Jump to content

Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները
տեսակգեղանկար
նկարիչՋոզեֆ Ռայթ
տարի1768
բարձրություն90,8 սանտիմետր
լայնություն72,4 սանտիմետր
նյություղաներկ
գտնվում էKenwood House?
հավաքածուKenwood House?
Ծանոթագրություններ

«Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» (անգլ.՝ «Two Girls Dressing a Kitten by Candlelight», երբեմն նշվում է որպես «Երկու աղջիկներ զարդարում են կատվին» անգլ.՝ «Two Girls Decorating a Cat»[1][2] կամ «Կատվին հագցնելը» անգլ.՝ «Dressing the Kitten»[3]), բրիտանացի նկարիչ Ջոզեֆ Ռայթի կտավը։ Ստեղծվել է մոտ 1768 և 1770 թվականների միջև։ Այժմ ցուցադրվում է լոնդոնյան Համսթեդի շրջանում գտնվող Քենվուդ հաուս հասարակական թանգարանում։

Ենթադրվում է, որ նկարը ստեղծվել է Ջոզեֆ Ռայթի կողմից՝ որպես «Միզապարկով երկու տղա» նկարի զույգը, որը լայն ճանաչում է ստացել կապված այն բանի հետ, որ ձեռք էր բերվել Ջ․ Պոլ Գեթիի թանգարանի կողմից Բրիտանիայի կառավարութան կողմից արգելվել էր այն դուրս բերել երկրի սահմաններից դուրս ։ Որոշ ժամանակակից հետազոտողներ պնդում են, որ «Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» պարունակում է ժամանակակիցներին լավ հասկանալի ակնարկներ՝ 18-րդ դարի կեսերին հայտնի բրիտանացի կուրտիզանուհի Քիթի Ֆիշերի ճակատագրի մասին։

«Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» նկարի սյուժեն բուռն բանավեճ է առաջացրել արվեստագետների, հոգեբանների, մշակութաբանների և սոցիոլոգների շրջանում, որոնք նրա մեջ գտնում են ընտանի կենդանիների հանդեպ նկարչի և իր դարաշրջանի բրիտանական հասարակության վերաբերմունքը դեռահասների սեքսուալության, կանանց նորաձևության խնդիրների նկատմամբ։ Կտավը նկարել է Ջոզեֆ Ռայթը, երբ հետաքրքրված էր կյարոսկուրո տեխնիկայով։

Նկարի ստեղծումը և նրա առաջին հիշատակումը աղբյուրներում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ջոզեֆ Ռայթ։Միզապարկով տղաները 1769—1770

Նկարչի ստեղծագործության հետազոտող փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր Էլիզաբեթ Բարքերը նկարը թվագրում է 1769 կամ 1770 թվականներին՝ հիմնվելով նկարում աղջիկների մաշկի գույնի վրա, որը բնորոշ է Ջոզեֆ Ռայթի ստեղծագործության այս շրջանին[4]։ Ենթադրվել է, որ «Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» կտավը կարող է լինել «Միզապարկով երկու տղա» նկարի զույգը (անգլ.՝ «Two Boys with a Bladder», յուղաներկ, կտավ, 91 × 71 սմ )։

Այս նկարը գտնվում էր Մեծ Բրիտանիայի մասնավոր հավաքածուներում և 19-րդ դարի կեսերից կախված էր Միդլենդսի գյուղական տան պատից՝ չգրավելով մասնագետների ուշադրությունը մինչև այն չտրվեց վերականգնման։ 2019 թվականի մարտին Լոս Անջելեսի Ջ․ Պոլ Գեթիի թանգարանը Եվրոպական կերպարվեստի տոնավաճառում (The European Fine Art Fair)՝ Մաաստրիխտում, գնել է այն, իսկ կտավի համար կիրառվել է արտահանման լիցենզիա։ Parliamentary Under-Secretary of State գերատեսչության ղեկավար, արվեստի, ժառանգության և տուրիզմի գծով բաժնի վարիչ Հելեն Ուեյթլին (Helen Whately) հայտարարեց նկարի արտահանման ժամանակավոր արգելքի մասին մինչև 2020 թվականը և առաջարկեց գտնել 3,500,000 ֆունտ ստերլինգ գումարած ԱԱՀ՝ նկարը Մեծ Բրիտանիայում պահելու համար[5][6]։

Հայտնի է, որ «Միզապարկով երկու տղա» կտավը Ռայթը նկարել է կոմս Բրաունլոին անգլ.՝ Brownlow Cecil, 9th Earl of Exeter վաճառելու համար։ Այն, որ կոմսին նախորոշված էր միանգամից երկու նկար, ոչ թե մեկը, հուշում է հենց նկարչի հաշվապահական գրքում առանց ամսաթիվ գրառումը․ «Նկար «Միզապարկով երկու տղա» և նրա զույգը կոմս Էքսթեթերի համար, 105 ֆունտ ստերլինգ» (անգլ.՝ «Boys with a Bladder and its Companion to Ld. Exeter, £ 105»)[7][4].

Նկարը և Կիտտի Ֆիշերը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թոմաս Ուոթենին Ջոզեֆ Ռայթի կողմից։ Միսս Կիտտիի հագնցնումը, 1781 (մեցցո-տինտո)
Ավագ Հոուն նաթանիել։ Կիտտի Ֆիշերի դիմանկարը, մոտ 1763—1764
Չարլզ Ալջերնոն Թոմկինս՝ Ջոշուա Ռեյնոլդսից։ Կիտտի Ֆիշեր (մեցցո-տինտո), 1866

Փիլիսոփայության դոկտոր, Կիլսկի համալսարանի դասախոս Ստիվեն Լիչը ենթադրում էր, որ «Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» նկարի կատվիկն ու աղջիկը կարող են լինել նկարչի հղումները կուրտիզանուհի Կիտտի Ֆիշերի կենսագրությանը, որը մահացել էր նկարի ստեղծումից որոշ ժամանակ առաջ։ Այդ դեպքում զույգ նկարը պետք է դիտողին հիշեցներ մարդկային կյանքի փխրունությունը։ Նրա վրա պատկերված է միզապարկ՝ վտանգավորության աստիճանի մոտ մոմին։ Այդ տեսանկյունից որպես փաստ նա համարում էր աղջիկներով նկարի մեցցո –տինտո անվանումը՝ հրապարակված 1781 թվականին փորագրիչի կողմից՝ Թոմաս Ուոթսոնի Այն կրում է «Միսս Կիտտիի հագցնումը» անվանումը[8]։ Սթիվեն Լիչը ենթադրում էր, որ «Միսս Կիտտի» անվան տակ թաքնված է ոչ թե կտավում պատկերված կատվիկը, ինչպես ենթադրվում էր նախկինում, այլ Կիտտի Ֆիշերը։ 1765 թվականին Ջոզեֆ Ռայթը իր աշխատանքները ցուցադրեց Մեծ Բրիտանիայի նկարիչների միության ցուցահանդեսում, նրա վրա նա կարող էր տեսնել հայտնի կուրտիզանուհու դիմանկարը աշխատանքը անգլ.՝ Nathaniel Hone the Elder։ Խոունը նկարել էր Կիտտի Ֆիշերին կատվիկի կողքին, որը աքվարիումում Ոսկե ձկնիկ էր բռնում, այն նրա անվան և ազգանվան նուրբ ակնարկ էր[4]։

