Աշխատանքային հիշողություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Աշխատանքային հիշողություն
FMRI սկանավորում աշխատանքային հիշողության առաջադրանքների ժամանակ։ Ակտիվացումը երկկողմանի է` վերին ճակատային կեղևի, ինչպես նաև վերին երկկողմանի պարիետալ կեղևի մասերում։
Տեսակհիշողության տեսակ
Ենթադասհիշողություն
Մասն էհոգեբանության տերմինաբանություն
 Working memory Վիքիպահեստում

Աշխատանքային հիշողություն (անգլ.՝ working memory), սահմանափակ հզորությամբ ճանաչողական համակարգ, որը կարող է ժամանակավորապես պահել տեղեկատվություն[1]։ Դա կարևոր է բանականության և որոշումների կայացման և վարքագծի ուղղորդման համար[2][3]։ Աշխատանքային հիշողությունը հաճախ օգտագործվում է կարճաժամկետ հիշողության հոմանիշով, սակայն որոշ տեսաբաններ հիշողության երկու ձևերը համարում են տարբեր՝ ենթադրելով, որ աշխատանքային հիշողությունը թույլ է տալիս կառավարել պահված տեղեկատվությունը, մինչդեռ կարճաժամկետ հիշողությունը վերաբերում է միայն տեղեկատվության կարճատև պահպանմանը[2][4]։ Աշխատանքային հիշողությունը տեսական հասկացություն է, որը կենտրոնական է ճանաչողական հոգեբանության, նյարդահոգեբանության և նեյրոգիտության համար։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճանաչողական գիտության վեցը փոխկապակցված սյուները

Աշխատանքային հիշողություն տերմինը ստեղծել են Միլլերը, Գալանտերը և Պրիբրամը[5][6] և օգտագործել 1960-ական թվականներին այն տեսությունների համատեքստում, որոնք խելքը համեմատում էին համակարգչի հետ։ 1968 թվականին Աթկինսոնը և Շիֆրինն[7] օգտագործել են տերմինը «ինֆորմացիայի կարճաժամկետ քսակը» նկարագրելու համար։ Կարճաժամկետ քսակ տերմինն այն անվանումն էր, որը նախկինում օգտագործվում էր աշխատանքային հիշողության համար։ Առաջարկվող անվանումերն էին.

  • կարճաժամկետ հիշողություն
  • առաջնային հիշողություն
  • անմիջական հիշողություն
  • օպերանտ հիշողություն
  • ժամանակավոր հիշողություն[8]։

Կարճաժամկետ հիշողությունը տեղեկատվությունը կարճ ժամանակահատվածում (վայրկյաններով) հիշելու ունակությունն է։ Այսօր տեսաբանների մեծամասնությունն օգտագործում է աշխատանքային հիշողության հայեցակարգը՝ փոխարինելու կամ ներառելու կարճաժամկետ հիշողության ավելի հին հայեցակարգը՝ նշելով հասկացության ավելի մեծ շեշտադրումը ինֆորմացիայի մանիպուլյացիայի վրա, այլ ոչ թե պարզապես պահպանման։

Աշխատանքային հիշողության նեյրոնային հիմքի վրա փորձերի մասին ամենավաղ հիշատակումը կարելի է գտնել ավելի քան 100 տարի առաջ, երբ Հիցիգը և Ֆերիերը նկարագրեցին ուղեղի նախաճակատային կեղևի (PFC) հեռացման կամ աբլյացիոն (լատին․՝ ablatio — հեռացում, կտրում) փորձերը. նրանք եզրակացրեցին, որ ճակատային կեղևը կարևոր է ոչ թե զգայական, այլ ճանաչողական գործընթացների համար[9]։ 1935 և 1936 թվականներին Կարլայլ Յակոբսենը և նրա գործընկերներն առաջինն էին, ովքեր ցույց տվեցին նախաճակատային կեղեևի (PFC) աբլյացիայի վնասակար ազդեցությունը մոռացված պատասխանի (delayed response) վրա[9][10]։

Տեսություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բազմաթիվ մոդելներ են առաջարկվել, թե ինչպես է աշխատում աշխատանքային հիշողությունը, ինչպես անատոմիական, այնպես էլ ճանաչողական առումներով։ Դրանցից երկուսը, որոնք առավել ազդեցիկ են եղել, ամփոփված են ստորև։

Բազմաբաղադրիչ մոդել[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բադլի և Հիչի առաջարկած աշխատանքային հիշողության մոդելը

1974 թվականին Բադդլին և Հիչը[11] ներկայացրեցին աշխատանքային հիշողության բազմաբաղադրիչ մոդելը։ Տեսական մոդելը պարունակում է երեք բաղադրիչ՝

  1. կենտրոնական գործադիր (Central executive)
  2. հնչույթաբանական օղակ (PL - Phonological loop)
  3. տեսատարածական ուրվագիծ (Visuospatial sketchpad)[12]:

Կենտրոնական գործադիրը գործում է որպես կառավարման կենտրոն՝ ուղղորդելով տեղեկատվությունը հնչույթաբանական և տեսատարածական բաղադրիչների միջև։ Կենտրոնական գործադիրը պատասխանատու է, ի թիվս այլ բաների, ուշադրություն դարձնելու համապատասխան տեղեկատվությանը, ճնշելու անհամապատասխան տեղեկատվությունը և անպատշաճ գործողությունները և համակարգելու ճանաչողական գործընթացները, երբ միաժամանակ կատարվում են մեկից ավելի առաջադրանքներ։ «Կենտրոնական գործադիրը» պատասխանատու է տեղեկատվության ինտեգրման վերահսկողության և տեղեկատվության կարճաժամկետ պահպանման համար պատասխանատու ստորադաս համակարգերի համակարգման համար։

Հնչույթաբանական օղակը (PL), պահպանում է հնչույթաբանական տեղեկատվությունը (այսինքն՝ լեզվի ձայնը) և կանխում է դրա քայքայումը՝ շարունակաբար թարմացնելով այն փորձնական օղակում։ Այն կարող է, օրինակ, պահպանել յոթանիշ հեռախոսահամար այնքան ժամանակ, քանի դեռ մարդն ինքն իրեն բազմիցս կրկնում է այդ համարը[13]։

Տեսատարածական ուրվագիծը, պահպանում է տեսողական և տարածական տեղեկատվությունը։ Այն կարող է օգտագործվել, օրինակ, տեսողական պատկերների կառուցման և մանիպուլյացիայի համար, ինչպես նաև մտավոր քարտեզներ ներկայացնելու համար։ Էսքիզային հարթակը կարող է հետագայում բաժանվել տեսողական ենթահամակարգի (կապված այնպիսի երևույթների հետ, ինչպիսիք են ձևը, գույնը և հյուսվածքը) և տարածական ենթահամակարգի (կապված գտնվելու վայրի հետ)։

2000 թվականին Բադդլին ընդլայնեց մոդելը՝ ավելացնելով չորրորդ բաղադրիչը՝ էպիզոդիկ բուֆերը (Episodic buffer), որը պարունակում է ձայնային, վիզուալ և տարածական տեղեկատվությունը և, հնարավոր է, ենթակա համակարգերի կողմից չծածկված տեղեկատվությունը (օրինակ՝ իմաստաբանական կամ երաժշտական տեղեկատվությունը) ինտեգրող ներկայացումներ։ Էպիզոդիկ բուֆերը նաև կապող օղակ է աշխատանքային հիշողության և երկարաժամկետ հիշողության միջև[14]։ Բաղադրիչը էպիզոդիկ է, քանի որ ենթադրվում է, որ այն կապում է տեղեկատվությունը միասնական էպիզոդիկ ներկայացման մեջ։ Էպիզոդիկ բուֆերը նման է Թուլվինգի էպիզոդիկ հիշողության հայեցակարգին, բայց այն տարբերվում է նրանով, որ էպիզոդիկ բուֆերը ժամանակավոր «քսակ» է[15]։

Աշխատանքային հիշողությունը որպես երկարաժամկետ հիշողության մաս[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կենտրոնական գործադիր բաղադրիչ
Երկարատև հիշողություն
Աշխատանքային հիշողության կենտրոնական գործադիր բաղադրիչը վերականգնում է հիշողությունը երկարաժամկետ հիշողությունից

Անդերս Էրիքսոնը և Վալտեր Կինթշը[16] ներկայացրել են «երկարաժամկետ աշխատանքային հիշողություն» հասկացությունը, որը նրանք սահմանում են որպես երկարաժամկետ հիշողության մեջ «առբերման կառուցվածքների» մի շարք, որոնք թույլ են տալիս անխափան մուտք գործել առօրյա առաջադրանքների համար համապատասխան տեղեկատվություն։ Այս կերպ երկարաժամկետ հիշողության մասերը արդյունավետորեն գործում են որպես աշխատանքային հիշողություն։ Նմանապես, Նելսոն Քոուանը աշխատանքային հիշողությունը չի համարում որպես երկարաժամկետ հիշողությունից առանձին համակարգ։ Աշխատանքային հիշողության մեջ ներկայացումները երկարաժամկետ հիշողության մեջ ներկայացումների ենթախումբ են։ Աշխատանքային հիշողությունը կազմակերպված է երկու ներկառուցված մակարդակներով։

  1. Առաջինը բաղկացած է երկարաժամկետ հիշողության ներկայացումներից, որոնք ակտիվացված են։ Սրանք կարող են բազմաթիվ լինել. երկարաժամկետ հիշողության մեջ ներկայացուցչությունների ակտիվացման համար տեսականորեն սահմանափակում չկա։
  2. Երկրորդ մակարդակը կոչվում է ուշադրության կենտրոն։ Ուշադրությունը համարվում է սահմանափակ թողունակություն ունեցող մակարդակ և պարունակում է ակտիվացված ներկայացուցչություններից մինչև չորսը[17]։

Օբերաուերն ընդլայնել է Քոուանի մոդելը՝ ավելացնելով երրորդ բաղադրիչը՝ ուշադրության ավելի նեղ կենտրոնացում, որը պահում է ժամանակի միայն մեկ տարր (chunk): Մեկ տարրից բաղկացած ուշադրությունը կենտրոնանում է չորս տարրերի վրա և ծառայում է դրանք մշակելով մեկը ընտրելուն։ Օրինակ, Քոուանի «ուշադրության կենտրոնում» կարելի է միաժամանակ հիշել չորս թվանշան։ Երբ մարդը ցանկանում է գործընթաց կատարել այս թվանշաններից յուրաքանչյուրով, օրինակ՝ յուրաքանչյուր թվին ավելացնելով երկու թիվը, յուրաքանչյուր թվի համար պահանջվում է առանձին մշակում, քանի որ մարդկանց մեծամասնությունը չի կարող կատարել մի քանի մաթեմատիկական գործընթացներ զուգահեռ[18]։ Օբերաուերի ուշադրության բաղադրիչն ընտրում է թվանշաններից մեկը մշակման համար, այնուհետև ուշադրությունը տեղափոխում է հաջորդ թվանշանի վրա՝ շարունակելով մինչև բոլոր թվանշանները մշակվեն[19]։

Թողունակություն կամ կարողություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատանքային հիշողությունը լայնորեն ընդունված է որպես սահմանափակ թողունակություն ունեցող։ Կարճաժամկետ հիշողության հետ կապված թողունակության սահմանաչափի վաղ քանակական հաշվարկը եղել է «կախարդական յոթ թիվը», որն առաջարկել է Միլլերը 1956 թվականին[20]։ Միլլերը պնդում էր, որ երիտասարդ չափահասների տեղեկատվության մշակման թողունակությունը կազմում է մոտ յոթ տարր, դրանք կոչվում էին «կտորներ» (chunks), անկախ նրանից՝ տարրերը թվանշաններ են, տառեր, բառեր կամ այլ միավորներ։ Հետագայում հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ այս թիվը կախված է օգտագործվող կտորների կատեգորիայից (օրինակ՝ թվանշանների համար միջակայքը կարող է լինել մոտ յոթը, տառերի համար՝ վեցը և բառերի համար՝ հինգը) և նույնիսկ կատեգորիայի մասերի առանձնահատկություններից։ Օրինակ, ավելի երկար բառերի համար ուշադրությունը ավելի ցածր է, քան կարճ բառերի համար։ Ընդհանուր առմամբ, բանավոր բովանդակության (թվանշաններ, տառեր, բառեր և այլն) հիշողության տևողությունը կախված է բովանդակության հնչույթաբանական բարդությունից (այսինքն՝ հնչյունների քանակից, վանկերի քանակից)[21] և բովանդակության բառային կարգավիճակից ( բովանդակությունը անձին հայտնի բառեր են, թե ոչ)[22]։

Մի քանի այլ գործոններ ազդում են մարդու հնարավորության սահմանների վրա, և, հետևաբար, դժվար է ֆիքսել կարճաժամկետ կամ աշխատանքային հիշողության թողունակությունը մի շարք կտորների մեջ։ Այնուամենայնիվ, Քոուանը առաջարկեց, որ աշխատանքային հիշողությունը կարող է մոտ չորս կտորի թողունակություն ունենալ երիտասարդ չափահասների մոտ (և ավելի քիչ երեխաների և տարեցների մոտ)[23]։

Տեսողական տիրույթում որոշ հետազոտություններ նշում են, որ չկա ուշադրության թողունակության սահմանափակում՝ կապված իրերի ընդհանուր քանակի հետ, որոնք կարող են պահվել աշխատանքային հիշողության մեջ։ Փոխարենը, արդյունքները պնդում են սահմանափակ ռեսուրսի մասին, որը կարող է ճկուն կերպով բաշխվել հիշողության մեջ պահվող տարրերի միջև (տես ստորև՝ ռեսուրսների տեսություններում), ընդ որում ուշադրության կենտրոնում գտնվող որոշ առարկաների հատկացվում են ավելի շատ ռեսուրսներ և հիշվում ավելի մեծ ճշգրտությամբ[24][25][26][27]։

Մինչդեռ չափահասների մեծամասնությունը կարող է կրկնել մոտ յոթ նիշ ճիշտ հերթականությամբ, որոշ անհատներ ցույց են տվել մինչև 80 թիվ հիշելու տպավորիչ կարողություն։ Այս ցուցանիշը հնարավոր է կոդավորման ռազմավարության վերաբերյալ լայնածավալ ուսուցման միջոցով, որով ցուցակի թվանշանները խմբավորվում են (սովորաբար երեքից հինգ նիշ խմբերով) և այդ խմբերը կոդավորված են որպես մեկ միավոր (կտոր)։ Որպեսզի դա հաջողվի, մասնակիցները պետք է կարողանան ճանաչել խմբերը որպես որոշ հայտնի թվանշանների շարան։

Օրինակ, Էրիքսոնի և նրա գործընկերների կողմից ուսումնասիրված անձը օգտագործել է սպորտի պատմությունից մրցարշավի ժամանակների իր ընդարձակ գիտելիքները կտորների կոդավորման գործընթացում. մի քանի այդպիսի կտորներ կարող են այնուհետև միավորվել ավելի բարձր կարգի մասի մեջ՝ ձևավորելով կտորների հիերարխիա։ Այս կերպ միայն հիերարխիայի ամենաբարձր մակարդակի որոշ հատվածներ պետք է պահպանվեն աշխատանքային հիշողության մեջ, և որոնելու համար կտորները բացվում են։ Այսինքն, աշխատանքային հիշողության հատվածները գործում են որպես որոնման ազդանշաններ, որոնք մատնանշում են իրենց պարունակած թվանշանները։ Նման հիշողության հմտությունների կիրառումը պատշաճ կերպով չի ընդլայնում աշխատանքային հիշողության կարողությունը. դա երկարաժամկետ հիշողությունից տեղեկատվություն փոխանցելու (և առբերելու) կարողությունն է, որը բարելավվում է, ըստ Էրիքսոնիի և Քնիթչի (1995; տես նաև Gobet & Simon, 2000)[28]:

Չափում և հարաբերակցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատանքային հիշողության թողունակությունը կարող է ստուգվել տարբեր առաջադրանքների միջոցով։ Սովորաբար օգտագործվող չափումը երկակի առաջադրանքների պարադիգմն է, որը համատեղում է հիշողության ծավալի չափումը միաժամանակյա մշակման առաջադրանքի հետ, որը երբեմն կոչվում է «բարդ տևողություն»։

