Փենջաբ (նահանգ)

Փենջաբ (նահանգ)
Նահանգ
	Փենջաբ (նահանգ)
	ਪੰਜਾਬ, Punjab, पंजाब
Դրոշ	Զինանշան
Երկիր	Հնդկաստան
Շրջան	IN-PB
Ներքին բաժանում	Ջալանդհարի դիվիզիա, Patiala division?, Firozpur division?, Faridkot division? և Rupnagar division?
Ղեկավար	Կապտան Սինգհ Սոլանկի, Պարկաշ Սինգհ Բադալ
Հիմնադրված է	1956 թ.
Մակերես	50 362 կմ²
Պաշտոնական լեզու	փենջաբերեն
Բնակչություն	27 704 236 մարդ մարդ (2011 թվական)
Խտություն	550,10 մարդ/կմ²
Ժամային գոտի	UTC+5:30
Պաշտոնական կայք	web.archive.org/web/20110924081909/http://punjabgovt.nic.in/
	Փենջաբ (նահանգ) (Հնդկաստան)
	Փենջաբ (նահանգ) (Հնդկաստան)
	Փենջաբ Վիքիպահեստում

Փենջաբ^[1] (ա.-փենջ.` ਪੰਜਾਬ; հինդի՝ पंजाब, Փանջաբ^[2], անգլ.՝ Punjab), նահանգ հյուսիսարևմտյան Հնդկաստանում։ Մայրաքաղաքը Չանդիգարն է (որը Փենջաբի վարչական մասերից չէ, բայց կազմում է առանձին միության տարածք), ամենամեծ քաղաքը Լուդհիանան է։ Բնակչությունը 27.704.236 մարդ է (պետությունների շարքում 15-րդ տեղն է. 2011 թվականին)։ Հնդկական այս նահանգը կազմում է ավելի մեծ շրջանի մի մասը նույն անվան տակ, որը ներառում է նաև Պակիստանի Փենջաբ նահանգը, ինչպես նաև հնդկական Հարյանա և Հիմաչալ-Պրադեշ նահանգները։

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարածքի մակերեսը 50 362 կմ² է (19-րդ տեղ)։ Փենջաբի տարածքի մեծ մասը ներկայացված է բերրի հարթավայրով, որն ունի բազմաթիվ գետեր և ոռոգման ջրանցքների համակարգ։ Նահանգի հարավ-արևմուտքն ավելի չոր է՝ ի վերջո միավորվելով Թարի անապատին։ Սիվալիկի լեռնաշղթան տարածվում է Փենջաբի հյուսիսարևելյան մասում, Հիմալայների ստորոտում։ Կախված կլիմայից, պետությունը առանձնացնում է հողի 3 տարբեր տեսակներ։

Պետական կլիման բնութագրվում է ամառային և ձմեռային ջերմաստիճանների կտրուկ տարբերությամբ, այնպես որ ամռանը նրանք կարող է հասնել 47 °C, իսկ ձմռանը` -4 °C: Գոյություն ունեն 3 եղանակ՝ ամառ (ապրիլից հունիս), մոնսոնների սեզոն (հուլիսից սեպտեմբեր) և ձմեռ (դեկտեմբերից փետրվար)։ Նրանց միջև կան անցումային շրջաններ։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս նահանգում 16-րդ դարի սկզբին ի հայտ եկավ սիխիզմը։

1930-ին Հնդկաստանի ազգային կոնգրեսը անկախություն հայտարարեց Լահորից։ 1940 թ.-ին Լահորի բանաձևը Պակիստանի համար մուսուլմանական լիգայի աշխատանքի վերաբերյալ հանգեցրեց հետագա դաժան և արյունալի իրադարձությունների։ 1946 թվականը նշանավորվեց բռնի բախումներով կրոնական խմբերի միջև։ Մուսուլմանական լիգան հարձակվել է մուսուլմանների կառավարության վրա, որը ցանկանում է միավորել տարածքը, սիխսներին և կոնգրեսին։ Սիխների և հնդկացիների բնակչությունը սկսեց հակահարված, որը շարունակեց դաժան կոտորածը։ Այնուամենայնիվ, Կոնգրեսը և Մուսուլմանական լիգան աջակցեցին պետության կրոնական պատճառաբանությամբ բաժանվել 2 մասի։

