Jump to content

Կատարի պատմություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կատարի պատմություն
պատմական ասպեկտ Խմբագրել Wikidata

Կատարի պատմությունն ընդգրկում է մարդկային առաջին բնակավայրերից մինչև ժամանակակից պետություն ձևավորումն ընկած ժամանակահատվածը: Մարդիկ Կատարում բնակություն են հաստատել 50000 տարի առաջ, իսկ Արաբական թերակղզում հայտնաբերվել են քարե դարի վայրեր և գործիքներ[1][2][3]: Միջագետքը եղել է քաղաքակրթության բնօրրանը, որը առկա է եղել այդ տարածքում նեոլիթյան ժամանակաշրջանում, ինչը վկայում է ափամերձ ճամբարների մոտ Ուբեյդի ժամանակաշրջանից ծագած խեցեղենի հայտնաբերումը[4]:

Թերակղզին իր բնակության սկզբնական տարիներին եղել է մի քանի տարբեր կայսրությունների տիրապետության տակ, այդ թվում՝ Սելևկյանների, Պարթևների և Սասանյանների։ 628 թվականին բնակչությանը ներկայացվել է իսլամը՝ այն բանից հետո, երբ Մուհամմադը բանագնաց է ուղարկել Մունզիր իբն Սավայի մոտ, ով Արևելյան Արաբիայի Սասանյան կառավարիչն էր[5]: 8-րդ դարում այն դարձել է մարգարիտների առևտրի կենտրոն[6][7]։ Աբբասյանների ժամանակաշրջանում մի քանի բնակավայրեր են առաջացել[8][9][10]: Այն բանից հետո, երբ 1783 թվականին Բանի Ուտբահը և արաբական այլ ցեղերը գրավեցին Բահրեյնը, Ալ Խալիֆան պարտադրեց իրենց իշխանությունը Բահրեյնի և մայրցամաքային Կատարի վրա: Հետագա դարերի ընթացքում Կատարը վիճաբանության վայր էր Նաջդի վահաբիների և Ալ Խալիֆայի միջև: Օսմանցիներն ընդլայնեցին իրենց կայսրությունը դեպի Արևելյան Արաբիա 1871 թվականին[11][12], դուրս գալով տարածքից 1915 թվականին Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբից հետո։

1916 թվականին կատարը դարձավ բրիտանական պրոտեկտորատ, և Աբդուլլահ Ալ Թանին ստորագրեց պայմանագիր, որով նա կարող էր տարածք զիջել բրիտանացիներին միայն ծովային ագրեսիայից պաշտպանվելու և ցամաքային հարձակման դեպքում աջակցության դիմաց: 1934 թվականի պայմանագիրը ավելի ընդարձակ պաշտպանություն էր շնորհում[13][14]։ 1935 թվականին 75 տարվա նավթային կոնցեսիոն տրվեց QatarEnergy-ին և բարձրորակ նավթ հայտնաբերվեց 1940 թվականին Դուխանում[13][14]։

1950-ականների և 1960-ականների ընթացքում նավթային եկամուտների աճը բերեց բարգավաճում, արագ ներգաղթ, զգալի սոցիալական առաջընթաց և երկրի ժամանակակից պատմության սկիզբ: Այն բանից հետո, երբ 1968 թվականին Բրիտանիան հայտարարեց Պարսից ծոցի շեյխությունների հետ պայմանագրային հարաբերությունները դադարեցնելու քաղաքականության մասին, Կատարը միացավ մյուս ութ պետություններին, որոնք այն ժամանակ գտնվում էին Մեծ Բրիտանիայի պաշտպանության ներքո՝ արաբական էմիրությունների դաշնություն ստեղծելու ծրագրով: 1971 թվականի կեսերին, երբ մոտենում էր բրիտանական պայմանագրային հարաբերությունների դադարեցման ժամկետը, ինը դեռևս համաձայնության չէին եկել միության պայմանների շուրջ: Ըստ այդմ, Կատարը հռչակեց իր անկախությունը 1971 թվականի սեպտեմբերի 3-ին[15]։ 1995 թվականի հունիսին փոխ-էմիր Համադ բեն Խալիֆան դարձավ նոր էմիր՝ իր հոր՝ Խալիֆա բեն Համադից հետո առանց արյուն հեղաշրջման արդյունքում: Էմիրը թույլատրեց ավելի ազատական մամուլի և մունիցիպալ ընտրությունների անցկացումը՝ որպես խորհրդարանական ընտրությունների նախադրյալ: Նոր սահմանադրությունը հաստատվեց 2003 թվականի ապրիլին հանրային հանրաքվեի միջոցով և ուժի մեջ մտավ 2004 թվականի հունիսին[15][14][14]։

Նախապատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պալեոլիթյան շրջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1961 թվականին, թերակղզում իրականացված դանիական հնագիտական արշավախումբը պալեոլիթյան դարաշրջանի 122 վայրերից հայտնաբերել է մոտ 30000 քարե իր։ Հնավայրերի մեծ մասը գտնվում էին ափի երկայնքով և բաժանված էին չորս առանձին մշակութային խմբերի՝ ելնելով կայծքարի տիպաբանությունից: Մակրոլիթի գործիքները, ինչպիսիք են քերիչները, նետերի ծայրերը և ձեռքի կացինները, որոնք թվագրվում են ստորին և միջին պալեոլիթի ժամանակաշրջաններին, հայտնագործությունների թվում էին[16][17]:

Պարսից ծոցի ջրհեղեղը, որը տեղի է ունեցել մոտավորապես 8000 տարի առաջ[18][19], հանգեցրել է Պարսից ծոցի բնակիչների տեղահանմանը, Կատարի թերակղզու ձևավորմանը և Կատարի օկուպացմանը՝ իր ափամերձ ռեսուրսները շահագործելու համար[20][21]։ Այս պահից սկսած Կատարը կանոնավոր կերպով օգտագործվել է րպես արոտավայր Սաուդյան Արաբիայի Նաջդ և էլ-Հասա շրջանների քոչվոր ցեղերի համար, և մի շարք սեզոնային ճամբարներ են կառուցվել ջրի աղբյուրների շուրջ[22][23]։

Նեոլիթյան շրջան (մ.թ.ա. 8000–3800 թվականներ)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալ Դաասա բնակավայրը, որը գտնվում է Կատարի արևմտյան ափին, երկրի ամենաընդարձակ Ուբեյդի վայրն է: Այն պեղվել է 1961 թվականի դանիական արշավախմբի կողմից[24][25]։ Ենթադրվում է, որ տեղանքում տեղավորվել է սեզոնային փոքրիկ ճամբար, հավանաբար որսորդական-ձկնորսական-հավաքական խմբի համար, որը պարբերաբար այցելություններ է կատարել[26][27]: Այդ մասին է վկայում տեղում մոտ վաթսուն կրակահորերի հայտնաբերումը, որոնք կարող էին օգտագործվել ձկներին բուժելու և չորացնելու համար, բացի կայծքարային գործիքներից, ինչպիսիք են քերիչները, կտրիչները, սրածայր դանակները և նետերի ծայրերը: Բացի այդ, կրակահորերում հայտնաբերվել են բազմաթիվ ներկված ուբայդյան խեցեղեն և կարելային ուլունք, ինչը հուշում է արտասահմանյան կապերի մասին[28][29]:

1977-78 թվականներին Ալ Խորում կատարված պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել են Ուբեյդի ժամանակաշրջանի մի քանի գերեզմաններ այն տարածքում, որը համարվում է երկրի ամենավաղ գրանցված թաղման վայրը[30][29]: Գերեզմաններից մեկում կային երիտասարդ կանանց դիակիզված մնացորդներ, առանց տուփերի: Ութ այլ դագաղներ պարունակել են գերեզմանային իրեր, այդ թվում՝ ուլունքներ՝ պատրաստված խեցիից, կարնելից և օբսիդիանից[31]։ Օբսիդիանը, ամենայն հավանականությամբ, ծագել է Արաբիայի հարավ-արևմուտքում գտնվող Նաջրանից[32][33][25]:

Բրոնզի դար (մ.թ.ա. 2100–1155 թվականներին)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ալ Խոր կղզին՝ մանուշակագույն ներկի արդյունաբերության վայրը

Կատարի թերակղզին բավական մոտ էր Բահրեյնի Դիլմուն քաղաքակրթությանը, զգալու համար դրա ազդեցությունը[34][2][25]: Բարբարի խեցեղենը պեղվել է երկու տեղամասերում՝ Կատարի հնագիտության նախագծի կողմից, ինչը վկայում է երկրի ներգրավվածության մասին Դիլմունի առևտրային ցանցում[35]: Երբ Դիլմունի բնակիչները սկսեցին զբաղվել ծովային գործունեությամբ մ.թ.ա. մոտ 2100-1700 թվականներին, Կատարի բնակիչները սկսեցին սուզվել Պարսից ծոցում մարգարիտներ փնտրելու համար[36][37]: կատարցիները այս դարաշրջանում զբաղվում էին մարգարիտների և արմավենու առևտրով[38][39]:

Եղել են պնդումներ, որ Կատարում հայտնաբերված Դիլմուն բնակավայրերի մնացորդները չեն ներկայացնում մարդու երկարատև բնակության հիմնական ապացույցը[40][41][27]: Կատարը հիմնականում անմարդաբնակ մնաց այս ժամանակահատվածում քոչվոր արաբ ցեղերի կանոնավոր գաղթի պատճառով, որոնք փնտրում էին չօգտագործված սննդի և ջրի աղբյուրներ[42]: Դիլմունի ժամանակաշրջանին թվագրվող բնակավայրերը, մասնավորապես Ալ Խոր կղզում, կարող են ստեղծված լինել՝ արագացնելու առևտրային ճանապարհորդությունները Բահրեյնի միջև մինչև Պարսից ծոցի ամենամոտ նշանակալից բնակավայր՝ Թել Աբրաք: Մեկ այլ տեսակետ ենթադրում է, որ ճամբարները ստեղծվել են Դիլմունից ձկնորսների կամ մարգարիտ որսողների այցելությամբ: Ենթադրվել է նաև, որ խեցեղենի առկայությունը վկայում է Կատարի բնակիչների և Դիլմուն քաղաքակրթության միջև առևտրի մասին, թեև դա քիչ հավանական է համարվում այս ժամանակահատվածում թերակղզու սակավաթիվ բնակչության պատճառով[43][44]:

Կասիտ Բաբելոնյան ազդեցությամբ նյութերը, որոնք թվագրվում են մ.թ.ա. երկրորդ հազարամյակից, որոնք հայտնաբերվել են Ալ Խոր կղզում, վկայում են Կատարի և Կասիտների բնակիչների միջև առևտրային հարաբերությունների մասին[45]: Գտածոների թվում էին 3,000,000 մանրացված խխունջի պատյաններ և կասիտի կավաշերտեր[46][25]: Պնդվում է, որ Կատարը եղել է խեցեմորթների ներկերի արտադրության ամենավաղ հայտնի վայրը՝ մանուշակագույն ներկերի արդյունաբերության շնորհիվ, որը գործում էր կղզում գոյություն ունեցող Կասիտի կողմից[47][48][23]: Ներկը ստացվել է Murex տեսակի խխունջից և հայտնի էր որպես «Տիրյան մանուշակագույն»[46][25][49][3]: Ներկերի արտադրությունը կարող էր վերահսկվել Բահրեյնի Կասիտների վարչակազմի կողմից՝ ներկանյութը Միջագետք արտահանելու համար[50][51]:

Հնադար

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկաթի դար և բաբելոնապարսկական պատերազմ (մ.թ.ա. 680–325 թվականներ)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վերականգնված ավերակները Զեկրիթում, Կատարի արևմտյան ափին՝ Ռաս Աբրուքի մոտ:

Ասորեստանի թագավոր Էսարհադոնը մ.թ.ա. մոտ 680 թվականին հաջող արշավանք է կատարել դեպի Բազու, մի տարածք, որն ընդգրկում էր Դիլմունը և Կատարը[52][53]։ Մինչ օրս Կատարի թերակղզում վաղ երկաթի դարաշրջանի բնակավայրերի հնագիտական ապացույցներ չեն հայտնաբերվել[54]։ Սա հավանաբար պայմանավորված է անբարենպաստ կլիմայական փոփոխություններով, որոնք այդ ժամանակաշրջանում Կատարը դարձրել են ավելի քիչ բնակելի[55]։

Մ.թ.ա. 5-րդ դարում հույն պատմիչ Հերոդոտոսը հրապարակել է Կատարի բնակչության առաջին հայտնի նկարագրությունը՝ բնորոշելով նրա բնակիչներին որպես «ծովագնաց քանանացիներ»[56]:

Հելլենիստական ժամանակաշրջան (մ.թ.ա. 325–250 թվականներ)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոտավորապես մ.թ.ա. 325 թվականին Ալեքսանդր Մակեդոնացին ուղարկել է իր գլխավոր ծովակալ Անդրոսթենես Թասոսցուն՝ հետազոտելու ամբողջ Պարսից ծոցը[37]: Պահանջված քարտեզները ժամանել են Ալեքսանդրի մահից կարճ ժամանակ անց՝ 323 թվականին[57]: Ալեքսանդրի մահից հետո Հին հունական կայսրության արևելյան մասը հանձնվել է Սելևկոս Ա Նիկատորին[25][58]: Սկսած 312 թվականից, նա ընդլայնել է Սելևկյան կայսրությունը Բաբելոնից արևելք՝ ենթադրաբար ներառելով Արևելյան Արաբիայի մասերը: Կատարում հայտնաբերվել են հունական ազդեցությամբ նյութերի հնագիտական ապացույցներ[59]: Դուխանից հյուսիս պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել են սելևկյան բնութագրերով խեցեղենի բեկորներ, իսկ Ռաս Աբրուքում հայտնաբերվել է 100 թաղման բլուրներից բաղկացած դամբարանադաշտ, որը թվագրվում է այդ ժամանակաշրջանով: Դամբարանների համեմատաբար մեծ թիվը ենթադրում է, որ տարածքում գերակշռում էր բավական մեծ ծովագնաց համայնք[60]:

Պարսից ծոցում իրենց տարածքների մեծ մասը կորցնելուց հետո, մոտավորապես մ.թ.ա. 250 թվականին սելևկյան ազդեցությունը դադարել է այս տարածաշրջանում[7][61]:

Պարսկական վերահսկողություն (մ.թ.ա. 250 - մ.թ. 642 թվականներ)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կատարի հայտնի ամենավաղ պատկերումը որպես Կատուրա Պտղոմեոսի քարտեզում, որը ստեղծվել է 2-րդ դարում:

Մոտավորապես մ.թ.ա. 250 թվականին Սելևկյանների վտարումից հետո Պարթևական կայսրության կողմից, վերջինս տիրապետություն ձեռք է բերել Պարսից ծոցի և Արաբական ափի նկատմամբ: Քանի որ պարթևները կախված էին Պարսից ծոցով անցնող առևտրային ուղիներից[7], նրանք կայազորներ են հիմնել ափի երկայնքով[62]: Կատարում իրականացված արշավախմբերի ժամանակ հայտնաբերված խեցեղենը ցույց է տվել կապեր Պարթևական կայսրության հետ[7][61]:

Ռաս Աբրուքը՝ Դուխանից հյուսիս գտնվող ծովափնյա քաղաքը, մ.թ.ա. 140 թվականին ունեցել է ձկնորսական կայան, որն օտարերկրյա նավերն օգտագործել են ձուկ չորացնելու համար[63]: Այս վայրից հայտնաբերվել են մի քանի քարե կառույցներ և ձկան ոսկորների մեծ քանակություն[60]:

Հռոմեացի հեղինակ Պլինիոս Ավագը մեր թվարկության առաջին դարի կեսերին գրել է թերակղզու բնակիչների մասին[60]: Նա նրանց անվանել է «կաթարրեցիներ» և նկարագրել որպես քոչվորներ, ովքեր մշտապես թափառում էին՝ ջուր և սնունդ փնտրելով: Մոտավորապես երկրորդ դարում Պտղոմեոսը ստեղծել է այս ցամաքային զանգվածը պատկերող առաջին հայտնի քարտեզը՝ այն անվանելով «Կատուրա»[64]:

Սասանյան կայսրությունն իր առավելագույն տարածքով մոտ 620 թվականին, Խոսրով II-ի օրոք

224 թվականին Սասանյան կայսրությունը վերահսկողություն է հաստատել Պարսից ծոցը շրջապատող տարածքների նկատմամբ[25]: Կատարը դեր է խաղացել սասանյանների առևտրային գործունեության մեջ՝ նպաստելով առնվազն երկու ապրանքների արտադրությանը՝ թանկարժեք մարգարիտների և մանուշակագույն ներկի: Սասանյան խեցեղեն և ապակեգործական իրեր են հայտնաբերվել Մեզրուահում՝ Դոհայից հյուսիս-արևմուտք գտնվող քաղաքում, իսկ ապակեգործական իրերի և խեցեղենի բեկորներ են գտնվել Ում ալ-Մաա բնակավայրում[61][65]:

Իսահակ Նինվեցին, որին երբեմն անվանում են նաև Իսահակ Կատարցի, ծնվել է Բեթ Կատրայեում

Սասանյան տիրապետության ժամանակ Արևելյան Արաբիայի բազմաթիվ բնակիչներ ծանոթացել են քրիստոնեությանը, երբ կրոնը տարածվել է դեպի արևելք՝ միջագետքյան քրիստոնյաների կողմից[66]: Այս դարաշրջանում Կատարում կառուցվել են վանքեր և հիմնվել նոր բնակավայրեր[67]: Քրիստոնեական դարաշրջանի վերջին շրջանում Կատարը հայտնի էր ասորերեն «Բեթ Կատրայե» (ܒܝܬ ܩܛܪܝܐ՝ «կատարցիների երկիր») անվամբ: Դրա տարբերակներից մեկն էր «Բեթ Կատարա»[63]: Տարածաշրջանը չէր սահմանափակվում միայն Կատարով. այն ներառում էր նաև Բահրեյնը[68][69], Թարուտ կղզին, Ալ-Խաթը և Ալ-Հասան: Բեթ Կատրայեի թեմերը եկեղեցական նահանգ չէին կազմում, բացառությամբ յոթերորդ դարի կեսերից մինչև վերջ ընկած կարճ ժամանակահատվածի: Փոխարենը, դրանք ենթակա էին Ֆարսի մետրոպոլիտին[70][71]:

628 թվականին Մուհամմադը ուղարկել է Ալ-Ալա'ա Ալ-Հադրամիին՝ մուսուլման դեսպանորդին, Արևելյան Արաբիայի պարսիկ կառավարիչ Մունզիր իբն Սավա Ալ Թամիմիի մոտ և խնդրել, որ նա և իր ժողովուրդը ընդունեն իսլամը[9]: Մունզիրը կատարել է նրա խնդրանքը, և Կատարի արաբական ցեղերի մեծ մասը դարձել է իսլամ: Պատմաբան Հաբիբուր Ռահմանը պնդել էլ, որ Մունզիր իբն Սավայի կառավարման կենտրոնը գտնվել է Կատարի Մուրվաբ կամ Ումմ ալ-Մա'ա տարածքում[72]: Այս տեսությունը հաստատվում է Մուրվաբում հայտնաբերված մոտ 100 փոքր քարաշեն իսլամական շրջանի տների և ցեղապետի ամրացված պալատների հնագիտական գտածոյով, որոնք, ենթադրվում է, ծագում են վաղ իսլամական շրջանից: Իսլամի ընդունումից հետո արաբները գլխավորել են Պարսկաստանի մուսուլմանական նվաճումը, որի արդյունքում տապալվել է Սասանյան կայսրությունը[73]:

Հավանական է, որ Կատարի բնակչության որոշ հաստատված խմբեր անմիջապես չեն ընդունել իսլամը: Իսահակ Նինվեցին՝ 7-րդ դարի ասորի քրիստոնյա եպիսկոպոսը, որը որոշ եկեղեցիներում համարվում է սուրբ, ծնվել է Բեթ Կատրայեում[73]: Այս ժամանակաշրջանի այլ նշանավոր քրիստոնյա գիտնականներ, որոնք ծագում էին Բեթ Կատրայեից, ներառում են Դադիշո Կատրայային, Գաբրիել Կատարցուն, Գաբրիել Արյային և Ահոբ Կատարցուն: 674 թվականին Բեթ Կատրայեի եպիսկոպոսները դադարել են մասնակցել սինոդներին[74][69]:

Խալիֆայության իշխանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օմմայադների ժամանակաշրջան (661–750 թվականներ)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատմական ամրոց Ումմ ալ-Մաայում:

Ումայյադների ժամանակաշրջանում Կատարը նկարագրվում էր որպես ձիերի և ուղտերի բուծման հայտնի կենտրոն: 8-րդ դարից սկսած այն սկսել է օգտվել Պարսից ծոցում իր առևտրական ռազմավարական դիրքից, հետագայում դառնալով մարգարտի առևտրի կենտրոն[72][75][12]:

Երկրորդ Ֆիտնայի ժամանակ Կատարի իբն ալ-Ֆուջա'ա անունով հայտնի խարիջի հրամանատարը, որը նկարագրվում էր որպես ամենահայտնի, հարգված և ուժեղ խարիջի առաջնորդ, բազմաթիվ ճակատամարտերում առաջնորդել է Ազարիկային՝ խավարիջների ենթախմբին[76]։ Նա կրել է Ամիր ալ-Մու'մինին տիտղոսը և ավելի քան 10 տարի ղեկավարել ծայրահեղական Ազարիկա շարժումը: Ծնված լինելով Կատարի Ալ Խուվայրում, նա նաև հատել է առաջին հայտնի խարիջիական մետաղադրամները, որոնցից ամենավաղը թվագրվում է 688 կամ 689 թվականով[77][78][79]:

Ումայյադների խալիֆայությունը յոթերորդ դարի վերջից սկսած մեծ քաղաքական և կրոնական փոփոխություններ է բերել Արևմտյան Ասիա[80]: Որպես արդյունք, յոթերորդ դարի վերջին տեղի ունեցան բազմաթիվ ապստամբություններ Ումայյադների դեմ, հատկապես Կատարում և Բահրեյնում[79]: Իբն ալ-Ֆուջա'ան ավելի քան քսան տարի ղեկավարեց ապստամբությունը Ումայյադ խալիֆների դեմ[76]:

750 թվականին խալիֆայությունում դժգոհությունը հասել էր ճգնաժամային մակարդակի՝ կայսրությունում ոչ արաբ քաղաքացիների նկատմամբ վերաբերմունքի պատճառով: Աբբասյան հեղափոխությունը հանգեցրեց Ումայյադների խալիֆայության տապալմանը՝ բացելով Աբբասյանների ժամանակաշրջանը[81]:

Աբբասյանների ժամանակաշրջան (750–1253 թվականներ)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աբբասյանների ժամանակաշրջանում զարգացան մի քանի բնակավայրեր, այդ թվում՝ Մուրվաբը: Այս ժամանակաշրջանում Մուրվաբում կառուցվեց ավելի քան 100 քարաշեն տուն, երկու մզկիթ և Աբբասյան ամրոց[7][82]: Մուրվաբի ամրոցը երկրի ամենահին անվնաս ամրոցն է և կառուցվել է նախորդ ամրոցի ավերակների վրա, որը ոչնչացվել էր հրդեհի հետևանքով: Քաղաքը Կատարի ափամերձ տարածքից դուրս հիմնված առաջին խոշոր բնակավայրի տարածաշրջանն էր: Նմանատիպ վայր, որը պարունակում էր թանկ քարե իրեր և թվագրվում էր 9-րդ և 10-րդ դարերով, հայտնաբերվել է Ալ Նամանում (Զուբարայից հյուսիս)[25][72][82][83]:

Աբբասյան խալիֆայությունն իր առավելագույն տարածքով, մոտ 850 թվականին:

Աբբասյանների ժամանակաշրջանում Կատարի թերակղզու շուրջ մարգարտի արդյունաբերության մեջ տեղի ունեցավ զգալի զարգացում[73]: Այս ժամանակաշրջանում Բասրայից դեպի Հնդկաստան և Չինաստան ուղևորվող նավերը կանգառներ էին կատարում Կատարի նավահանգստում: Կատարում հայտնաբերվել են չինական ճենապակի, արևմտաաֆրիկյան մետաղադրամներ և Թայլանդից բերված իրեր[72][84]: 9-րդ դարի հնագիտական մնացորդները ենթադրում են, որ Կատարի բնակիչները օգտագործել են ավելի մեծ հարստություն, հավանաբար մարգարտի առևտրից, ավելի որակյալ տներ և հասարակական շենքեր կառուցելու համար: Այնուամենայնիվ, երբ խալիֆայության բարգավաճումը նվազեց Իրաքում, նույնը տեղի ունեցավ նաև Կատարում:

Արևելյան Արաբիայի մեծ մասը, հատկապես Բահրեյնը և Կատարի թերակղզին, մոտավորապես 868 թվականին ապստամբության վայրեր էին Աբբասյան խալիֆայության դեմ[85]: Մոհամմեդ իբն Ալին՝ հեղափոխականը, Բահրեյնի և Կատարի ժողովրդին դրդեց ապստամբության, սակայն ապստամբությունը անհաջողության մատնվեց, և նա տեղափոխվեց Բասրա: Հետագայում նա հաջողության հասավ[86]՝ հրահրելով Զանջի ապստամբությունը:

899 թվականին Արևելյան Արաբիայում Կարմաթյանները՝ ծայրահեղական իսմայիլական խումբը, հիմնեց ուտոպիական հանրապետություն[87]: Նրանք Մեքքա ուխտագնացությունը համարում էին սնահավատություն, և երբ վերահսկողություն հաստատեցին Բահրեյնի պետության վրա, հարձակումներ սկսեցին Արաբական թերակղզին հատող ուխտավորների երթուղիների երկայնքով: 906 թվականին նրանք դարանակալեցին Մեքքայից վերադարձող ուխտավորների քարավանին և կոտորեցին 20,000 ուխտավոր[88]:

Կատարը հիշատակվում է 13-րդ դարի մուսուլման գիտնական Յակուտ ալ-Համավիի «Մուջամ ալ-Բուլդան» (Երկրների բառարան) գրքում, որը ակնարկում է կատարցիների նուրբ զոլավոր գործված թիկնոցները և նրանց հմտությունները նիզակների բարելավման և վերջնական մշակման գործում, որոնք հայտնի էին որպես խատտիյա նիզակներ[89][82]։ Նիզակները ստացել են իրենց անունը ի պատիվ Ալ-Խատտ տարածաշրջանի, որն ընդգրկում էր ներկայիս Կատիֆը, Ուկայրը և Կատարը։

Իսլամական հետոսկեդարյան շրջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուսֆուրիդների և Օրմուզի վերահսկողություն (1253–1515 թվականներ)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1253 թվականին Արևելյան Արաբիայի մեծ մասը վերահսկվում էր Ուսֆուրիդների կողմից, սակայն 1320 թվականին տարածաշրջանի վերահսկողությունը զավթեց Օրմուսի իշխանը[90]: Կատարի մարգարիտները թագավորության հիմնական եկամտի աղբյուրներից մեկն էին[59]: Պորտուգալացիները պարտության մատնեցին Օրմուսին 1507 թվականին՝ Աֆոնսո դե Ալբուկերկեի ուժերի կողմից նրանց նավատորմի ոչնչացումից հետո: Այնուամենայնիվ, Ալբուկերկեի կապիտանները դարձան ապստամբ, և նա ստիպված էր լքել Օրմուս կղզին: Ի վերջո, 1515 թվականին, թագավոր Մանուել I-ը սպանեց սուլթան Սայֆուդդինի վեզիր Ռեիս Համեդին՝ ճնշում գործադրելով սուլթանի վրա, որ նա դառնա թագավոր Մանուելի վասալը[91]:

Պորտուգալական և Օսմանյան վերահսկողություն (1521–1670 թվականներ)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Cidade de Catar e Lázaro Luiz' 1563 թվական, Արաբիայի քարտեզ.

1521 թվականին պորտուգալացիները գրավել էին Բահրեյնը և մայրցամաքային Կատարը[59][92]: Վերահսկողություն հաստատելուց հետո պորտուգալացիները կառուցեցին մի շարք ամրոցներ Արաբական ափի երկայնքով: Այնուամենայնիվ, Կատարում պորտուգալական ավերակների սահմանափակ հայտնաբերումներ են եղել: Պորտուգալական ներկայության հնարավոր թեկնածուներից մեկը Ռուվայդա ավերակ քաղաքում պորտուգալական ճարտարապետական ոճով կառուցված 16-րդ դարի ամրոցն է[92]: Պորտուգալացի քարտեզագիր Լազարո Լուիսի կողմից 1563 թվականին ստեղծված քարտեզը պատկերում է Սիդադե դե Կատար-ը՝ դարձնելով այն Կատարի որևէ կոնկրետ բնակավայրի ամենավաղ պատկերումը[37]: Որոշ պատմաբաններ կարծում են, որ այն վերաբերում է Ռուվայդային, թեև վայրի իրական ինքնության շուրջ դեռևս շատ անորոշություն կա[93]:

Վենետիկցի վաճառական և ճանապարհորդ Գասպարո Բալբին, առաջին անգամ հիշատակել է Կատարը արևմտյան տպագիր գրքում[94]: Գիրքը, որը կոչվում է «Վիաջջո դել'Ինդիե Օրիենտալի Բալբի», մանրամասնորեն նկարագրում է Բալբիի ճանապարհորդությունները դեպի Հեռավոր Արևելք 1579-588 թվականների ընթացքում[95]: Այնտեղ նա հիշատակում է մի վայր՝ «Բարեշատոր» անունով, որը համարվում է «Բար Կատար» կամ ցամաքային Կատար անվան աղավաղված տարբերակը[96][95][97]:

Պորտուգալացիները կենտրոնացած էին Արևելյան Արաբիայում առևտրային կայսրություն ստեղծելու վրա և արտահանում էին ոսկի, արծաթ, մետաքս, մեխակ, սաթ, ձիեր և մարգարիտներ: Ալ-Հասայի բնակչությունը 1550 թվականին կամավոր ենթարկվել է օսմանների իշխանությանը՝ նախընտրելով նրանց պորտուգալացիներից: 1602 թվականին հոլանդացիների և բրիտանացիների կողմից պորտուգալացիների տարածքից վտարվելուց հետո, օսմանները անհրաժեշտություն չեն գտել Ալ-Հասա տարածաշրջանում ռազմական ներկայություն պահպանելու: Արդյունքում, 1670 թվականին Բանի Խալիդը վտարել է օսմաններին[98]:

Բանի Խալիդի իշխանություն (1670–1783 թվականներ)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օսմաններին վտարելուց հետո, Բանի Խալիդը 1670 թվականից սկսած իրավասություն ուներ Կատարի նկատմամբ[99][100]: 1766 թվականին Ուտուբի ցեղերից Ալ Ջալահմա և Ալ Խալիֆա կլանները Քուվեյթից տեղափոխվեցին Կատարի Զուբարա[101]: Նրանց՝ Զուբարա ժամանման պահին Բանի Խալիդը թույլ իշխանություն էր իրականացնում Կատարի նկատմամբ, թեև ամենամեծ գյուղը կառավարվում էր Բանի Խալիդի հեռավոր ազգականի կողմից: 1777 թվականին պարսիկների կողմից Բասրայի գրավումից հետո շատ վաճառականներ և ընտանիքներ Բասրայից և Քուվեյթից տեղափոխվեցին Զուբարա: Այս տեղաշարժից հետո քաղաքը դարձավ Պարսից ծոցի տարածաշրջանում առևտրի և մարգարտի որսի ծաղկող կենտրոն[102][103]:

Ալ Խալիֆան 1783 թվականին հավակնում էր Կատարին և Բահրեյնին, մինչդեռ Բանի Խալիդի վերահսկողությունը հարևան Ալ-Հասայի նկատմամբ պաշտոնապես ավարտվել էր 1795 թվականին[104]:

Ալ Խալիֆայի և սաուսյան վերահսկողություն (1783–1868 թվականներ)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1794 թվականի քարտեզը, որը պատկերում է Catura-ն Բահրեյնի իրավասության ներքո:

Պարսիկների՝ Զուբարայի նկատմամբ ագրեսիայից հետո, Ուտուբը և այլ արաբական ցեղեր 1783 թվականին պարսիկներին դուրս են մղել Բահրեյնից[103][105][106]: Ալ Ջալահման անջատվել է Ուտուբի դաշինքից Ուտուբի կողմից Բահրեյնի միացումից որոշ ժամանակ առաջ՝ 1783 թվականին, և վերադարձել Զուբարա: Սա Ալ Խալիֆա ցեղին թողել է Բահրեյնի անվիճելի տիրապետությունը, որոնք այնուհետև իրենց իշխանության կենտրոնը Զուբարայից տեղափոխել են Մանամա[100][102][107]: Նրանք շարունակել են իրենց իշխանությունը տարածել մայրցամաքի վրա և հարկ վճարել վահաբիներին՝ Կատարի նկատմամբ մարտահրավերները կանխելու համար: Այնուամենայնիվ, Կատարում չի ձևավորվել կենտրոնացված իշխանություն, քանի որ Ալ Խալիֆա շեյխերը հիմնականում զբաղված էին Բահրեյնի գործերով: Արդյունքում, Կատարն անցել է «անցումային շեյխերի» բազմաթիվ շրջաններով, որոնցից ամենանշանավորը Ռահմահ իբն Ջաբիր ալ-Ջալահիման էր: 1790 թվականին Զուբարան նկարագրվում էր որպես անվտանգ ապաստարան վաճառականների համար, որոնք վայելում էին լիակատար պաշտպանություն և մաքսային տուրքեր չէին վճարում:

1780 թվականից սկսած քաղաքը հայտնվել է վահաբիների սպառնալիքի տակ՝ Ալ-Հասայում Բանի Խալիդի ամրոցների դեմ պարբերաբար իրականացվող հարձակումների պատճառով[108]: Վահաբիները ենթադրում էին, որ Զուբարայի բնակչությունը կդավադրի իրենց ռեժիմի դեմ՝ Բանի Խալիդի օգնությամբ: Նրանք նաև կարծում էին, որ քաղաքի բնակիչները կիրառում էին վահաբական վարդապետությանը հակասող ուսմունքներ և քաղաքը համարում էին Պարսից ծոց մուտք գործելու կարևոր դարպաս: Սաուդյան գեներալ Սուլեյման իբն Ուֆայսանը 1787 թվականին հարձակում է իրականացրել քաղաքի վրա: Հինգ տարի անց վահաբիների հզոր ուժերը նվաճել են Ալ Հասան, ստիպելով բազմաթիվ փախստականների ապաստան գտնել Զուբարայում[31][109][25]: 1794 թվականին վահաբական ուժերը պաշարել են Զուբարան և մի քանի հարևան բնակավայրեր՝ որպես պատիժ ապաստան հայցողներին ընդունելու համար: Տեղական առաջնորդներին թույլատրվել է շարունակել վարչական գործառույթների իրականացումը, սակայն նրանցից պահանջվել է հարկ վճարել[110][111][31]:

1795 թվականին Բանի Խալիդին պարտության մատնելուց հետո, վահաբիները հարձակման են ենթարկվել երկու ճակատներից: Օսմանցիները և եգիպտացիները հարձակվել են արևմտյան ճակատում, մինչդեռ Բահրեյնի Ալ Խալիֆան և օմանցիները հարձակում են սկսել արևելյան ճակատում[112][113]: Վահաբիները դաշնակցել են Կատարի Ալ Ջալահմահ ցեղի հետ, որը արևելյան սահմանում բախվել էր Ալ Խալիֆայի և օմանցիների հետ:

Արևմտյան սահմանում եգիպտացիների առաջխաղացման մասին տեղեկանալով, 1811 թվականին վահաբի ամիրը նվազեցրել է իր կայազորները Բահրեյնում և Զուբարայում՝ իր զորքերը վերատեղակայելու համար: Մուսկատի Սաիդ բին Սուլթանն օգտվել է այս հնարավորությունից և հարձակվել Բահրեյնում և Զուբարայում գտնվող վահաբի կայազորների վրա: Զուբարայի ամրոցը հրդեհվել է, և Ալ Խալիֆան արդյունավետորեն վերականգնվել է իշխանության[113]:

Բրիտանական ներգրավվածություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մարգարտորսությունը Պարսից ծոցում, 20-րդ դարի սկզբին:

Բրիտանիայի ցանկությունը՝ ապահովել Արևելահնդկական ընկերության նավերի անվտանգ անցումը, հանգեցրել է նրան, որ այն իր սեփական կարգը հաստատել է Պարսից ծոցում: 1820 թվականին Արևելահնդկական ընկերության և ափամերձ տարածքի շեյխերի (հետագայում հայտնի որպես Զինադադարի ափ) միջև ստորագրվել է Ընդհանուր Ծովային Պայմանագիր անունով համաձայնագիր: Այն ճանաչում էր բրիտանական իշխանությունը Պարսից ծոցում և ձգտում էր վերջ դնել ծովահենությանը և ստրկավաճառությանը: Բահրեյնը դարձել է պայմանագրի կողմ, և ենթադրվել է, որ Կատարը, որպես կախյալ տարածք, նույնպես դրա կողմ է եղել[2]։

Մայոր Քոլբրուքի կողմից 1820 թվականին կազմված զեկույցը տալիս է Քաթարի խոշոր քաղաքների առաջին նկարագրությունները: Նրա զեկույցում նշված բոլոր ծովափնյա քաղաքները գտնվում էին Պարսից ծոցի մարգարտի շերտերի մոտակայքում և հազարամյակներ շարունակ զբաղվում էին մարգարտի որսով[114]: Մինչև տասնութերորդ դարի վերջը Կատարի բոլոր հիմնական քաղաքները, ներառյալ Ալ Հուվեյլան, Ֆուվեյրիթը, Ալ Բիդդան և Դոհան, գտնվել են արևելյան ափին: Դոհան զարգացել է դրանցից ամենամեծի՝ Ալ Բիդդայի շուրջը: Բնակչությունը բաղկացած է եղել քոչվոր և նստակյաց արաբներից և Արևելյան Աֆրիկայից բերված ստրուկների զգալի մասից[2]: Որպես Դոհայի բնակիչների կողմից կատարված ծովահենության պատիժ, Արևելահնդկական ընկերության նավը 1821 թվականին ռմբակոծել է քաղաքը: Նրանք հողին են հավասարեցրել քաղաքը՝ ստիպելով 300-ից 400 տեղացիների փախչել[115]:

Բրիտանացիների կողմից 1825 թվականին անցկացված հետազոտությունը նշում է, որ Կատարը չի ունեցել կենտրոնական իշխանություն և կառավարվել է տեղական շեյխերի կողմից[116]: Դոհան կառավարվել է Ալ-Բուայնեյն ցեղի կողմից[117]: 1828 թվականին Ալ-Բուայնեյնի մի անդամ սպանել է Բահրեյնի մի բնակչի, ինչը դրդել է Բահրեյնի շեյխին բանտարկել հանցագործին: Ալ-Բուայնեյն ցեղը ապստամբել է, ինչը հրահրել է Ալ Խալիֆային ոչնչացնել նրանց ամրոցը և վտարել նրանց Դոհայից: Ալ-Բուայնեյնի վտարումը Ալ Խալիֆային ավելի մեծ իրավասություն է տվել Դոհայի նկատմամբ։

Բահրեյնասաուդյան ապստամբություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Զուբարահի ավերված քաղաքը:

Ցանկանալով վերահսկել վահաբիների գործողությունները, Բահրեյնը դեռևս 1833 թվականին Կատարի ափին տեղակայել է կառավարության պաշտոնյա՝ Աբդուլլահ բին Ահմադ Ալ-Խալիֆա անունով[117]: Դավաճանելով բահրեյնցիներին, նա 1835 թվականին դրդել է Ալ Հուվեյլայի ժողովրդին ապստամբել Ալ Խալիֆայի դեմ և նամակագրություն սկսել վահաբիների հետ: Ապստամբությունից կարճ ժամանակ անց, Մուսկատի սուլթանի որդու միջնորդությամբ, երկու կողմերը ստորագրել են խաղաղության համաձայնագիր: Որպես պայմանագրի մաս, Ալ Հուվեյլան քանդվել է, իսկ նրա բնակիչները տեղափոխվել են Բահրեյն: Սակայն, Աբդուլլահ բին Ահմեդի եղբորորդիները գրեթե անմիջապես խախտել են համաձայնագիրը, երբ հրահրել են Ալ Քուվարի ցեղի անդամներին հարձակվել Ալ Հուվեյլայի վրա[117][118]:

Թերակղզու բնակիչները ենթակա էին Բահրեյնի շեյխի ուժերի և Ալ-Հասայի եգիպտական զինվորական հրամանատարի միջև տեղի ունեցող ընդհարումներին: 1839 թվականի վերջում կամ 1840 թվականի սկզբին Ալ-Հասայի կառավարիչը զորքեր է ուղարկում Կատարը ավերելու համար, քանի որ Զուբարահի Ալ Նուայմ ցեղը հրաժարվել էր վճարել պահանջվող տուրքը: Հոֆուֆում կառավարչի սպանությունը վաղաժամ դադարեցնում է արշավանքը՝ նախքան ուժերը կհասնեին երկիր[118]:

1847 թվականին Աբդուլլահ բին Ահմեդ Ալ Խալիֆան և Իսա բին Թարիֆ անունով կատարցի ցեղապետը դաշինք են կազմել Բահրեյնի կառավարիչ Մոհամմեդ բին Խալիֆայի դեմ: Նոյեմբերին բին Խալիֆան 500 զինվորով և Քաթիֆի ու Ալ-Հասայի կառավարիչների զինվորական աջակցությամբ ափ է դուսր եկել Ալ Խորում[119]: Ընդդիմադիր ուժերը կազմված են եղել 600 զինվորից և ղեկավարվել են բին Թարիֆի կողմից: Նոյեմբերի 17-ին դաշինքի ուժերի և բահրեյնյան ուժերի միջև տեղի է ունեցել վճռական ճակատամարտ, որը հայտնի է դարձել որպես Ֆուվայրիթի ճակատամարտ: Դաշինքի ուժերը պարտություն են կրել, երբ բին Թարիֆը և նրա ութսուն զինվորները սպանվել են Դիմադրությունը ճնշելուց հետո բին Խալիֆան ավերել է Ալ Բիդդան և նրա բնակիչներին տեղափոխել Բահրեյն: Նա իր եղբորը՝ Ալի բին Խալիֆային, որպես դեսպան ուղարկել է Ալ Բիդդա: Սակայն նա չի ունեցել վարչական իշխանություն, և տեղական ցեղապետերը շարունակել են պատասխանատու լինել Կատարի ներքին գործերի համար[120]:

Բահրեյն ներխուժելու ծրագիր մշակելուց հետո, վահաբի ամիր Ֆայսալ բին Թուրքին 1851 թվականի փետրվարին մի վաշտ զորքով լքել է իր շտաբը Նաջդում: Մոհամմեդ բին Խալիֆայի անունից մի քանի հաշտեցման առաջարկներ են արվել, սակայն Ֆայսալը մերժել է դրանք: Սպասվող ներխուժման նախօրեին Ալի բին Խալիֆան փորձել է Կատարում զինվորական աջակցություն ստանալ, սակայն Մոհամմեդ բին Թանին համոզվում է աջակցություն տրամադրել Ֆայսալի ուժերին, երբ նրանք մայիսին հասնում են Ալ Բիդդա: Հունիսի 8-ին Ալ Թանիին հավատարիմ ուժերը գրավել են Ալ Բիդդայի ամրոցում Ալի բին Խալիֆայի կացարանի մոտ գտնվող կարևոր աշտարակը: Սա Բահրեյնին դրդել է բրիտանացիների հետ պաշտպանական պայմանագրի բանակցություններ սկսել՝ Ֆայսալի առաջխաղացումը կասեցնելու փորձով: Սկզբում նրանք անհաջողության են մատնվել, սակայն բրիտանացիները վերանայել են իրենց դիրքորոշումը՝ հակամարտության վերաբերյալ հետախուզական զեկույց ստանալուց հետո, և շտապ ծովային շրջափակում հաստատել են Մանամայում[121]: 1851 թվականի հուլիսի 25-ի հաշտության պայմանագրին կից, Բահրեյնի շեյխը համաձայնել է վճարել 4,000 գերմանական կրոն՝ բահրեյնցիների կողմից գրավված Ալ Բիդդա ամրոցի վերականգնման և Կատարի բնակիչներից վահաբիների անջատման դիմաց[122]:

Տնտեսական հետևանքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1849 թվականի քարտեզը, որը պատկերում է Բահրեյնը և ներկայիս Կատարը:

Մոհամմեդ բին Խալիֆային զայրացնող քայլով, Ֆայսալ բին Թուրքին 1852 թվականին Դամմամում ապաստան է տրամադրել Աբդուլլահ բին Ահմեդի որդիներին: Հետևաբար, բահրեյնցիները փորձել են վտարել Ալ Բիդդայի և Դոհայի այն բնակիչներին, որոնք կասկածվում էին վահաբիներին հավատարիմ լինելու մեջ՝ նրանց նկատմամբ տնտեսական շրջափակում սահմանելով, որը թույլ չէր տալիս նրանց զբաղվել մարգարտի որսով: Շրջափակումը շարունակվել է մինչև տարեվերջ: 1853 թվականի փետրվարին վահաբիները սկսել են առաջանալ Ալ-Հասայից դեպի Ալ Խոր[123]: Բահրեյնը Կատարից հավաստիացում ստանալուց հետո, որ նրանք չեն համագործակցելու վահաբի ուժերի հետ, եթե վերջիններս հատեն իրենց սահմանները, Ալի բին Խալիֆային ուղարկել է մայրցամաք՝ տեղական դիմադրության հետ համագործակցելու նպատակով: 1853 թվականին բրիտանացիների միջնորդությամբ հաշտության համաձայնագիր է կնքվել երկու կողմերի միջև[123]:

Թշնամությունները կրկին բորբոքվել են, երբ Բահրեյնի շեյխը, ի պատասխան Դամմամում բահրեյնցի փախստականներին ապաստան տալուն, 1859 թվականին դադարել է տուրք վճարել վահաբի ամիրին և սկսել դրդել կատարյան ցեղերին հարձակվել նրա հպատակների վրա: Աբդուլլահ բին Ֆայսալի՝ Բահրեյնի վրա հարձակվելու սպառնալիքներին ի պատասխան, բրիտանական նավատորմը նավ է ուղարկել Դամմամի ափեր՝ հարձակումները կանխելու համար: Իրավիճակը սրվել է 1860 թվականի մայիսին, երբ Աբդուլլահը սպառնացել է գրավել Կատարի ափերը, մինչև տարեկան տուրքը վճարվի: 1861 թվականի մայիսին Բահրեյնը պայմանագիր է ստորագրել բրիտանական կառավարության հետ, որով վերջինս համաձայնել է պաշտպանություն առաջարկել և ճանաչել Կատարը որպես Բահրեյնի կախյալ տարածք[124]: 1862 թվականի փետրվարին պայմանագիրը վավերացվել է հնդկական կառավարության կողմից[125]:

Բրիտանացիների ներգրավումից հետո Ալ Խալիֆա ցեղի ազդեցությունը Կատարի գործերի վրա սկսել է նվազել: Գիֆորդ Պալգրեյվը 1863 թվականին Մոհամմեդ բին Թանիին նկարագրել է որպես Կատարի թերակղզու ճանաչված կառավարիչ[126]: 1863 թվականի ապրիլին Ալ Վակրայի բնակիչներից մի մասը ստիպված էր լքել քաղաքը Բահրեյնի շեյխի հրամանով՝ վահաբիների հետ ենթադրյալ կապերի պատճառով: Քաղաքի առաջնորդ Մոհամմեդ Բու Կուվարան ձերբակալվել է նմանատիպ մեղադրանքով: 1866 թվականին բրիտանացիների զեկույցը բացահայտել է, որ Կատարը տարեկան 4,000 գերմանական կրոնի զաքյաթ էր վճարում վահաբիներին՝ խախտելով 1861 թվականի բրիտանական պայմանագիրը: Զեկույցում նաև պնդվել է, որ Ալ Խալիֆան հարկ է գանձել Կատարի ժողովրդից նույն տարեկան վճարման համար[127][128]:

Qatari–Bahraini War

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բրիտանիայի և Բահրեյնի միջև 1868 թվականի սեպտեմբերին կնքված համաձայնագիրը՝ որպես Կատար-բահրեյնյան պատերազմի հետևանք:

1867 թվականի հունիսին Մոհամմեդ Ալ Խալիֆայի ներկայացուցիչը ձերբակալել է մի բեդուինի Ալ Վակրահից և արտաքսել նրան Բահրեյն: Մոհամմեդ բին Թանին պահանջել է նրա ազատ արձակումը, սակայն ներկայացուցիչը մերժել է: Սա ստիպել է Մոհամմեդ բին Թանիին վտարել նրան Ալ Վակրահից: Այս լուրը ստանալով, Մոհամմեդ Ալ Խալիֆան ազատ է արձակել բեդուին բանտարկյալին և հայտնել իր ցանկությունը՝ վերսկսել խաղաղության բանակցությունները: Մոհամմեդ բին Թանիի որդին՝ Ջասիմ բին Մոհամմեդ Ալ Թանին, մեկնել է Բահրեյն՝ հոր անունից բանակցելու: Ժամանելուն պես նա ձերբակալվել է, և շուտով մեծ քանակությամբ նավեր ու զորքեր են ուղարկվել՝ պատժելու Ալ Վակրահի և Ալ Բիդդայի բնակիչներին: Աբու Դաբին միացել է Բահրեյնի կողմին, քանի որ ենթադրվել է, որ Ալ Վակրահը ծառայել է որպես ապաստարան Օմանից փախստականների համար: Նույն թվականի ավելի ուշ, միացյալ ուժերը 2000 զինվորով թալանել են վերոհիշյալ երկու կատարյան քաղաքները այն պատերազմում, որը հետագայում հայտնի է դարձել որպես Կատար-Բահրեյնյան պատերազմ[129][130]:

Բրիտանական մի գրառում հետագայում նշել է

Դոհա և Վակրա քաղաքները 1867 թվականի վերջին ժամանակավորապես վերացել են, տները քանդվել, իսկ բնակիչները տեղահանվել:

1868 թվականի հունիսին կատարյան ցեղերը վրեժխնդիր են եղել Բահրեյնից, և տեղի է ունեցել մի ճակատամարտ, որի ընթացքում խորտակվել 60 նավակ և սպանվել 1000 մարդ: Այնուհետև Բահրեյնի շեյխը համաձայնել է ազատ արձակել Ջասիմ բին Մոհամմեդին՝ գերեվարված բահրեյնցի բանտարկյալների դիմաց[131]:

Բահրեյնի և Աբու Դաբիի համատեղ ներխուժումը և Կատարի հակահարվածը դրդել են բրիտանացի քաղաքական գործակալ, գնդապետ Լյուիս Պելլիին 1868 թվականին պարտադրել կարգավորում: Պելլիի առաքելությունը Բահրեյն և Կատար, ինչպես նաև դրա արդյունքում կնքված խաղաղության պայմանագիրը հանդիսացել են կարևոր իրադարձություններ Կատարի պատմության մեջ: Այն անուղղակիորեն ճանաչել է Կատարի տարբերությունը Բահրեյնից և բացահայտորեն ընդունել Մոհամմեդ բին Թանիի դիրքը որպես թերակղզու ցեղերի կարևոր ներկայացուցիչ[132]:

Օսմանյան իշխանություն (1871–1913 թվականներ)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դոհան 20-րդ դարի սկզբին:

Օսմանյան կայսրությունը 1871 թվականին ընդլայնվել է դեպի Արևելյան Արաբիա: Ալ-Հասա ափին հաստատվելուց հետո նրանք առաջ են շարժվել դեպի Կատար: Ալ Բիդդան շուտով դարձել է գործողությունների հենակետ բեդուինների համար, ովքեր հարձակումներ էին գերծել օսմանցիների վրա հարավում, և Քուվեյթի Աբդուլլահ II Ալ-Սաբահը ուղարկվել է քաղաք՝ օսմանյան զորքերի ափհանման համար հենակետ ապահովելու: Նա իր հետ բերել է չորս օսմանյան դրոշ Կաատրի ամենաազդեցիկ անձանց համար: Մոհամմեդ բին Թանին ստացել և ընդունել է դրոշներից մեկը, բայց ուղարկել է այն Ալ Վակրահ և շարունակել տեղական դրոշը բարձրացնել իր տան վրա: Ջասիմ բին Մոհամմեդը ընդունել է դրոշը և բարձրացրել այն իր տան վրա: Երրորդ դրոշը տրվել է Ալի բին Աբդուլ Ազիզին՝ Ալ Խորի կառավարչին:

Բրիտանացիները բացասաբար են արձագանքել օսմանցիների առաջխաղացմանը, քանի որ զգում էին, որ իրենց շահերը վտանգված են: Իրենց առարկություններին պատասխան չստանալով՝ բրիտանական «Հյու Ռոուզ» հրետանային նավը ժամանել է Կատար 1871 թվականի հուլիսի 19-ին[10]: Իրավիճակը ուսումնասիրելուց հետո Սիդնի Սմիթը՝ Պարսից ծոցում բրիտանական քաղաքական ռեզիդենտի օգնականը, պարզել է, որ Կատարը կամովին է բարձրացրել դրոշները: Իրենց մտահոգությունն ավելի խորացնելու համար Ջասիմ բին Մոհամմեդը, ով այս ժամանակահատվածում ստանձնել է հոր դերը, թույլատրել է օսմանցիներին 1871 թվականի դեկտեմբերին Ալ Բիդդա ուղարկել 100 զինվոր և սարքավորումներ: 1872 թվականի հունվարին օսմանցիները Կատարը ներառել են իրենց տիրապետության մեջ: Այն նշանակվել է որպես Նաջդի նահանգ՝ Նաջդի սանջակի վերահսկողության ներքո: Ջասիմ բին Մոհամմեդը նշանակվել է շրջանի կայմակամ (փոխկառավարիչ), և մյուս կատարցիների մեծ մասին թույլատրվել է պահպանել իրենց պաշտոնները նոր կառավարությունում[133]:

Չարլզ Գրանտը՝ քաղաքական ներկայացուցչի օգնականը, սխալմամբ հաղորդել է, որ օսմանները 1873 թվականի օգոստոսին Քաթիֆից Զուբարա են ուղարկել 100 զինվորից բաղկացած զորախումբ՝ Հոսեին Էֆենդիի հրամանատարությամբ: Բահրեյնի շեյխը բացասաբար է արձագանքել դրան, քանի որ Զուբարայում բնակվող Ալ Նուայմ ցեղը պայմանագիր էր ստորագրել՝ համաձայնելով լինել նրա հպատակները: Շեյխի կողմից ճնշման ենթարկվելով՝ Գրանտը նրան ուղղորդել է քաղաքական ներկայացուցիչ Էդվարդ Ռոսի մոտ: Ռոսը շեյխին տեղեկացրել է, որ կարծում է, թե նա իրավունք չունի պաշտպանելու Կատարում բնակվող ցեղերին: Սեպտեմբերին շեյխը կրկին հաստատել է իր ինքնիշխանությունը քաղաքի և ցեղի նկատմամբ: Գրանտը պատասխանել է՝ պնդելով, որ Բահրեյնի հետ ստորագրված պայմանագրում Ալ Նուայմի կամ Զուբարայի մասին որևէ հատուկ նշում չկա: Բրիտանական կառավարության պաշտոնյան համաձայնել է նրա տեսակետների հետ՝ նշելով, որ Բահրեյնի շեյխը «պետք է հնարավորինս խուսափի ցամաքային բարդություններին միջամտելուց»[134][135]:

Ալ Խալիֆայի համար Զուբարայի նկատմամբ իրենց հավակնությունը վերականգնելու մեկ այլ հնարավորություն է ծագել 1874 թվականին, երբ Նասիր բին Մուբարակ անունով ընդդիմության առաջնորդը տեղափոխվել է Կատար: Նրանք կարծում էին, որ Մուբարակը, Ջասիմ բին Մոհամմեդի օգնությամբ, կթիրախավորի Զուբարայում բնակվող Ալ Նուայմին՝ որպես ներխուժման նախաբան: Արդյունքում Զուբարա է ուղարկվել բահրեյնցի ուժերի զորախումբ, ինչը խիստ դժգոհություն է առաջացրել բրիտանացիների մոտ, ովքեր ակնարկել են, որ շեյխն իրեն ներքաշել է բարդությունների մեջ: Էդվարդ Ռոսը պարզ է դարձրել, որ կառավարության խորհրդի որոշումը խորհուրդ է տվել շեյխին չմիջամտել Կատարի գործերին[136]: Ալ Խալիֆան մշտական կապի մեջ է մնացել Ալ Նուայմի հետ՝ իրենց բանակում հավաքագրելով ցեղի 100 անդամների և ֆինանսական օգնություն առաջարկելով նրանց: Ջասիմ բին Մոհամմեդը վտարել է ցեղի որոշ անդամների, երբ նրանք 1878 թվականին հարձակվել են Ալ Բիդդայի մոտ գտնվող նավերի վրա[137]:

Չնայած բազմաթիվ հայտնի կատարյան ցեղերի ընդդիմությանը, Ջասիմ բին Մոհամմեդը շարունակել է աջակցություն ցուցաբերել օսմաններին: Սակայն երկու կողմերի միջև գործընկերության բարելավման նշաններ չեն եղել, և հարաբերություններն էլ ավելի են վատթարացել, երբ օսմանները մերժել են օգնել Ջասիմին 1882 թվականին Աբու Դաբիի կողմից գրավված Խոր ալ Ուդայդի արշավանքում: Բացի այդ, օսմանները աջակցել են օսմանյան հպատակ Մոհամմեդ բին Աբդուլ Վահաբին, ով 1888 թվականին փորձել է տապալել Ջասիմ բին Մոհամմեդին[138]:

Ալ Վաջբայի ճակատամարտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1893 թվականի փետրվարին Մեհմեդ Հաֆիզ փաշան ժամանել է Կատար՝ չվճարված հարկերը պահանջելու և Ջասիմ բին Մոհամմեդի՝ օսմանյան առաջարկված վարչական բարեփոխումների դեմ ընդդիմությանը հակադարձելու նպատակով: Վախենալով, որ կարող է մահվան կամ բանտարկության ենթարկվել, Ջասիմ բին Մոհամմեդը տեղափոխվել է Ալ Վաջբա (Դոհայից 10 մղոն արևմուտք). նրան ուղեկցել են ցեղի մի քանի անդամներ: Մեհմեդը պահանջել է, որ նա ցրի իր զորքերը և հավատարմության երդում տա օսմաններին: Սակայն Ջասիմ բին Մոհամմեդը հաստատակամ մնացել է օսմանյան իշխանությանը չենթարկվելու իր մերժման մեջ: 1893 թվականի մարտին Մեհմեդը բանտարկել է նրա եղբորը՝ Ահմեդ բին Մոհամմեդ Ալ Թանիին, ինչպես նաև կատարյան ցեղերի 13 հայտնի առաջնորդների օսմանյան «Մերրիխ» կորվետի վրա: Մեհմեդը մերժել է գերիներին տասը հազար լիրայի դիմաց ազատ արձակելու առաջարկը և հրամայել մոտավորապես 200 օսմանյան զինվորներից բաղկացած զորասյանը Յուսուֆ Էֆենդիի հրամանատարությամբ առաջանալ դեպի Ջասիմ բին Մոհամմեդի ամրոցը Ալ Վաջբայում[139]:

Ալ Վաջբա ժամանելուց կարճ ժամանակ անց Էֆենդիի զորքերը ենթարկվել են ուժեղ հրաձգության կատարյան հետևակի և հեծելազորի կողմից, որոնք ընդհանուր առմամբ կազմել են 3,000-ից 4,000 մարդ: Նրանք նահանջել են դեպի Շեբակա ամրոց, որտեղ կրկին կորուստներ են կրել կատարցիների ներխուժման հետևանքով: Նրանց՝ Ալ Բիդդայի ամրոց նահանջելուց հետո, Ջասիմ բին Մոհամմեդի առաջխաղացող զորասյունը պաշարել է ամրոցը և կտրել թաղամասի ջրամատակարարումը: Օսմանները ընդունել են պարտությունը և համաձայնել ազատ արձակել կատարցի գերիներին՝ փոխարենը Մեհմեդ փաշայի հեծելազորի՝ ցամաքով դեպի Հոֆուֆ անվտանգ անցման դիմաց: Թեև Կատարը լիովին անկախություն չի ստացել Օսմանյան կայսրությունից, ճակատամարտի արդյունքը հանգեցրել է պայմանագրի, որը հետագայում հիմք է դարձել Կատարի՝ որպես կայսրության ներսում ինքնավար առանձին երկրի ձևավորման համար[140][141]:

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Toth, Anthony. "Qatar: Historical Background." A Country Study: Qatar (Helen Chapin Metz, editor). Library of Congress Federal Research Division (January 19693). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Toth, Anthony. "Qatar: Historical Background." A Country Study: Qatar (Helen Chapin Metz, editor). Library of Congress Federal Research Division (January 19693). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  3. ↑ 3,0 3,1 Khalifa, Haya; Rice, Michael (1986). Bahrain Through the Ages: The Archaeology. Routledge. էջեր 79, 215. ISBN 978-0710301123.
  4. ↑ Khalifa, Haya; Rice, Michael (1986). Bahrain Through the Ages: The Archaeology. Routledge. էջեր 79, 215. ISBN 978-0710301123.
  5. ↑ «History of Qatar». Amiri Diwan. Արխիվացված է օրիգինալից 22 January 2008-ին.
  6. ↑ Page, Kogan (2004). Middle East Review 2003-04: The Economic and Business Report. Kogan Page Ltd. էջ 169. ISBN 978-0749440664.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Qatar Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments. Int'l Business Publications, USA. 2012. էջեր 34, 58. ISBN 978-0739762141.
  8. ↑ Qatar Country Study Guide Volume 1 Strategic Information and Developments. Int'l Business Publications, USA. 2012. էջեր 34, 58. ISBN 978-0739762141.
  9. ↑ 9,0 9,1 «History of Qatar». Amiri Diwan. Արխիվացված է օրիգինալից 22 January 2008-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 Rahman 2006, էջեր. 138–139
  11. ↑ Rahman 2006
  12. ↑ 12,0 12,1 Page, Kogan (2004). Middle East Review 2003-04: The Economic and Business Report. Kogan Page Ltd. էջ 169. ISBN 978-0749440664.
  13. ↑ 13,0 13,1 "Background Note: Qatar". U.S. Department of State (June 2008). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 "Background Note: Qatar". U.S. Department of State (June 2008). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  15. ↑ 15,0 15,1 "Background Note: Qatar". U.S. Department of State (June 2008). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  16. ↑ Smith, Philip E. L. (28 October 2009). «Book reviews». American Anthropologist. 72 (3): 700–701. doi:10.1525/aa.1970.72.3.02a00790.
  17. ↑ Smith, Philip E. L. (28 October 2009). «Book reviews». American Anthropologist. 72 (3): 700–701. doi:10.1525/aa.1970.72.3.02a00790.
  18. ↑ Jeanna Bryner (9 December 2010). «Lost Civilization May Have Existed Beneath the Persian Gulf». Live Science. Վերցված է 3 June 2015-ին.
  19. ↑ Jeanna Bryner (9 December 2010). «Lost Civilization May Have Existed Beneath the Persian Gulf». Live Science. Վերցված է 3 June 2015-ին.
  20. ↑ Abdul Nayeem, Muhammad (1998). Qatar Prehistory and Protohistory from the Most Ancient Times (Ca. 1,000,000 to End of B.C. Era). Hyderabad Publishers. էջ 14. ISBN 9788185492049.
  21. ↑ Abdul Nayeem, Muhammad (1998). Qatar Prehistory and Protohistory from the Most Ancient Times (Ca. 1,000,000 to End of B.C. Era). Hyderabad Publishers. էջ 14. ISBN 9788185492049.
  22. ↑ Magee, Peter (2014). The Archaeology of Prehistoric Arabia. Cambridge Press. էջեր 50, 178. ISBN 9780521862318.
  23. ↑ 23,0 23,1 Magee, Peter (2014). The Archaeology of Prehistoric Arabia. Cambridge Press. էջեր 50, 178. ISBN 9780521862318.
  24. ↑ «History of Qatar» (PDF). www.qatarembassy.or.th. Ministry of Foreign Affairs. Qatar. London: Stacey International, 2000. Վերցված է 9 January 2015-ին.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 25,4 25,5 25,6 25,7 25,8 «History of Qatar» (PDF). www.qatarembassy.or.th. Ministry of Foreign Affairs. Qatar. London: Stacey International, 2000. Վերցված է 9 January 2015-ին.
  26. ↑ Rice, Michael (1994). Archaeology of the Arabian Gulf. Routledge. էջեր 206, 232–233. ISBN 978-0415032681.
  27. ↑ 27,0 27,1 Rice, Michael (1994). Archaeology of the Arabian Gulf. Routledge. էջեր 206, 232–233. ISBN 978-0415032681.
  28. ↑ Masry, Abdullah (1997). Prehistory in Northeastern Arabia: The Problem of Interregional Interaction. Routledge. էջ 94. ISBN 978-0710305367.
  29. ↑ 29,0 29,1 Masry, Abdullah (1997). Prehistory in Northeastern Arabia: The Problem of Interregional Interaction. Routledge. էջ 94. ISBN 978-0710305367.
  30. ↑ Casey & Vine 1991
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 Casey & Vine 1991, էջ. 12
  32. ↑ «History of Qatar» (PDF). www.qatarembassy.or.th. Ministry of Foreign Affairs. Qatar. London: Stacey International, 2000. Վերցված է 9 January 2015-ին.
  33. ↑ Masry, Abdullah (1997). Prehistory in Northeastern Arabia: The Problem of Interregional Interaction. Routledge. էջ 94. ISBN 978-0710305367.
  34. ↑ Toth, Anthony. "Qatar: Historical Background." A Country Study: Qatar (Helen Chapin Metz, editor). Library of Congress Federal Research Division (January 19693). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  35. ↑ «History of Qatar» (PDF). www.qatarembassy.or.th. Ministry of Foreign Affairs. Qatar. London: Stacey International, 2000. Վերցված է 9 January 2015-ին.
  36. ↑ McCoy, Lisa (2014). Qatar (Major Muslim Nations). Mason Crest. ISBN 9781633559851.
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 McCoy, Lisa (2014). Qatar (Major Muslim Nations). Mason Crest. ISBN 9781633559851.
  38. ↑ Mohamed Althani, p. 15
  39. ↑ Mohamed Althani, p. 15
  40. ↑ Rice, Michael (1994). Archaeology of the Arabian Gulf. Routledge. էջեր 206, 232–233. ISBN 978-0415032681.
  41. ↑ Peoples of Western Asia. Marshall Cavendish Corporation. 2007. էջ 351. ISBN 978-0761476825.
  42. ↑ Peoples of Western Asia. Marshall Cavendish Corporation. 2007. էջ 351. ISBN 978-0761476825.
  43. ↑ Carter, Robert Jr.; Killick, Robert (2014). Al-Khor Island: Investigating Coastal Exploitation in Bronze Age Qatar (PDF). Moonrise Press Ltd. էջ 43. ISBN 978-1910169001.
  44. ↑ Carter, Robert Jr.; Killick, Robert (2014). Al-Khor Island: Investigating Coastal Exploitation in Bronze Age Qatar (PDF). Moonrise Press Ltd. էջ 43. ISBN 978-1910169001.
  45. ↑ Magee, Peter (2014). The Archaeology of Prehistoric Arabia. Cambridge Press. էջեր 50, 178. ISBN 9780521862318.
  46. ↑ 46,0 46,1 «History of Qatar» (PDF). www.qatarembassy.or.th. Ministry of Foreign Affairs. Qatar. London: Stacey International, 2000. Վերցված է 9 January 2015-ին.
  47. ↑ Khalifa, Haya; Rice, Michael (1986). Bahrain Through the Ages: The Archaeology. Routledge. էջեր 79, 215. ISBN 978-0710301123.
  48. ↑ Sterman, Baruch (2012). Rarest Blue: The Remarkable Story Of An Ancient Color Lost To History And Rediscovered. Lyons Press. էջեր 21–22. ISBN 978-0762782222.
  49. ↑ Sterman, Baruch (2012). Rarest Blue: The Remarkable Story Of An Ancient Color Lost To History And Rediscovered. Lyons Press. էջեր 21–22. ISBN 978-0762782222.
  50. ↑ Carter, Killick (2014). p. 45.
  51. ↑ Carter, Killick (2014). p. 45.
  52. ↑ Liverani, Mario (2014). The Ancient Near East: History, Society and Economy. Routledge. էջ 518. ISBN 978-0415679060.
  53. ↑ Sultan Muhesen; Faisal Al Naimi (June 2014). «Archaeological heritage of pre-Islamic Qatar» (PDF). World Heritage. 72: 50. Վերցված է 14 February 2016-ին.
  54. ↑ Casey & Vine 1991, էջ. 16
  55. ↑ «Late Babylonian Period and Neo-Assyrian Period (1000 BC - 606 BC)». anciv.info. Վերցված է 17 January 2015-ին.
  56. ↑ Gulf States: Kuwait, Bahrain, Qatar, United Arab Emirates, Oman, Yemen. JPM Publications. 2010. էջ 31. ISBN 978-2884520997.
  57. ↑ Reade, Julian (1996). Indian Ocean In Antiquity. Routledge. էջ 252. ISBN 978-0710304353.
  58. ↑ Kapel, Holger (1967). Atlas of the stone-age cultures of Qatar. էջ 12.
  59. ↑ 59,0 59,1 59,2 Althani, Mohamed (2013). Jassim the Leader: Founder of Qatar. ProՊատկեր Books. էջ 16. ISBN 978-1781250709.
  60. ↑ 60,0 60,1 60,2 Casey & Vine 1991, էջ. 17
  61. ↑ 61,0 61,1 61,2 Cadène, Philippe (2013). Atlas of the Gulf States. BRILL. էջ 10. ISBN 978-9004245600.
  62. ↑ «New techniques to locate lost prehistory in Qatar». world-archaeology.com. 28 March 2013.
  63. ↑ 63,0 63,1 Rahman 2006, էջեր. 33
  64. ↑ «Maps». Qatar National Library. Արխիվացված է օրիգինալից 6 June 2017-ին. Վերցված է 11 May 2015-ին.
  65. ↑ «Qatar - Early history». globalsecurity.org. Վերցված է 17 January 2015-ին.
  66. ↑ Gillman, Ian; Klimkeit, Hans-Joachim (1999). Christians in Asia Before 1500. University of Michigan Press. էջեր 87, 121. ISBN 978-0472110407.
  67. ↑ Commins, David (2012). The Gulf States: A Modern History. I. B. Tauris. էջ 16. ISBN 978-1848852785.
  68. ↑ «AUB academics awarded $850,000 grant for project on the Syriac writers of Qatar in the 7th century AD» (PDF). American University of Beirut. 31 May 2011. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 28 May 2015-ին. Վերցված է 12 May 2015-ին.
