Չեչեներեն

Չեչեներեն ; Нохчийн мотт
Տեսակ	լեզու և կենդանի լեզու
Ենթադաս	Վեյնախյան լեզուներ
Երկրներ	Ռուսաստան; Թուրքիա
Շրջաններ	Չեչնիա, Ինգուշեթիա, Դաղստան և այլն։
Պաշտոնական կարգավիճակ	Ռուսաստան՝; Չեչնիա; Դաղստան;
Խոսողների քանակ	1 393 900 ± 0 մարդ (2010)
Վերահսկող կազմակերպություն	Chechen Academy of Sciences?
Լեզվակիրների թիվը	1 354 705 մարդ Ռուսաստանում (2010)
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի լեզվի կարգավիճակ	խոցելի
Դասակարգում	Հյուսիսկովկասյան վերընտանիք (չճանաչված) Նախսկո-դաղստանյան ենթաընտանիք Նախսկյան ենթախումբ Վայնախյան խումբ
Գրերի համակարգ	կյուրեղագիր, լատինական այբուբեն և Chechen writing?
IETF	ce
ԳՕՍՏ 7.75–97	չեչ 785
ISO 639-1	ce
ISO 639-2	che
ISO 639-3	che
	Chechen language Վիքիպահեստում

Չեչեներեն (չեչեներեն՝ Нохчийн мотт), նախական լեզուներից մեկը։ Տարածված է Չեչնիայում, Ինգուշիայում, Դաղստանի Խասավյուրտի շրջանում և Վրաստանի Ախմետի մունիցիպալիտետում։ 2010 թվականի մարդահամարի տվյալների համաձայն, Ռուսաստանում չեչեներենով խոսում է 1 354 705 մարդ։ Չեչեներենը Չեչնիայի պաշտոնական (ռուսերենի հետ միասին) և Դաղստանի գրական լեզուներից մեկն է։

Չեչեներենով են հրատարակվաում տարածաշրջանային թերթեր Չեչնիայում («Դայմոխկ», «Ազատ Չեչնիա» ռադիոթերթ) և Դաղստանում («Նիյսո-Դաղստան»)

Գրային համակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իսլամի տարածման հետ Չեչնիայում հաստատվել է արաբական գրային համակարգը, որը կիրառվում էր Չեչնիայում մինչև 1926 թվականը։ 1925 թվականին չեչեներենի համար տեղայնացվել է լատինական այբուբենը, իսկ 1938 թ.-ին՝ կիրիլիկ։ 1992 թվականին Իչկերիայի Չեչենական Հանրապետության խորհրդարանը օրինականացրել է չեչեներենը լատինական այբուբենի հիման վրա։ Նոր այբուբենի անցկացման նախագիծը այդպես էլ չիրականացվեց 1994 թվականի վերջին սկսված ռազմական գործողությունների պատճառով։ Այժմ Չեչնիայում լատինատառ այբուբենը չի օգտագործվում։

Ողջույնի խոսքեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարշալլա կամ մարշալլա խաթար՝ ավանդական չեչենական ողջույնի խոսքերն են, լեզվային էթիկետի մի մասը։ Ի տարբերություն չեչենական միջավայրում միայն տղամարդկանց կողմից օգտագործվող «Ասսալամ ալեյքում» (Ассалам Іалайкум) բառակապակցությունից, «մարշալլան» ունի համընդհանուր տարածում ինչպես տղամարդկանց, այդպես էլ կանանց մոտ։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Crystal D. The Cambridge Encyclopedia of Language — Cambridge University Press, 1987. — P. 305. — ISBN 978-0-521-42443-1
↑ Ethnologue — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
↑ Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Չեչեներեն» հոդվածին։

[_19bdf377c99283b2-1] Crystal D. The Cambridge Encyclopedia of Language — Cambridge University Press, 1987. — P. 305. — ISBN 978-0-521-42443-1

[_6d3817105915c89b-2] Ethnologue — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675

[3] Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года

[1]

[2]

[3]