1947 թվականին անկախության հռչակմամբ Բրիտանիայի Փենջաբ նահանգը կրոնական հիմքերի համաձայն բաժանվեց 2 մասի՝ իսլամադավան արևմտյան մասը (որը դարձավ նորաստեղծ Պակիստանի նահանգ) և Հինդու-Սիկխ արևելյան մասը (Հնդկաստանի մնացած մասը)։ Այս իրադարձությունները բազմաթիվ անկարգությունների պատճառ են դարձել։ Իրավիճակը բարդանում էր նրանով, որ արևմուտքում ապրում էին բավականին հինդուսներ և սիխներ, մինչդեռ արևմուտքում ապրում էին բավականին շատ մուսուլմաններ։ Մարզի բաժանումը և դրան հաջորդած անկարգությունները հանգեցրին երկու կողմերի զանգվածային հարկադիր գաղթի։ Մոտ 7 միլիոն մարդ գաղթել է Պակիստան և մոտ 6 միլիոն՝ Պակիստանից Հնդկական Փենջաբ։

Նախկինում Բրիտանական Փենջաբ նահանգի արևելյան մասը վերակազմավորվել է Արևելյան Փենջաբ նահանգի, իսկ բնիկ իշխանությունները, որոնք Բրիտանիայի նահանգի մաս չեն կազմում, միաձուլվել են մեկ այլ պետության`Պատյալայի և Արևելյան Փենջաբի պետությունների միության։ 1956-ին երկու պետությունները միավորվեցին Փենջաբի մեկ նահանգում։

Նախկին նահանգի Լահոր քաղաքը մնացել է պակիստանյան կողմում բաժանվելուց հետո։ Նոր պետական կապիտալը տեղափոխվել է Չանդիգար։ 1966-ին պետությունը ենթարկվում է նոր բաժանման, որն այժմ հիմնված է լեզվի հիմքի վրա։ Այսպիսով, 1966 թ.-ի նոյեմբերի 1-ին նահանգի հինախոս արևելքից բաժանվեց պետությունը և կազմեց Հարիանա նոր նահանգը։ Չանդիգարը, որը հայտնվեց Փենջաբի և Հարիանայի սահմանին, հայտարարվեց միության տարածք։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փենջաբում ապրում է ավելի քան 24 միլիոն մարդ (2001)։ Սիխները կազմում են բնակչության 59.91% -ը, հինդուսները՝ 36.94%, մուսուլմանները՝ 1,57%, քրիստոնյաները՝ 1,2%, բուդդայականները՝ 0,17%: Վերջին տարիներին նկատելի է Հնդկաստանի այլ նահանգներից Փենջաբ ներգաղթը, ինչը հանգեցնում է ընդհանուր բնակչության մեջ Սիխների մասնաբաժնի արագ նվազմանը։ Սիխների ամենակարևոր սրբավայրը Հարմանդիր Սահիբն է («Ոսկե տաճար»), որը գտնվում է Ամրիտսար քաղաքում։ Փենջաբի նահանգը պաշտոնական կարգավիճակ ունի։ Բացի այդ, այն տարածված է սահմանի մյուս կողմում՝ Պակիստանում, ինչպես նաև ամբողջ աշխարհում, որտեղ փենջաբի սփյուռքը մեծ է. Հիմնականում Անգլիայում։ Նահանգում օգտագործված այլ լեզուներն են՝ անգլերեն, հինդի, ուրդու, բիհարի։ Միգրանտների ընդհանուր մասնաբաժինը հասնում է Փենջաբի բնակչության 15-20%-ի։ Գրագիտության մակարդակը 75% է (տղամարդկանց 80.23% և կանանց 68.36%): Քաղաքային բնակչությունը կազմում է մոտ 34%, գյուղականը՝ 66%: Փենջաբում շատ ուժեղ տարբերություն կա կանանց քանակի և տղամարդկանց թվաքանակի միջև, 1000 տղամարդու համար ընդամենը 876 կին է։ Փենջաբիացի փոխադրողները կազմում են 91,7%, Հինդի-7,6%, Ուրդու-0,1%։

Բնակչության դինամիկա.

1951 թվական՝ 9 161 000 մարդ
1961 թվական՝ 11 135 000 մարդ
1971 թվական՝ 13 551 000 մարդ
1981 թվական՝ 16 788 915 մարդ
1991 թվական՝ 20 281 969 մարդ
2001 թվական՝ 24 289 296 մարդ

Խոշոր քաղաքներ.

Լուդհիանա՝ 1 395 053 մարդ
Ամրիստար՝ 975 695 մարդ
Ջալանջար՝ 701 223 մարդ
Պատյալա՝ 302 870 մարդ
Բհանտինդա՝ 217 389 մարդ
Պատհանկոտ՝ 159 559 մարդ

Վարչական բաժանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նահանգն ընդգրկում է 22 երկիր.

Ամրիտսա
Բարնալա (վերականգնվել է 2008 թ)
Բատինդա
Գուրդասպուր
Ջալանդհար
Կապուրթալա
Լուդիանա
Մանսա (ստեղծվել է 1992 թ.)
Մոգա (ստեղծվել է 1995 թ.)
Մոհալի (հիմնադրվել է 2006 թ.)
Մուկցար (հիմնադրվել է 1995 թ.)

