Եդվաբնեի կոտորած
Եդվաբնեի կոտորած, հրեաների զանգվածային սպանություններ Բելառուսական ԽՍՀ Բելոստոկի մարզի Եդվաբնե գյուղում (այժմ՝ Լեհաստան) Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ՝ 1941 թվականի հուլիսին։ Երկար ժամանակ համարվել է, որ կորոտածն իրականացրել են գերմանացի պատժողները, բայց ներկայում հայտնի է, որ ջարդարարների հիմնական մասը եղել են լեհեր, որոնք ապրում էին հարակից տարածքներում։
Կոտորած
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1941 թվականի հուլիսի 10-ին լեհերի մոլեգին ամբոխը հարձակվել է հրեաների վրա, որոնց թվում է եղել տեղի ռաբբին։ Հրեաների մեծ մասին ողջ-ողջ այրել են գոմում։
Հետաքննություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մինչ 2000 թվականը ենթադրվում էր, որ կոտորածն իրականացրել են գերմանացիները։ Սակայն 2001 թվականին ամերիկացի պատմաբան Յան Թոմաշ Գրոսը հրատարակել է «Sąsiedzi: Historia zagłady zydowskiego miasteczka» գիրքը, որում ցույց է տվել, որ ջարդերը կատարել են տեղի բնակիչները՝ առանց գերմանացիների օգնության[1][2][3]։
Հիմնական փաստերը անհերքելի են թվում։ 1941 թվականի հուլիսին Եդվաբնեում բնակվող լեհերի մի մեծ խումբ մասնակցել է այնտեղի գրեթե բոլոր հրեաների դաժանաբար ոչնչացմանը, որոնք, ի դեպ, կազմում էին ավանի բնակիչների ճնշող մեծամասնությունը։ Նախ նրանց սպանել են մեկ առ մեկ՝ փայտերով, քարերով, խոշտանգել են, կտրել գլուխները, պղծել դիակները։ Հետո՝ հուլիսի 10-ին, շուրջ մեկուկես հազար փրկվածներ տարվել են գոմ և ողջ-ողջ այրվել։
Որոշ լեհեր չեն համաձայնել իրադարձությունների տվյալ գնահատականի հետ։ 2000 թվականից մինչև 2004 թվականը Լեհաստանի Ազգային հիշողության ինստիտուտի կողմից կատարված հետաքննության արդյունքում կատարվել են եզրակացություններ, որոնք հիմնականում հաստատել են Գրոսի վարկածը, բացառությամբ լեհերի ձեռքից մահացած հրեաների քանակի. 1600 մահվան փոխարեն նշվել է 340-350 մարդու մահվան մասին[4]։ Դատախազ Ռադոսլավ Իգնատիևի կարծիքով՝ հնարավոր է, որ «սպանությունները ներշնչվել են գերմանացիներից, և գերմանացի զինվորների տեղում գտնվելու փաստը պետք է համարել համարժեք սպանությանը նրանց համաձայնությանը[5]»:
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում լեհերն իրենց հրեա հարևանների դեմ կատարել են ռազմական հանցագործություններ երկրի առնվազն 24 շրջաններում։ Այս եզրակացությանն է հանգել Երկրորդ աշխարհամարտի սկզբին Լեհաստանում տեղի ունեցած իրադարձություններն ուսումնասիրող կառավարական հանձնաժողովը[6]։
Հետաքննության պատասխանը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2001 թվականին Լեհաստանի նախագահ Ալեքսանդր Կվասնևսկին պաշտոնապես ներողություն է խնդրել հրեա ժողովրդից այս հանցանքի համար։
Այնուամենայնիվ, ոչ բոլոր լեհերն են պատրաստ միանալ նախագահ Կվասնևսկու ներողությանը[7]։
Վերահուղարկավորում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2013 թվականի հուլիսի 10-ին Լեհաստանի Եդվաբնե քաղաքում տեղի ունեցած սպանդի 72-րդ տարելիցի արարողության ժամանակ քաղաքում տեղի ունեցած ջարդի զոհերի աճյունները վերաթաղվել են։
Հուղարկավորության արարողությունը կազմակերպել էին Լեհաստանի ազգային հիշողության ինստիտուտը և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի թանգարանը։ Դրան մասնակցել են Լեհաստանի գլխավոր ռաբբի Միխայել Շուդրիխը, Լեհաստանի հրեական համայնքների միության նախագահ Պյոտր Կադլչիկը և Իցհակ Լևինը, որը մանկության տարիներին հրաշքով էր փրկվել կոտորածից[8]։
Եդվաբնեի կոտորածն արվեստում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Եդբավնում տեղի ունեցած իրադարձություններն ընկած են Վլադիսլավ Պասիկովսկու «Հասկիկներ» ֆիլմի հիմքում, որի հերոսները իմանում են իրենց հայրենի գյուղում հրեաների զանգվածային սպանության մասին[9]։ Նաև իրադարձությունները հիմք են հանդիսացել Թադեուշ Սլոբոդզյանեկի «Համադասարանցիներ. Պատմություն 14 դասերում» ֆիլմի համար[10]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ ««Золотая лихорадка в Треблинке»: историк Ян Гросс обвинил поляков в мародерстве». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
- ↑ Ян Томаш Гросс. Соседи. История уничтожения еврейского местечка = Sasiedzi: Historia zagłady żydowskiego miasteczka. — Текст, 2002. — 160 с. — 3500 экз. — ISBN 5-7516-0321-4
- ↑ «Ян Гросс снова шокирует Польшу своей книгой». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 9-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 29-ին.
- ↑ «Постановление о закрытии следствия по убийствам польских граждан еврейской национальности, стр. 200» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 26-ին.
- ↑ Поляки подыскали евреям местечко
- ↑ «Едвабно было только началом» Центральный Еврейский Ресурс SEM40
- ↑ Григорий Бакланов Кумир Избранные части из новой книги
- ↑ «В Едвабне перезахоронены останки евреев, зверски убитых поляками в 1941 году». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 11-ին.
- ↑ Hoberman, J. (2013 թ․ հոկտեմբերի 25). «The Past Can Hold a Horrible Power». The New York Times. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
- ↑ http://www.e-reading.mobi/chapter.php/1031038/2/Slobodzyanek_-_Odnoklassniki._Istoriya_v_XIV_urokah.html
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Chodakiewicz M. J. The Massacre in Jedwabne, July 10, 1941: Before, During, After. — East European Monographs, 2007. — 224 p. — ISBN 978-0880335546
- Gross J. T. Neighbors: The Destruction of the Jewish Community in Jedwabne, Poland, Princeton University Press, 2001 (ISBN 0-14-200240-2).
- Stola D. «Jedwabne: Revisiting the evidence and nature of the crime», Holocaust and Genocide Studies, vol. 17, no. 1, Spring 2003, 139—152.
- The Neighbors Respond: The Controversy over the Jedwabne Massacre in Poland / editors Antony Polonsky and Joanna B. Michlic. Princeton University Press, 2003 (ISBN 0-691-11306-8).
- Станислав Куняев. «Поэзия, Судьба, Россия».
- Э. Блокчейн. Погром в Едвабне: как было на самом деле
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- The Polish debate about the Jedwabne massacre
- Poles and the Jews: How Deep the Guilt ? Արխիվացված 2012-01-18 Wayback Machine — Adam Michnik, New York Times, 17 March 2001
- Андрей Колесников. «История одного покаяния». // gazeta.ru. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 12-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link) - Jedwabne — all english articles in the site(անգլ.)
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Եդվաբնեի կոտորած» հոդվածին։ |
|