Դեյնմանը և Քարփենթերը հորինել են այս տեսակի առաջադրանքի առաջին տարբերակը՝ «ընթերցանության տևողությունը», 1980 թվականին[29]։ Փորձի մասնակիցները կարդալով մի քանի նախադասություն (սովորաբար երկուսից վեցի միջակայքում), պետք է հիշեն յուրաքանչյուր նախադասության վերջին բառը, և նախադասությունները կարդալուց հետո կրկնեն այդ բառերը իրենց ճիշտ հերթականությամբ։ Այլ առաջադրանքներ, որոնք նման երկակի բնույթ չունեն, նույնպես թույլ են տալիս աշխատանքային հիշողության թողունակությունը չափել[30]։ Մինչ Դանմանը և Քարփենթերը կարծում էին, որ աշխատանքային հիշողությունը չափելու համար անհրաժեշտ է «պահեստի» (պահպանման) և մշակման համադրությունը, աշխատանքային հիշողության կարողությունը կարող է չափվել կարճաժամկետ հիշողության առաջադրանքներով, որոնք չունեն լրացուցիչ մշակման բաղադրիչ[31][32]։ Աշխատանքային հիշողության հզորությունը կարող է չափվել նաև որոշակի մշակման առաջադրանքներով, որոնք չեն ներառում տեղեկատվության պահպանում[33][34]։ Այն խնդիրը, թե ինչ հատկանիշներ պետք է ունենա առաջադրանքը՝ աշխատանքային հիշողության կարողության լավ չափանիշ որակվելու համար, շարունակական հետազոտության թեմա է։

Վերջերս տեսողական աշխատանքային հիշողության մի քանի ուսումնասիրություններ օգտագործել են մոռացված պատասխանի առաջադրանքներ։ Դրանք օգտագործում են անալոգային պատասխաններ շարունակական տարածության մեջ, ոչ թե երկուական (ճիշտ/սխալ) հետկանչի մեթոդ, ինչպես հաճախ օգտագործվում է տեսողական փոփոխությունների հայտնաբերման առաջադրանքներում։ Հիշողության և բազմության հետազոտման միջև փոփոխության մասին հայտնելու փոխարեն հետաձգված վերարտադրման առաջադրանքները մասնակիցներից պահանջում են վերարտադրել տեսողական ճշգրիտ հատկանիշը, օրինակ. օբյեկտի գտնվելու վայրը, տեղորոշումը կամ գույնը[24][25][26][27]։ Բացի այդ, տեսողական ընկալման համադրությունը, օրինակ՝ առարկաների և գույների ներսում, կարող է օգտագործվել մշակման միջոցով հիշողության ռազմավարությունը բարելավելու համար՝ այդպիսով օժանդակելով աշխատանքային հիշողության թողունակությանը[35]։

Աշխատանքային հիշողության կարողության չափումները խստորեն կապված են այլ բարդ ճանաչողական առաջադրանքների կատարման հետ, ինչպիսիք են ընթերցանության ըմբռնումը, խնդիրների լուծումը և ինտելեկտի գործակցով չափումները[36]։

Որոշ հետազոտողներ պնդում են[37], որ աշխատանքային հիշողության թողունակությունը արտացոլում է գործադիր գործառույթների արդյունավետությունը, հատկապես՝ առաջադրանքների հետ կապված բազմաթիվ ներկայացումներ պահպանելու կարողությունը՝ շեղող անհամապատասխան տեղեկատվության դեպքում, և որ նման առաջադրանքները կարծես արտացոլում են կենտրոնանալու և ուշադրությունը պահպանելու ունակության միջև անհատական տարբերությունները, հատկապես, երբ այլ իրադարձություններ ծառայում են ուշադրություն գրավելուն։ Ե՛վ աշխատանքային հիշողությունը, և՛ գործադիր գործառույթները մեծապես, թեև ոչ բացառապես, կատարում են ուղեղի ճակատային հատվածները[38]։

Այլ հետազոտողներ պնդում են, որ աշխատանքային հիշողության թողունակությունը ավելի լավ է բնութագրվում որպես տարրերի միջև մտավոր հարաբերություններ ձևավորելու կամ տվյալ տեղեկատվության մեջ փոխհարաբերություններ ընկալելու կարողություն։ Այս գաղափարը, ի թիվս այլոց, առաջ է քաշվել Գրեմ Հալֆորդի կողմից, ով դա ցույց է տվել փոփոխականների միջև վիճակագրական փոխազդեցությունները հասկանալու մեր սահմանափակ կարողությամբ[39]։

Այս հեղինակները մասնակիցներին խնդրում են մի քանի փոփոխականների միջև փոխհարաբերությունների վերաբերյալ գրավոր հայտարարությունները համեմատել նույն կամ տարբեր կապը պատկերող գրաֆիկների հետ, ինչպես հետևյալ նախադասության մեջ.

Եթե տորթը Ֆրանսիայից է, ապա այն ավելի շատ շաքար ունի, եթե այն պատրաստված է շոկոլադով, քան եթե այն պատրաստված է սերուցքով, բայց եթե տորթը Իտալիայից է, ապա այն ավելի շատ շաքար ունի, եթե այն պատրաստված է կրեմով, քան եթե այն պատրաստված է շոկոլադով։

Այս հայտարարությունը նկարագրում է հարաբերություն երեք փոփոխականների (երկիր, բաղադրիչ և շաքարի քանակ) միջև, որը առավելագույնն է, որը կարող են հասկանալ շատերը։ Այստեղ ակնհայտ կարողությունների սահմանը ակնհայտորեն հիշողության սահմանը չէ (բոլոր համապատասխան տեղեկատվությունը կարող է շարունակաբար դիտվել), այլ սահմանն է, թե քանի փոխկապակցվածություն է նկատվում միաժամանակ։

Աշխատանքային հիշողության հզորության փորձարարական ուսումնասիրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թողունակության սահմանաչափի բնույթի վերաբերյալ կան մի քանի վարկածներ։ Մեկն այն է, որ ճանաչողական ռեսուրսների սահմանափակ քանակություն է անհրաժեշտ՝ ներկայացվածը ակտիվ պահելու և դրանով իսկ հասանելի մշակման և գործընթացների իրականացման համար[40]։ Մեկ այլ վարկած այն է, որ աշխատանքային հիշողության մեջ հիշողության հետքերը քայքայվում են մի քանի վայրկյանում, եթե չթարմացվեն փորձի միջոցով, և քանի որ փորձի արագությունը սահմանափակ է, մենք կարող ենք պահպանել միայն սահմանափակ քանակությամբ տեղեկատվություն[41]։ Մեկ այլ գաղափարն այն է, որ աշխատանքային հիշողության մեջ պահվող ներկայացվածները խանգարում են միմյանց[42]։

Քայքայման տեսություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոռացության կոր, որը ցույց է տալիս, հիշողության կախվածությունը ժամանակից (օր)
Մոռացության կոր, որը ցույց է տալիս, որ ժամանակի ընթացքում ինֆորմացիայի կրկնությունը նպաստում է հիշողության մեջ դրա պահպանմանը

Այն ենթադրությունը, որ կարճաժամկետ կամ աշխատանքային հիշողության բովանդակությունը ժամանակի ընթացքում քայքայվում է, եթե քայքայումը չկանխվի փորձի միջոցով, վերադառնում է կարճաժամկետ հիշողության վերաբերյալ փորձարարական հետազոտության վաղ օրերին[43][44]։ Դա նաև կարևոր ենթադրություն է աշխատանքային հիշողության բազմաբաղադրիչ տեսության մեջ[45]։ Մինչ օրս աշխատանքային հիշողության քայքայման վրա հիմնված ամենաբարդ տեսությունը «ժամանակի վրա հիմնված ռեսուրսների փոխանակման մոդելն է»[46]։ Այս տեսությունը ենթադրում է, որ աշխատանքային հիշողության մեջ ներկայացումները քայքայվում են, եթե դրանք չթարմացվեն։ Դրանց թարմացումը պահանջում է ուշադրության մեխանիզմ, որն անհրաժեշտ է նաև միաժամանակյա մշակման առաջադրանքների համար։

Կարճ ժամանակային ընդմիջումների առկայության դեպքում, որոնցում մշակման խնդիրը ուշադրություն չի պահանջում, այս ժամանակը կարող է օգտագործվել հիշողության հետքերը թարմացնելու համար։ Հետևաբար, տեսությունը կանխատեսում է, որ մոռանալու չափը կախված է մշակման առաջադրանքի ուշադրության պահանջների ժամանակային խտությունից. այս խտությունը կոչվում է «կոգնիտիվ բեռ» կամ ճանաչողական բեռ։ Ճանաչողական բեռը կախված է երկու փոփոխականներից՝ այն արագությունից, որով մշակման առաջադրանքը պահանջում է իրականացնել առանձին քայլեր, և յուրաքանչյուր քայլի տևողությունը[47]։

Ռեսուրսների տեսություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռեսուրսների տեսությունները ենթադրում են, որ աշխատանքային հիշողության հզորությունը սահմանափակ ռեսուրս է, որը պետք է ծառայի ներկայացված բոլոր ինֆորմացիաներին, որոնք պետք է միաժամանակ պահպանվեն աշխատանքային հիշողության մեջ[24]։ Որոշ ռեսուրսների տեսաբաններ նաև ենթադրում են, որ պահպանումը և միաժամանակյա մշակումը կիսում են նույն ռեսուրսը[40]. սա կարող է բացատրել, թե ինչու պահպանումը սովորաբար խաթարվում է միաժամանակյա վերամշակման պահանջի պատճառով։

Ռեսուրսների տեսությունները շատ հաջող են բացատրել աշխատանքային հիշողության թեստերի տվյալները պարզ տեսողական հատկանիշների համար, ինչպիսիք են գույները կամ գծերի կողմնորոշումները։ Շարունակվող բանավեճն այն է, թե արդյոք ռեսուրսը շարունակական մեծություն է, որը կարելի է բաժանել աշխատանքային հիշողության ցանկացած քանակի տարրերի, թե այն բաղկացած է փոքր թվով դիսկրետ «սլոտներից», որոնցից յուրաքանչյուրը կարող է վերագրվել մեկ հիշողության տարրի, որ միայն սահմանափակ թվով մոտ 3 տարրեր կարող են ընդհանրապես պահպանվել աշխատանքային հիշողության մեջ[48]։

Ինտերֆերենցիայի տեսություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեսաբանների կողմից քննարկվել են ինտերֆերենցիայի մի քանի ձևեր։ Ամենահին գաղափարներից մեկն այն է, որ աշխատանքային հիշողության մեջ նոր տարրերը պարզապես փոխարինում են ավելի հիններին։

Ինտերֆերենցիայի մեկ այլ ձև է որոնման մրցակցությունը։ Օրինակ, երբ խնդիր է դրված հիշել 7 բառերից բաղկացած ցուցակն իրենց հերթականությամբ, մենք պետք է սկսենք վերհիշել առաջին բառից։ Առաջին բառը ետ բերելու փորձի ժամանակ պատահաբար վերցվում է նաև երկրորդ բառը, որը ներկայացված է մոտակայքում, և երկուսն էլ մրցում են հիշվելու համար։ Սերիական n-back հետկանչման[49] առաջադրանքների սխալները հաճախ հիշողության ցանկի հարևան տարրերի շփոթություններ են (այսպես կոչված, փոխադրումներ), ինչը ցույց է տալիս, որ որոնման մրցակցությունը դեր է խաղում ցուցակները հերթականությամբ հետ կանչելու մեր կարողության և, հավանաբար, նաև այլ աշխատանքային հիշողության առաջադրանքներում։

Ինտերֆերենցիայի երրորդ ձևը ներկայացումների խեղաթյուրումն է սուպերպոզիցիայով. Երբ մի քանի պատկերներ ավելացվում են միմյանց վրա, դրանցից յուրաքանչյուրը լղոզվում է բոլոր մյուսների առկայությամբ[50]։

Որոշ հեղինակների կողմից ընդունված ինտերֆերենցիայի չորրորդ ձևը հատկանիշի վերագրումն է[51][52]։ Գաղափարն այն է, որ աշխատանքային հիշողության մեջ յուրաքանչյուր բառ, թվանշան կամ այլ տարր ներկայացված է որպես հատկանիշների փաթեթ, և երբ երկու տարրերի որոշ հատկանիշներ համընկնում են, նրանցից մեկը մյուսից գողանում է հատկանիշները։ Որքան շատ տարրեր պահվեն աշխատանքային հիշողության մեջ, և որքան ավելի շատ համընկնեն դրանց հատկանիշները, այնքան նրանցից յուրաքանչյուրի հիշելու հնարավորությունները կվատթարանան որոշ հատկանիշների կորստի պատճառով։

Սահմանափակումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս վարկածներից ոչ մեկը չի կարող ամբողջությամբ բացատրել փորձարարական տվյալները։ Ռեսուրսի վարկածը, օրինակ, կոչված էր բացատրելու պահպանման և մշակման միջև փոխզիջումը. որքան շատ տեղեկատվություն պետք է պահպանվի աշխատանքային հիշողության մեջ, այնքան դանդաղ և սխալների հակված են միաժամանակյա գործընթացները, իսկ միաժամանակյա մշակման նկատմամբ ավելի մեծ պահանջի դեպքում հիշողությունը տուժում է։ Այս փոխզիջումն ուսումնասիրվել է այնպիսի առաջադրանքների միջոցով, ինչպիսին է վերը նկարագրված «Ընթերցանության ընդարձակման» առաջադրանքը։

Պարզվել է, որ փոխզիջման ծավալը կախված է հիշվող տեղեկատվության և մշակման ենթակա տեղեկատվության նմանությունից։ Օրինակ՝ տարածական տեղեկատվության մշակման ժամանակ թվերը հիշելը կամ թվերը մշակելիս տարածական ինֆորմացիան հիշելը շատ ավելի քիչ են վնասում միմյանց, քան այն դեպքում, երբ նույն տեսակի նյութը պետք է հիշվի և մշակվի[53]։ Բացի այդ, բառեր հիշելը և թվանշանները մշակելը կամ թվանշանները հիշելը և բառերը մշակելը ավելի հեշտ է, քան նույն կատեգորիայի նյութերը հիշելը և մշակելը[54]։

Այս բացահայտումները նույնպես դժվար է բացատրել քայքայման վարկածի համար, քանի որ հիշողությանը ներկայացված նյութի քայքայումը պետք է կախված լինի միայն այն բանից, թե որքան ժամանակ է մշակման ենթակա առաջադրանքը հետաձգում կրկնությունը կամ վերհիշելը, այլ ոչ թե մշակման առաջադրանքի բովանդակությունը։ Քայքայման վարկածի հետագա խնդիրն առաջանում է փորձերից, որոնցում տառերի ցանկի վերհիշելը հետաձգվում էր՝ կա՛մ մասնակիցներին հրահանգվում էր հիշել ավելի դանդաղ տեմպերով, կա՛մ հանձնարարվում էր ասել անկապ բառ մեկ կամ երեք անգամ՝ յուրաքանչյուր տառ հիշելու միջև ընկած ժամանակահատվածում։ Վերհիշման հետաձգումը գործնականում ոչ մի ազդեցություն չի ունեցել վերհիշելու ճշգրտության վրա[55][56]։

Թվում է, թե ինտերֆերենցի տեսությունը լավագույնս է բացատրում, թե ինչու է հիշողության բովանդակության և միաժամանակյա մշակման առաջադրանքների բովանդակության նմանությունն ազդում, թե որքանով են դրանք վնասում միմյանց։ Ավելի շատ նմանատիպ նյութերն ավելի հավանական է, որ կշփոթվեն, ինչը հանգեցնում է որոնման մրցակցության։

Զարգացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատանքային հիշողության կարողությունը աստիճանաբար մեծանում է մանկությունից սկսած[57] և աստիճանաբար նվազում է ծերանալուն զուգընթաց[58]։

Մանկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատանքային հիշողության թեստերով չափումների ցուցանիշները վաղ մանկությունից մինչև պատանեկություն շարունակաբար աճում են, մինչդեռ տարբեր թեստերի միջև կորելիացիայի կառուցվածքը հիմնականում մնում է անփոփոխ[57]։ Սկսելով նեո-Պիաժեյան ավանդույթի[59][60] աշխատանքից՝ տեսաբանները պնդում են, որ աշխատանքային հիշողության թողունակության աճը ճանաչողական զարգացման հիմնական շարժիչ ուժն է։ Այս վարկածը զգալի էմպիրիկ աջակցություն է ստացել ուսումնասիրություններից, որոնք ցույց են տալիս, որ աշխատանքային հիշողության թողունակությունը մանկության տարիքում ճանաչողական կարողությունների ուժեղ կանխատեսող է[61]։