Քիթի Ֆիշերը հայտնի էր իր շքեղությամբ և նորաձև հագուստով։ 1766 թվականին, չնայած իր ցածր ծագման, նա ամուսնացավ Ջոն Նորիսի՝ ծովակալ սըր Ջոն Նորիսի անգլ.՝ John Norris (Royal Navy officer) թոռան հետ։ 1767 թվականին Քիթին մահացավ Բաթում՝ 29 տարեկանում։ Ըստ շրջանառվող լուրերի՝ մահվան պատճառը սեփական շպարով թունավորումն է եղել։ Ժամանակակիցները Քիթի Ֆիշերին ընկալում էին որպես «նահատակ կոսմետիկայի արվեստում»[Ն 1]: Եթե Նիկոլսոնի կողմից Ռայթի «Երկու աղջիկների» թվագրումը 1768 թվականին ճիշտ էր, ապա, Սթիվեն Լիչի տեսանկյունից, «Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» կարող է ուղղակի պատասխան լինել նրա մահվանը[4]։ Ըստ Սթիվեն Լիչի կարծիքի Քիթի Ֆիշերի կենսագրությունը բացատրում է Ջոզեֆ Ռայթի պատկերած տեսարանի առեղծվածային թվացող շատ մանրամասներ։ Տիկնիկի հագուստը համապատասխանում է 1760-ականների երկրորդ կեսի նորաձևությանը, թեև երկու աղջիկներն էլ տարօրինակ «մտացածին» զգեստներ են հագած։ Տիկնիկի բարձրացրած ներքնազգեստը ակնարկ է 1759 թվականին Սենթ Ջեյմս այգում ձիուց Քիթի ընկնելու մասին, որը այս իրադարձությանը արձագանքող թերթերը օգտագործում էին «ընկած կին» արտահայտությամբ։ Տիկնիկի աջ ձեռքը ձգված է սեղանի եզրին, այսինքն՝ դատարկության վերևում. Ռայթի և նրա ժամանակակիցների համար Քիթի Ֆիշերի վաղ մահը դարձավ նյութական հավակնությունների անիմաստության մասին բարոյականության սյուժե։ Կանացի վառ գլխարկը անբարոյականությամբ զբաղվելու ակնարկ էր[9]։

Կատվիկի գլխազարդը, ըստ Սթիվեն Լիչի, կարող է լինել գլխարկի հատուկ տեսակ՝ կապոր, որն անվանվել է ի պատիվ բրիտանացի կուրտիզանուհու։ Ճիշտ է, հետազոտողը խոստովանեց, որ հնարավորություն չի ունեցել գտնելու Քիթի Ֆիշերի բնօրինակ գլխարկի պատկերը, քանի որ իր կյանքի ընթացքում մինչ օրս պահպանված դիմանկարների մեծ մասում նա պատկերված է առանց գլխազարդի[9]։ Մեցցո–տինտոն, կատարված Չարլզ Ալջերոն Թոմկինսի կողմից 1866 թվականին կուրտիզանուհի Ջոշուա Ռեյնոլդսի դիմանկարից,որն այն ժամանակ գտնվում էր Գրենվիլ Պրոբիի անգլ.՝ Granville Proby, 3rd Earl of Carysfort (տպարան Henry Graves & Co, 1866, 23 × 17,6 սմ , Wellcome Collection, инв. 27969i) հավաքածուի մեջ, պատկերում է Քիթի Ֆիշերին կապորով, որը շատ նման է այն գլխարկին, որ Ջոզեֆ Ռայթի աղջիկները դրել են կատվկիի ձագին[10]։

Սթիվեն Լիչը հարցադրում է կատարել. «Գլխազարդի գույնը հուշում է, որ աղջիկները գլխարկը հանել են տիկնիկից և դրել կատվի ձագի վրա, բայց ինչո՞ւ»։ Նա դա բացատրում էր այն ժամանակվա երգիծական ստեղծագործություններով։ Շատ երգիծաբաններ սարսափում էին, որ Կիտտի Ֆիշերը և այն ամենը, ինչ նա ներկայացնում էր, հասարակական կարծիքի աչքում, կարող էին խաթարել բրիտանական ազգի զինվորական վճռականությունը (Մեծ Բրիտանիան մինչև 1763 թվականը մասնակցում էր Յոթնամյա պատերազմին)։ Օրինակ, այս ժամանակվանից մի երգիծական ստեղծագործություն պատմում էր, որ «երբ ֆրանսիացիների նկատմամբ գերակայություն ձեռք բերվի, ազգի առնականության սերուցքը անտեսելու է իր ռազմական, տնտեսական և քաղաքական պարտականությունները՝ հանուն մի պոռնիկի, ով իր ծառայությունների համար շռայլ պարգևներ է պահանջում»։ Լիչին հավանական է թվում, որ Ջոզեֆ Ռայթը կիսում է նմանատիպ տեսակետներ[9]։

Սթիվեն Լիչը պնդում էր, որ Ռայթի ժամանակներում մարմնավաճառության հիմնական պատճառը համարվում էր աղջիկների ձգտումը շքեղության։ Իր տեսակետից Ռայթը կիսում էր մի շարք ժամանակակից գրողների մտահոգությունը, որ երիտասարդ աղջիկները պատրաստ են որպես իրենց մասնագիտություն ընտրել մարմնավաճառությունը։ Հետազոտողի խոսքով՝ դա պայմանավորված է այն քնքշությամբ, որը Ռայթը իր մի շարք նկարներում ցուցադրում է երեխաների հանդեպ։ Լիչը կարծում էր, որ նկարի ցանկացած մեկնաբանության ժամանակ կարևոր է նկատի ունենալ, որ 18-րդ դարի վերջում սեռական համաձայնության տարիքը ընդամենը տասներկու տարեկանն էր։ Ռայթի հետազոտող Էլիզաբեթ Բարքերը նկարում պատկերված աղջիկների տարիքը գնահատել է ընդամենը տասնմեկ կամ տասներկու տարեկան[9]։

Նկարը թանգարանի ցուցահանդեսում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քենվուդ հաուզ, որտեղ2004 թվականին ցուցադրվում է նկարը

Նկարի սյուժեն՝ ուշ երեկոյան մոմի լույսի ներքո «երկու աղջիկ որոշեցին տիկնիկի հագուստ հագցնել մի անկյունում պառկած քնքուշ, տխուր կատվիկի»[11]։ Ֆրանսիական ակադեմիայի անդամ, Լուվրի տնօրեն և պատվավոր նախագահ, պրոֆեսոր Պիեռ Ռոզենբերգը գրել է, որ կտավի թեման յուրահատուկ է Ժոզեֆ Ռայթի դարաշրջանի համար։ Այն հայտնի դարձավ միայն 19-րդ դարում[3][Ն 2][Ն 3]։

Կտավի վրա աշխատելու տեխնիկան յուղաներկով գեղանկարչությունն է։ Չափը՝ 90,8 × 72,4 սմ [14][15][16][Ն 4]։ Նկարը գտնվում է Անգլիայի պատմական շենքերի և հուշարձանների հանձնաժողովի տնօրինության տակ (հանձնաժողովը 1996 թվականին դրա ձեռքբերման համար հատկացրել է 200 000 ֆունտ ստերլինգ [17]) և բրիտանական պետության սեփականությունն է։ Ներկայումս ցուցադրվում է Լոնդոնի Քենդուդ հաուզ թանգարանում (ինվ. 88029296)[14][15][16]: Մինչ հանձնաժողովի կողմից այն ձեռք բերելը, նկարը գտնվում էր տիկին Ք. Մարգարեթ Ռայլիի (անգլ.՝ Mrs C. Margaret Riley) և նրա ժառանգորդների հավաքածուում[18]։

