդիլոսների համար։ Մոտավորապես 3,5 մ ճահճային արու կոկորդիլոսը հարձակման է ենթարկվել և 13 ժամ տևած մենամարտում սպանվել է էգ վագր Մաչլիի կողմից, չնայած վագրի հարձակման պատճառը ոչ թե գիշատիչությունն էր, այլ ձագերի պաշտպանությունը[17]։
Խոշոր ճահճային կոկորդիլոսներն իրենք երբեմն կարող են վտանգավոր լինել վագրերի համար, հատկապես ջրերի մոտ։ Այդ են վկայում Գոլդսմիթի նկարագրած՝ վագրերի վրա կոկորդիլոսների հարձակման մի շարք օրինակներ, որտեղ կենդանիներն իրենց ծարավն էին հագեցնում երաշտների ժամանակ[18]։ Առավել հաճախ, այս գիշատիչները փորձում են խուսափել միմյանցից, միայն երբեմն մրցելով որսի մոտ՝ առանց անմիջական ֆիզիկական շփման։
Ճահճային կոկորդիլոսը լուրջ վտանգ է ներկայացնում վագրից փոքր, բայց ավելի սովորական ընձառյուծի համար[9][19]։ Դունբար Բրանդերը ճահճային կոկորդիլոսի ստամոքսում ընձառյուծի մնացորդներ է գտել, ինչպես նաև եղջերուի, վայրի շների, բորենիների, խոշոր եղջերավոր անասունների, ասիական անտիլոպների և կոկորդիլոսներին բնորոշ այլ կենդանիների։ Նույն հեղինակը նախկինում հայտնել էր կոկորդիլոսների կողմից ընձառյուծների վրա հաջող հարձակումների դիտարկման մասին։ Շրի Լանկայի Յալա ազգային պարկում բազմիցս արձանագրվել են կոկորդիլոսի կողմից հարձակումներ ընձառյուծների վրա և հակառակը[20]։
Հարձակումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հաճախ են լինում մարդկանց վրա կենդանիների հարձակումներ` բոլոր տեսակի կոկորդիլոսների կողմից։ Ճահճային կոկորդիլոսները հարձակումների թվով երրորդն են։ Լինելով բավականին ագրեսիվ և ունենալով մեծ չափսեր, ճահճային կոկորդիլոսը մարդկանց համար ևս սպառնալիք է հանդիսանում, բայց ընդհանուր առմամբ այս տեսակը այնքան վտանգավոր չէ, որքան նեղոսյան կոկորդիլոսները և հատկապես սանրվոր կոկորդիլոսները։
Հաճախ ճահճային կոկորդիլոսների հարձակումները կարող են կապված լինել ոչ թե ուղղակի գիշատչության, այլ տարածքային վարքի հետ, և շատ զոհեր մահանում են խեղդվելուց՝ իրենց տարածքը պաշտպանող կենդանիների կողմից հոշոտվելուց հետո[21]։
Բազմացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սեռապես հասուն արուների մարմնի երկարությունը հասնում է 2,6, իսկ էգերինը՝ 1,7-2 մետր։ Վերարտադրությունը տեղի է ունենում ձմռան ամիսներին։ Էգերը ձվադրում են ավազի մեջ փորված բներում։ Ձվերը քանակը սովորաբար լինում է 25-30 հատ։ Ձագերը սովորաբար դուրս են գալիս ձվադրումից 55-75 օր հետո։ Ինկուբացիայի ընթացքում ջերմաստիճանը ձագերի սեռի որոշիչ գործոն է։ Եթե ջերմաստիճանը 32.5 աստիճան է, ապա ձվերից միայն արուներն են դուրս գալիս։ Որքան հեռու է այս ցուցիչից, այնքան շատ են էգերը։ Եթե ջերմաստիճանը 28-31 աստիճան է, միայն էգերն են դուրս գալիս[22]։
Խայծ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թափառող կոկորդիլոսները խայծով բռնում են թռչուններին։ Սա առաջին դեպքերից է, երբ թռչունները սողուններին նկատում են իրենց հնարքների միջոցով։ Կոկորդիլոսները մանր փայտիկներ, չոր բույսերի մնացորդներ և ճյուղեր բռնելով իրենց դնչկալների վրա՝ նրանք հրապուրում են թռչուններին, որոնք փնտրում են բնադրման համար անհրաժեշտ նյութեր։ Սա շատ հաջող մարտավարություն է, հատկապես գարնանը։ Նմանատիպ վարքագիծ նկարագրվել է նաև ֆիլոգենետիկորեն հեռավոր Միսսիսիպի ալիգատորի դեպքում[23]։
Պոպուլյացիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ապրելավայրերի մեծ մասում բնակչության թիվը նվազում է` կապված մարդու գործունեության պատճառով ապրելավայրերի ոչնչացման հետ`մոտենալով կրիտիկական մակարդակին։ Իրավիճակը սրում է տարածաշրջանի ժողովրդագրական խնդիրը։ Բնության մեջ ճահճային կոկորդիլոսների ընդհանուր թիվը գնահատվում է 5400-7100 անհատ[3]։