Զարգացման համար աշխատանքային հիշողության դերի վերաբերյալ հատկապես ուժեղ ապացույցը գալիս է լոնգիտյուդային ուսումնասիրությունից, որը ցույց է տալիս, որ աշխատանքային հիշողության կարողությունը մի տարիքում կանխատեսում է ավելի ուշ տարիքում տրամաբանելու ունակությունը[62]։ Նեո-Պիաժեյան ավանդույթի ուսումնասիրությունները լրացրել են այս պատկերը` վերլուծելով ճանաչողական առաջադրանքների բարդությունը` այն կետերի կամ հարաբերությունների քանակի առումով, որոնք պետք է միաժամանակ դիտարկվեն լուծման համար[63]։ Այսպես, առաջադրանքների լայն շրջանակում երեխաները լուծում են նույն մակարդակի բարդության առաջադրանքների տարբերակները մոտավորապես նույն տարիքում՝ համահունչ այն տեսակետին, որ աշխատանքային հիշողության թողունակությունը սահմանափակում է այն բարդությունը, որը նրանք կարող են հաղթահարել տվյալ տարիքում[64]։

Փորձը ցույց է տվել, որ թողունակության սահմանների հետ կապված բարդության նվազումը պայմանավորված է այն հետևանքներից, որ լեզվական գործընթացների հետ կապված հետազոտությունները ազդում են այն երեխաների ունակությունների վրա, որոնք ունեն լեզվի հետ կապված խանգարումներ, և իրենց տարիքային հասակակիցներից ավելի ցածր արդյունքներ են ցույց տալիս։ Հիշողության պահպանման դեֆիցիտի միջև կորելյացիան կարող է դիտվել որպես այս լեզվական խանգարումների հետ կապված կամ լեզվական խանգարումներ առաջացնող ներդրում, սակայն ամբողջությամբ չի նշանակում տեղեկատվությունը կրկնելու կարողության դեֆիցիտ[65]։

Չնայած նեյրոգիտության ուսումնասիրությունները հաստատում են այն գաղափարը, որ երեխաները հենվում են նախաճակատային կեղևի վրա՝ աշխատանքային հիշողության տարբեր առաջադրանքներ կատարելիս, երեխաների հետ Ֆունկցիոնալ մագնիսառեզոնանսային շերտագրությամբ (fMRI) մետավերլուծությունը՝ համեմատած մեծահասակների հետ, ովքեր կատարում էին n back առաջադրանքը, ցույց է տվել երեխաների մոտ նախաճակատային կեղևի հետևողական ակտիվացման բացակայությունը, մինչդեռ հետին շրջանները, ներառյալ insular cortex (լատին․՝ lobus insularis) կեղևը և ուղեղիկը մնում են անփոփոխ[49][66]։

Ծերացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատանքային հիշողությունը ճանաչողական գործառույթներից է, որն առավել զգայուն է ծերության ժամանակ դրա անկման նկատմամբ[67][68]։ Այս անկման մի քանի բացատրություններ են առաջարկվել։ Մեկը Թիմ Սոլթհաուսի Կոգնիտիվ ծերացման ժամանակ ինֆորմացիայի մշակման արագության տեսությունն է[69][70]։ Հիմնվելով այն եզրակացության վրա, որ ճանաչողական գործընթացները սովորաբար դանդաղում են, երբ մարդիկ մեծանում են, Սոլթհաուսը պնդում է, որ դանդաղ մշակումը ավելի շատ ժամանակ է թողնում աշխատանքային հիշողության բովանդակության քայքայման համար՝ այդպիսով նվազեցնելով արդյունավետ կարողությունները։ Այնուամենայնիվ, աշխատանքային հիշողության հզորության անկումը չի կարող ամբողջությամբ վերագրվել դանդաղեցմանը, քանի որ թողունակությունն ավելի շատ է նվազում, քան արագությունը[68][71]։

Մեկ այլ առաջարկ է Լին Հաշերի և Ռոուզ Զաքսի կողմից առաջ քաշված արգելակման վարկածը[72]։ Այս տեսությունը ենթադրում է անտեղի տեղեկատվությունը զսպելու ունակության ընդհանուր դեֆիցիտի առկայությունը ծերության ժամանակ։ Այսպիսով, ծերանալիս աշխատանքային հիշողությունը պետք է հակված լինի խցանված լինել անտեղի բովանդակությամբ, որը նվազեցնում է համապատասխան բովանդակության արդյունավետ թողունակությունը։ Ծերության ժամանակ արգելակման դեֆիցիտի ենթադրությունը մեծ էմպիրիկ աջակցություն է ստացել[73], սակայն մինչ այժմ պարզ չէ, թե արդյոք արգելակման ունակության անկումը լիովին բացատրում է աշխատանքային հիշողության կարողության անկումը։

Ծերության ժամանակ աշխատանքային հիշողության և այլ ճանաչողական ֆունկցիաների նվազման նյարդային մակարդակի բացատրությունն առաջարկվել է Ուեսթի կողմից[74]։ Նա պնդում է, որ աշխատանքային հիշողությունը մեծապես կախված է նախաճակատային կեղևից, որն ավելի է վատանում, քան ուղեղի այլ շրջանները, երբ մենք ծերանում ենք։ Նախաճակատային կեղևի հեմոդինամիկան նաև կարևոր դեր է խաղում աշխատանքային հիշողության վատթարացման մեջ՝ քնի խանգարումների տարածվածության պատճառով, որոնց բախվում են շատ տարեց մարդիկ, բայց դա միակ տարածքը չէ, որը ազդում է, քանի որ ուղեղի այլ շրջանները ցույց են տվել ազդեցության արդյունք նեյրոպատկերային հետազոտություններում[75][76]։ fMRI-ի ուսումնասիրությունների շրջանակներում կապ է նկատվել քնի պակասի միջև՝ նախաճակատային կեղևի աշխատանքի արդյունավետության նվազման և աշխատանքային հիշողության աշխատանքի ընդհանուր նվազման միջոցով[77]։ Աշխատանքային հիշողության տարիքի հետ կապված անկումը կարող է կարճատև հապաղեցնել՝ օգտագործելով ցածր ինտենսիվության տրանսգանգային գրգռումը՝ նախաճակատային և քունքային (temporal) հատվածներում ռիթմերը համաժամեցնելու համար[78]։

Թրեյնինգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատանքային հիշողության վրա մարզումների ազդեցության որոշ ուսումնասիրություններ, ներառյալ Տորկել Քլինբերգինը, ցույց են տալիս, որ Ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշ (ADHD) ունեցողների աշխատանքային հիշողությունը կարող է բարելավվել մարզվելով[79]։ Այս ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ աշխատանքային հիշողության մարզման ժամանակահատվածը մեծացնում է ճանաչողական կարողությունների մի շարք և բարձրացնում IQ թեստի միավորները։ Նույն խմբի մեկ այլ հետազոտություն[80] ցույց է տվել, որ մարզվելուց հետո աշխատանքային հիշողության հետ կապված ուղեղի չափված ակտիվությունը մեծացել է ուղեղի նախաճակատային կեղևում, մի հատված, որը շատ հետազոտողներ կապում են աշխատանքային հիշողության գործառույթների հետ։ Մեկ այլ ուսումնասիրություն ցույց է տվել, որ աշխատանքային հիշողության մարզումը մեծացնում է նախաճակատային և պարիետալ (գագաթային) կեղևի դոֆամինային ընկալիչների (մասնավորապես՝ դոֆամինային ռեցեպտոր DRD1-ը) խտությունը փորձարկվողների մոտ[81]։ Այնուամենայնիվ, նույն ուսումնական ծրագրով հետագա փորձերը ցույց են տվել խառը արդյունքներ, որոնցից ոմանք հաջողությամբ կրկնվել են, իսկ մյուսները չեն կարողացել կրկնել մարզումների օգտակար ազդեցությունը ճանաչողական աշխատանքի վրա[82]։

Մեկ այլ ազդեցիկ հետազոտության մեջ աշխատանքային հիշողության առաջադրանքով մարզվելը (երկակի n-back առաջադրանք) բարելավել է առողջ երիտասարդների մոտ ճկուն[83] ինտելեկտի թեստի կատարողականը[84]։ Ճկուն ինտելեկտի բարելավումը n-back առաջադրանքով մարզվելու միջոցով կրկնվել է 2010 թվականին[85], սակայն 2012 թվականին հրապարակված երկու ուսումնասիրությունները չեն կարողացել վերարտադրել էֆեկտը[86][87]։ Աշխատանքային հիշողության վերապատրաստման արդյունավետության վերաբերյալ մոտ 30 փորձարարական ուսումնասիրությունների համակցված ապացույցները գնահատվել են մի քանի մետավերլուծությունների միջոցով[88][89]։ Այս մետա-վերլուծությունների հեղինակները համաձայն չեն իրենց եզրակացությունների մեջ, թե արդյոք աշխատանքային հիշողության մարզումը բարելավում է ինտելեկտը, թե ոչ։ Այնուամենայնիվ, այս մետավերլուծությունները համաձայն են, որ որքան հեռու է արդյունքի չափումը, այնքան թույլ է պատճառահետևանքային կապը. աշխատանքային հիշողության մարզումը գրեթե միշտ բերում է աշխատանքային հիշողության, հաճախ ուշադրության և երբեմն ակադեմիական առաջադիմության բարձրացմանը, բայց դա դեռևս կարևոր հարց է, թե կոնկրետ ինչ հանգամանքներ են տարբերվում էֆեկտների հաջող և անհաջող փոխանցման դեպքերի միջև[82][90]։

Հիշողություն-գլխուղեղ կապ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեղեկատվության պահպանման նյարդային մեխանիզմներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատանքային հիշողության նեյրոնային և նեյրոհաղորդիչ հիմքերի մասին առաջին պատկերացումները ստացվել են կենդանիների հետազոտությունից։ 1930-ականներին Յակոբսենի[91] և Ֆուլթոնի աշխատանքն առաջին անգամ ցույց տվեց, որ նախաճակատային կեղևի (PFC) վնասվածքները խանգարում են կապիկների տարածական աշխատանքային հիշողության աշխատանքին։ Խոակին Ֆյուսթերի հետագա աշխատանքը[92] գրանցեց նեյրոնների էլեկտրական ակտիվությունը կապիկների PFC-ում, երբ նրանք կատարում էին հետաձգված համապատասխանեցման (delayed matching) առաջադրանք։ Այդ առաջադրանքում կապիկը տեսնում է, թե ինչպես է փորձարարը մի քիչ ուտելիք դնում երկու նույնական տեսք ունեցող բաժակներից մեկի տակ։ Այնուհետև կափարիչ է իջեցնում փոփոխական հետաձգված ժամանակահատվածով՝ բաժակները հեռացնելով կապիկի տեսադաշտից։ Հետաձգումից հետո կափարիչը բացվում է և կապիկին թույլատրվում է ուտելիքը վերցնել բաժակների տակից։ Որոնման հաջողությունն առաջին փորձի ժամանակ (ինչին կենդանին կարող է հասնել առաջադրանքի որոշակի մարզումից հետո) պահանջում է սննդի գտնվելու վայրը պահել հիշողության մեջ հետաձգման ժամանակահատվածում։ Ֆուսթերը PFC-ում նեյրոններ է հայտնաբերել, որոնք հիմնականում բռնկվում են հետաձգման ժամանակ, ինչը ենթադրում է, որ նրանք ներգրավված են եղել սննդի գտնվելու վայրի ներկայացման մեջ, երբ այն տեսանելի չէր։

Հետագա հետազոտությունները ցույց են տվել նմանատիպ հետաձգման ակտիվ նեյրոններ նաև հետին պարիետալ կեղևում, թալամուսում, պոչային միջուկում (Caudate nucleus) և Globus pallidus-ում[93]։ Գոլդման-Ռակիչի և մյուսների աշխատանքը ցույց է տվել, որ հիմնական սուլկալային (principal sulcal), դորսոլաթերալ PFC-ն փոխկապակցված է ուղեղի այս բոլոր շրջանների հետ, և որ PFC-ի նեյրոնային միկրոսխեմաները ի վիճակի են պահպանել տեղեկատվությունը աշխատանքային հիշողության մեջ բրգաձև բջիջների կրկնվող գրգռիչ գլուտամատային ցանցերի միջոցով, որոնք շարունակում են ակտիվությունն ամբողջ տարածքում ուշացման ժամանակահատվածում[94]։ Այս շղթաները կարգավորվում են GABA-երգիկ միջնեյրոնների կողային արգելակմամբ[95]։ Նեյրոմոդուլացնող գրգռման համակարգերը զգալիորեն փոխում են PFC աշխատանքային հիշողության գործառույթը. Օրինակ՝ չափազանց քիչ կամ չափազանց շատ դոֆամինը կամ նորէպինեֆրինը խաթարում են PFC ցանցի ակտիվությունը[96] և աշխատանքային հիշողության աշխատանքը[97]։

Աշխատանքային հիշողության առաջադրանքների հետաձգման ժամանակաշրջանում որոշակի նեյրոնների մշտական առկայծման վերաբերյալ վերը նկարագրված հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ ուղեղն ունի ներկայացուցչություններն ակտիվ պահելու մեխանիզմ՝ առանց արտաքին մուտքի։ Ներկայացուցչություններն ակտիվ պահելը, սակայն, բավարար չէ, եթե առաջադրանքը պահանջում է մեկից ավելի տեղեկատվության պահպանում։ Բացի այդ, յուրաքանչյուր կտորի բաղադրիչներն ու առանձնահատկությունները պետք է միմյանց հետ կապված լինեն, որպեսզի դրանք չխառնվեն։

Օրինակ, եթե կարմիր եռանկյունին և կանաչ քառակուսին պետք է հիշել միաժամանակ, ապա պետք է համոզվել, որ «կարմիրը» կապված է «եռանկյունու» հետ, իսկ «կանաչը»՝ «քառակուսու»։ Նման կապեր հաստատելու միջոցներից մեկն այն է, որ միևնույն կտորի ( chunk ) հատկանիշները ներկայացնող նեյրոնները առկայծում են համաժամանակյա, իսկ տարբեր կտորներինը` ոչ համաժամանակյա[98]։

Օրինակում կարմրությունը ներկայացնող նեյրոնները կաշխատեն համաժամանակյա եռանկյունաձև ձևը ներկայացնող նեյրոնների հետ, բայց չեն համաժամեցվի քառակուսի ձևը ներկայացնող նեյրոնների հետ։ Առայժմ չկա ուղղակի ապացույց, որ աշխատանքային հիշողությունն օգտագործում է այս պարտադիր մեխանիզմը, և առաջարկվել են նաև այլ մեխանիզմներ[99]։ Ենթադրվում է, որ աշխատանքային հիշողության մեջ ներգրավված նեյրոնների սինխրոն առկայծումը տատանվում է թետա գոտու հաճախականությունների հետ (4-ից 8 Հց)։ Իրոք, ըստ էլեկտրաուղեղագրության (EEG) չափումների` տետա հաճախականության հզորությունը մեծանում է աշխատանքային հիշողության ծանրաբեռնվածության հետ[100], և գանգի տարբեր մասերում չափված թետա գոտու տատանումները դառնում են ավելի համակարգված, երբ մարդը փորձում է հիշել տեղեկատվության երկու բաղադրիչների միջև կապը[101]։

Աշխատանքային հիշողությանը նպաստող գլխուղեղի մասեր
Parietal lobe Թալամուս Caudate nucleus Globus pallidus

Տեղայնացում ուղեղում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրեֆրոնտալ կեղևի վենտրոլաթերալ, դորսոլաթերալ, օրբիտոլաթերալ հատվածները

Մարդկանց գլխուղեղի գործառույթների տեղայնացումը շատ ավելի հեշտ է դարձել ուղեղի պատկերը ստանալու Պոզիտրոն արտաճառագայթման շերտագրության (PET) և Ֆունկցիոնալ մագնիսառեզոնանսային շերտագրության ( fMRI) մեթոդների հայտնվելով։ Այս հետազոտությունը հաստատել է, որ Պրեֆրոնտալ կորտեքսի (PFC) տարածքները ներգրավված են աշխատանքային հիշողության գործառույթների մեջ։ 1990-ականների ընթացքում շատ բանավեճեր են ծավալվել PFC-ի վենտրոլաթերալ (այսինքն՝ ներքևի հատվածներ) և դորսոլաթերալ (ավելի ցածր) հատվածների տարբեր գործառույթների շուրջ։ Մարդկային ախտահարման ուսումնասիրությունը լրացուցիչ ապացույցներ է տալիս աշխատանքային հիշողության մեջ դորսոլաթերալ նախաճակատային կեղևի դերի վերաբերյալ[102]։ Տեսակետներից մեկն այն էր, որ դորսոլաթերալ հատվածները պատասխանատու են տարածական աշխատանքային հիշողության համար, իսկ վենտրոլաթերալ հատվածները՝ ոչ տարածական աշխատանքային հիշողության համար։ Մեկ այլ տեսակետ առաջարկեց ֆունկցիոնալ տարբերակում՝ պնդելով, որ վենտրոլաթերալ հատվածները հիմնականում ներգրավված են տեղեկատվության մաքուր պահպանման մեջ, մինչդեռ դորսոլաթերալ հատվածներն ավելի շատ ներգրավված են անգիրացված նյութի որոշակի մշակում պահանջող առաջադրանքների մեջ։ Բանավեճն ամբողջությամբ լուծված չէ, սակայն ապացույցների մեծ մասը աջակցում է ֆունկցիոնալ տարբերակմանը[103]։