Կտավը բազմիցս ցուցադրվել է ազգային և միջազգային խոշոր ցուցահանդեսներում։ Մասնավորապես, այն ներկայացվել է Ջոզեֆ Ռայթի աշխատանքների ցուցահանդեսում Բրիտանական Թեյթ պատկերասրահում 1990 թվականին[19]։ 2008 թվականին նկարը պլանավորված էր ցուցադրվել է «Դերբիից Ջոզեֆ Ռայթը Լիվերպուլում» ցուցահանդեսում Յեյլիի բրիտանական արվեստի կենտրոնում անգլ.՝ Yale Center for British Art[20]։ 2012 թվականի հունիս-սեպտեմբեր ամիսներին նկարը ներկայացվել է ԱՄՆ Հյուստոն քաղաքի «Քենվիդ հաուզի գանձերը» ցուցահանդեսում[21]։ 2013 թվականին Սիեթլի արվեստի թանգարանում անցկացված «Քենվուդ Հաուսի գանձերը՝ Ռեմբրանդ, Վան Դեյք, Գեյնսբորո, Լոնդոն» ցուցահանդեսի ժամանակ կազմակերպվել էր «Մի նկարի անատոմիա» առանձին շրջագայություն՝ նվիրված «Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող» նկարին[22]։ Այս ցուցահանդեսը շրջել է նաև ամերիկյան երկու այլ թանգարաններում՝ Արկանզասի արվեստի կենտրոնում անգլ.՝ Arkansas Arts Center[23] և Միլուոքիի արվեստի թանգարանում[24]։

Գեղարվեստական արտահայտչամիջոցների առանձնահատկությունները

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հյուստոնի կերպարվեստի թանգարանի աշխատակից Քերոլայն Քոուլը նշել է, որ իր նկարներում Ջոզեֆ Ռայթը ցուցադրում է «տարբեր նյութեր պատկերացնելու փայլուն կարողություն»։ «Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» կտավի վրա սա հատկապես նկատելի է գործվածքի ծալքերում, աղջիկների հագուստի ժանյակավոր զարդարանքում, «նույնիսկ իրենց տիկնիկի կրծկալի դետալներում»։ Առանձնահատուկ դեր, ինչպես միշտ, այս շրջանի նկարիչների նկարներում, խաղում է «դրամատիկ լուսավորության վարպետությունը»։ Արվեստի պատմաբանի խոսքով՝ Ռայթը «փնտրում էր էքստրեմալ լուսային էֆեկտներ, որտեղ կարող էր գտնել դրանք»։ Արտասովոր լուսավորության ներքո ցուցադրելով առօրյա կյանքի տեսարան՝ Ռայթը օգտվում էր «իր հմտությունները [որպես հմուտ նկարիչ] գովազդելու հնարավորությունից, բայց այն նաև սովորական առարկաները լցնում էր պայծառ պատկառանքով»[21]։

Գերիտ վան Հոնտխորստ։ Երաժիշտների խումբը մոմի լույսի ներքո, 1623

Պրոֆեսոր Կարիննա Պարրամանը՝ Բրիստոլի Արևմտյան Անգլիայի համալսարանի գրաֆիկական տպագրության հետազոտությունների կենտրոնի տնօրենը, գրել է, որ անհասկանալի է, թե արդյոք Ջոզեֆ Ռայթը հետաքրքրված էր գիտությամբ, բայց ավելի քան հավանական է, որ նա մտածում էր սոցիալական և տեխնոլոգիական փոփոխությունների մասին, որոնք տեղի էին ունենում այն ժամանակ, կապված դրա արագ զարգացման հետ։ Նա լայնորեն հայտնի դարձավ իր նկարներում լուսային էֆեկտներ ցուցադրելու շնորհիվ։ Ռայթը ցույց տվեց լուսավորության տարբեր աղբյուրներ, ինչպիսիք են՝ ապակե անոթը («Ֆոսֆոր հայտնաբերող ալքիմիկոսը»), նավթի լամպը («Փիլիսոփան լամպի լույսի տակ»), լուսինը («Դավդեյլը լուսնի լույսի ներքո» (անգլ.՝ Dovedale by Moonlight), վառարանը և տաք մետաղը («Դարբնոց»)։ «Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» նկարում միակ լույսի աղբյուրը սենյակում, որտեղ տեղի է ունենում գործողությունը, մոմն է։ Ռայթի գրած յուրաքանչյուր տեսարանում լույսն օգտագործվում է հերոսների դեմքերը լուսավորելու և ստվերների խաղ ստեղծելու համար։ Լույսի ազդեցությունը մանրամասն ուսումնասիրելու և գրելու համար, ըստ Կարիննա Պարրամանի պնդման, Ռայթը ստեղծել է համապատասխան լուսավորություն մութ սենյակում։ Նրա հրապուրվածությունը լուսային էֆեկտներով հանգեցրեց «թատերական» նկարների ստեղծմանը, որոնցում գիշերային լուսավորությունը մեծացնում է գործողության դրաման[25]։

Նկարչի աշխատանքին նվիրված և 1968 թվականին հրատարակված իր գրքում Բենեդիկտ Նիկոլսոնը պնդում էր, որ նկարն արտացոլում է հոլանդական գեղանկարչության ավանդույթները, մասնավորապես՝ Ուտրեխտի դպրոցի ներկայացուցիչ Գերիտ վան Հոնթհորստի աշխատանքը (նրա նկարների ոգով. օրինակ՝ աղջկա կարմրավուն մանուշակագույն թևը առջևի հատակին, որը մոմը ծածկում է դիտողից, երկու աղջիկների դեմքի գույնը, առաջին աղջկա շուրթերի համարձակ կորությունը, երկրորդի քթի թեք ստվերը․․․), և միևնույն ժամանակ կռահում է 19-րդ դարի քաղցր սենտիմենտալությունը (անգլ.՝ «mawkish sentimentality») XIX века[4]։ Իտալացի արվեստի պատմաբան և հանրահռչակող Ստեֆանո Զուֆին նշել է, որ Ջոզեֆ Ռայթը հատկապես սիրում էր գիշերային էֆեկտներ արհեստական լույսով և խորը ստվերներով, որոնք հիշեցնում էին Կարավաջոյի նկարները[11]։ Պիեռ Ռոզենբերգը գրել է, որ «պատկերը ապշեցուցիչ է»։ Նրա տեսանկյունից երկու աղջիկների լուսավորությունը, դեկոլտեն ու զգեստները նույնպես հիշեցնում են Կարավաջոյի կտավներն ու Ուտրեխտի դպրոցի նկարիչներին։ Նա հատկապես նկատեց «քվազիմոնոխրոմատիզմի» նմանությունը կարմրավուն մանուշակագույն երանգներով և շագանակագույն երանգներով, ինչպես նաև աղջիկների այտերի, քթի և շուրթերի ընդգծումներով, որոնք, ինչպես Նիկոլսոնը, հիշեցնում էին նրան Գերիտ Վանի Հոնթհրոստի վրձնով նկարահանված տեսարանները[3]։

Նկարի ավանդական մեկնություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ջոզեֆ Ռայթ։ Մոմի լույսի տակ «Գլադիատոր» նայող երեք մարդ, 1765
Թոմաս Գեյնսբորո։ Միսս Բրամմել, 1782
Հաննիբալ Կարաչի։ Երկու երեխա կատաղեցնում են կատվին, 1588 և 1590 միջև
Թոմաս Գեյնսբորո։ Նկարչի աղջիկները կատվի հետ, 1760—1761

Քերոլայն Քոուլը, նշելով, որ ժամանակակից արվեստի պատմաբանները կտավի վրա գտնում են նկարչի թաքցրած իմաստը, գրել է, որ, այնուամենայնիվ, նա «նախընտրում է վայելել այն փաստը, որ փոքրիկ աղջիկները հարյուրավոր տարիներ խաղում են ձագերի հետ որպես խաղալիքներ», և ինքն իրեն, որպես ոչ վաղ անցյալում կատվի ձագի տեր, այս պատկերը առանձնահատուկ ներշնչում է[21]։ The New York Times-ի տեսաբան Կարեն Ռոզենբերգը բնութագրել է «Միզապարկով տղաները» և «Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» կտավները որպես զույգ նկարներ, որտեղ պատկերված են երեխաների խաղը, որոնցում հակադրվում են տղաների և աղջիկների զվարճանքները։ «Գիտական նպատակներով» տղաները փչում են փուչիկը, իսկ «չարաճճի աղջիկները վախեցած կատվին հագցնում են տիկնիկների շորեր»[20]։ Էմի Դ. Շոջայը, Կատուների մասին գրողների միջազգային ասոցիացիայի նախագահն ու ընտանի կենդանիների մասին տասնմեկ գրքերի հեղինակը, նկարը նկարագրեց որպես «արտասովոր և հմայիչ»[26]։