Ամենամեծ բնակչությունը՝ մոտ 2000 անհատ, Շրի Լանկայում է։ Երբեմն այն առանձնանում է որպես Crocodylus palustris kimbula ենթատեսակ (Deraniyagala, 1936 թվականին)։ Կիմբուլա տեսակն առանձնանում է մեջքի թիթեղների տարբեր դասավորությամբ։ Հնդկաստանը սկսեց այս տեսակի պոպուլյացիան համալրելու ծրագրերը դեռ 1975 թվականին։
Հետաքրքիր փաստեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Կարծիք կա, որ թռչունները, փորձելով սնունդ գտնել, իրենց սուր ատամներն օգտագործում են կոկորդիլոսի ատամները սննդի մնացորդներից մաքրելու համար։ Իրականում, վայրի բնության մեջ, այդպիսի սիմբիոզ չի նկատվել, և այն տեղեկությունները, որոնք շատերը համարեցին իրականություն, պարզվել է, որ գեղարվեստական են։
- Յուրաքանչյուր կոկորդիլոս ունի լեզու, նույնպես շատ մեծ։ Ուղղակի այդ սողունները չեն կարող դուրս հանել։ Դա պայմանավորված է լեզվի անատոմիական առանձնահատկությամբ։ Լեզուն ձուլված է կոկորդիլոսի ստորին ծնոտի ամբողջ երկարությամբ։ Շրթունքներից զուրկ կենդանին չի կարող լիովին փակել իր բերանը, և սուր ատամները միշտ տեսանելի են լինում[24]։
- Այս սողունի մարմնի կառուցվածքը պարզապես հնարավորություն չի տալիս զարգացնել ավելի քան 10 կմ/ժամ արագություն։
- Հաճախ կարելի է տեսնել կոկորդիլոսների, որոնք պառկած են ափին՝ վախեցած բաց բերանով։ Դա արվում է մարմինը սառեցնելու համար։
- Crocodylus porosus- ը ամենամեծ կոկորդիլոսը է։ Նրա մարմնի երկարությունը հասնում է 7 մետրի, իսկ քաշը՝ 1 տոննայի։ Նրանց կարելի է հանդիպել նաև Ավստրալիայի մայրցամաքի հյուսիսային մասում և Հնդկաստանում։
- Աղի գեղձերը, որոնք հեռացնում են նատրիումի քլորիդի ավելցուկը, ավելի քիչ մասնագիտացված են ժամանակակից ծովային կոկորդիլոսների մոտ, քան ծովային կրիաների։ Ի տարբերություն կրիաների՝ կոկորդիլոսները երբեք չեն խմում աղաջուր նույնիսկ ջրազրկված վիճակում, (ինչը նրանց համար բնազդական է) և ամբողջությամբ ապավինում են սննդից ստացված ջրին։
- Կոկորդիլոսներն առանց սննդի կարող են ապրել 1,5-3 տարի[25]։
- Կոկորդիլոսները կախված տեսակից՝ 60-74 ատամ ունի[26]։ Դրանք փոխվում են ամբողջ կյանքի ընթացքում։ Կորցրած ատամի փոխարեն նորը անպայման աճում է, և դա կարող է բազմիցս կրկնվել ռեգեներացիայի արտահայտմամբ[27]։
- Տեսնել կոկորդիլոսի արցունքներ, դրանք հայտնվում են միայն այն ժամանակ, երբ նա ուտում է ցանկացած միս, և ասոցացվում է ոչ թե կենդանու խղճի, այլ ֆիզիոլոգիական առանձնահատկության հետ։ Այս ձևով ավելցուկային աղերը վերացվում են սողունների օրգանիզմից։
- Կոկորդիլոսների կյանքի տևողությունը կազմում է 100 տարի[28]։ Նրանք սկսում են բուծել 6-8 տարեկան հասակում։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Перечень видов млекопитающих, птиц, рептилий, амфибий, рыб и беспозвоночных, экспорт, реэкспорт и импорт которых, а также их частей или дериватов регулируется в соответствии с Конвенцией о международной торговле видами дикой фауны и флоры, находящимися под угрозой исчезновения (СИТЕС) // Справочные материалы по нормативно-правовому обеспечению деятельности зоопарков и питомников Российской Федерации (часть I). Вестник информационного центра ЕАРАЗА. — М.: Информационный центр ЕАРАЗА, 2005. — С. 252. — 274 с.
- ↑ Oaks, J. R. 2011. A time-calibrated species tree of Crocodylia reveals a recent radiation of the true crocodiles
- ↑ 3,0 3,1 «India4u — Travel — Wildlife — Crocodile». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 17-ին.