Բրոկայի հատվածը[104] կանաչ գույնով

Ուղեղի պատկերը ցույց է տվել, որ աշխատանքային հիշողության գործառույթները չեն սահմանափակվում PFC-ով։ Բազմաթիվ հետազոտություններ[105] ցույց են տալիս ակտիվացման հատվածներ աշխատանքային հիշողության առաջադրանքների ժամանակ, որոնք ցրված են կեղևի մեծ մասում։ Կա միտում, որ տարածական առաջադրանքները հավաքագրում են ավելի շատ աջ կիսագնդի տարածքներ, իսկ բանավոր և առարկայական աշխատանքային հիշողությունը հավաքագրում է ավելի շատ ձախ կիսագնդի տարածքներ։ Բանավոր աշխատանքային հիշողության առաջադրանքների ժամանակ ակտիվացումը կարող է բաժանվել մեկ բաղադրիչի, որն արտացոլում է պահպանումը, ձախ հետևի պարիետալ կեղևում և բաղադրիչի, որն արտացոլում է սուբվոկալ վերարտադրում ձախ ճակատային կեղևում (Բրոկայի հատվածը, որը հայտնի է որպես խոսքի արտադրության մեջ ներգրավված)[104]։

Գոյություն ունի առաջացող կոնսենսուս, որ աշխատանքային հիշողության առաջադրանքների մեծ մասը հավաքագրում է PFC և պարիետալ տարածքների ցանց։ Ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ աշխատանքային հիշողության առաջադրանքների ժամանակ այս տարածքների միջև կապը մեծանում է[106]։ Մեկ այլ ուսումնասիրություն ցույց է տվել, որ այդ տարածքներն անհրաժեշտ են աշխատանքային հիշողության համար, և ոչ թե պարզապես պատահաբար ակտիվանում են աշխատանքային հիշողության առաջադրանքների ժամանակ՝ ժամանակավորապես արգելափակելով դրանք Տրանսկրանիալ մագնիսական խթանման (TMS) միջոցով՝ դրանով իսկ առաջացնելով առաջադրանքի կատարման խանգարում[107]։

Ներկայիս բանավեճը վերաբերում է ուղեղի այս տարածքների գործառույթին։ Պարզվել է, որ PFC-ն ակտիվ է մի շարք առաջադրանքներում, որոնք պահանջում են գործադիր գործառույթներ[38]։ Սա ստիպել է որոշ հետազոտողների պնդել, որ PFC-ի դերը աշխատանքային հիշողության մեջ ուշադրության վերահսկման, ռազմավարությունների ընտրության և աշխատանքային հիշողության մեջ տեղեկատվության մանիպուլյացիայի մեջ է, բայց ոչ տեղեկատվության պահպանման գործում։ Պահպանման գործառույթը վերագրվում է ուղեղի ավելի հետին հատվածներին, ներառյալ պարիետալ կեղևը[108][109]։ Այլ հեղինակներ մեկնաբանում են պարիետալ կեղևի գործունեությունը որպես կատարողական գործառույթների արտացոլում, քանի որ նույն տարածքը ակտիվանում է նաև ուշադրություն, բայց ոչ հիշողություն պահանջող այլ առաջադրանքներում[110]։ FMRI տվյալների բազմավոկսելային օրինաչափության վերլուծության միջոցով վերծանման ուսումնասիրության ապացույցները ցույց են տվել, որ տեսողական աշխատանքային հիշողության բովանդակությունը կարող է վերծանվել տեսողական կեղևի գործունեության օրինաչափություններից, բայց ոչ պրեֆրոնտալ կեղևում[111]։ Սա հանգեցրեց այն առաջարկին, որ տեսողական աշխատանքային հիշողության պահպանման գործառույթը կատարվում է տեսողական կեղևի կողմից, մինչդեռ նախաճակատային/պրեֆրոնտալ կեղևի դերը գործադիր վերահսկում է աշխատանքային հիշողության վրա[111], թեև նշվել է, որ նման համեմատությունները հաշվի չեն առնում տարբեր մասերի վերծանման բազայինարագությունը[112]։

2003 թվականին 60 նեյրոպատկերավորման հետազոտությունների մետա-վերլուծությունը ցույց է տվել, որ ձախ ճակատային կեղևը ներգրավված է ցածր առաջադրանքի պահանջարկ ունեցող բանավոր աշխատանքային հիշողության մեջ, իսկ աջ ճակատային կեղևը՝ տարածական աշխատանքային հիշողության համար։ Բրոդմանի տարածքները (BAs) 6, 8 և 9, վերին ճակատային կեղևում ներգրավված էին, երբ աշխատանքային հիշողությունը պետք է շարունակաբար թարմացվի, և երբ պետք է պահպանվի ժամանակավոր կարգի հիշողությունը։ Բրոդմանի աջ տարածքները` 10-ը և 47-ը վենտրալ ճակատային կեղևում ավելի հաճախ ներգրավված էին մանիպուլյացիայի պահանջով, ինչպիսիք են երկակի առաջադրանքների պահանջները կամ մտավոր գործողությունները, և Բրոդման 7-ը հետին պարիետալ կեղևում նույնպես ներգրավված էր բոլոր տեսակի գործադիր գործառույթներում[113]։

Superior frontal sulcus-ը կարմիր նշման տակ

Առաջարկվում է, որ աշխատանքային հիշողությունը ներառում է երկու գործընթաց՝ ճակատային և պարիետալ բլթերում տարբեր նյարդաանատոմիական տեղակայանքներով[114]։ Նախ՝ ընտրության գործողություն, որն առբերում է ամենաարդիական նյութը, և երկրորդ՝ թարմացման գործողություն, որը փոխում է դրա վրա արված ուշադրության կենտրոնացումը։ Պարզվել է, որ ուշադրության կենտրոնացման թարմացումը ներառում է Superior frontal sulcus և հետին պարիետալ կեղևի անցողիկ ակտիվացում, մինչդեռ ընտրության նկատմամբ պահանջների աճը ընտրողաբար փոխում է ռոստրալային վերին ճակատային sulcus-ի և հետին ցինգուլատի/Precuneus-ի ակտիվացումը[114]։

Աշխատանքային հիշողության մեջ ներգրավված ուղեղի շրջանների դիֆերենցիալ ֆունկցիայի արտահայտումը կախված է այս գործառույթները տարբերակելու հնարավորություններից։ Աշխատանքային հիշողության ուղեղի պատկերման ուսումնասիրությունների մեծ մասը օգտագործել են ճանաչման առաջադրանքներ, ինչպիսիք են մեկ կամ մի քանի գրգռիչների հետաձգված ճանաչումը կամ n-back առաջադրանքը, որտեղ երկար շարքի յուրաքանչյուր նոր գրգռիչ պետք է համեմատվի շարքում ներկայացված n քայլ հետ։ Ճանաչման առաջադրանքների առավելությունն այն է, որ դրանք պահանջում են նվազագույն շարժում (ուղղակի սեղմելով երկու ստեղներից մեկը), ինչը հեշտացնում է գլխի ամրագրումը սկաների մեջ։ Այնուամենայնիվ, աշխատանքային հիշողության անհատական տարբերությունների վերաբերյալ փորձարարական հետազոտությունները և ուսումնասիրությունները հիմնականում օգտագործել են հիշելու առաջադրանքները (օրինակ՝ ընթերցման ընդլայնման առաջադրանքը, տես ստորև)։ Պարզ չէ, թե ճանաչման և հետկանչման առաջադրանքները ինչ աստիճանի են արտացոլում նույն գործընթացները և նույն հնարավորությունների սահմանափակումները։

Ուղեղի պատկերագրման ուսումնասիրություններն իրականացվել են ընթերցանության կամ հարակից առաջադրանքների հետ։ Այս առաջադրանքների ընթացքում ավելացել է ակտիվացումը PFC-ում և մի քանի ուսումնասիրություններում՝ նաև առաջնային ցինգուլատային կեղևում (ACC): Մարդիկ, ովքեր ավելի լավ էին կատարում առաջադրանքը, ցույց տվեցին ակտիվացման ավելի մեծ աճ այս հատվածներում, և նրանց ակտիվացումը ժամանակի ընթացքում ավելի շատ փոխկապակցված էր, ինչը ենթադրում է, որ նրանց նյարդային ակտիվությունն այս երկու ոլորտներում ավելի լավ համակարգված է, հնարավոր է ավելի ուժեղ կապի շնորհիվ[115][116]։

Նեյրոնային մոդելներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նեյրոֆիզիոլոգիայի և աշխատանքային հիշողության գործունեության մոդելավորման մոտեցումներից մեկը նախաճակատային կեղևի բազալ գանգլիաների (basal ganglia - հիմնային հանգույց) աշխատանքային հիշողությունն է ( PBWM): Այս մոդելում նախաճակատային կեղևը ձեռք-ձեռքի աշխատում է բազալ գանգլիաների հետ՝ աշխատանքային հիշողության խնդիրները կատարելու համար։ Շատ ուսումնասիրություններ ցույց են տվել, որ դա այդպես է[117]։ Դրանցից մեկում աբլյացիայի տեխնիկա[118] է կիրառվել այն հիվանդների մոտ, ովքեր ունեցել են նոպաներ և վնասել են նախաճակատային կեղևը և բազալային գանգլիաները[119]։ Հետազոտողները պարզել են, որ նման վնասը հանգեցնում է աշխատանքային հիշողության գործադիր գործառույթը կատարելու կարողությունների նվազմանը[119]։ Լրացուցիչ հետազոտությունները, որոնք անցկացվել են մեթամֆետամինի օգտագործման պատճառով ուղեղի փոփոխություններով հիվանդների վրա, ցույց են տվել, որ աշխատանքային հիշողության մարզումը մեծացնում է բազալ գանգլիաների volume-ը[120]։

Սթրեսի ազդեցությունը նեյրոֆիզիոլոգիայի վրա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատանքային հիշողությունը թուլանում է սուր և քրոնիկ հոգեբանական սթրեսի դեպքում։ Այս երևույթն առաջին անգամ հայտնաբերվել է Արնսթենի և գործընկերների[121] կողմից կենդանիների ուսումնասիրությունների ժամանակ, ովքեր ցույց են տվել, որ PFC-ում կատեխոլամինի սթրես խթանմամբ արտազատումը արագորեն նվազեցնում է PFC-ի նեյրոնների արձակումը և խաթարում աշխատանքային հիշողության աշխատանքը՝ ներբջջային ազդանշանային ուղիների միջոցով[122]։

Խրոնիկական սթրեսի ենթարկվելը հանգեցնում է աշխատանքային հիշողության ավելի խորը դեֆիցիտի և PFC-ում լրացուցիչ կառուցվածքային փոփոխությունների, ներառյալ դենդրիտային ատրոֆիան և փշիկների կորուստը[123], ինչը կարող է կանխվել սպիտակուցի կինազ C ազդանշանի արգելակմամբ[124]։ fMRI հետազոտությունը տարածել է այս հետազոտությունը մարդկանց վրա և հաստատում է, որ սուր սթրեսի հետևանքով առաջացած աշխատանքային հիշողության նվազումը կապված է PFC-ի ակտիվացման նվազեցման հետ, իսկ սթրեսը մեծացնում է կատեխոլամինների մակարդակը[125]։

Սթրեսային քննությունների ենթարկված բժշկական ուսանողների fMRI պատկերագրման ուսումնասիրությունները նույնպես ցույց են տվել նաև PFC-ի ֆունկցիոնալ կապի թուլացում, ինչը համապատասխանում է կենդանիների ուսումնասիրություններին[126]։ Սթրեսի ընդգծված ազդեցությունը PFC-ի կառուցվածքի և ֆունկցիայի վրա կարող է օգնել բացատրել, թե ինչպես կարող է սթրեսն առաջացնել կամ սրել հոգեկան հիվանդություն։ Որքան շատ է սթրեսը մարդու կյանքում, այնքան ցածր է աշխատանքային հիշողության արդյունավետությունը պարզ ճանաչողական առաջադրանքներ կատարելիս։ Ուսանողները, ովքեր կատարում էին վարժություններ, որոնք նվազեցնում էին բացասական մտքերի ներխուժումը, ցույց տվեցին իրենց աշխատանքային հիշողության հզորության բարձրացում։ Տրամադրության վիճակները (դրական կամ բացասական) կարող են ազդել նեյրոհաղորդիչ դոֆամինի վրա, որն իր հերթին կարող է ազդել խնդիրների լուծման վրա[127]։

Ալկոհոլի ազդեցությունը նեյրոֆիզիոլոգիայի վրա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալկոհոլի չափից ավելի օգտագործումը կարող է հանգեցնել ուղեղի վնասվածքի, որը վատթարացնում է աշխատանքային հիշողությունը[128]։ Ալկոհոլը ազդում է արյան թթվածնի մակարդակից կախված (BOLD) արձագանքի վրա։ BOLD արձագանքը կապում է արյան թթվածնի ավելացմանը ուղեղի ակտիվության հետ, ինչը այս արձագանքը դարձնում է նեյրոնների ակտիվությունը չափելու օգտակար գործիք[129]։ BOLD արձագանքը ազդում է ուղեղի այնպիսի շրջանների վրա, ինչպիսիք են բազալ գանգլիան և թալամուսը աշխատանքային հիշողության առաջադրանք կատարելիս։ Դեռահասները, ովքեր սկսում են խմել երիտասարդ տարիքից, ցույց են տալիս ուղեղի այս հատվածներում կտրուկ արձագանքի նվազում[130]։ Հատկապես ալկոհոլային կախվածություն ունեցող երիտասարդ կանայք ավելի քիչ համարձակ արձագանք են ցուցաբերում պարիետալ և ճակատային կեղևներում՝ տարածական աշխատանքային հիշողության առաջադրանք կատարելիս[131]։

Հատկապես շատ խմելը կարող է նաև ազդել աշխատանքային հիշողության առաջադրանքների, մասնավորապես՝ տեսողական աշխատանքային հիշողության կատարման վրա[132][133]։ Բացի այդ, կարծես թե սեռային տարբերություն կա այն հարցում, թե ինչպես է ալկոհոլը ազդում աշխատանքային հիշողության վրա։ Թեև կանայք ալկոհոլ օգտագործելուց հետո ավելի լավ են կատարում բանավոր աշխատանքային հիշողության առաջադրանքները, քան տղամարդիկ, նրանք ավելի վատ են կատարում տարածական աշխատանքային հիշողության առաջադրանքները, ինչը ցույց է տալիս ուղեղի նվազ ակտիվությունը[134][135]։ Ի վերջո, տարիքը կարծես լրացուցիչ գործոն է։ Տարեցները մյուսներից ավելի ենթակա են աշխատանքային հիշողության վրա ալկոհոլի ազդեցությանը[136]։

Գենետիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վարքագծային գենետիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարբեր մարդկանց աշխատանքային հիշողության կարողությունների տարբերությունները որոշ չափով պայմանավորված են ժառանգականությամբ. այսինքն՝ անհատների միջև տատանումների մոտ կեսը կապված է նրանց գեների տարբերությունների հետ[137][138][139]։ Աշխատանքային հիշողության հզորության փոփոխականության գենետիկ բաղադրիչը հիմնականում համընկնում է ճկուն կամ ոչ ստանդարտ ինտելեկտի հետ[137][138]։

Անհատական գեների նույնականացման փորձեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քիչ բան է հայտնի, թե որ գեներն են կապված աշխատանքային հիշողության աշխատանքի հետ։ Բազմաբաղադրիչ մոդելի տեսական շրջանակներում առաջարկվել է մեկ թեկնածու գեն՝ ROBO1 պրոտեինը, որպես աշխատանքային հիշողության հիպոթետիկ հնչույթաբանական օղակի (phonological loop) բաղադրիչ[140]։

Վերջերս հայտնաբերվել է աշխատանքային հիշողության հետ կապված մեկ այլ գեն։ Գենետիկորեն բազմազան մկներին ուսումնասիրելով հայտնաբերվել է, որ GPR12 պրոտեինը նպաստում է աշխատանքային հիշողության համար անհրաժեշտ սպիտակուցի խթանումը։ Երբ վերցրեցին մկներ, որոնք ավելի վատ էին կատարում հիշողության թեստերը, քան չափորոշիչ համարվող մկնիկները, և նրանց մոտ ավելացրին GPR12 սպիտակուցներ, այդ մկների աշխատանքային հիշողությունը բարելավեց 50%-ից մինչև 80%-ով։ Դա ցածր արտադրողականությամբ մկների մակարդակը բարձրացրեց այն մակարդակին, որը նման է չափորոշիչ մկներին[141]։