Նոթինգհեմի համալսարանի պրոֆեսոր Ստիվեն Դանիելսը (անգլերեն) Ջոզեֆ Ռայթի աշխատանքների մասին իր գրքում, համեմատելով «Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» կտավը «Մոմի լույսի տակ «Գլադիատոր» նայող երեք մարդ» (կտավ, յուղաներկ, 101,6 × 121,9 սմ , մասնավոր հավաքածու) կտավի հետ, նշել է, որ երկրորդ նկարում պատկերված են տղամարդիկ, քանի որ կանայք և երեխաները չեն կարող հիանալ արվեստի նման ստեղծագործությամբ (կատարելության մերկ մարմնացում)։ Նա ուսանելի համարեց համեմատել «Գլադիատորում» ներկայացված տղամարդու պատկերը նկարչի՝ առաջին նկարում պատկերված կանացի ֆանտազիաների պատկերացումների հետ։ Երկու աղջիկ խաղում են բարձր հղկված սեղանի վրա, որը կասկածելիորեն նման է այն սեղանին, որի վրա տղամարդիկ նայում են գլադիատորին։ Աղջիկները իրենց հագուստը հանել են տիկնիկից և սկսել են հագցնել կատվի ձագին։ Մի աղջիկ «գրոտեսկով և անհամեստորեն» ետևի ոտքերի վրա պահում է կատվի ձագին, մյուսը «ծաղրելով ու գիտակցաբար» ժպտում է հանդիսատեսին[15]։ Դանիելսը գրել է, որ նույնիսկ փոքրիկ մասնավոր տարածքներում միայնության մեջ կարդացող և գրող դեռահաս աղջիկների պատկերները, հաճախ 18-րդ դարի Բրիտանիայի հանդիսատեսի համար ստեղծում էին անառակ աղջկական երևակայությունների մթնոլորտ, որոնք, ինչպես ենթադրվում էր պետք է խրախուսեին վեպեր կամ համապատասխան բովանդակությամբ նամակներ, որոնք ենթադրվում էր աղջիկների ձեռքերին էին[27]։

«Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» կտավի մասին Ստեֆանո Զուֆֆին գրել է․«Նկարը հրաշալի է, վիրտուոզության մի փոքրիկ հրաշք իր թեթև ու նուրբ հոգեբանական ըմբռնմամբ»։ Կատուների հետ խաղացող երեխաների թեման, ըստ Ստեֆանո ԶուՖֆիի, առաջին անգամ եվրոպական արվեստում հայտնվել է 14-րդ դարի երկրորդ կեսին, նույն կտավի վրա այն կրկին կրկնվում է «ժամանակակից» տարբերակով»[11]։

Նույն Ստեֆանո Զուֆին իր «Կատուները արվեստում» գրքում, որը լույս է տեսել 2007 թվականին Նյու Յորքում, համեմատում է Ջոզեֆ Ռայթի կտավը իտալացի նկարիչ Հանիբալ Կարաչիի Մետրոպոլիտենի արվեստի թանգարանում գտնվող «Երկու երեխաներ ծաղրում են կատվին» նկարի հետ (անգլ.՝ «Two Children Teasing a Cat», 1768։ Կտավ, Յուղաներկ։ 66 × 88,9 սմ , Մետրոպոլիտեն թանգարան, Նյու Յորք, ԱՄՆ, инв. 1994.142)։ Նկարը, որը նույնական է թեմայով և վերագրվում է Ագոստինո Կարաչչիին, ներառվել է որպես инв. 507 մոտավորապես 1680 թվականին Պարմայում գտնվող Ֆարնեզե հավաքածուում, սակայն այնտեղ նշված էին այլ չափսեր՝ 59 × 50 ամ [28]։ Զուֆին ենթադրում էր, որ Հանիբալ Կարաչիի նկարը պատկերում է «թեթևակի սադիստական, գրեթե հանպատրաստից խաղ»։ Ջոզեֆ Ռայթի նկարում երկու փոքրիկ աղջիկները, որոնք պատկանում են 18-րդ դարի անգլիական միջին խավին, ցույց են տալիս մի տեսարան, որը նրա խոսքերով (բառացիորեն) ենթադրում է «ժամանակակից դժվարին իրավիճակ»[11]։

1999 թվականին «Թեմաներ արվեստում» շարքում հրատարակված «Կատուներ» գրքի հեղինակ, բրիտանացի փորագրիչ, ջրանկարիչ և նկարազարդող Ջոն Նեշը նշել է 18-րդ դարի անգլիացի նկարիչների՝ ինչպիսին է Թոմաս Գեյնսբորոն, նկարներում կատվի հայտնվելը երեխաների ձեռքում։ Նա նշել է այս թեմայով Թոմասի երկու նկարները. Մեկը կատուն ծկներին դուստրերի կրկնակի դիմանկարն է, նկարը մնացել է անավարտ։ Մյուսը յոթնամյա միսս Բրումելի պատվերով դիմանկարն է՝ ձեռքին կատվաձագ, որը, ինչպես «Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները», ներկայումս ցուցադրվում է Kenwood House-ում։ Այս նկարների սյուժեները Նեշին ստիպեցին հիշել 18-րդ դարի անգլիացի բանաստեղծ Քրիստոֆեր Սմարթի դիտարկումը. «Իմ կատուն Ջեֆրին տեսողական միջոց է երեխաներին լավ վարքագիծ սովորեցնելու համար... Աստված, ողորմիր բոլոր համր արարածներին՝ նրանց տանջանքների համար»։ Նեշը նույն նկարների շարքին է դասել և անդրադարձել Ջոզեֆ Ռայթի «Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» նկարին՝ նշելով միայն, որ այն «լիովին համապատասխանում է 17-րդ դարի հոլանդական գեղանկարչության ավանդույթներին»[29]։

Պիեռ Ռոզենբերգի կարծիքով Ջոզեֆ Ռայթը կարող էր իր կտավը համարել «որպես բարոյականության դաս, ինչպես նաև որպես հիանալի պատրվակ վրձնի վիրտուոզ աշխատանքը ցուցադրելու համար»։ Սակայն այնուհետև հեգնանքով ավելացրել է, որ աղջիկները «շուտով կարող են անցնել այլ, ավելի ռիսկային խաղերի»[3]։

Նկարը ժամանակակից արվեստաբանների, հոգեբանների և սոցիոլոգների գնահատմամբ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էլիզաբեթ Բարթերը «Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» նկարի մասին