- ↑ 4,0 4,1 «Population and conservation status of Marsh Crocodiles, Crocodilus palustris in Karachi Zoological Garden, Samzu Park and Khar Center Karachi, Sindh-Pakistan. (PDF Download Available)» (անգլերեն). ResearchGate. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
- ↑ «(PDF) Pathology of mycotic gastritis in a wild Indian freshwater/marsh crocodile (Mugger; Crocodylus palustris): A case report» (անգլերեն). ResearchGate. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 9-ին.
- ↑ Chang, M. S., Gachal, G. S., Qadri, A. H., Khowaja, Z., Khowaja, M., Sheikh, M. Y. (2013). "Ecological status and threats of marsh crocodiles (Crocodilus palustris) in Manghopir Karachi". International Journal of Biosciences. 3: 44−54.
- ↑ Bombay Natural History Society Journal of the Bombay Natural History Society. — Bombay, Bombay Natural History Society, 1886. — 832 с.
- ↑ Vyas, R. (2010). "Mugger (Crocodilus palustris) population in and around Vadodara city, Gujarat state, India". Russian Journal of Herpetology. 17 (1): 43−50.
- ↑ 9,0 9,1 Whitaker, R. and Whitaker, Z. (1989). "Ecology of the mugger crocodile". Crocodiles, their ecology, management, and conservation (PDF). Gland: IUCN Crocodile Specialist Group. pp. 276−296.
- ↑ Syed Ainul Hussain, Asghar Nawab Factors affecting the occurrence of smooth‐coated otter in aquatic systems of the Upper Gangetic Plains, India(անգլ.) // Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems. — 2012-07-01. — В. 5. — Т. 22. — С. 616–625. — ISSN 1099-0755. —
- ↑ Malcolm Penny Alligators and Crocodiles. — Crescent Books, 1991-01-01. — 136 с. — ISBN 9780517070123
- ↑ Chhaya Bhatnagar & Meenakshi Mahur Observations on feeding behavior of a wildpopulation of Marsh Crocodile in BaghdarrahLake, Udaipur, Rajasthan(անգլ.) // Department of Zoology, Mohanlal Sukhadia University, Udaipur, Rajasthan, India. — 2010.
- ↑ «Review of the reintroduction programme of the Mugger crocodile Crocodylus palustris in Neyyar Reservoir, India. (PDF Download Available)» (անգլերեն). ResearchGate. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 19-ին.
- ↑ Rajesh Gurjwar Crocodile human conflict in National Chambal Sanctuary, India(անգլ.).
- ↑ Valmik Thapar, Günter Ziesler, Fateh Singh Rathore Tiger : portrait of a predator. — Surrey, [England] : Bramley Books, 1999. — 212 с.
- ↑ Ruchira Somaweera, Matthewbrien, Andrichard Shine The role of predation in shaping crocodilian natural history. — Dec 25, 2013.
- ↑ «Tiger Nation: Machli». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 17-ին.
- ↑ «Power and Nobility: The Domain of the Tiger». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 17-ին.
- ↑ M. K. Ranjitsinh Indian Wildlife. — Brijbasi, 1995-01-01. — 214 с. — ISBN 9788171070367
- ↑ «Croc attack on leopard at Yala». www.lakdasun.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
- ↑ «(PDF) Sideleau, B. and A.R.C. Britton, A.R.C. 2012. A Preliminary Analysis of Worldwide Crocodilian Attacks. Crocodiles. Proceedings of the 21st Working Meeting of the IUCN-SSC Crocodile Specialist Group. IUCN: Gland, Switzerland: 111-114» (անգլերեն). ResearchGate. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 9-ին.
- ↑ «Crocodilian Species — Marsh Crocodile (Crocodylus palustris)». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 17-ին.
- ↑ Crocodiles are cleverer than previously thought: Some crocodiles use lures to hunt their prey — ScienceDaily
- ↑ theanimalwcom. «Интересные факты о крокодилах» (ռուսերեն). Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 16-ին.
{{cite web}}: Check|url=value (օգնություն); Text "Все о животных" ignored (օգնություն) - ↑ «Как крокодил может жить без еды до 3 лет?». Яндекс Дзен (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 16-ին.
{{cite web}}: Text "Блогерская платформа" ignored (օգնություն) - ↑ https://znanija.com/task/8836630
- ↑ «Регенерация зубов у крокодилов. Возможно ли это у людей?». texnomaniya.ru. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 16-ին.
- ↑ https://mayaksbor.ru/news/sreda_obitaniya/vy_ne_poverite_skolko_zhivut_krokodily_v_nevole/.
{{cite web}}: Missing or empty|title=(օգնություն)
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ճահճային կոկորդիլոս» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ճահճային կոկորդիլոս» հոդվածին։ |
| ||||||||||