Մկների վրա նախորդ աշխատանքի արդյունքում, ինչպիսին է ֆորմիմինոտրանսֆերազ ցիկլոդեամինազ (FTCD) գենի փորձարկումը Մորիսի ջրային լաբիրինթոսի (Morris water maze) կատարողականի հետ կապված, շուտով փորձարկվեց մարդկանց մոտ FTCD գենի գենետիկական կոդավորման հնարավոր տատանումների առկայության թեստավորում։ Արդյունքները ցույց են տվել, որ տատանումներ են հայտնաբերվել, սակայն տարբեր են՝ կախված անհատի տարիքից։ Ինչ վերաբերում է FTCD գենին, ապա պարզվեց, որ այն ազդում է միայն երեխաների վրա։ Թվում էր, թե աշխատանքային հիշողությունը ավելի բարձր արդյունավետություն ուներ, երբ առկա էր FTCD գենը, բայց նման ազդեցություն չուներ մեծահասակների վրա[142]։

Դերը առաջադիմության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատանքային հիշողության ծավալը փոխկապակցված է գրագիտության և թվաբանության ուսուցման արդյունքների հետ։ Այս կապի սկզբնական ապացույցը գալիս է աշխատանքային հիշողության կարողությունների և ընթերցանության ըմբռնման հարաբերակցությունից, ինչպես առաջին անգամ դիտվել է Դեյնմանի և Քարփենթերի կողմից (1980 թ.[143]) և հաստատվել մի քանի ուսումնասիրությունների ավելի ուշ մետավերլուծական վերանայման ժամանակ[144]։ Հետագա աշխատանքը պարզեց, որ աշխատանքային հիշողության մակարդակը տարրական դասարանների երեխաների մոտ ճշգրիտ կանխատեսում էր մաթեմատիկական խնդիրների լուծման կատարումը[145]։ Լոնգիտյուդային մեկ ուսումնասիրություն ցույց է տվել, որ 5 տարեկանում երեխայի աշխատանքային հիշողությունն ավելի լավ է կանխատեսում ուսման առաջադիմության հաջողությունները, քան IQ-ն[146]։

Գերմանիայում 580 երեխաների պատահական վերահսկվող հետազոտությունը ցույց է տվել, որ աշխատանքային հիշողության մարզումը վեց տարեկանում զգալի դրական ազդեցություն է ունեցել տարածական աշխատանքային հիշողության վրա՝ մարզվելուց անմիջապես հետո, և որ ազդեցությունն աստիճանաբար տեղափոխվում է այլ ոլորտներ՝ ընթերցանության ըմբռնման, մաթեմատիկայի (երկրաչափություն) և IQ (չափվում է Ռավենի ստանդարտ պրոգերսիվ մատրիցներով)[147]։ Բացի այդ, իմպուլսները զսպելու ունակության նկատելի աճ է նկատվել մեկ տարի հետո ուսումնասիրության ընթացքում, որը չափվել է որպես Go-No Go երկու սահմանային պայմաններով առաջադրանքով։ Բուժումից չորս տարի անց ազդեցությունները պահպանվել են և 16 տոկոսային կետով ավելի բարձր ակադեմիական ցուցանիշներ ցույց տալով (Գերմանական գիմնազիա)՝ համեմատած ստուգիչ խմբի[90]։

Լայնածավալ սքրինինգային հետազոտության ընթացքում հիմնական դասարաններում յուրաքանչյուր տասը երեխայի մոտ հայտնաբերվել է աշխատանքային հիշողության անբավարարություն։ Նրանց մեծամասնությունը շատ վատ է հանդես եկել կրթական առաջադիմության նվաճումների մեջ՝ անկախ իրենց IQ-ից[148]։ Նմանապես, աշխատանքային հիշողության դեֆիցիտներ են հայտնաբերվել ազգային ուսումնական պլանի ցածր առաջադիմություն ունեցողների մոտ՝ մինչև յոթ տարեկան[149]։ Առանց համապատասխան միջամտության այս երեխաները հետ են մնում իրենց հասակակիցներից։ Վերջին ուսումնասիրությունը 37 դպրոցական տարիքի երեխաների հետ, ովքեր զգալի ուսուցման հաշմանդամություն ունեին, ցույց է տվել, որ աշխատանքային հիշողության կարողությունը սկզբնական չափման ժամանակ, բայց ոչ IQ-ն, կանխատեսում է ուսման արդյունքները երկու տարի անց[150]։ Սա ցույց է տալիս, որ աշխատանքային հիշողության խանգարումները կապված են ցածր ուսումնառության արդյունքների հետ և բարձր ռիսկային գործոն են երեխաների համար կրթական թերակատարումների համար։ Ուսուցման հաշմանդամություն ունեցող երեխաների մոտ, ինչպիսիք են դիսլեքսիան, Ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշը` ADHD և զարգացման համակարգման խանգարումը` դիսպրակսիան, նման օրինաչափություն է նկատվում[151][152][153][154]։

Կապը ուշադրության հետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ ապացույցներ կան, որ աշխատանքային հիշողության օպտիմալ կատարումը կապված է առաջադրանքին առնչվող տեղեկատվության վրա ուշադրությունը կենտրոնացնելու և շեղումները անտեսելու նեյրոնային ունակության հետ[155], և որ աշխատանքային հիշողության պրակտիկայի հետ կապված բարելավումը պայմանավորված է այդ կարողությունների մեծացմամբ[156]։ Հետազոտության մի գիծ ենթադրում է կապ մարդու աշխատանքային հիշողության կարողությունների և շրջակա միջավայրի գրգռիչների նկատմամբ ուշադրության կողմնորոշումը վերահսկելու նրանց ունակության միջև[157]։ Նման հսկողությունը մարդկանց հնարավորություն է տալիս ուշադրություն դարձնել իրենց ընթացիկ նպատակների համար կարևոր տեղեկատվությանը և անտեսել նպատակներին համապատասխանող խթանները, որոնք հակված են գրավել նրանց ուշադրությունը իրենց զգայական ընդգծվածության պատճառով (օրինակ, շտապօգնության ազդանշանը)։

Ենթադրվում է, որ ուշադրության ուղղությունը՝ ըստ նպատակների, հիմնվում է «վերևից ներքև» ազդանշանների վրա, որոնք ստացվում են նախաճակատային կեղևից (PFC), որոնք շեղում են հետին կեղևային հատվածներում մշակումը[158]։ Ենթադրվում է, որ ակնառու գրգռիչներով ուշադրություն գրավելը պայմանավորված է ենթակեղևային կառույցների և առաջնային զգայական կեղևների «ներքևից վեր» ազդանշաններով[159]։ Ուշադրությունը «ներքևից վեր» գրավելու ունակությունը տարբերվում է անհատների միջև, և պարզվել է, որ այս տարբերությունը կապված է տեսողական տեղեկատվության աշխատանքային հիշողության թեստում նրանց կատարողականի հետ[157]։ Մեկ այլ ուսումնասիրություն, սակայն, ոչ մի կապ չի գտել ուշադրություն գրավելու ունակության և աշխատանքային հիշողության ավելի ընդհանուր հզորության չափումների միջև[160]։

Կապը նյարդային խանգարումների հետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատանքային հիշողության ֆունկցիայի խանգարումը սովորաբար նկատվում է մի քանի նյարդային խանգարումների դեպքում.

Ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշ (ADHD) - Մի քանի հեղինակներ[161] առաջարկել են, որ ADHD ախտանիշները առաջանում են որոշակի ճանաչողական վերահսկողություն կամ այսպես կոչված` գործադիր ֆունկցիայի (EF) տիրույթի առաջնային դեֆիցիտից, ինչպիսիք են աշխատանքային հիշողությունը, արձագանքի արգելակումը կամ գործադիր հսկողության ավելի ընդհանուր թուլությունը[162]։ Մի քանի ուսումնասիրություններ հայտնաբերել են ADHD-ի զգալի ցածր խմբային արդյունքներ՝ տարածական և բանավոր աշխատանքային հիշողության առաջադրանքներում և մի քանի այլ EF առաջադրանքներում։ Այնուամենայնիվ, հեղինակները եզրակացրեցին, որ EF-ի թույլ կողմերը ոչ անհրաժեշտ են, ոչ էլ բավարար, որպեսզի առաջացնեն ADHD-ի բոլոր դեպքերը[162]։

Մի քանի նյարդային հաղորդիչներ, ինչպիսիք են դոֆամինը և գլուտամատը, կարող են ներգրավված լինել ինչպես ADHD-ի, այնպես էլ աշխատանքային հիշողության մեջ։ Երկուսն էլ կապված են ճակատային ուղեղի, ինքնակառավարման և ինքնակարգավորման հետ, բայց պատճառ-հետևանքը հաստատված չէ, ուստի պարզ չէ, թե աշխատանքային հիշողության դիսֆունկցիան հանգեցնում է ADHD-ի, կամ ADHD-ի շեղումը հանգեցնում է աշխատանքային հիշողության վատ ֆունկցիոնալությանը, կամ եթե ինչ-որ այլ կապ կա[163][164][165]։

Պարկինսոնի հիվանդություն. Պարկինսոնով հիվանդների մոտ նկատվում են աշխատանքային հիշողության նվազած խոսքային ֆունկցիայի նշաններ։ Պարզելու համար, թե արդյոք կրճատումը պայմանավորված է համապատասխան առաջադրանքների վրա կենտրոնանալու ունակության պակասով, թե հիշողության ծավալի ցածր քանակով, կատարվե է թեստավորում։ Պարկինսոնի հիվանդությամբ քսանմեկ հիվանդ է թեստավորվել՝ համեմատած նույն տարիքի 28 մասնակիցների վերահսկիչ խմբի հետ։ Հետազոտողները պարզել են, որ երկու վարկածներն էլ եղել են աշխատանքային հիշողության ֆունկցիայի կրճատման պատճառ, ինչը լիովին չի համապատասխանել նրանց վարկածին, որ դա կա՛մ մեկն է, կա՛մ մյուսը[166]։

Ալցհեյմերի հիվանդություն. Ալցհեյմերի հիվանդութան ավելի լրջանալուն զուգընթաց, հիշողության գործառույթները նվազում են։ Ի լրումն էպիզոդիկ հիշողության դեֆիցիտի, Ալցհեյմերի հիվանդությունը կապված է տեսողական կարճաժամկետ հիշողության խանգարումների հետ, որոնք գնահատվում են մոռացված կամ հետաձգված վերարտադրության առաջադրանքների (delayed reproduction tasks) միջոցով[167][168][169]։ Այս հետազոտությունները մատնանշում են տեսողական հատկանիշի կապակցման դեֆիցիտը՝ որպես Ալցհեյմերի հիվանդության դեֆիցիտի կարևոր բաղադրիչ։ Կատարվել է ուսումնասիրություն, որը կենտրոնանում է մկների ուղեղի նյարդային կապերի և աշխատանքային հիշողության ճկունության վրա։ Մկների կեսին Ալցհեյմերի հետևանքների նմանակող ներարկում են արել, իսկ մյուս կեսին՝ ոչ։ Այնուհետև սպասվում էր, որ մկները կանցնեն լաբիրինթոսով, որը աշխատանքային հիշողության փորձարկման խնդիր է։ Ուսումնասիրությունը օգնում է պատասխանել այն հարցերին, թե ինչպես է Ալցհեյմերի հիվանդությունը կարող վատթարացնել աշխատանքային հիշողությունը և, ի վերջո, ջնջել հիշողության գործառույթները[170]։

Հանթինգթոնի հիվանդություն. Հետազոտողների մի խումբ անցկացրել է հետազոտություն, որն ուսումնասիրել է աշխատանքային հիշողության գործառույթն ու կապը 30-ամսյա լոնգիտյուդային փորձի ընթացքում։ Այն պարզել է, որ Հանթինգթոնով հիվանդների ուղեղում կան որոշակի մասեր, որտեղ կապի մեծ մասը նվազել է ի տարբերություն վերահսկիչ խմբի, որտեղ մնացել է կայուն ֆունկցիոնալ[171]։

Կապն անորոշության հետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիի և գործընկերների վերջերս կատարած ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ ուղեղի այն հատվածները, որոնք պատասխանատու են նաևաշխատանքային հիշողության համար, պատասխանատու են նաև այն բանի համար, թե որքանով են մարդիկ վստահում այդ հիշողություններին։ Նախկինում ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ մարդիկ կարող են գնահատել, թե որքանով են վստահում իրենց սեփական հիշողություններին, բայց թե ինչպես կարող են մարդիկ դա անել, հիմնականում մնում էր անհայտ։ Օգտագործելով տարածական հիշողության թեստերը և fMRI սկանավորումները, պարզվել է, թե որտեղ և երբ է պահվում տեղեկատվությունը և այս տվյալները օգտագործվել են հիշողության սխալները որոշելու համար։ Ուսումնասիրողները նաև խնդրել են մասնակիցներին արտահայտել, թե որքան ով վստահ չեն իրենց հիշողությունների վրա։ Ունենալով տեղեկատվության երկու հավաքածուները` հետազոտողները կարողացել են եզրակացնել, որ հիշողությունը և այդ հիշողության նկատմամբ վստահությունը պահվում են ուղեղի նույն տարածքում[172]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Miyake A, Shah P (1999). Models of working memory: Mechanisms of Active Maintenance and Executive Control (PDF). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-58325-1.
  2. ↑ 2,0 2,1 Diamond A (2013). «Executive functions». Annual Review of Psychology. 64: 135–168. doi:10.1146/annurev-psych-113011-143750. PMC 4084861. PMID 23020641. «WM (holding information in mind and manipulating it) is distinct from short-term memory (just holding information in mind). They cluster onto separate factors in factor analyses of children, adolescents, and adults (Alloway et al. 2004, Gathercole et al. 2004). They are linked to different neural subsystems. WM relies more on dorsolateral prefrontal cortex, whereas maintaining information in mind but not manipulating it [as long as the number of items is not huge (suprathreshold)] does not need involvement of dorsolateral prefrontal cortex (D'Esposito et al. 1999, Eldreth et al. 2006, Smith & Jonides 1999). Imaging studies show frontal activation only in ventrolateral prefrontal cortex for memory maintenance that is not suprathreshold.

