Աֆրիկյան խաղեր

Աֆրիկյան խաղեր
Տեսակ	բազմասպորտային իրադարձություններ և international competition?
	African Games Վիքիպահեստում

Աֆրիկյան խաղեր, տարածաշրջանային համալիր սպորտային մրցումներ Աֆրիկա մայրցամաքի մարզիկների միջև։ Անցկացվում են չորս տարին մեկ Աֆրիկայում սպորտի բարձրագույն խորհրդի հսկողության ներքո (ֆրանս․Conseil superieur du sport en Afrique, CSSA): Միջազգային օլիմպիական կոմիտեի կողմից պաշտոնապես ճանաչվել են որպես մայրցամաքային խաղեր՝ Ասիական և Պանամերիկյան խաղերի հետ միասին։ Մինչև 2011 թվականը՝ Համաաֆրիկյան խաղեր։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժամանակակից օլիմպիական շարժման հիմնադիր Պիեռ դը Կուբերտենը Համաաֆրիկյան խաղերի անցկացման գաղափարը առաջարկել է դեռևս 1920 թվականին։ Նրա ծրագրի համաձայն՝ խաղերը պետք է անցկացվեին երկու տարին մեկ, և դրանց կարող էին մասնակցել միայն աֆրիկացիները։

Միջազգային օլիմպիական կոմիտեն նախատեսում էր 1925 թվականին Ալժիրում ընդունել Համաաֆրիկյան խաղերը, սակայն ֆինանսական, քաղաքական և կազմակերպչական դժվարությունները չհաղթահարվեցին։ Խաղերը Ալեքսանդրիա տեղափոխելու փորձ է արվել 1929թ։ Բայց մեկնարկից մի քանի շաբաթ առաջ, երբ ամեն ինչ պատրաստ էր խաղերի համար, երկու առաջատար գաղութատիրական տերությունները՝ Մեծ Բրիտանիան և Ֆրանսիան, արգելք դրեցին դրանց անցկացման վրա՝ վախենալով մայրցամաքում ազգային-ազատագրական շարժման զարթոնքից։

Աֆրիկյան մայրցամաքում առաջին համապարփակ սպորտային մրցույթը՝ Բարեկամության խաղերը, անցկացվել է 1959 թվականին Բանգիում (այժմ՝ Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետություն) ֆրանսախոս աֆրիկյան երկրների մարզիկների համար։ 1960-ականների սկզբին տեղի ունեցան ևս երեք նմանատիպ սպորտային փառատոներ (1960-ին Մադագասկարում, 1961-ին Փղոսկրի Ափում և 1963-ին Սենեգալում)։

1960 թվականին Լագոսում (Նիգերիա) տեղի ունեցան Արևմտյան Աֆրիկայի խաղերը ի պատիվ երկրի անկախության։ Խաղերը բաց էին Արևմտյան Աֆրիկայի բոլոր մարզիկների համար։

Միեւնույն ժամանակ, Արեւելյան Աֆրիկյան խաղերը սկսեցին պարբերաբար անցկացնել Աֆրիկայի արեւելյան մասում, որի ծրագիրը հիմնականում ներառում էր աթլետիկայի մրցումներ։ Խաղերը բաց էին բոլոր աֆրիկացի մարզիկների համար՝ անկախ լեզվից։ Այս փառատոները մեծ հաջողություն ունեցան և սկիզբ դրեցին մայրցամաքի մարզական միասնությանը։

1962 թվականին Փարիզում աֆրիկյան երկրների սպորտի ներկայացուցիչների հանդիպման ժամանակ որոշում է կայացվել անցկացնել Համաաֆրիկյան խաղեր։ Հաճախականությունը սահմանվում է չորս տարին մեկ անգամ։ Առաջին նման համալիր սպորտային մրցույթն անցկացվել է 1965 թվականի հուլիսին Կոնգոյի Հանրապետության մայրաքաղաք Բրազավիլում, որին մասնակցել են շուրջ 2500 մարզիկներ 30 երկրներից։