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջոզեֆ Ռայթի աշխատանքի վերաբերյալ մենագրության հեղինակ, փիլիսոփայության դոկտոր Էլիզաբեթ Բարքերը նկարում բարոյական երկիմաստություն է գտել՝ աղջիկները այտերի վրա փորվածքներ ունեն և կարմրել են, բացահայտորեն անտեսում են 18-րդ դարավերջի պարկեշտության նորմերը։ Նրանց աչքերը դիտողի մակարդակի վրա են, և նրան հրավիրում են մասնակցել իրենց գործողություններին։ Կատվիկը ժամանակավորապես անօգնական է, բայց նրա սեռական գրգռվածությունը պարզվում է թաթերի արանքով ֆալուսի պես դուրս ցցված պոչի վիճակով։ Սկզբում կատվի ձագի սեռական օրգանները նկարիչն ավելի հստակ էր սահմանել կորալային վարդագույն ներկով (որը դեռ տեսանելի է ներկի հաջորդ շերտի տակ)։ Հետազոտողը գրել է, որ թեև ժամանակակից հեռուստադիտողները կարող են ամենասովորական կատվի ձագին «սիրունիկ» համարել, դժվար թե դա Ռայթի ժամանակակիցների արձագանքն էր։ Նրանք ավելի հավանական էր, որ նրան տարօրինակ և զվարճալի համարեին։ Բարքերը պնդում էր, որ հոլանդական արվեստում կատուն խորհրդանշում է վտանգը, շքեղությունը, զգայականությունը և ցանկասիրությունը։ Երբ կատվին պատկերում էին խաղացող երեխաների հետ, նկարները սովորաբար շոշափում էին կարգապահության և կրթության, գայթակղության և սիրային տառապանքի թեմաները։ Հոլանդական ասացվածքն ասում էր. «Ով խաղում է կատվի ձագի հետ, նա կքերծվի»։ Բարքերը ենթադրում էր, որ Ռայթի ժամանակակիցները անվրեպ կերպով կհայտնաբերեն «Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» կտավի«սեքսուալ երանգավորումը»։ Նրա տեսանկյունից կարևոր է, որ ֆրանսերեն «la catin» նշանակում է «մարմնավաճառ»[4]։

Նկարի բովանդակությունը Սյուզան Զիգֆրիդի մեկնությամբ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միչիգանի համալսարանի արվեստի պատմության պրոֆեսոր Սյուզան Լ. Զիգֆրիդը գրել է, որ «Կատվի հագցնումը» աշխատության մեջ Ջոզեֆ Ռայթը «կենտրոնացել է կանացի հաճույքի այլասերվածության վրա»։ Կտավի երկու աղջիկները, արվեստաբանի տեսանկյունից, ակնհայտորեն հաճույք են ստանում իրենց արածից։ Կատվաձագին հագցնելու գործընթացը նրան «թվում է թեթևակի շեղված և սեռական գույներով»։ Նրա կարծիքով՝ աղջիկները անբնական արարք են կատարում իրենց ընտանի կենդանու հետ՝ նրան վերաբերվելով ինչպես տիկնիկի, իսկ կատվի ձագը, որն ուղիղ նայում է հանդիսատեսին (ըստ հետազոտողի՝ կատվի ձագի պոչը նկարիչը դիտավորյալ պատկերում է ֆալուսի դիրքում), կարծես բողոքում է իրեն պարտադրված «տրանսվեստիզմի» դեմ»։ Իրենք՝ աղջիկները, Սյուզան Զիգֆրիդի տեսանկյունից, նաև մասնակցում են դիմակահանդեսային ներկայացման՝ հագնված Էնթոնի վան Դեյքի (այսինքն՝ ոչ թե 18-րդ, այլ 17-րդ դարի) նկարների կերպարների մոդելով։ Հետազոտողը նրանց հագուստի մեջ հայտնաբերել է փետուրներ, զարդեր, օձիքներ և մանժետներ, որոնք, նրա կարծիքով, նշանակում են «շքեղ զգեստ» Ջոզեֆ Ռայթի նկարների համար[30]։

Զիգֆրիդի կարծիքով նկարիչը «բացահայտել է աղջիկների մոտ առաջացող սեքսուալությունը», որը, նրա տեսանկյունից, գրավել է իրեն այն ժամանակվանից, երբ նա նկարել է իր քրոջ կամ զարմուհու կերպարները։ Զիգֆրիդը գրել է, որ մինչև 20-րդ դարի երկրորդ կեսը «դեռահաս տարիքում կանացի սեքսուալության աշխարհի այլասերված կողմերը» արվեստում նպատակային ուսումնասիրության առարկա չեն դարձել, սակայն այս հարցերն արդեն արծարծված են Ռայթի նկարում և անորոշ կերպով հիշեցնում են ժամանակակից պորտուգալացի նկարչուհի Պաուլա Ռեգոյի բացահայտ էրոտիկ կտավները։ Զիգֆրիդի տեսանկյունից կատվի ձագի հագնվածությունը լի էր սեռական ակնարկներով, որոնք հեշտությամբ կարդացվում էին 18-րդ դարի դիտողների կողմից։ Կատուները հաճախ խորհրդանշում էին կանացի սեքսուալությունը ժամանակի «շքեղ» նկարներում։ Զիգֆրիդը գրել է. «Նկարի սադիզմը կարող էր ակնհայտ լինել նաև 18-րդ դարի հանդիսատեսի համար, քանի որ այն առկա էր այս ժամանակաշրջանի դաժանության պարադիգմներում»[30]

Երկու աղջիկները «Փորձարկում թռչնի հետ օդային պոմպի մեջ» նկարում
Ուիլյամ Հոգարթ։ Դաժանության չորս աստիճաններ։ Դաժանության առաջին փուլ, 1751

«Դաժանության չորս աստիճաններ» շարքի առաջին փորագրության մեջ Ուիլյամ Հոգարթը մշակել է երեխաների և կենդանիների պատկերագրություն, որը պատկերում է դաժանության առաջին փուլը՝ տղաները կենդանիների նկատմամբ (անգլ.՝ «The First Stage of Cruelty: Children Torturing Animals», քսիլոգրաֆիկա, թուղթ, 38,7 × 32,4 սմ , բրիտանական արվեստի Յելյան կենտրոն, инв. YCBA / lido-TMS-62703)։ Սակայն միևնույն ժամանակ, մինչ Հոգարթի տղաները հասարակական կարծիքի առումով իրենց դատապարտելի են պահում, Ռայթի «պատշաճ փոքրիկ աղջիկները» ավելի երկիմաստ ուղերձ են հաղորդում․«Նկարի բարոյականության երկակի միտքը այն դարձնում է ավելի գրավիչ, քանի որ նրա նշանակությունը ճշգրիտ չի կարող որոշվել»։ Այնուամենայնիվ, ըստ հետազոտողի, նկարը որոշակիորեն բարձրացնում է բարոյականության հարցը և այս առումով հենվում է այն մարտավարության վրա, որը նկարիչը կիրառել է իր մեկ այլ հայտնի նկարում՝ «Փորձարկում թռչնի հետ օդային պոմպի մեջ» (անգլ.՝ «An Experiment on a Bird in the Air Pump», 1768, կտավ, յուղաներկ։ 183 × 244 սմ , Լոնդոնի ազգային պատկերասրահ, инв. NG725)։ Նրա տեսանկյունից, ինչ-որ իմաստով, «Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» ընդլայնում է այս նկարի թեման (կամ հակառակը, «Փորձը» նեղացնում է «Երկու աղջիկների» թեման). մարդիկ ինչ–որ բան են անում կենդանու հետ, բայց, ըստ էության, դա ավելի շատ սոցիալական, քան գիտական փորձարկում է»[30]։

Զիգֆրիդը գրել է, որ «Փորձարկում թռչնի հետ օդային պոմպի մեջ» նկարում հերոսների թվում կան նաև երկու աղջիկ, բայց նրանք այնտեղ վախեցած են։ «Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» նկարում հերոսուհիների վարքագիծը սահմանակից է չարամտությանը, և նրանք ակտիվ դեր են ստանձնում՝ անհանգստություն պատճառելով իրենց ընտանի կենդանուն։ Աղջիկները, որոնք հագցնում են կատվի ձագին, ըստ Սյուզան Զիգֆրիդի, հանդիսատեսին ընկալում են որպես հանցակից մի գործի, որը բարոյապես կասկածելի է։ Ինչպես նաև «Օդային պոմպ» նկարում, այստեղ տեսարանը կրում է դինամիկ և ինտերակտիվ բնույթ․ նրա առանցքային դեմքերից մեկն ուղղակիորեն դիմում է հանդիսատեսին։ Նկարն ազդում է դիտողի տարածության վրա և դիտողին ստիպում է անհանգստանալ դրանում պատկերված տեսարանի կասկածելի բարոյականության և դրա դրսևորած սադրիչ սեքսուալության պատճառով։ Տեսողական դրամա ստեղծելու գործում առանձնահատուկ դեր են խաղում լուսային էֆեկտները, որոնք ստեղծում են լարված մթնոլորտ, որը գերում է դիտողին[31]։