    WM and short-term memory also show different developmental progressions; the latter develops earlier and faster.»
  3. ↑ Malenka RC, Nestler EJ, Hyman SE (2009). «Chapter 13: Higher Cognitive Function and Behavioral Control». In Sydor A, Brown RY (eds.). Molecular Neuropharmacology: A Foundation for Clinical Neuroscience (2nd ed.). New York: McGraw-Hill Medical. էջեր 313–321. ISBN 978-0-07-148127-4. «Executive function, the cognitive control of behavior, depends on the prefrontal cortex, which is highly developed in higher primates and especially humans.
    Working memory is a short-term, capacity-limited cognitive buffer that stores information and permits its manipulation to guide decision-making and behavior. ...
    working memory may be impaired in ADHD, the most common childhood psychiatric disorder seen in clinical settings ... ADHD can be conceptualized as a disorder of executive function; specifically, ADHD is characterized by reduced ability to exert and maintain cognitive control of behavior. Compared with healthy individuals, those with ADHD have diminished ability to suppress inappropriate prepotent responses to stimuli (impaired response inhibition) and diminished ability to inhibit responses to irrelevant stimuli (impaired interference suppression). ... Early results with structural MRI show thinning of the cerebral cortex in ADHD subjects compared with age-matched controls in prefrontal cortex and posterior parietal cortex, areas involved in working memory and attention.»     {{cite book}}: More than one of author-name-list parameters specified (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  4. ↑ Cowan N (2008). What are the differences between long-term, short-term, and working memory?. Progress in Brain Research. Vol. 169. էջեր 323–338. doi:10.1016/S0079-6123(07)00020-9. ISBN 978-0-444-53164-3. PMC 2657600. PMID 18394484.
  5. ↑ Pribram KH, Miller GA, Galanter E (1960). Plans and the structure of behavior. New York: Holt, Rinehart and Winston. էջեր 65. ISBN 978-0-03-010075-8. OCLC 190675.
  6. ↑ Baddeley A (2003 թ․ հոկտեմբեր). «Working memory: looking back and looking forward». Nature Reviews. Neuroscience. 4 (10): 829–839. doi:10.1038/nrn1201. PMID 14523382. S2CID 3337171.
  7. ↑ Atkinson RC, Shiffrin RM (1968). Spence KW, Spence JT (eds.). Human Memory: A Proposed System and its Control Processes. Psychology of Learning and Motivation. Vol. 2. Academic Press. էջեր 89–195. doi:10.1016/S0079-7421(08)60422-3. ISBN 978-0-12-543302-0. OCLC 185468704. S2CID 22958289.
  8. ↑ Fuster JM (1997). The prefrontal cortex: anatomy, physiology, and neuropsychology of the frontal lobe. Philadelphia: Lippincott-Raven. ISBN 978-0-397-51849-4. OCLC 807338522.[Հղում աղբյուրներին]
  9. ↑ 9,0 9,1 Fuster J (2008). The prefrontal cortex (4th ed.). Oxford, UK: Elsevier. էջ 126. ISBN 978-0-12-373644-4.
  10. ↑ Benton AL (1991). «The prefrontal region:Its early history». In Levin HS, Eisenberg HM, Benton AL (eds.). Frontal lobe function and dysfunction. New York: Oxford University Press. էջ 19. ISBN 978-0-19-506284-7.
  11. ↑ Baddeley AD, Hitch G (1974). Bower GH (ed.). Working Memory. Psychology of Learning and Motivation. Vol. 2. Academic Press. էջեր 47–89. doi:10.1016/S0079-7421(08)60452-1. ISBN 978-0-12-543308-2. OCLC 777285348.
  12. ↑ Levin ES (2011). Working Memory : Capacity, Developments and Improvement Techniques. New York: Nova Science Publishers, Inc.
  13. ↑ Weiten S (2013). Variations in psychology (9th ed.). New York: Wadsworth. էջեր 281–282.
  14. ↑ Weiten W (2013). Variations in psychology (9th ed.). Belmont, CA: Wadsworth. էջեր 281–282.
  15. ↑ Baddeley A (2000 թ․ նոյեմբեր). «The episodic buffer: a new component of working memory?». Trends in Cognitive Sciences. 4 (11): 417–423. doi:10.1016/S1364-6613(00)01538-2. PMID 11058819. S2CID 14333234.
  16. ↑ Ericsson KA, Kintsch W (1995 թ․ ապրիլ). «Long-term working memory». Psychological Review. 102 (2): 211–245. doi:10.1037/0033-295X.102.2.211. PMID 7740089.
  17. ↑ Cowan N (1995). Attention and memory: an integrated framework. Oxford [Oxfordshire]: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-506760-6. OCLC 30475237.[Հղում աղբյուրներին]
  18. ↑ Schweppe J (2014). «Attention, working memory, and long-term memory in multimedia learning: A integrated perspective based on process models of working memory». Educational Psychology Review. 26 (2): 289. doi:10.1007/s10648-013-9242-2. S2CID 145088718.
  19. ↑ Oberauer K (2002 թ․ մայիս). «Access to information in working memory: exploring the focus of attention». Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition. 28 (3): 411–421. CiteSeerX 10.1.1.163.4979. doi:10.1037/0278-7393.28.3.411. PMID 12018494.
  20. ↑ Miller GA (1956 թ․ մարտ). «The magical number seven plus or minus two: some limits on our capacity for processing information». Psychological Review. 63 (2): 81–97. CiteSeerX 10.1.1.308.8071. doi:10.1037/h0043158. PMID 13310704. S2CID 15654531. Republished: Miller GA (1994 թ․ ապրիլ). «The magical number seven, plus or minus two: some limits on our capacity for processing information. 1956». Psychological Review. 101 (2): 343–352. doi:10.1037/0033-295X.101.2.343. hdl:11858/00-001M-0000-002C-4646-B. PMID 8022966.
  21. ↑ Service E (1998 թ․ մայիսի 1). «The Effect of Word Length on Immediate Serial Recall Depends on Phonological Complexity, Not Articulatory Duration». The Quarterly Journal of Experimental Psychology Section A. 51 (2): 283–304. doi:10.1080/713755759. ISSN 0272-4987. S2CID 220062579.
  22. ↑ Hulme C, Roodenrys S, Brown G, Mercer R (1995 թ․ նոյեմբեր). «The role of long-term memory mechanisms in memory span». British Journal of Psychology. 86 (4): 527–36. doi:10.1111/j.2044-8295.1995.tb02570.x.
  23. ↑ Cowan N (2001 թ․ փետրվար). «The magical number 4 in short-term memory: a reconsideration of mental storage capacity». The Behavioral and Brain Sciences. 24 (1): 87–185. doi:10.1017/S0140525X01003922. PMID 11515286.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 Ma WJ, Husain M, Bays PM (2014 թ․ մարտ). «Changing concepts of working memory». Nature Neuroscience. 17 (3): 347–356. doi:10.1038/nn.3655. PMC 4159388. PMID 24569831.
  25. ↑ 25,0 25,1 Bays PM, Catalao RF, Husain M (2009 թ․ սեպտեմբեր). «The precision of visual working memory is set by allocation of a shared resource». Journal of Vision. 9 (10): 7.1–711. doi:10.1167/9.10.7. PMC 3118422. PMID 19810788.
  26. ↑ 26,0 26,1 Bays PM, Gorgoraptis N, Wee N, Marshall L, Husain M (2011 թ․ սեպտեմբեր). «Temporal dynamics of encoding, storage, and reallocation of visual working memory». Journal of Vision. 11 (10): 6. doi:10.1167/11.10.6. PMC 3401684. PMID 21911739.
  27. ↑ 27,0 27,1 Brady TF, Konkle T, Alvarez GA (2011 թ․ մայիս). «A review of visual memory capacity: Beyond individual items and toward structured representations». Journal of Vision. 11 (5): 4. doi:10.1167/11.5.4. PMC 3405498. PMID 21617025.
  28. ↑ Gobet F (2000 թ․ նոյեմբեր). «Some shortcomings of long-term working memory». British Journal of Psychology (Submitted manuscript). 91 (Pt 4): 551–570. doi:10.1348/000712600161989. PMID 11104178.
  29. ↑ Daneman M, Carpenter PA (1980 թ․ օգոստոս). «Individual differences in working memory and reading». Journal of Verbal Learning & Verbal Behavior. 19 (4): 450–66. doi:10.1016/S0022-5371(80)90312-6.
  30. ↑ Oberauer K, Süß HM, Schulze R, Wilhelm O, Wittmann WW (2000 թ․ դեկտեմբեր). «Working memory capacity—facets of a cognitive ability construct». Personality and Individual Differences. 29 (6): 1017–45. doi:10.1016/S0191-8869(99)00251-2.
  31. ↑ Unsworth N, Engle RW (2007 թ․ նոյեմբեր). «On the division of short-term and working memory: an examination of simple and complex span and their relation to higher order abilities». Psychological Bulletin. 133 (6): 1038–1066. doi:10.1037/0033-2909.133.6.1038. PMID 17967093.
  32. ↑ Colom R, Abad FJ, Quiroga MÁ, Shih PC, Flores-Mendoza C (2008). «Working memory and intelligence are highly related constructs, but why?». Intelligence. 36 (6): 584–606. doi:10.1016/j.intell.2008.01.002.
  33. ↑ Oberauer K, Süß HM, Wilhelm O, Wittman WW (2003). «The multiple faces of working memory – storage, processing, supervision, and coordination» (PDF). Intelligence. 31 (2): 167–193. doi:10.1016/s0160-2896(02)00115-0. S2CID 14083639.
  34. ↑ Chuderski A (2014 թ․ ապրիլ). «The relational integration task explains fluid reasoning above and beyond other working memory tasks». Memory & Cognition. 42 (3): 448–463. doi:10.3758/s13421-013-0366-x. PMC 3969517. PMID 24222318.
  35. ↑ Sobrinho ND, Souza AS. «The Interplay of Long-Term Memory and Working Memory: When Does Object-Color Prior Knowledge Affect Color Visual Working Memory?». psyarxiv.com. doi:10.31234/osf.io/8a2jw. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 22-ին.
  36. ↑ Conway AR, Kane MJ, Engle RW (2003 թ․ դեկտեմբեր). «Working memory capacity and its relation to general intelligence». Trends in Cognitive Sciences. 7 (12): 547–552. CiteSeerX 10.1.1.538.4967. doi:10.1016/j.tics.2003.10.005. PMID 14643371. S2CID 9943197.
  37. ↑ Engle RW, Tuholski SW, Laughlin JE, Conway AR (1999 թ․ սեպտեմբեր). «Working memory, short-term memory, and general fluid intelligence: a latent-variable approach». Journal of Experimental Psychology. General. 128 (3): 309–331. doi:10.1037/0096-3445.128.3.309. PMID 10513398. S2CID 1981845.
  38. ↑ 38,0 38,1 Kane MJ, Engle RW (2002 թ․ դեկտեմբեր). «The role of prefrontal cortex in working-memory capacity, executive attention, and general fluid intelligence: an individual-differences perspective». Psychonomic Bulletin & Review. 9 (4): 637–671. doi:10.3758/BF03196323. PMID 12613671.
  39. ↑ Halford GS, Baker R, McCredden JE, Bain JD (2005 թ․ հունվար). «How many variables can humans process?». Psychological Science. 16 (1): 70–76. doi:10.1111/j.0956-7976.2005.00782.x. PMID 15660854. S2CID 9790149.
  40. ↑ 40,0 40,1 Just MA, Carpenter PA (1992 թ․ հունվար). «A capacity theory of comprehension: individual differences in working memory». Psychological Review. 99 (1): 122–149. doi:10.1037/0033-295X.99.1.122. PMID 1546114. S2CID 2241367.
  41. ↑ Towse JN, Hitch GJ, Hutton U (2000 թ․ ապրիլ). «On the interpretation of working memory span in adults». Memory & Cognition. 28 (3): 341–348. doi:10.3758/BF03198549. PMID 10881551.
  42. ↑ Waugh NC, Norman DA (1965 թ․ մարտ). «PRIMARY MEMORY». Psychological Review. 72 (2): 89–104. doi:10.1037/h0021797. PMID 14282677.
  43. ↑ Brown J (1958). «Some tests of the decay theory of immediate memory». Quarterly Journal of Experimental Psychology. 10: 12–21. doi:10.1080/17470215808416249. S2CID 144071312.
  44. ↑ Peterson LR, Peterson MJ (1959 թ․ սեպտեմբեր). «Short-term retention of individual verbal items». Journal of Experimental Psychology. 58 (3): 193–198. CiteSeerX 10.1.1.227.1807. doi:10.1037/h0049234. PMID 14432252.
  45. ↑ Baddeley AD (1986). Working memory. Vol. 11. Oxford: Clarendon. ISBN 978-0-19-852116-7.
  46. ↑ Barrouillet P, Bernardin S, Camos V (2004 թ․ մարտ). «Time constraints and resource sharing in adults' working memory spans». Journal of Experimental Psychology. General. 133 (1): 83–100. CiteSeerX 10.1.1.379.9208. doi:10.1037/0096-3445.133.1.83. PMID 14979753.
  47. ↑ Barrouillet P, Bernardin S, Portrat S, Vergauwe E, Camos V (2007 թ․ մայիս), «Time and cognitive load in working memory», J Exp Psychol Learn Mem Cogn, 33 (3): 570–585, doi:10.1037/0278-7393.33.3.570, PMID 17470006, S2CID 2575997
  48. ↑ van den Berg R, Awh E, Ma WJ (2014 թ․ հունվար). «Factorial comparison of working memory models». Psychological Review. 121 (1): 124–149. doi:10.1037/a0035234. PMC 4159389. PMID 24490791.
  49. ↑ 49,0 49,1 Owen, Adrian M.; McMillan, Kathryn M.; Laird, Angela R.; Bullmore, Ed (2005). «N-back working memory paradigm: A meta-analysis of normative functional neuroimaging studies». Human Brain Mapping. 25 (1): 46–59. doi:10.1002/hbm.20131. PMC 6871745. PMID 15846822.
  50. ↑ Oberauer K, Lewandowsky S, Farrell S, Jarrold C, Greaves M (2012 թ․ հոկտեմբեր). «Modeling working memory: an interference model of complex span» (PDF). Psychonomic Bulletin & Review. 19 (5): 779–819. doi:10.3758/s13423-012-0272-4. PMID 22715024. S2CID 42032839.
  51. ↑ Oberauer K, Kliegl R (2006 թ․ նոյեմբեր). «A formal model of capacity limits in working memory». Journal of Memory and Language. 55 (4): 601–26. doi:10.1016/j.jml.2006.08.009.
  52. ↑ Bancroft T, Servos P (2011 թ․ փետրվար). «Distractor frequency influences performance in vibrotactile working memory». Experimental Brain Research. 208 (4): 529–532. doi:10.1007/s00221-010-2501-2. PMID 21132280. S2CID 19743442.
  53. ↑ Maehara Y, Saito S (2007 թ․ փետրվար). «The relationship between processing and storage in working memory span: Not two sides of the same coin». Journal of Memory and Language. 56 (2): 212–228. doi:10.1016/j.jml.2006.07.009.
  54. ↑ Li KZ (1999 թ․ հունիս). «Selection from Working Memory: on the Relationship between Processing and Storage Components». Aging, Neuropsychology, and Cognition. 6 (2): 99–116. doi:10.1076/anec.6.2.99.784.
  55. ↑ Oberauer K, Lewandowsky S (2008 թ․ հուլիս). «Forgetting in immediate serial recall: decay, temporal distinctiveness, or interference?». Psychological Review. 115 (3): 544–576. doi:10.1037/0033-295X.115.3.544. PMID 18729591.
  56. ↑ Lewandowsky S, Duncan M, Brown GD (2004 թ․ հոկտեմբեր). «Time does not cause forgetting in short-term serial recall». Psychonomic Bulletin & Review. 11 (5): 771–790. doi:10.3758/BF03196705. PMID 15732687.(չաշխատող հղում)
  57. ↑ 57,0 57,1 Gathercole SE, Pickering SJ, Ambridge B, Wearing H (2004 թ․ մարտ). «The structure of working memory from 4 to 15 years of age». Developmental Psychology. 40 (2): 177–190. CiteSeerX 10.1.1.529.2727. doi:10.1037/0012-1649.40.2.177. PMID 14979759.
  58. ↑ Salthouse TA (1994). «The aging of working memory». Neuropsychology. 8 (4): 535–543. doi:10.1037/0894-4105.8.4.535.
  59. ↑ Pascual-Leone J (1970). «A mathematical model for the transition rule in Piaget's developmental stages». Acta Psychologica. 32: 301–345. doi:10.1016/0001-6918(70)90108-3.
  60. ↑ Case R (1985). Intellectual development. Birth to adulthood. New York: Academic Press.
  61. ↑ Jarrold C, Bayliss DM (2007). «Variation in working memory due to typical and atypical development.». In Conway AR, Jarrold C, Kane MJ, Miyake A, Towse JN (eds.). Variation in working memory. New York: Oxford University Press. էջեր 137–161. ISBN 978-0-19-516864-8. OCLC 1222332615.
  62. ↑ Kail RV (2007 թ․ ապրիլ). «Longitudinal evidence that increases in processing speed and working memory enhance children's reasoning». Psychological Science. 18 (4): 312–313. doi:10.1111/j.1467-9280.2007.01895.x. PMID 17470254. S2CID 32240795.
