Դրիբինի գետտո
Դրիբինի գետտո (1941 թվականի ամառ — 7 հոկտեմբերի, 1941), հրեական գետտո, Բելառուսի Մոգիլյովի շրջանի Դրիբին գյուղի և հարակից բնակավայրերի հրեաների հարկադիր վերաբնակեցման վայր Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում նացիստական Գերմանիայի զորքերի կողմից Բելառուսի տարածքի գրավման ժամանակ հրեաների հետապնդման և ոչնչացման գործընթացում։
Դրիբինի օկուպացիա և գետտոյի ստեղծում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1939 թվականի մարդահամարի տվյալներով՝ Դրիբին գյուղի 2860 բնակիչների թվու եղել է 513 հրեա[1][2][3]։
Բնակավայրը գրավվել է գերմանական զորքերի կողմից 1941 թվականի հուլիսի 14-ին, և օկուպացիան շարունակվել է ավելի քան երկու տարի՝ մինչև 1943 թվականի հոկտեմբերի 2-ը[4][5]։
Օկուպացիայից հետո գերմանացիները, իրականացնելով հրեաների ոչնչացման նացիստական ծրագիրը, Դրիբինում կազմակերպել են գետտո[6][7][3]։
Գետտոյի վերացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դրիբինում՝ կոլտնտեսության այգում, գյուղից մոտ երկու կիլոմետր հարավ՝ Պոլոսկի գյուղի մոտակայքում, հրեաներին ստիպել են փորել երկու խրամատ, որոնց մոտ բազմիցս իրականացվել են «ակցիաներ» (նացիստները նման էվֆեմիզմով էին անվանում իրենց կազմակերպած զանգվածային սպանությունները)։ Այժմ այս վայրը գտնվում է բազմաբնակարան շենքի և Սովխոզնայա փողոցի միջև։ 1941 թվականի սեպտեմբերի 30-ին գերմանական պատժիչ ջոկատը ժամանել է Դրիբին, որը մոտ 400 (450[2][6]) հրեաների հավաքել է մի քանի տներում։ Մեկ շաբաթ անց՝ հոկտեմբերի 7-ին, գերմանացիները հրամայել են դատապարտված մարդկանց հագնել իրենց լավագույն հագուստը և իրենց հետ վերցնել արժեքավոր իրերը։ Դրանից հետո հրեաներին տարել են խրամատների մոտ և բոլորին գնդակահարել՝ սպանվածներից վերցնելով արժեքավոր իրերը։ Ընդհանուր առմամբ, այս խրամատներում սպանվել է մոտ 800 հրեա[8][9][10][11][3]։
Փրկության դեպքեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նիկոլսկ գյուղի բնակիչ մի ծերունու՝ նախկին անտառապահին, գերմանացիները հրամայել են Բերկա Մալևիչին իր ընտանիքի՝ կնոջ և հինգ երեխաների հետ տանել Դրիբինի գետտո։ Անտառում ծերունին պարան է տվել Բերկային, որ նա իրեն կապի ու հեռանա ընտանիքի հետ դեպի Բրյանսկի անտառներ։ Նա նաև բացատրել է, թե ինչպես և որտեղ անցնել առաջնագիծը։ Բերկայի ամբողջ ընտանիքը ողջ է մնացել։
Աշակերտուհի Բաբա Ցիպլենոկը մոր՝ Լիզայի և քրոջ՝ Ֆանյայի հետ երկար ժամանակ թաքնվել է Տյոմնի Լես գյուղում, բայց նրանց մատնել են։ Երբ ընտանիքին տարել են գնդակահարության, Լիզան մի բուռ ավազ է շպրտել գերմանացու աչքերին։ Նրանց բոլորին սպանել են[8]։
Հիշատակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հրապարակվել են Դրիբինի հրեաների ցեղասպանության զոհերի ոչ ամբողջական ցուցակները[8][12][13]։
Սպանված հրեաների հուշարձանը տեղադրված է Դրիբինի հին հրեական գերեզմանատան ծայրամասում՝ նրանց վերահուղարկավորման վայրում։ Հուշարձանը կանգնեցվել է 1950-ական թվականներին քաղաքի ողջ մնացած հրեաների և նրանց հարազատների հավաքած գումարով[2][8][14]։ Առանձին հուշարձան է կանգնեցվել Ռիվկինների և Գուսինների ընտանիքների գերեզմանի վրա՝ հրեական գերեզմանատանը[8]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Всесоюзная перепись населения 1939 года». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Л. Смиловицкий. По следам еврейских кладбищ Беларуси. Дрибин. Արխիվացված է Սեպտեմբեր 25, 2021 Wayback Machine-ի միջոցով:
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Холокост на территории СССР, 2011, էջ 280
- ↑ «Памяць. Дрыбiнскi раён», 2004, էջ 201, 233
- ↑ «Периоды оккупации населенных пунктов Беларуси». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 25-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 25-ին.