Զիգֆրիդը կարևոր է համարել, որ Ռայթը հաճախ պատկերում էր կանանց և երեխաներին, որպեսզի ներկայացնի հատուկ «որոշ» տեսակետներ, «կարծես նրանց հետ կապված անմիջական հուզականությունը լավագույնս համապատասխանում էր սահմանային փորձառություններին»։ Նման սահմանային փորձառությունների շարքում նա վերագրում էր լուրջ և անլուրջ մոտեցումներ կամ «մտքի խաղաղությունից և բարոյականությունից» շեղման իրավիճակներ, որոնք ենթադրաբար պետք է լինեն մարդկանց գործողությունների սոցիալական կարգավորման գործոններ։ «Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» նկարի դեպքում հետազոտողը նման իրավիճակ է տեսել աղջիկների անզուսպ հաճույքի և ժպիտի մեջ, նրանց չարաճճի զվարճանքի մեջ, ինչպես նաև այն բանում, թե ինչպես են նրանք այս ամենը առանց վարանելու կիսվում հանդիսատեսի հետ։ «Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» կտավը, Զիգֆրիդի տեսանկյունից, շատ կարևոր է արվեստի պատմության համար, քանի որ դիտողին անմիջականորեն գրավելու շնորհիվ այն մեծացնում է մեր գիտակցությունը ընթացող գործընթացների մասին, երբ մենք պատկերն ընկալում ենք ոչ միայն որպես փաստ և տեսողական զգացում, այլև որպես բարոյական վերաբերմունք[31]։

Հիթեր Լեդը այդ շրջանի մանկական գրականության և Ռայթի նկարի մասին

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Յան վան Բիյլերթ։ Կատվին կատաղեցնող աղջիկը, մոտ 1630

Լեթբրիջի համալսարանի դոցենտ Հիթեր Լեդը գրել է, որ հետրի ոտքերի վրա կանգնած և տիկնիկի հագուստ հագած տխուր աչքերով կատուն աղջիկների ձեռքում «կենդանի խաղալիք» է։ Պատահական չէ, որ առաջին պլանում ընկած է դեն նետված տիկնիկը, իսկ երկու աղջիկները «մեծահասակների երեկոյան զգեստ» են հագել։ Հետազոտողը մեջբերել է Լոնդոնի Վիկտորիա և Ալբերտ թանգարանի տեքստերի և պատկերների բաժնի վարիչ Ջուլիուս Բրայանտի կարծիքը, ով հոլանդացի նկարիչ Յան վան Բեյլերտի անգլ.՝ Jan van Bijlert «Աղջիկը ծաղրում է կատվին» (անգլ.՝ «Girl Teasing a Cat», մոտ 1630, յուղաներկ ծառի վրա, 41,5 × 33 սմ , Ուոլթերսի գեղարվեստ թանգարան, инв. 37.2659, նկարը ձեռք է բերվել1993 թվականին[32]) կտավը համարել է Ջոզեֆ Ռայթի նկարի նախորդը։ Ջուլիուս Բրայանտը նշել է, որ այս նկարը «պատկանում է երեխաների դաժանության այլաբանությունների գեղարվեստական ավանդույթին», և դրանում միաժամանակ կա «սեքսուալ ակնարկ»։ Ամբողձովին մեծական թեման թաքնված է տիպիկ պատանեկան սյուժեի արտաքին տեսքի տակ[33]։

Ինչպես Ջոզեֆ Ռայթի ավելի հայտնի «Թռչունը օդային պոմպում» (1768) նկարում, «Կատվին հագցնելը» կտավում օգտագործվում է chiaroscuro տեխնիկան՝ մթության և մոմի լույսի համադրություն, որը Հիթեր Լեդը կարծում է, որ հուշում է պատկերի բարոյական երկիմաստություն։ Երկու աշխատանքներն էլ ուսումնասիրում են մարդկային դաժանության թեման՝ պատկերելով երեխաներին և կենդանիներին։ «Փորձը» ֆիլմում անմեղ երեխաները ցնցված են մեծահասակների գիտափորձի արդյունքում կակադուի մահից։ «Կատվին հագցնելը» կտավում նկարիչը պատկերում է մայր-դուստր խաղը («կեղծ մայրություն») և կոկետությունը (անգլ.՝ «pseudo-maternal play or even coquetry») ՝ որպես մեծահասակների վարքագծի ձևեր՝ «կասկածելի անմեղ երեխաներին նմանակող»։ Աղջիկները ուշադրություն չեն դարձնում կենդանու ակնհայտ անհարմարությանը։ Նրանցից մեկը Ռայթի նկարում, ինչպես թվում է Հիթեր Լեդին, չգիտի, որ իրեն հետևում են, մինչդեռ մյուսը «հանգիստ և անհանգստություն ներշնչելով նայում է դիտողին»։ Այս աղջիկը չի անհանգստանում, որ իրեն բռնում են դա անելիս։ Նրա մոտ չի առաջացել ոչ զարմանք, ոչ էլ ամոթ, նա ոչ մի պատիժ չի ակնկալում, թեև վերջինս, Լեդի տեսանկյունից, վաղ մանկական գրականության ծանոթ սյուժե է։ Լեդը նշել է, որ բրիտանական մշակույթում աղջիկների նկատմամբ դաժանության տեսարանները շատ ավելի քիչ են տարածված, քան տղաների մասնակցությամբ նման տեսարանները։ «Կատվին հագցնելը», այնուամենայնիվ, կրկնում է անչափահասների դաժանության մասին պատկերացումները Ռայթի ժամանակակիցների գրական ստեղծագործություններում։ 18-րդ դարի կեսերի և վերջի բրիտանական գրականությունը իսկապես պատկերում է երեխաներին, որոնք վատ վերաբերմունք են ցուցաբերում ինչպես վայրի, այնպես էլ ընտանի կենդանիների հետ։ Ավելին, Լեդի կարծիքով, այս դարաշրջանի դիդակտիկ արձակ ստեղծագործությունները սովորաբար ավելի հստակ բարոյական ուղերձներ են պարունակում, քան «Կատվին հագցնելը»։ Նման տեքստերը հաճախ ցույց են տալիս չափահասի հայտնվելը՝ վերջ տալու կենդանու տանջանքներին, պատժելու կամակոր երիտասարդներին և նրանց բարոյականություն սովորեցնելու համար։ Կենդանիներին տանջող երեխաների գրական պատկերները ցույց են տալիս, սակայն, որ դաժանությունը հատուկ չէ երիտասարդներին։ Ավելի շուտ, ըստ հետազոտողի, այս դրվագները «ծառայում են որպես արտացոլող մեկնաբանություն մեծահասակների աշխարհի մասին, որը ձևավորում է դաժանությունը և, ի վերջո, ձևավորվելու է այս անզգամ երեխաների կողմից»[33]։

Լեդի կարծիքով, ուսումնասիրելով 1750-1800 թվականներին Անգլիայում հրատարակված հանրաճանաչ գրքերը, 18-րդ դարավերջի մանկական գրականությունը ակնհայտորեն երևում է հիասթափությունը ավելի վաղ շրջանի սենտիմենտալ լավատեսությունից, որը «ի ծնե անմեղ» երեխային դրել է հասարակության բարոյականության կենտրոնում։ Երեխաների կողմից կենդանիների նկատմամբ դաժան վերաբերմունքի դրսևորումը, ըստ Հիթեր Լեդի, նման միտումի ցուցիչներից մեկն է[34]։