  63. ↑ Mascolo, Michael. «Neo-Piagetian Theories of Cognitive Development (Mascolo, 2015, International Encyclopedia of Social and Behavioral Sciences, 2nd Edition Major Reference Works, Elsevier)». {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  64. ↑ Andrews G, Halford GS (2002 թ․ սեպտեմբեր). «A cognitive complexity metric applied to cognitive development». Cognitive Psychology. 45 (2): 153–219. doi:10.1016/S0010-0285(02)00002-6. PMID 12528901. S2CID 30126328.
  65. ↑ Adams EJ, Nguyen AT, Cowan N (2018 թ․ հուլիս). «Theories of Working Memory: Differences in Definition, Degree of Modularity, Role of Attention, and Purpose». Language, Speech, and Hearing Services in Schools. 49 (3): 340–355. doi:10.1044/2018_LSHSS-17-0114. PMC 6105130. PMID 29978205.
  66. ↑ Yaple Z, Arsalidou M (2018 թ․ նոյեմբեր). «N-back Working Memory Task: Meta-analysis of Normative fMRI Studies With Children». Child Development. 89 (6): 2010–2022. doi:10.1111/cdev.13080. PMID 29732553.
  67. ↑ Hertzog C, Dixon RA, Hultsch DF, MacDonald SW (2003 թ․ դեկտեմբեր). «Latent change models of adult cognition: are changes in processing speed and working memory associated with changes in episodic memory?». Psychology and Aging. 18 (4): 755–769. doi:10.1037/0882-7974.18.4.755. PMID 14692862.
  68. ↑ 68,0 68,1 Park DC, Lautenschlager G, Hedden T, Davidson NS, Smith AD, Smith PK (2002 թ․ հունիս). «Models of visuospatial and verbal memory across the adult life span». Psychology and Aging. 17 (2): 299–320. doi:10.1037/0882-7974.17.2.299. PMID 12061414.
  69. ↑ Salthouse TA (1996 թ․ հուլիս). «The processing-speed theory of adult age differences in cognition». Psychological Review. 103 (3): 403–428. CiteSeerX 10.1.1.464.585. doi:10.1037/0033-295X.103.3.403. PMID 8759042.
  70. ↑ Salthouse, Timothy A. (1985). A theory of cognitive aging. Advances in psychology. Amsterdam New York New York, N.Y., U.S.A: North-Holland Sole distributors for the U.S.A. and Canada, Elsevier Science Pub. Co. ISBN 978-0-444-87827-4.
  71. ↑ Mayr U, Kliegl R, Krampe RT (1996 թ․ ապրիլ). «Sequential and coordinative processing dynamics in figural transformations across the life span». Cognition. 59 (1): 61–90. doi:10.1016/0010-0277(95)00689-3. PMID 8857471. S2CID 25917331.
  72. ↑ Hasher L, Zacks RT (1988). «Working memory, comprehension, and aging: A review and new view.». In Bower GH (ed.). The psychology of learning and motivation. Vol. 22. New York: Academic Press. էջեր 193–225. ISBN 978-0-08-086373-3. OCLC 476167241.
  73. ↑ Hasher L, Zacks RT, May CP (1999). «Inhibitory control, circadian arousal, and age.». In Gopher D, Koriat A (eds.). Attention and Performance. Cambridge, MA: MIT Press. էջեր 653–675. ISBN 978-0-262-31576-0. OCLC 1120891520.
  74. ↑ West RL (1996 թ․ սեպտեմբեր). «An application of prefrontal cortex function theory to cognitive aging». Psychological Bulletin. 120 (2): 272–292. doi:10.1037/0033-2909.120.2.272. PMID 8831298.
  75. ↑ Gao J, Zhang L, Zhu J, Guo Z, Lin M, Bai L, և այլք: (2023 թ․ մարտ). «Prefrontal Cortex Hemodynamics and Functional Connectivity Changes during Performance Working Memory Tasks in Older Adults with Sleep Disorders». Brain Sciences. 13 (3): 497. doi:10.3390/brainsci13030497. PMC 10046575. PMID 36979307.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  76. ↑ Wu G, Wang Y, Mwansisya TE, Pu W, Zhang H, Liu C, և այլք: (2014 թ․ սեպտեմբեր). «Effective connectivity of the posterior cingulate and medial prefrontal cortices relates to working memory impairment in schizophrenic and bipolar patients». Schizophrenia Research. 158 (1–3): 85–90. doi:10.1016/j.schres.2014.06.033. PMID 25043264.
  77. ↑ Guo Z, Jiang Z, Jiang B, McClure MA, Mu Q (2019 թ․ դեկտեմբերի 12). «High-Frequency Repetitive Transcranial Magnetic Stimulation Could Improve Impaired Working Memory Induced by Sleep Deprivation». Neural Plasticity. 2019: 7030286. doi:10.1155/2019/7030286. PMC 6930796. PMID 31915432.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  78. ↑ Devlin H (2019 թ․ ապրիլի 8). «Scientists reverse memory decline using electrical pulses». The Guardian (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0261-3077. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 9-ին.
  79. ↑ Klingberg T, Forssberg H, Westerberg H (2002 թ․ սեպտեմբեր). «Training of working memory in children with ADHD». Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology. 24 (6): 781–791. CiteSeerX 10.1.1.326.5165. doi:10.1076/jcen.24.6.781.8395. PMID 12424652. S2CID 146570079.
  80. ↑ Olesen PJ, Westerberg H, Klingberg T (2004 թ․ հունվար). «Increased prefrontal and parietal activity after training of working memory». Nature Neuroscience. 7 (1): 75–79. doi:10.1038/nn1165. PMID 14699419. S2CID 6362120.
  81. ↑ McNab F, Varrone A, Farde L, Jucaite A, Bystritsky P, Forssberg H, Klingberg T (2009 թ․ փետրվար). «Changes in cortical dopamine D1 receptor binding associated with cognitive training». Science. 323 (5915): 800–802. Bibcode:2009Sci...323..800M. doi:10.1126/science.1166102. PMID 19197069. S2CID 206516408.
  82. ↑ 82,0 82,1 Katz B, Shah P, Meyer DE (2018 թ․ հոկտեմբեր). «How to play 20 questions with nature and lose: Reflections on 100 years of brain-training research». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 115 (40): 9897–9904. Bibcode:2018PNAS..115.9897K. doi:10.1073/pnas.1617102114. PMC 6176639. PMID 30275315.
  83. ↑ Ճկուն ինտելեկտ - տրամաբանորեն մտածելու, վերլուծելու և լուծելու կարողություն, որոնք գերազանցում են նախկին փորձը։
  84. ↑ Jaeggi SM, Buschkuehl M, Jonides J, Perrig WJ (2008 թ․ մայիս). «Improving fluid intelligence with training on working memory». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 105 (19): 6829–6833. Bibcode:2008PNAS..105.6829J. doi:10.1073/pnas.0801268105. PMC 2383929. PMID 18443283.
  85. ↑ Jaeggi SM, Studer-Luethi B, Buschkuehl M, Su YF, Jonides J, Perrig WJ (2010). «The relationship between n-back performance and matrix reasoning – implications for training and transfer». Intelligence. 38 (6): 625–635. doi:10.1016/j.intell.2010.09.001. ISSN 0160-2896.
  86. ↑ Redick TS, Shipstead Z, Harrison TL, Hicks KL, Fried DE, Hambrick DZ, և այլք: (2013 թ․ մայիս). «No evidence of intelligence improvement after working memory training: a randomized, placebo-controlled study». Journal of Experimental Psychology. General. 142 (2): 359–379. doi:10.1037/a0029082. PMID 22708717.
  87. ↑ Chooi WT, Thompson LA (2012). «Working memory training does not improve intelligence in healthy young adults». Intelligence. 40 (6): 531–542. doi:10.1016/j.intell.2012.07.004. ISSN 0160-2896.
  88. ↑ Au J, Sheehan E, Tsai N, Duncan GJ, Buschkuehl M, Jaeggi SM (2015 թ․ ապրիլ). «Improving fluid intelligence with training on working memory: a meta-analysis». Psychonomic Bulletin & Review (Submitted manuscript). 22 (2): 366–377. doi:10.3758/s13423-014-0699-x. PMID 25102926. S2CID 10433282.
  89. ↑ Melby-Lervåg M, Redick TS, Hulme C (2016 թ․ հուլիս). «Working Memory Training Does Not Improve Performance on Measures of Intelligence or Other Measures of "Far Transfer": Evidence From a Meta-Analytic Review». Perspectives on Psychological Science. 11 (4): 512–534. doi:10.1177/1745691616635612. PMC 4968033. PMID 27474138.
  90. ↑ 90,0 90,1 Berger EM, Fehr E, Hermes H, Schunk D, Winkel K (2020). The Impact of Working Memory Training on Children's Cognitive and Noncognitive Skills (Report). doi:10.2139/ssrn.3622985. S2CID 221652470.
  91. ↑ Jacobsen CF (1938). «Studies of cerebral function in primates». Comparative Psychology Monographs. 13 (3): 1–68. OCLC 250695441.
  92. ↑ Fuster JM (1973 թ․ հունվար). «Unit activity in prefrontal cortex during delayed-response performance: neuronal correlates of transient memory». Journal of Neurophysiology. 36 (1): 61–78. doi:10.1152/jn.1973.36.1.61. PMID 4196203. S2CID 17534879.
  93. ↑ Ashby FG, Ell SW, Valentin VV, Casale MB (2005 թ․ նոյեմբեր). «FROST: a distributed neurocomputational model of working memory maintenance». Journal of Cognitive Neuroscience. 17 (11): 1728–1743. CiteSeerX 10.1.1.456.7179. doi:10.1162/089892905774589271. PMID 16269109. S2CID 12765957.
  94. ↑ Goldman-Rakic PS (1995 թ․ մարտ). «Cellular basis of working memory». Neuron. 14 (3): 477–485. doi:10.1016/0896-6273(95)90304-6. PMID 7695894. S2CID 2972281.
  95. ↑ Rao SG, Williams GV, Goldman-Rakic PS (2000 թ․ հունվար). «Destruction and creation of spatial tuning by disinhibition: GABA(A) blockade of prefrontal cortical neurons engaged by working memory». The Journal of Neuroscience. 20 (1): 485–494. doi:10.1523/JNEUROSCI.20-01-00485.2000. PMC 6774140. PMID 10627624.
  96. ↑ Arnsten AF, Paspalas CD, Gamo NJ, Yang Y, Wang M (2010 թ․ օգոստոս). «Dynamic Network Connectivity: A new form of neuroplasticity». Trends in Cognitive Sciences. 14 (8): 365–375. doi:10.1016/j.tics.2010.05.003. PMC 2914830. PMID 20554470.
  97. ↑ Robbins TW, Arnsten AF (2009). «The neuropsychopharmacology of fronto-executive function: monoaminergic modulation». Annual Review of Neuroscience. 32: 267–287. doi:10.1146/annurev.neuro.051508.135535. PMC 2863127. PMID 19555290.
  98. ↑ Raffone A, Wolters G (2001 թ․ օգոստոս). «A cortical mechanism for binding in visual working memory». Journal of Cognitive Neuroscience. 13 (6): 766–785. doi:10.1162/08989290152541430. PMID 11564321. S2CID 23241633.
  99. ↑ O'Reilly RC, Busby RS, Soto R (2003). «Three forms of binding and their neural substrates: Alternatives to temporal synchrony». In Cleeremans A (ed.). The unity of consciousness: Binding, integration, and dissociation. Oxford: Oxford University Press. էջեր 168–90. ISBN 978-0-19-850857-1. OCLC 50747505.
  100. ↑ Klimesch W (2006). «Binding principles in the theta frequency range». In Zimmer HD, Mecklinger A, Lindenberger U (eds.). Handbook of binding and memory. Oxford: Oxford University Press. էջեր 115–144.
  101. ↑ Wu X, Chen X, Li Z, Han S, Zhang D (2007 թ․ մայիս). «Binding of verbal and spatial information in human working memory involves large-scale neural synchronization at theta frequency». NeuroImage. 35 (4): 1654–1662. doi:10.1016/j.neuroimage.2007.02.011. PMID 17379539. S2CID 7676564.
  102. ↑ Barbey AK, Koenigs M, Grafman J (2013 թ․ մայիս). «Dorsolateral prefrontal contributions to human working memory». Cortex; A Journal Devoted to the Study of the Nervous System and Behavior. 49 (5): 1195–1205. doi:10.1016/j.cortex.2012.05.022. PMC 3495093. PMID 22789779.
  103. ↑ Owen AM (1997 թ․ հուլիս). «The functional organization of working memory processes within human lateral frontal cortex: the contribution of functional neuroimaging». The European Journal of Neuroscience. 9 (7): 1329–1339. doi:10.1111/j.1460-9568.1997.tb01487.x. PMID 9240390. S2CID 2119538.
  104. ↑ 104,0 104,1 Smith EE, Jonides J, Marshuetz C, Koeppe RA (1998 թ․ փետրվար). «Components of verbal working memory: evidence from neuroimaging». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 95 (3): 876–882. Bibcode:1998PNAS...95..876S. doi:10.1073/pnas.95.3.876. PMC 33811. PMID 9448254.
  105. ↑ Smith EE, Jonides J (1999 թ․ մարտ). «Storage and executive processes in the frontal lobes». Science. 283 (5408): 1657–1661. Bibcode:1999Sci...283.1657.. CiteSeerX 10.1.1.207.8961. doi:10.1126/science.283.5408.1657. PMID 10073923.
  106. ↑ Honey GD, Fu CH, Kim J, Brammer MJ, Croudace TJ, Suckling J, և այլք: (2002 թ․ հոկտեմբեր). «Effects of verbal working memory load on corticocortical connectivity modeled by path analysis of functional magnetic resonance imaging data». NeuroImage. 17 (2): 573–582. doi:10.1016/S1053-8119(02)91193-6. PMID 12377135.
  107. ↑ Mottaghy FM (2006 թ․ ապրիլ). «Interfering with working memory in humans». Neuroscience. 139 (1): 85–90. doi:10.1016/j.neuroscience.2005.05.037. PMID 16337091. S2CID 20079590.
  108. ↑ Curtis CE, D'Esposito M (2003 թ․ սեպտեմբեր). «Persistent activity in the prefrontal cortex during working memory». Trends in Cognitive Sciences. 7 (9): 415–423. CiteSeerX 10.1.1.319.8928. doi:10.1016/S1364-6613(03)00197-9. PMID 12963473. S2CID 15763406.
  109. ↑ Postle BR (2006 թ․ ապրիլ). «Working memory as an emergent property of the mind and brain». Neuroscience. 139 (1): 23–38. doi:10.1016/j.neuroscience.2005.06.005. PMC 1428794. PMID 16324795.
  110. ↑ Collette F, Hogge M, Salmon E, Van der Linden M (2006 թ․ ապրիլ). «Exploration of the neural substrates of executive functioning by functional neuroimaging». Neuroscience. 139 (1): 209–221. doi:10.1016/j.neuroscience.2005.05.035. hdl:2268/5937. PMID 16324796. S2CID 15473485.
  111. ↑ 111,0 111,1 Sreenivasan KK, Curtis CE, D'Esposito M (2014 թ․ փետրվար). «Revisiting the role of persistent neural activity during working memory». Trends in Cognitive Sciences. 18 (2): 82–89. doi:10.1016/j.tics.2013.12.001. PMC 3964018. PMID 24439529.
  112. ↑ Bhandari A, Gagne C, Badre D (2018 թ․ հոկտեմբեր). «Just above Chance: Is It Harder to Decode Information from Prefrontal Cortex Hemodynamic Activity Patterns?». Journal of Cognitive Neuroscience. 30 (10): 1473–1498. doi:10.1162/jocn_a_01291. PMID 29877764.
  113. ↑ Wager TD, Smith EE (2003 թ․ դեկտեմբեր). «Neuroimaging studies of working memory: a meta-analysis». Cognitive, Affective & Behavioral Neuroscience. 3 (4): 255–274. doi:10.3758/cabn.3.4.255. PMID 15040547.
  114. ↑ 114,0 114,1 Bledowski C, Rahm B, Rowe JB (2009 թ․ հոկտեմբեր). «What "works" in working memory? Separate systems for selection and updating of critical information». The Journal of Neuroscience. 29 (43): 13735–13741. doi:10.1523/JNEUROSCI.2547-09.2009. PMC 2785708. PMID 19864586.
  115. ↑ Kondo H, Osaka N, Osaka M (2004 թ․ հոկտեմբեր). «Cooperation of the anterior cingulate cortex and dorsolateral prefrontal cortex for attention shifting». NeuroImage. 23 (2): 670–679. doi:10.1016/j.neuroimage.2004.06.014. PMID 15488417. S2CID 16979638.
  116. ↑ Osaka N, Osaka M, Kondo H, Morishita M, Fukuyama H, Shibasaki H (2004 թ․ փետրվար). «The neural basis of executive function in working memory: an fMRI study based on individual differences». NeuroImage. 21 (2): 623–631. doi:10.1016/j.neuroimage.2003.09.069. PMID 14980565. S2CID 7195491.
  117. ↑ Baier B, Karnath HO, Dieterich M, Birklein F, Heinze C, Müller NG (2010 թ․ հուլիս). «Keeping memory clear and stable—the contribution of human basal ganglia and prefrontal cortex to working memory». The Journal of Neuroscience. 30 (29): 9788–9792. doi:10.1523/jneurosci.1513-10.2010. PMC 6632833. PMID 20660261.
  118. ↑ Starr, Philip A.; Vitek, Jerrold L.; Bakay, Roy A. E. (1998-11). «Ablative Surgery and Deep Brain Stimulation for Parkinson's Disease». Neurosurgery (ամերիկյան անգլերեն). 43 (5): 989. ISSN 0148-396X.
  119. ↑ 119,0 119,1 Voytek B, Knight RT (2010 թ․ հոկտեմբեր). «Prefrontal cortex and basal ganglia contributions to visual working memory». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 107 (42): 18167–18172. Bibcode:2010PNAS..10718167V. doi:10.1073/pnas.1007277107. PMC 2964236. PMID 20921401.