- ↑ 6,0 6,1 Дрибин // Российская еврейская энциклопедия / Главный редактор Г. Г. Брановер. — Москва: Российская академия естественных наук, Российско-израильский знциклопедический центр «ЭПОС».
- ↑ «Памяць. Дрыбiнскi раён», 2004, էջ 205
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Литин А., Шендерович И. Моё местечко. Дрибин, история города Արխիվացված է Սեպտեմբեր 25, 2021 Wayback Machine-ի միջոցով:
- ↑ «Памяць. Дрыбiнскi раён», 2004, էջ 203, 205, 211
- ↑ Национальный архив Республики Беларусь (НАРБ). — фонд 861, опись 1, дело 8, листы 25-29
- ↑ Справочник о местах принудительного содержания, 2001, էջ 59
- ↑ Юрченко М. Т. Это нужно живым Արխիվացված է Սեպտեմբեր 27, 2021 Wayback Machine-ի միջոցով:
- ↑ «Памяць. Дрыбiнскi раён», 2004, էջ 494
- ↑ «Памяць. Дрыбiнскi раён», 2004, էջ 495
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Գրքեր և հոդվածներ
- Г. П. Пашкоў, А. Т. Лагун, С. П. Самуэль i iнш. (рэдкал.); В. У. Нямыкiн (уклад.) «Памяць. Дрыбiнскi раён». Гісторыка-дакументальная хроніка гарадоў і раѐнаў Беларусі.. — Мн.: «Беларуская энцыклапедыя», 2004. — 648 с. — ISBN 985-11-0298-9(բելառուս.)
- Адамушко В. И., Бирюкова О. В., Крюк В. П., Кудрякова Г. А. Справочник о местах принудительного содержания гражданского населения на оккупированной территории Беларуси 1941—1944. — Мн.: Национальный архив Республики Беларусь, Государственный комитет по архивам и делопроизводству Республики Беларусь, 2001. — 158 с. — 2000 экз. — ISBN 985-6372-19-4.
- Дрибин // Российская еврейская энциклопедия / Главный редактор Г. Г. Брановер. — Москва: Российская академия естественных наук, Российско-израильский знциклопедический центр «ЭПОС».;
- Дрибин // Холокост на территории СССР. Энциклопедия / Гл. ред. И. А. Альтман. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: РОССПЭН, 2011. — С. 280. — 1143 с. — ISBN 978-5-8243-1463-2.
- Արխիվային արդյունքներ
- Национальный архив Республики Беларусь (НАРБ):
- фонд 861, опись 1, дело 8, листы 25-29;
- фонд 861, опись 1, дело 9, листы 152—153;
- Լրացուցիչ գրականություն
- Лившиц В. М. 80 лет назад нацисты уничтожили евреев Дрибина. Выжить удалось единицам Արխիվացված է Դեկտեմբեր 26, 2021 Wayback Machine-ի միջոցով:
- Памятник в Дрибине в Индексе Еврейского Искусства им. Бецалеля Наркисса. Центр еврейского искусства в Еврейском Университете Иерусалима.