Նկարը Ինգրիդ Թագի մեկնությամբ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հատված նկարից

Դենվերի համալսարանի պրոֆեսոր, փիլիսոփայության դոկտոր Ինգրիդ Թագը իր «Կենդանիները՝ ընկերություն․ ընտանի կենդանիները և 18–րդ դարում Բրիտանիոյում սոցիալական փոփոխությունները» գրքում կտավմիաժամանակ ընկալել է և որպես «սենտիմենտալ քմահաճ նկար», և որպես «կանացիության, մոդայի և ընտանի կենդանիների պահպանության անհանգստացնող մեկնաբանություն»։ Առաջին հայացքից, նրա կարծիքով, հանդիսատեսը տեսնում է միայն երկու խաղացող աղջիկների հմայիչ կերպարները։ Նրանք կատվի ձագ են պահում, որը կանգնած է ետևի ոտքերի վրա, ակնհայտորեն դժգոհ՝ նրան մարդկային կեցվածք տալով և տիկնիկային հագուստ հագցնելով։ Մի կողմ դրված տիկնիկը ոգեշնչման աղբյուր է և տեսողական զուգահեռներ է ստեղծում հենց աղջիկների հետ։ Ըստ հետազոտողի՝ աղջիկները հագնված են էլեգանտ զգեստներ, ոչ թե ամենօրյա հագուստ, հետևաբար, լինելով տիկնիկի կողքին, նկարչի մտքում նրանք պետք է ընկալվեն հիմնականում որպես «դեկորատիվ խաղալիքներ»։ Կատվիկի առկայությունը, ըստ Թագի, ծառայում է որպես կնոջ և բնության ենթադրյալ մտերմության նշան, միևնույն ժամանակ ուշադրություն հրավիրելով նորաձևության արհեստականության վրա։ Նկարչի մտադրությունը, սակայն, Ինգրիդ Թագի տեսանկյունից, շատ ավելի հեռուն է գնում. «Տիկնիկը փորի վրա պառկած՝ վերև բարձրացրած կիսաշրջազգեստով և ինտիմ գիշերային միջավայրը վաղաժամ սեքսուալության մի տարր են ավելացնում, որը խոսում է կանացի նորաձևության վերաբերյալ տղամարդկանց անհանգստության մասին»։ Բացի այդ, կատվի ձագի կերպարով Ռայթը հանդիսատեսի ուշադրությունը հրավիրում է աղջիկների կողմից իր նկատմամբ իշխանության գործադրման վրա։ Թաթերի արանքից ընդգծված «Ֆալիկ պոչով» կատվիկը նկարչի կողմից ներկայացվում է որպես «գենդերային արու»։ Նրան մարդու հագուստ հագցնելը դառնում է նրա տեսակի, իսկ տիկնիկի հագուստով՝ նաև գենդերային դերի խախտում[35]։

Ինգրիդ Թագը ուշադրություն է հրավիրել կտավի հերոսների հայացքների վերլուծությանը։ Թե՛ ձագը, թե՛ աղջիկը դիտողի ձախ կողմում նկարի տարածությունից նայում են անմիջապես դիտողին։ Երեխայի տեսքը խախտում է հասարակական կարգ ու կանոնը։ Աղջիկը, այն ժամանակվա էթիկետի պահանջներին համապատասխան, պետք է համեստորեն նայեր ներքևից կամ կողքից, այլ ոչ թե մեծահասակի աչքերին։ Այսպիսով, պատկերը ենթադրում է, որ այս պահվածքը աղջկան կապում է կենդանիների հետ։ Մարդու և կենդանու երկրորդ տեսողական զուգահեռը, ըստ Ինգրիդ Թագի, հայտնվում է գլխարկի մեջ, որն աղջիկներն արդեն հագցրել են կատվի ձագին։ Գլխարկը համապատասխանում է հենց աղջիկների գլխազարդերին, նկարում պատկերված նրանցից յուրաքանչյուրը լուսավորված է մոմի վառ լույսով։ Ցույց տալով կատվիկի անհարմարավետությունը՝ Ջոզեֆ Ռայթը ուշադրություն է հրավիրում այն բանի վրա, թե որքանով են հակասում այս աղջիկների գործողությունները բնությանը, սակայն «մարդկանց և կենդանիների միջև տեսողական արձագանքների միջոցով» նա նաև ենթադրում է, որ կանանց կապը նորաձևության հետ բնական է, նույնիսկ եթե «նորաձևությունն ինքնին» սկզբունքորեն անբնական է» և պոտենցիալ վտանգավոր[35]։

Նկարը ենթադրում է ընտանի կենդանու և նորաձևության հետ կնոջ փոխազդեցության էրոտիկ ներուժը, ներուժ, որը բացահայտվել է նկարիչների կողմից և չափահաս կանանց պատկերներում։ Աղջիկներին, ըստ Ինգրիդ Թագի, նկարիչները հաճախ պատկերում էին կատվի ձագերի հետ՝ ցույց տալով կատվային և կանացի որակների միջև կապը։ Այս կապը հետագայում «վերցվեց և վերածվեց հին աղախինների կերպարների»[35]։ Այդ ժամանակներում, նկարներում շները սովորաբար ենթադրում էին ազնիվ հատկություններ, ինչպիսիք են խորաթափանցությունը և հավատարմությունը, կատուները հաճախ պատկերվում էին որպես դավաճան, չարագործ և շահամոլ կենդանիներ։ Այս հատկանիշներն ընդգծվել են կատուների առկայությամբ տարեց սիրուհիների կերպարներում։ Նման որակները տեղավորվում են նաև բամբասողների վարքագծի կարծրատիպերի մեջ։ Կատուների զուգորդումը աղջիկների հետ ևս մեկ տարր ավելացրեց կանանց կարծրատիպին։ Եթե կատվիկները հարմար ընտանի կենդանիներ էին աղջիկների համար, ապա չափահաս կատուներով չափահաս կանայք ցույց տվեցին, որ անկարող են ընդունել մեծանալու, ապա ծերանալու իրողությունները։ Կատուները դարձել են ոչ միայն ծեր աղախիններին բնորոշ կենդանիներ, այլ նաև հենց իրենք՝ ծեր սպասուհիների խորհրդանիշները, թեև նկարներում կատուները երբեմն ծառայում էին որպես տան հարմարավետության խորհրդանիշ[36]։

Լեսլի Ռեյնհարդտը նկարի մասին

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

19-րդ դարի ամերիկյան կերպարվեստի մասնագետ և արվեստագետ Լեսլի Ռեյհարդտը գրել է, որ 18-րդ դարի դիմանկարների և կենցաղային ժանրի նկարները կապում են նորաձևությունը կապում են կանանց «անկառավարելի եւ վաղաժամ» սեռական ցանկությամբ։ «Մոմի լույսի ներքո կատվի ձագին հագցնող երկու աղջիկները» նկարում, դա, նրա կարծիքով, արվել է «արմատապես հնարամտորեն եւ մի փոքր անհանգստացած կերպով»։ Մեծահասակները բացակայում են, նկարիչը հնարավորինս գրավիչ է ներկայացրել երկու աղջիկներին։ Միայն մակերեսային տեսքով, ըստ հետազոտողի, սյուժեն իջնում է կատու հագցնելուն, գիշերային տեսարանը, մոմերի թարթիչ լույսը և երեխաների անբարեխիղճ դեմքերը ցույց են տալիս ավելի դաժան ինչ–որ բան։ Կատվի մարդկային կեցվածքը, նրա կլոր աչքերը եւ ոտքերի միջեւ պոչը նշում են կտավի իրական բովանդակությունը՝ վաղաժամ և սեքսուալ օրենքին հակասող (անգլ.՝ «premature and illicit sexuality»)[37]։