Պատիալա
Պատկանոտ (հիմնադրվել է 2011 թ.)
Ռուպար (ստեղծվել է 1966 թ.)
Սանգրուր
Տարն-Տարան (ստեղծվել է 2006 թ.)
Ֆազիլկա (ստեղծվել է 2011 թ.)
Ֆարիդկոտ (ստեղծվել է 1975 թ.)
Ֆատերգահ Սահիբ (վերակառուցվել է 1992 թ.)
Ֆիրոզպուր
Հոշիարպուր^[3]

Քաղաքականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նահանգի առաջատար քաղաքական կուսակցություններն են Հնդկաստանի ազգային կոնգրեսը (INC) և տարածաշրջանային Շիրոմանի Աքալի Դալը (SHAD); վերջինս, որպես կանոն, տարածաշրջանային և դաշնային ընտրություններում դաշինքում է հանդես գալիս «Բհարաթիա ջանատա» կուսակցության (BJP) հետ^[4]։ 2007 թ.-ի փետրվարին կայացած վերջին տարածաշրջանային ընտրությունների արդյունքներից հետո SHAD-BJP դաշինքը ստեղծեց պետական կառավարություն՝ ShAD P.S. Badal- ի հիմնադիրի ղեկավարությամբ^[5]։

Տնտեսագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ India Today-ի, նահանգի ընդհանուր առմամբ լավագույնն է Հնդկաստանում 2003 թ.: Համաձայն 2008 թվականի Հնդկաստանի նահանգի քաղցերի ինդեքսի, Փենջաբում սովի ընդհանուր որոշողը երկրում ամենացածրն է։ Նաև պետությունը ունի Հնդկաստանի կենսամակարդակի բարձրագույն մակարդակ և ամենազարգացած ենթակառուցվածքը։ Փենջաբի բոլոր գյուղերն էլեկտրաֆիկացվել են և միացել պետական էլեկտրական ցանցին 1974 թվականից ի վեր։ Պետությունը օգտագործում է գյուղատնտեսական ամենազարգացած մեթոդները։ Փենջաբը հաճախ կոչվում է «Հնդկաստանի հացի բերք»։ Այն արտադրում է երկրի բամբակի 14%-ը, հնդկական ցորենի 20%-ը և հնդկական բրնձի 9%-ը։ Համաշխարհային մասշտաբով սա տալիս է աշխարհում բամբակի և ցորենի 2%-ը և համաշխարհային բրնձի 1%-ը։ Գյուղատնտեսությունից բացի, պետության հիմնական արդյունաբերություններն են`էլեկտրոնային իրերի, հաստոցների և սարքավորումների արտադրություն, տեքստիլ, կարի մեքենաներ, հեծանիվներ, պարարտանյութեր և այլն։

Տրանսպորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փենջաբում կա 6 օդանավակայան, որոնցից միայն մեկը ընդունում է միջազգային թռիչքներ, որոնք տեղակայված են Ամրիտսարից 11 կմ հյուսիս-արևմուտք։ Նահանգի քաղաքների մեծ մասը կապված են երկաթուղով։ Ամրիտսան կապված է Դելիի Shatabdi Express-ի հետ։ Հասարակական տրանսպորտը ներկայացված է նաև ավտոբուսներով և ավտոճանապարհներով։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Արտասահմանյան երկրների աշխարհագրական անվանումների բառարան / խմբ․ Ա․ Մ․ Կոմիկով. — 3֊րդ հրատարակություն. — Մոսկվա: Նեդրա, 1986. — С. 278.
↑ Инструкция по передаче на картах географических названий с хинди. — М.: ЦНИИГАиК, 1959. — С. 24.
↑ «India fares badly on global hunger index». Times of India. 2008 թ․ հոկտեմբերի 15.
↑ Arvind Chhabra (2009 թ․ սեպտեմբերի 18). «Punjab: Progressive by nature: India Today». Indiatoday.intoday.in. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 18-ին.
↑ «Welcome to Official Web site of Punjab, India». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

[1] Արտասահմանյան երկրների աշխարհագրական անվանումների բառարան / խմբ․ Ա․ Մ․ Կոմիկով. — 3֊րդ հրատարակություն. — Մոսկվա: Նեդրա, 1986. — С. 278.

[2] Инструкция по передаче на картах географических названий с хинди. — М.: ЦНИИГАиК, 1959. — С. 24.

[3] «India fares badly on global hunger index». Times of India. 2008 թ․ հոկտեմբերի 15.

[4] Arvind Chhabra (2009 թ․ սեպտեմբերի 18). «Punjab: Progressive by nature: India Today». Indiatoday.intoday.in. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 18-ին.

[punjabgovt.nic.in-5] «Welcome to Official Web site of Punjab, India». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]