  120. ↑ Brooks SJ, Burch KH, Maiorana SA, Cocolas E, Schioth HB, Nilsson EK, և այլք: (2016 թ․ փետրվարի 1). «Psychological intervention with working memory training increases basal ganglia volume: A VBM study of inpatient treatment for methamphetamine use». NeuroImage. Clinical. 12: 478–491. doi:10.1016/j.nicl.2016.08.019. PMC 5011179. PMID 27625988.
  121. ↑ Arnsten AF (1998 թ․ հունիս). «The biology of being frazzled». Science. 280 (5370): 1711–1712. doi:10.1126/science.280.5370.1711. PMID 9660710. S2CID 25842149.
  122. ↑ Arnsten AF (2009 թ․ հունիս). «Stress signalling pathways that impair prefrontal cortex structure and function». Nature Reviews. Neuroscience. 10 (6): 410–422. doi:10.1038/nrn2648. PMC 2907136. PMID 19455173.
  123. ↑ Radley JJ, Rocher AB, Miller M, Janssen WG, Liston C, Hof PR, և այլք: (2006 թ․ մարտ). «Repeated stress induces dendritic spine loss in the rat medial prefrontal cortex». Cerebral Cortex. 16 (3): 313–320. doi:10.1093/cercor/bhi104. PMID 15901656.
  124. ↑ Hains AB, Vu MA, Maciejewski PK, van Dyck CH, Gottron M, Arnsten AF (2009 թ․ հոկտեմբեր). «Inhibition of protein kinase C signaling protects prefrontal cortex dendritic spines and cognition from the effects of chronic stress». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 106 (42): 17957–17962. Bibcode:2009PNAS..10617957H. doi:10.1073/pnas.0908563106. PMC 2742406. PMID 19805148.
  125. ↑ Qin S, Hermans EJ, van Marle HJ, Luo J, Fernández G (2009 թ․ հուլիս). «Acute psychological stress reduces working memory-related activity in the dorsolateral prefrontal cortex». Biological Psychiatry. 66 (1): 25–32. doi:10.1016/j.biopsych.2009.03.006. PMID 19403118. S2CID 22601360.
  126. ↑ Liston C, McEwen BS, Casey BJ (2009 թ․ հունվար). «Psychosocial stress reversibly disrupts prefrontal processing and attentional control». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 106 (3): 912–917. Bibcode:2009PNAS..106..912L. doi:10.1073/pnas.0807041106. PMC 2621252. PMID 19139412.
  127. ↑ Revlin R (2007). Human Cognition : Theory and Practice (International ed.). New York, NY: Worth Pub. էջ 147. ISBN 978-0-7167-5667-5.
  128. ↑ van Holst RJ, Schilt T (2011 թ․ մարտ). «Drug-related decrease in neuropsychological functions of abstinent drug users». Current Drug Abuse Reviews. 4 (1): 42–56. doi:10.2174/1874473711104010042. PMID 21466500.
  129. ↑ Jacobus J, Tapert SF (2013). «Neurotoxic effects of alcohol in adolescence». Annual Review of Clinical Psychology. 9 (1): 703–721. doi:10.1146/annurev-clinpsy-050212-185610. PMC 3873326. PMID 23245341.
  130. ↑ Weiland BJ, Nigg JT, Welsh RC, Yau WY, Zubieta JK, Zucker RA, Heitzeg MM (2012 թ․ օգոստոս). «Resiliency in adolescents at high risk for substance abuse: flexible adaptation via subthalamic nucleus and linkage to drinking and drug use in early adulthood». Alcoholism: Clinical and Experimental Research. 36 (8): 1355–1364. doi:10.1111/j.1530-0277.2012.01741.x. PMC 3412943. PMID 22587751.
  131. ↑ Tapert SF, Brown GG, Kindermann SS, Cheung EH, Frank LR, Brown SA (2001 թ․ փետրվար). «fMRI measurement of brain dysfunction in alcohol-dependent young women». Alcoholism: Clinical and Experimental Research. 25 (2): 236–245. doi:10.1111/j.1530-0277.2001.tb02204.x. PMID 11236838.
  132. ↑ Ferrett HL, Carey PD, Thomas KG, Tapert SF, Fein G (2010 թ․ հուլիս). «Neuropsychological performance of South African treatment-naïve adolescents with alcohol dependence». Drug and Alcohol Dependence. 110 (1–2): 8–14. doi:10.1016/j.drugalcdep.2010.01.019. PMC 4456395. PMID 20227839.
  133. ↑ Crego A, Holguín SR, Parada M, Mota N, Corral M, Cadaveira F (2009 թ․ նոյեմբեր). «Binge drinking affects attentional and visual working memory processing in young university students». Alcoholism: Clinical and Experimental Research. 33 (11): 1870–1879. doi:10.1111/j.1530-0277.2009.01025.x. hdl:10347/16832. PMID 19673739.
  134. ↑ Greenstein JE, Kassel JD, Wardle MC, Veilleux JC, Evatt DP, Heinz AJ, և այլք: (2010 թ․ ապրիլ). «The separate and combined effects of nicotine and alcohol on working memory capacity in nonabstinent smokers». Experimental and Clinical Psychopharmacology. 18 (2): 120–128. doi:10.1037/a0018782. PMID 20384423.
  135. ↑ Squeglia LM, Schweinsburg AD, Pulido C, Tapert SF (2011 թ․ հոկտեմբեր). «Adolescent binge drinking linked to abnormal spatial working memory brain activation: differential gender effects». Alcoholism: Clinical and Experimental Research. 35 (10): 1831–1841. doi:10.1111/j.1530-0277.2011.01527.x. PMC 3183294. PMID 21762178.
  136. ↑ Boissoneault J, Sklar A, Prather R, Nixon SJ (2014 թ․ սեպտեմբեր). «Acute effects of moderate alcohol on psychomotor, set shifting, and working memory function in older and younger social drinkers». Journal of Studies on Alcohol and Drugs. 75 (5): 870–879. doi:10.15288/jsad.2014.75.870. PMC 4161706. PMID 25208205.
  137. ↑ 137,0 137,1 Engelhardt LE, Mann FD, Briley DA, Church JA, Harden KP, Tucker-Drob EM (2016 թ․ սեպտեմբեր). «Strong genetic overlap between executive functions and intelligence». Journal of Experimental Psychology. General. 145 (9): 1141–1159. doi:10.1037/xge0000195. PMC 5001920. PMID 27359131.
  138. ↑ 138,0 138,1 Ando J, Ono Y, Wright MJ (2001 թ․ նոյեմբեր). «Genetic structure of spatial and verbal working memory». Behavior Genetics. 31 (6): 615–624. doi:10.1023/A:1013353613591. PMID 11838538. S2CID 39136550.
  139. ↑ Blokland GA, McMahon KL, Thompson PM, Martin NG, de Zubicaray GI, Wright MJ (2011 թ․ հուլիս). «Heritability of working memory brain activation». The Journal of Neuroscience. 31 (30): 10882–10890. doi:10.1523/jneurosci.5334-10.2011. PMC 3163233. PMID 21795540.
  140. ↑ Bates TC, Luciano M, Medland SE, Montgomery GW, Wright MJ, Martin NG (2011 թ․ հունվար). «Genetic variance in a component of the language acquisition device: ROBO1 polymorphisms associated with phonological buffer deficits». Behavior Genetics. 41 (1): 50–57. doi:10.1007/s10519-010-9402-9. PMID 20949370. S2CID 13129473.
  141. ↑ Ramanujan K (2020 թ․ սեպտեմբերի 29). «Gene links short-term memory to unexpected brain area». Cornell Chronicle (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  142. ↑ Greenwood PM, Schmidt K, Lin MK, Lipsky R, Parasuraman R, Jankord R (2018 թ․ նոյեմբեր). «A functional promoter variant of the human formimidoyltransferase cyclodeaminase (FTCD) gene is associated with working memory performance in young but not older adults». Neuropsychology. 32 (8): 973–984. doi:10.1037/neu0000470. PMID 29927301.
  143. ↑ Daneman M, Carpenter PA (1980 թ․ օգոստոսի 1). «Individual differences in working memory and reading». Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior. 19 (4): 450–466. doi:10.1016/S0022-5371(80)90312-6.
  144. ↑ Daneman M, Merikle PM (1996 թ․ դեկտեմբեր). «Working memory and language comprehension: A meta-analysis». Psychonomic Bulletin & Review. 3 (4): 422–433. doi:10.3758/BF03214546. PMID 24213976.
  145. ↑ Swanson HL, Beebe-Frankenberger M (2004). «The Relationship Between Working Memory and Mathematical Problem Solving in Children at Risk and Not at Risk for Serious Math Difficulties». Journal of Educational Psychology. 96 (3): 471–491. doi:10.1037/0022-0663.96.3.471.
  146. ↑ Alloway TP, Alloway RG (2010 թ․ մայիս). «Investigating the predictive roles of working memory and IQ in academic attainment». Journal of Experimental Child Psychology. 106 (1): 20–29. doi:10.1016/j.jecp.2009.11.003. hdl:20.500.11820/8a871fe8-5117-4a4b-8d6c-74277e9a79e1. PMID 20018296. S2CID 13854871.
  147. ↑ Bilker, Warren B.; Hansen, John A.; Brensinger, Colleen M.; Richard, Jan; Gur, Raquel E.; Gur, Ruben C. (2012 թ․ սեպտեմբերի 1). «Development of abbreviated nine-item forms of the Raven's standard progressive matrices test». Assessment. 19 (3): 354–369. doi:10.1177/1073191112446655. ISSN 1552-3489. PMC 4410094. PMID 22605785.
  148. ↑ Alloway TP, Gathercole SE, Kirkwood H, Elliott J (2009). «The cognitive and behavioral characteristics of children with low working memory». Child Development. 80 (2): 606–621. doi:10.1111/j.1467-8624.2009.01282.x. hdl:1893/978. PMID 19467014.
  149. ↑ Gathercole SE, Pickering SJ (2000 թ․ հունիս). «Working memory deficits in children with low achievements in the national curriculum at 7 years of age». The British Journal of Educational Psychology. 70 (2): 177–194. doi:10.1348/000709900158047. PMID 10900777.
  150. ↑ Alloway TP (2009). «Working Memory, but Not IQ, Predicts Subsequent Learning in Children with Learning Difficulties». European Journal of Psychological Assessment. 25 (2): 92–8. doi:10.1027/1015-5759.25.2.92. hdl:1893/1005.
  151. ↑ Pickering SJ (2006). Alloway TP, Gathercole SE (eds.). Working memory in dyslexia. New York, NY: Psychology Press. ISBN 978-1-84169-560-0. OCLC 63692704. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
  152. ↑ Wagner RK, Muse A (2006). Alloway TP, Gathercole SE (eds.). Short-term memory deficits in developmental dyslexia. New York, NY: Psychology Press. ISBN 978-1-84169-560-0. OCLC 63692704. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
  153. ↑ Roodenrys S (2006). Alloway TP, Gathercole SE (eds.). Working memory function in attention deficit hyperactivity disorder. New York, NY: Psychology Press. ISBN 978-1-84169-560-0. OCLC 63692704. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
  154. ↑ Alloway TP (2006). Alloway TP, Gathercole SE (eds.). Working memory skills in children with developmental coordination disorder. New York, NY: Psychology Press. ISBN 978-1-84169-560-0. OCLC 63692704. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
  155. ↑ Zanto TP, Gazzaley A (2009 թ․ մարտ). «Neural suppression of irrelevant information underlies optimal working memory performance». The Journal of Neuroscience. 29 (10): 3059–3066. doi:10.1523/JNEUROSCI.4621-08.2009. PMC 2704557. PMID 19279242.
  156. ↑ Berry AS, Zanto TP, Rutman AM, Clapp WC, Gazzaley A (2009 թ․ սեպտեմբեր). «Practice-related improvement in working memory is modulated by changes in processing external interference». Journal of Neurophysiology. 102 (3): 1779–1789. doi:10.1152/jn.00179.2009. PMC 2746773. PMID 19587320.
  157. ↑ 157,0 157,1 Fukuda K, Vogel EK (2009 թ․ հուլիս). «Human variation in overriding attentional capture». The Journal of Neuroscience. 29 (27): 8726–8733. doi:10.1523/JNEUROSCI.2145-09.2009. PMC 6664881. PMID 19587279.
  158. ↑ Desimone R, Duncan J (1995). «Neural mechanisms of selective visual attention». Annual Review of Neuroscience. 18: 193–222. doi:10.1146/annurev.ne.18.030195.001205. PMID 7605061.
  159. ↑ Yantis S, Jonides J (1990 թ․ փետրվար). «Abrupt visual onsets and selective attention: voluntary versus automatic allocation». Journal of Experimental Psychology. Human Perception and Performance. 16 (1): 121–134. CiteSeerX 10.1.1.211.5016. doi:10.1037/0096-1523.16.1.121. PMID 2137514.
  160. ↑ Mall JT, Morey CC, Wolff MJ, Lehnert F (2014 թ․ հոկտեմբեր). «Visual selective attention is equally functional for individuals with low and high working memory capacity: evidence from accuracy and eye movements» (PDF). Attention, Perception, & Psychophysics. 76 (7): 1998–2014. doi:10.3758/s13414-013-0610-2. PMID 24402698. S2CID 25772094.
  161. ↑ Barkley; Castellanos and Tannock; Pennington and Ozonoff; Schachar (according to the source)
  162. ↑ 162,0 162,1 Willcutt EG, Doyle AE, Nigg JT, Faraone SV, Pennington BF (2005 թ․ հունիս). «Validity of the executive function theory of attention-deficit/hyperactivity disorder: a meta-analytic review». Biological Psychiatry. 57 (11): 1336–1346. doi:10.1016/j.biopsych.2005.02.006. PMID 15950006. S2CID 9520878.
  163. ↑ Kofler MJ, Rapport MD, Bolden J, Altro TA (2008 թ․ դեկտեմբեր). «Working Memory as a Core Deficit in ADHD: Preliminary Findings and Implications». The ADHD Report. 16 (6): 8–14. doi:10.1521/adhd.2008.16.6.8.
  164. ↑ Clark L, Blackwell AD, Aron AR, Turner DC, Dowson J, Robbins TW, Sahakian BJ (2007 թ․ հունիս). «Association between response inhibition and working memory in adult ADHD: a link to right frontal cortex pathology?». Biological Psychiatry. 61 (12): 1395–1401. doi:10.1016/j.biopsych.2006.07.020. PMID 17046725. S2CID 21199314.
  165. ↑ Roodenrys S, Koloski N, Grainger J (2001). «Working memory function in attention deficit hyperactivity disordered and reading disabled children». British Journal of Developmental Psychology. 19 (3): 325–337. doi:10.1348/026151001166128. ISSN 0261-510X.
  166. ↑ Lee EY, Cowan N, Vogel EK, Rolan T, Valle-Inclán F, Hackley SA (2010 թ․ սեպտեմբեր). «Visual working memory deficits in patients with Parkinson's disease are due to both reduced storage capacity and impaired ability to filter out irrelevant information». Brain. 133 (9): 2677–2689. doi:10.1093/brain/awq197. PMC 2929336. PMID 20688815.
  167. ↑ Zokaei N, Sillence A, Kienast A, Drew D, Plant O, Slavkova E, և այլք: (2020 թ․ նոյեմբեր). «Different patterns of short-term memory deficit in Alzheimer's disease, Parkinson's disease and subjective cognitive impairment». Cortex; A Journal Devoted to the Study of the Nervous System and Behavior. 132: 41–50. doi:10.1016/j.cortex.2020.06.016. PMC 7651994. PMID 32919108.
  168. ↑ Liang Y, Pertzov Y, Nicholas JM, Henley SM, Crutch S, Woodward F, և այլք: (2016 թ․ մայիս). «Visual short-term memory binding deficit in familial Alzheimer's disease». Cortex; A Journal Devoted to the Study of the Nervous System and Behavior. 78: 150–164. doi:10.1016/j.cortex.2016.01.015. PMC 4865502. PMID 27085491.
  169. ↑ Zokaei N, Husain M (2019). «Working Memory in Alzheimer's Disease and Parkinson's Disease». Current Topics in Behavioral Neurosciences. 41: 325–344. doi:10.1007/7854_2019_103. ISBN 978-3-030-31025-7. PMID 31347008. S2CID 198912072.
  170. ↑ Liu T, Bai W, Yi H, Tan T, Wei J, Wang J, Tian X (2014 թ․ դեկտեմբեր). «Functional connectivity in a rat model of Alzheimer's disease during a working memory task». Current Alzheimer Research. 11 (10): 981–991. doi:10.2174/1567205011666141107125912. PMID 25387338.
  171. ↑ Poudel GR, Stout JC, Domínguez DJ, Gray MA, Salmon L, Churchyard A, և այլք: (2015 թ․ հունվար). «Functional changes during working memory in Huntington's disease: 30-month longitudinal data from the IMAGE-HD study». Brain Structure & Function. 220 (1): 501–512. doi:10.1007/s00429-013-0670-z. PMID 24240602. S2CID 15385419.
  172. ↑ Devitt J. «Scientists Pinpoint the Uncertainty of Our Working Memory». NYU.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աշխատանքային հիշողություն» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
GND: 4332959-7 · Microsoft: 21963081
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Աշխատանքային_հիշողություն&oldid=9747854» էջից