1966 թվականին ստեղծվեց Աֆրիկայում սպորտի բարձրագույն խորհուրդը, որը դարձավ Աֆրիկյան մայրցամաքի կառավարող սպորտային կառույցը։

Այնուհետև Աֆրիկայի խոշորագույն սպորտային փառատոների կանոնավորությանը բազմիցս խանգարել են քաղաքական, կազմակերպչական և տնտեսական խնդիրները, որոնց բախվել են «սև մայրցամաքի» պետությունները։ Այսպիսով, երկրորդ խաղերը, որոնք նախատեսված էր անցկացնել 1969 թվականին Մալիում, չեղարկվեցին այդ երկրում ռազմական հեղաշրջման պատճառով։

Նիգերիան նշանակվել է որպես 1971 թվականի Համաաֆրիկյան խաղերի հյուրընկալող, սակայն քաղաքացիական պատերազմի պատճառով դրանք կայացել են միայն երկու տարի անց։ Երրորդ խաղերը նախատեսված էին 1977 թվականին Ալժիրում, սակայն տեխնիկական պատճառներով հետաձգվեցին մեկ տարով։ Կազմակերպչական խնդիրների պատճառով հաջորդ Խաղերը բազմիցս հետաձգվեցին, և մրցույթը կայացավ միայն 1987 թվականին։ Միայն 1991 թվականին վերջնականապես հաստատվեց Համաաֆրիկյան խաղերի անցկացման օրինաչափությունը Ամառային օլիմպիական խաղերին նախորդող տարում չորս տարին մեկ անգամ^[1]^[2]^[3]։

2012 թվականի հունվարին Աֆրիկյան միության գործադիր խորհրդի նիստում որոշվեց Համաաֆրիկյան խաղերը վերանվանել Աֆրիկյան խաղեր^[4]։

Աֆրիկյան խաղեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարեթիվ	Խաղեր	Երկիր	Խաղերի քաղաք	Ամսաթիվ	Սպորտաձևեր	Ծրագրերի տեսակներ	Մասնակից երկրների թիվ
1965	Համաաֆրիկյան խաղեր 1965	Կոնգոյի Հանրապետություն	Բրազավիլ	18—25 հուլիսի 1965	10	54	30
1973	Համաաֆրիկյան խաղեր 1973	Նիգերիա	Լագոս	7—18 հունվարի 1973	12	92	36
1978	Համաաֆրիկյան խաղեր 1978	Ալժիր	Ալժիր	13—28 հուլիսի 1978	13	117	45
1987	Համաաֆրիկյան խաղեր 1987	Քենիա	Նայրոբի	1—12 օգոստոսի 1987	14	164	41
1991	Համաաֆրիկյան խաղեր 1991	Եգիպտոս	Կահիրե	20 սեպտեմբերի — 1 հոկտեմբերի 1991	18	213	43
1995	Համաաֆրիկյան խաղեր 1995	Զիմբաբվե	Հարարե	13—23 սեպտեմբերի 1995	19	224	46
1999	Համաաֆրիկյան խաղեր 1999	Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն	Յոհաննեսբուրգ	10—19 սեպտեմբերի 1999	19	224	51
2003	Համաաֆրիկյան խաղեր 2003	Նիգերիա	Աբուջա	5—17 հոկտեմբերի 2003	22	332	50
2007	Համաաֆրիկյան խաղեր 2007	Ալժիր	Ալժիր	11—23 հուլիսի 2007	24	374	52
2011	Համաաֆրիկյան խաղեր 2011	Մոզամբիկ	Մապուտու	3—18 սեպտեմբերի 2011	20	244	53
2015	Աֆրիկյան խաղեր 2015	Կոնգոյի Հանրապետություն	Բրազավիլ	4—19 սեպտեմբերի 2015	20	323	54
2019	Աֆրիկյան խաղեր 2019	Մարոկկո	Ռաբաթ	16—31 օգոստոսի 2019	28	343	53
2023	Աֆրիկյան խաղեր 2023	Գանա	Աքրա	8 – 24 օգոստոսի 2024