  69. ↑ 69,0 69,1 «Christianity in the Gulf during the first centuries of Islam» (PDF). Oxford Brookes University. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 28 May 2015-ին. Վերցված է 27 May 2015-ին.
  70. ↑ «PROCEEDINGS OF THE DOMESTIC AND FOREIGN MISSIONARY SOCIETY OF THE PROTESTANT EPISCOPA; CHURCH IN THE UNITED STATES OF AMERICA, AT MEETING HELD IN PHILADELPHIA IN AUGUST AND SEPT. 1835, p. 65». 1835.
  71. ↑ Kozah, Mario; Abu-Husayn, Abdulrahim; Al-Murikhi, Saif Shaheen (2014). The Syriac Writers of Qatar in the Seventh Century. Gorgias Press LLC. էջ 24. ISBN 978-1463203559.
  72. ↑ 72,0 72,1 72,2 72,3 Rahman 2006, էջեր. 34
  73. ↑ 73,0 73,1 73,2 Fromherz, Allen (13 April 2012). Qatar: A Modern History. Georgetown University Press. էջեր 43, 60, 2041. ISBN 978-1-58901-910-2.
  74. ↑ O'Mahony, Anthony; Loosley, Emma (2010). Eastern Christianity in the Modern Middle East (Culture and Civilization in the Middle East). Routledge. էջ 23. ISBN 978-0415548038.
  75. ↑ A political chronology of the Middle East. Routledge / Europa Publications. 2001. էջ 192. ISBN 978-1857431155.
  76. ↑ 76,0 76,1 Sanbol, Amira (2012). Gulf Women. Bloomsbury UK. էջ 42. ISBN 978-1780930435.
  77. ↑ Gaiser, Adam R (2010). «What do we learn about the early Kharijites and Ibadiyya from their coins?». The Journal of the American Oriental Society. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  78. ↑ al-Aqlām. Vol. 1. Wizārat al-Thaqāfah wa-al-Irshād. «وذكر في وفيات الاعيان لابن خنكان ابو نعامة قطري بن الفجاءة واسمه جعونة ين مازن بن يزيد اين زياد ين حبتر بن مالك ين عمرو رين تهيم بن مر التميمي الثسيباني ولد في الجنوب الشرقي من قرية الخوير شمال قطر في»
  79. ↑ 79,0 79,1 Lo, Mbaye (2009). Understanding Muslim Discourse: Language, Tradition, and the Message of Bin Laden. University Press of America. էջ 56. ISBN 978-0761847489.
  80. ↑ Baum, Wilhelm; Winkler, Dietmar W. (2010). The Church of the East: A Concise History. Routledge. ISBN 978-0415600217.
  81. ↑ Paul Rivlin, Arab Economies in the Twenty-First Century, p. 86. Cambridge: Cambridge University Press, 2009. 9780521895002
  82. ↑ 82,0 82,1 82,2 Casey & Vine 1991, էջ. 18
  83. ↑ Qatar, 2012 (The Report: Qatar). Oxford Business Group. 2012. էջ 233. ISBN 978-1907065682.
  84. ↑ Russell, Malcolm (2014). The Middle East and South Asia 2014. Rowman & Littlefield Publishers. էջ 151. ISBN 978-1475812350.
  85. ↑ Mohamed Althani, p. 17
  86. ↑ Al-Tabari, Abu Ja'far Muhammad ibn Jarir. The History of al-Tabari, Volume XXXVI: The Revolt of the Zanj. Trans. David Waines. Ed. Ehsan Yar-Shater. Albany, NY: State University of New York Press, 1992. 0-7914-0764-0. p. 31
  87. ↑ Zizek, Slavoj (2009). First as Tragedy, Then as Farce. Verso. էջ 121. ISBN 978-1844674282.
  88. ↑ Saunders, John Joseph (1978). A History of Medieval Islam. Routledge. էջ 130.
  89. ↑ «History». qatarembassy.net. Արխիվացված է օրիգինալից 17 February 2015-ին. Վերցված է 18 January 2015-ին.
  90. ↑ Larsen, Curtis (1984). Life and Land Use on the Bahrain Islands: The Geoarchaeology of an Ancient Society (Prehistoric Archeology and Ecology series). University of Chicago Press. էջ 54. ISBN 978-0226469065.
  91. ↑ Olson, James S. (1991). Historical Dictionary of European Imperialism. Greenwood. էջ 289. ISBN 978-0313262579.
  92. ↑ 92,0 92,1 Gillespie, Carol Ann (2002). Bahrain (Modern World Nations). Chelsea House Publications. էջ 31. ISBN 978-0791067796.
  93. ↑ «Qatar Timeline». Planning and Statistics Authority (Qatar). Վերցված է 26 June 2024-ին.
  94. ↑ Orr, Tamra (2008). Qatar (Cultures of the World). Cavendish Square Publishing. էջ 18. ISBN 978-0761425663.
  95. ↑ 95,0 95,1 Potter, Lawrence (2010). The Persian Gulf in History. Palgrave Macmillan. էջ 262. ISBN 978-0230612822.
  96. ↑ Anscombe, Frederick (1997). The Ottoman Gulf: The Creation of Kuwait, Saudi Arabia, and Qatar. Columbia University Press. էջ 12. ISBN 978-0231108393.
  97. ↑ «First printed record of Qatar highlight of book fair». Qatar Tribune. 10 January 2020. Վերցված է 8 June 2024-ին.
  98. ↑ Leonard, Thomas (2005). Encyclopedia of the Developing World. Routledge. էջ 133. ISBN 978-1579583880.
  99. ↑ Alghanim, Salwa (1998). The Reign of Mubarak-Al-Sabah: Shaikh of Kuwait 1896-1915. I. B. Tauris. էջ 6. ISBN 978-1860643507.
  100. ↑ 100,0 100,1 Heard-Bey, Frauke (2008). From Tribe to State. The Transformation of Political Structure in Five States of the GCC. էջ 39. ISBN 978-88-8311-602-5.
  101. ↑ 'Gazetteer of the Persian Gulf. Vol I. Historical. Part IA & IB. J G Lorimer. 1915' [1000] (1155/1782), p. 1001
  102. ↑ 102,0 102,1 Crystal, Jill (1995). Oil and Politics in the Gulf: Rulers and Merchants in Kuwait and Qatar. Cambridge University Press. էջ 27. ISBN 978-0521466356.
  103. ↑ 103,0 103,1 «Qatar». worldatlas.com. Վերցված է 18 January 2015-ին.
  104. ↑ Hasan, Mohibbul (2005). Waqai-I Manazil-I Rum; Tipu Sultan's Mission to Constantinople. AAKAR BOOKS. էջ 17. ISBN 978-8187879565.
  105. ↑ «'Gazetteer of the Persian Gulf. Vol I. Historical. Part IA & IB. J G Lorimer. 1915' [840] (995/1782)». qdl.qa. 2014-09-30. էջ 840. Վերցված է 16 January 2015-ին.
  106. ↑ «'Gazetteer of the Persian Gulf. Vol I. Historical. Part IA & IB. J G Lorimer. 1915' [839] (994/1782)». qdl.qa. 2014-09-30. էջ 840. Վերցված է 16 January 2015-ին.
  107. ↑ «'Gazetteer of the Persian Gulf. Vol I. Historical. Part IA & IB. J G Lorimer. 1915' [789] (944/1782)». qdl.qa. 2014-09-30. Վերցված է 28 January 2015-ին.
  108. ↑ Casey & Vine 1991, էջ. 29
  109. ↑ «Arabia, Yemen, and Iraq 1700-1950». san.beck.org. Վերցված է 18 January 2015-ին.
  110. ↑ Rahman 2006, էջ. 53
  111. ↑ Rahman 2006, էջ. 54
  112. ↑ Casey, Michael S. (2007). The History of Kuwait (The Greenwood Histories of the Modern Nations). Greenwood. էջեր 37–38. ISBN 978-0313340734.
  113. ↑ 113,0 113,1 «'Gazetteer of the Persian Gulf. Vol I. Historical. Part IA & IB. J G Lorimer. 1915' [843] (998/1782)». qdl.qa. Վերցված է 13 January 2014-ին.
  114. ↑ Rahman 2006, էջեր. 35–37
  115. ↑ «'Gazetteer of the Persian Gulf. Vol I. Historical. Part IA & IB. J G Lorimer. 1915' [793] (948/1782)». qdl.qa. 2014-09-30. Վերցված է 28 January 2015-ին.
  116. ↑ Rahman 2006, էջեր. 37
  117. ↑ 117,0 117,1 117,2 «'Gazetteer of the Persian Gulf. Vol I. Historical. Part IA & IB. J G Lorimer. 1915' [794] (949/1782)». qdl.qa. 2014-09-30. Վերցված է 28 January 2015-ին.
  118. ↑ 118,0 118,1 «'Gazetteer of the Persian Gulf. Vol I. Historical. Part IA & IB. J G Lorimer. 1915' [795] (950/1782)». qdl.qa. 2014-09-30. Վերցված է 28 January 2015-ին.
  119. ↑ Rahman 2006, էջ. 97
  120. ↑ Rahman 2006, էջ. 98
  121. ↑ Rahman 2006, էջ. 109
  122. ↑ Rahman 2006, էջեր. 110–113
  123. ↑ 123,0 123,1 Rahman 2006, էջեր. 113–115
  124. ↑ Rahman 2006, էջ. 118
  125. ↑ Rahman 2006, էջեր. 115–116
  126. ↑ Rahman 2006, էջ. 116
  127. ↑ Rahman 2006, էջ. 117
  128. ↑ Rahman 2006, էջ. 119
  129. ↑ «'A collection of treaties, engagements and sanads relating to India and neighbouring countries [...] Vol XI containing the treaties, & c., relating to Aden and the south western coast of Arabia, the Arab principalities in the Persian Gulf, Muscat (Oman), Baluchistan and the North-West Frontier Province' [113v] (235/822)». Qatar Digital Library. 2014-10-09. Վերցված է 12 January 2015-ին.
  130. ↑ «'Պատկեր 19/243 IV Zubarah' [8r] (15/322)». Qatar Digital Library. 2014-03-21. Վերցված է 12 January 2015-ին.
  131. ↑ Rahman 2006, էջեր. 120
  132. ↑ Rahman 2006, էջեր. 123
  133. ↑ Rahman 2006, էջ. 140
  134. ↑ «'Persian Gulf Gazetteer, Part I Historical and Political Materials, Précis of Bahrein Affairs, 1854-1904' [36] (55/204)». qdl.qa. 2014-04-04. Վերցված է 1 February 2015-ին.
  135. ↑ «'Persian Gulf Gazetteer, Part I Historical and Political Materials, Précis of Bahrein Affairs, 1854-1904' [35] (54/204)». qdl.qa. 2014-04-04. Վերցված է 1 February 2015-ին.
  136. ↑ Rahman 2006, էջեր. 141–142
  137. ↑ Rahman 2006, էջեր. 142–143
  138. ↑ Rahman 2006, էջեր. 143–144
  139. ↑ Fromherz, Allen (13 April 2012). Qatar: A Modern History. Georgetown University Press. էջ 60. ISBN 978-1-58901-910-2.
  140. ↑ Rahman 2006, էջեր. 152
  141. ↑ «Battle of Al Wajbah». Qatar Visitor. 2 June 2007. Արխիվացված է օրիգինալից 17 January 2013-ին. Վերցված է 22 January 2013-ին.

Մատենագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]


Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կատարի_պատմություն&oldid=10050685» էջից