Իրենց չար նպատակներով աղջիկները նկարում ներկայացված են տեսանելիորեն «անմեղ»՝ հագնված սպիտակ զգեստներով։ Նրանց զգեստները, սակայն, ինչպես նշել է Ռեյնհարդտը, միաժամանակ բեմական զգեստների եւ ֆանտազիայի բնույթ են կրում։ Կատուների կատաղի հայացքը ասում է, որ «տեսակներիխաչվող մտերմությունը նշանակում է ավելին, քան երեխաների խաղերը, սա է սեռական ուժի հարաբերությունների մղձավանջը»։ Նույնիսկ սովորական մարդկային դաժանությունը անօգնական կենդանու նկատմամբ տագնապ է առաջացնում, բայց աղջիկները փորձում են ստիպել կատվին հագնել «ժանյակներով և ժապավեններով զարդարված են տիկնիկի գլխարկ»։ Նրանց ցանկությունները, ըստ ամերիկյան արվեստաբանների, կատվին բառացիորեն «ինֆանտիլիզացնում, իգականացնում և զրկում են տղամարդկային արժանապատվությունից» (անգլ.՝ «infantilize, feminize, and emasculate him»)։ Նկարչի կողմից պատկերված տեսարանը դիտողին գցում է նկարչի կողմից հագուստի և կնոջ վերահսկողության և ուժի գաղափարների անալոգիայով առաջացրած անհանգստության մեջ։ Միևնույն ժամանակ, Ռայթը չեզոքացրել է «արական ուժի կորստի մղձավանջը» (ըստ Լեսլի Ռեյնհարդտի), այն նմանեցնելով հին վարպետնրի ավանդույթներով պատկերված մոմի լույսի ներքո մանկական անվնաս և չարաճճի խաղի։ Ռեյնհարդտի կարծիքով, Ռայթը ոգեշնչված Լուսավորչական շրջանի ֆրանսիացի փիլիսոփա Ժան-Ժակ Ռուսոյի հիպոթեզով, որ եթե կանայք գործեն իրենց «սահմաններ չունեցող կրքերի» համաձայն, այն ժամանակ, ի վերջո, տղամարդիկ կդառնան նրանց զոհերը։ Ռեյնհարդտը եզրակացրել է, որ ժանրային մեթոդը Ռայթին թույլ է տվել օգտագործել գեղարվեստական միջոցների ավեի լայն դիապազոն, քան թույլ կտրվեր դիմանկարում, որը բնորդին երբեք չէր ցույց տա նման բացասական լույսի տակ[38]։

Նշումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Սթիվեն Լիչի ենթադրությամբ՝ Ֆիշերի համբավի շնորհիվ Քիթիի անունը հայտնի է դարձել իրական կամ մտացածին կուրտիզանուհիների շրջանում[4]։
  2. ↑ Նման էպիզոդ առկա է Վիկտոր Հյուգոյի «Թշվառները» վեպում[12]։
  3. ↑ Իրականում Պատրիսիա Հավլիսի «Համաշխարհային գեղանկարչության ինդեքս» հեղինակավոր տեղեկատուն նույն վերնագրով հիշատակում է Ջոշուա Ռեյնոլդսի կտավը[13]։
  4. ↑ Հայտնի արվեստագետ Ստեֆանո Զուֆին տալիս է բոլորիվին այլ ափեր՝79 × 61 սմ [11]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ «Announcing a major discovery: Joseph Wright of Derby's missing candlelight painting» (անգլերեն). Lowell Libson & Jonny Yarker Ltd. 2019 թ․ մարտի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 14-ին.
  2. ↑ Leach, 2017, էջ 44—46
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Foucart-Walter, Rosenberg, 1988, էջ 169
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Leach, 2017, էջ 44
  5. ↑ Singh, 2019
  6. ↑ Chesters, 2019
  7. ↑ Bemrose, 1885, էջ 121
  8. ↑ «Miss Kitty Dressing. 1781. Thomas Watson (English, 1743—1781) after Joseph Wright of Derby (English, 1734—1797)» (անգլերեն). Art Institute of Chicago. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 13-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Leach, 2017, էջ 45
  10. ↑ «Kitty Fisher. Mezzotint by C. Tomkins after Sir J. Reynolds» (անգլերեն). Wellcome Collection. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 20-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 Zuffi, 2007, էջ 217
  12. ↑ Гюго, 1979, էջ 473
  13. ↑ Havlice, 1977, էջ 965
  14. ↑ 14,0 14,1 Siegfried, 1999, էջ 48
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Daniels, 1999, էջ 34
  16. ↑ 16,0 16,1 Tague, 2015, էջ 98
  17. ↑ «Two Girls Dressing a Kitten by Candlelight by Wright of Derby» (անգլերեն). National Heritage Memorial Fund. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 13-ին.
  18. ↑ Paulson, 1975, էջ 189
  19. ↑ Wright, 2006, էջ 847
  20. ↑ 20,0 20,1 Rosenberg, 2008
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Cole C. «Guests from Abroad: Joseph Wright of Derby and a Tiny Kitten with a Hat» (անգլերեն). The Museum of Fine Arts, Houston. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 14-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  22. ↑ Graves, 2013
  23. ↑ «Rembrandt, Van Dyck, Gainsborough: The Treasures of Kenwood House, London. June 7, — September 8, 2013» (անգլերեն). Arkansas Arts Center. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 14-ին.
  24. ↑ «Rembrandt, Van Dyck, Gainsborough: The Treasures of Kenwood House, London» (անգլերեն). Art Fix Daily — Eye on the Art World. 2011 թ․ դեկտեմբերի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 14-ին.
  25. ↑ Parraman, 2010, էջ 7
  26. ↑ Shojai, 1994, էջ 49
  27. ↑ Daniels, 1999, էջ 35
  28. ↑ «Two Children Teasing a Cat. Annibale Carracci. Italian» (անգլերեն). The Metropolitan Museum of Art. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 12-ին.
  29. ↑ Nash, 1992, էջ 49
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 Siegfried, 1999, էջ 47
  31. ↑ 31,0 31,1 Siegfried, 1999, էջ 49
  32. ↑ «Jan van Bijlert (Dutch, ca. 1597—1671). Girl Teasing a Cat» (անգլերեն). The Walters Art Gallery. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 13-ին.
  33. ↑ 33,0 33,1 Ladd, 2018, էջ 19
  34. ↑ Ladd, 2018, էջ 20
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 Tague, 2015, էջ 100
  36. ↑ Tague, 2015, էջ 116
  37. ↑ Reinhardt, 2006, էջ 48
  38. ↑ Reinhardt, 2006, էջ 49

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աղբյուրներ
  • Гюго В. II. Козетта. Книга 3. Исполнение обещания, данного умершей // Отверженные. В 2-х томах. — М.: Правда, 1979. — Т. 1. — С. 440—498. — 800 с. — 500 000 экз.
  • Candlelight pictures // The Life and Works of Joseph Wright, A. R. A., Commonly Called Wright of Derby by Bemrose W. — London: Bemrose & sons, 1885. — P. 121—124. — 182 p.
  • Havlice P. P. Joshua Reynolds // World painting index. — Metuchen, N.J.: Scarecrow Press, 1977. — Т. 1. — P. 964—967. — 2130 p. — ISBN 978-0810-8101-67
  • Wright C. Two Girls Dressing a Kitten by Candlelight // British and Irish Paintings in Public Collections: An Index of British and Irish Oil Paintings by Artists Born Before 1870 in Public and Institutional Collections in the United Kingdom and Ireland. — London & New Haven: Yale University Press, 2006. — P. 847. — 932 p. — ISBN 978-0300-1173-01
Գիտական և գիտահանրամատչելի գրականություն
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մոմի_լույսի_ներքո_կատվի_ձագին_հագցնող_երկու_աղջիկները&oldid=9429306» էջից