Մասնակից երկրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ընթերցե՛ք «աֆրիկյան խաղեր» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։

Մեդալների ցանկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցանկում բերված է Աֆրիկյան խաղերի ամբողջ պատմության ընթացքում նվաճված մեդալների քանակը

Երկիր	Ոսկի	Արծաթ	Բրոնզ
Եգիպտոս	639	500	481
Նիգերիա	470	428	428
Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն	397	362	295
Ալժիր	310	312	400
Թունիս	260	244	277
Քենիա	134	144	164
Սենեգալ	65	71	153
Եթովպիա	45	54	75
Կամերուն	41	70	137
Մարոկկո	38	40	61
Գանա	36	54	95
Զիմբաբվե	35	43	71
Կոտ դ'Իվուար	29	32	65
Անգոլա	24	21	45
Ուգանդա	22	21	44
Մավրիկիոս	21	30	50
Մադագասկար	17	23	47
Բոտսվանա	20	17	39
Լիբիա	12	19	37
Սեյշելյան կղզիներ	9	28	35
Լեսոթո	9	8	17
Կոնգոյի Հանրապետություն	8	15	35
Գաբոն	8	9	29
Սուդան	8	2	4
Նամիբիա	7	15	29
Զամբիա	7	8	33
Մոզամբիկ	6	10	12
Բուրկինա Ֆասո	6	8	12
Մալի	5	8	14
Էրիթրեա	5	5	3
Տանզանիա	4	10	10
Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն	4	8	25
Գամբիա	4	5	3
Նիգեր	3	2	10
Ռուանդա	2	3	4
Գվինեա	1	3	6
Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետություն	1	2	4
Սան Տոմե և Պրինսիպի	1	2	3
Սիերա Լեոնե	1	2	1
Բուրունդի	1	1	1
Էսվատինի	1	0	11
Չադ	1	0	8
Կաբո Վերդե	1	0	3
Լիբերիա	1	0	1
Սոմալի	1	0	0
Տոգո	0	4	14
Բենին	0	4	10
Ջիբութի	0	2	1
Գվինեա Բիսաու	0	1	5
Մալավի	0	1	4
Կոմորյան Կղզիներ	0	0	0
Մավրիտանիա	0	0	0
Սահարայի Արաբական Դեմոկրատական Հանրապետություն	0	0	0
Հարավային Սուդան	0	0	0

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Chanda, Davies M.M (2018 թ․ ապրիլի 15). «'We ain't ready to stage 2019 AAG'». Times of Zambia.
↑ All Africa Games. FEI. Retrieved on 29 January 2018.
↑ «Morocco To Host African Games». Around The Rings. 2018 թ․ հուլիսի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
↑ «All Africa Games now renamed "African Games». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 21-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 9-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Бобби Найду Спортивные звёзды Африки: Перевод с английского — М.: Физкультура и спорт, 1981.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«ANOCA» (en/fr). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ դեկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 9-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) (Աֆրիկայի ազգային օլիմպիական կոմիտեների ասոցիացիա)
Աֆրիկայի ազգային օլիմպիական կոմիտեների ասոցիացիա Արխիվացված 2010-06-12 Wayback Machine
Համաաֆրիկյան խաղերը sports123.com կայքում
«Best Sports DB - All-Africa Games» (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 9-ին.
Background from official website (archived 22 July 2013)
Medal winners in various events (archived 27 April 2006)
Event at Ultraviewdirectory (archived 7 October 2011)

[1] Chanda, Davies M.M (2018 թ․ ապրիլի 15). «'We ain't ready to stage 2019 AAG'». Times of Zambia.

[2] All Africa Games. FEI. Retrieved on 29 January 2018.

[3] «Morocco To Host African Games». Around The Rings. 2018 թ․ հուլիսի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.

[4] «All Africa Games now renamed "African Games». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 21-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 9-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]