Մաթիլդա (Անգլիայի թագուհի)

Մաթիլդա
Ծնվել է՝	մոտ փետրվարի 7, 1102
Ծննդավայր	Սաթոն Քուրտենեյ, Vale of White Horse, Օքսֆորդշիր, Անգլիա
Մահացել է՝	սեպտեմբերի 10, 1167[…] (65 տարեկան)
Վախճանի վայր	Ռուան
	Ռուանի տաճառ
Երկիր	Անգլիայի թագավորություն
Տոհմ	Պլանտագենետներ
	գահի խնամակալ
Հայր	Հենրի I
Մայր	Matilda of Scotland?
Երեխաներ	Հենրի II Պլանտագենետ, Ժոֆրուա VI, William FitzEmpress? և Emma of Anjou?

Մաթիլդա կամ Մոդ (անգլ.՝ անգլ.՝ մոտ փետրվարի 7, 1102(1102-02-07)^[1]^[2]^[3], Սաթոն Քուրտենեյ, Vale of White Horse, Օքսֆորդշիր, Անգլիա^[2] - սեպտեմբերի 10, 1167(1167-09-10)^[4]^[5]^[6]^[…], Ռուան), Անգլիայի թագուհի 1141 թվականից, Հենրիխ I-ի դուստրը և ժառանգը։ 1135 թվականին Հենրի I-ի մահից հետո Մաթիլդայի գահից հեռացումը Անգլիայում հանգեցրել է երկարատև քաղաքացիական պատերազմի Մաթիլդայի և նրա զարմիկ Ստեֆան Բլուասի կողմնակիցների միջև։ 1141 թվականին Մաթիլդային հաջողվել է կարճ ժամանակով թագավորել անգլիական գահին, բայց նրան չի հաջողվել իշխանությունը պահել իր ձեռքում։ Քաղաքացիական պատերազմն ավարտվել է 1154 թվականին Մաթիլդայի որդու՝ Հենրի II Պլանտագենետի թագադրմամբ^[7]։

Շնորհիվ այն բանի, որ Մաթիլդայի առաջին ամուսինը Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսր Հենրի V-ն էր, նա Անգլիայում հայտնի է դարձել կայսրուհի Մաթիլդա մականունով, որը նա նախընտրում էր Անգլիա՝ իր հոր արքունիք վերադառնալուց հետո (անգլ. ՝ Empress Matilda)։ Խնդիրն այն է, որ նա իրավունք չուներ պաշտոնապես կրել կայսրուհու տիտղոսը, քանի որ չէր թագադրվել (ի տարբերություն իր ամուսնու, որը թագադրվել էր կայսերական թագով 1111 թվականի ապրիլի 13-ին), ուստի Գերմանիայում նա համարվում էր միայն կայսեր կին^[8]։

Պատանեկություն

Մաթիլդան Անգլիայի թագավոր Հենրիխ I Բոկլերկի և նրա առաջին կնոջ՝ շոտլանդացի Մաթիլդայի միակ դուստրն էր։ Մոր կողմից նա Շոտլանդիայի թագավոր Մալքոլմ III-ի և Սուրբ Մարգարիտայի թոռնուհին էր՝ այդպիսով լինելով ինչպես անգլո-սաքսոնական թագավորական դինաստիայի, այնպես էլ Վիլյամ Նվաճողի անմիջական հետնորդը։

Մաթիլդան ծնվել է 1102 թվականի փետրվարի 7-ին։ Նրա ծննդյան վայրը համարվում է Վինչեստերը, սակայն վերջին ուսումնասիրությունները պնդում են, որ Մաթիլդան ծնվել է Բերքշիրի Սաթոն-Կուրտենի թագավորական պալատում (ներկայումս Օքսֆորդշիր կոմսությունում)։ Յոթ տարեկան հասակում Մաթիլդան նշանվել է Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսր Հենրի V-ի հետ, իսկ 1111 թվականին նրան ուղարկել են Գերմանիա՝ փեսացուի արքունիք։ Հենրիխ V-ի և Մաթիլդայի հարսանիքը 1114 թվականի հունվարի 7-ին տեղի է ունեցել հարսանեկան շքեղ արարողությամբ Վորմսում։ Անգլիան ձգտում էր ձեռք բերել Սրբազան Հռոմեական կայսրության աջակցությունը Ֆրանսիայի թագավոր Լուի VI-ի հետ դիմակայության մեջ։ Անգլո-գերմանական միությունը կասեցրել է ֆրանսիական ագրեսիան Նորմանդիայի դեմ։ 1124 թվականին Հենրի V-ի հարձակումը կասեցրել է Լուի VI-ի ներխուժումը Վեքսեն:

Մաթիլդայի և Հենրիի ամուսնությունը անպտուղ է եղել։ Չնայած, ըստ ժամանակակից մատենագիր Հերման Տուրնեյի, կայսրուհին Հենրիից ունեցել է մեկ երեխա, որը մահացել է մանուկ հասակում։ Լեգենդ կա, որ այդ երեխան չի մահացել, այլ դաստիարակվել է որդեգրող ծնողների կողմից և հետագայում հայտնի է դարձել Քենթերբերիի արքեպիսկոպոս Թոմաս Բեքեթի անունով^[9]։

1125 թվականին կայսր Հենրի V-ը մահացել է՝ քսաներկուամյա Մաթիլդային թողնելով այրի։ Ինչպես նշվեց վերևում, իր հոր արքունիք վերադառնալուց հետո, Մաթիլդան վայելում էր կայսրուհու տիտղոսը, իրականում նա երբեք չի թագադրվել Հռոմի պապի կողմից, ինչպես պահանջում էր ավանդույթը։ Հասուն տարիքում Մաթիլդային հաջողվել է համոզել անգլիացի ժամանակագիրներին, որ ինքը թագադրվել է Հռոմի Պապի կողմից։

Անգլիական գահի ժառանգ

Ամուսնու մահից անմիջապես հետո Մաթիլդան վերադարձավ Անգլիա։ Քանի որ 1120 թվականի նոյեմբերի 25- ին նրա եղբայր Վիլհելմ Ադելինը՝ Հենրի I-ի միակ օրինական որդին և գահի ժառանգը, մահացավ նավաբեկության ժամանակ, թագավորը որոշեց Մաթիլդային հայտարարել իրեն իրավահաջորդ։ 1127 թվականին նա կանչեց բարոնների, որոնց թվում էր նրա եղբորորդին՝ Ստեֆան Բլուացին, և ստիպեց նրանց հավատարմության երդում տալ Մաթիլդային և ճանաչել նրան որպես անգլիական գահի ժառանգորդ, քանի որ թագավորը չուներ օրինական որդիներ։ Այս երդումը տրվել է 1131 թվականի սեպտեմբերի 8-ին և 1133 թվականի օգոստոսի 2-ին։ Այնուամենայնիվ, անգլոնորմանդական բարոնների վերաբերմունքը Մաթիլդայի՝ գահը ստանձնելու հեռանկարին միանշանակ չէր։ Ոչ Անգլիայում, ոչ էլ Նորմանդիայում գոյություն չուներ կնոջ թագավորության նախադեպ։ Ավելին, Մաթիլդան, որը երկար ժամանակ գտնվում էր Անգլիայից դուրս, գործնականում չուներ անձնական կապեր և իր աջակիցների բավականին լայն շրջանակ տեղական արիստոկրատիայի շրջանում։ Նա ամբարտավան էր, պահանջում էր իր հրամանների անվիճելի կատարում և արհամարհանքով էր վերաբերվում հասարակ մարդկանց^[10]։ Սա զգալիորեն դժվարացնում էր Մաթիլդայի ամուր հենարանի ձևավորումը անգլիական ազնվականության մեջ։

Անգլոնորմանդական բարոնները համաձայնեցին Մաթիլդայի իրավահաջորդ հայտարարելուն, այն պայմանով, որ նա պիտի արիստոկրատիայի հետ համաձայնեցներ իր ապագա ամուսնու թեկնածությունը։ Արդեն 1127 թվականին թագավոր Հենրի I-ը գաղտնի կազմակերպեց իր դստեր նշանադրությունը Անժուի կոմս Ֆուլկա V-ի որդի Ժոֆրուա V Գեղեցիկի՝ մականունով Պլանտագենետ, հետ, որի աջակցությունն անհրաժեշտ էր Հենրիին՝ Նորմանդիայում իրավիճակը կայունացնելու համար։ 1128 թվականին անգլիական գահի ժառանգորդի և Ժոֆրուա Պլանտագենետի ամուսնությունը դժգոհություն առաջացրեց ազնվականության շրջանում, որը չէր ցանկանում ֆրանսիացուն տեսնել որպես անգլո-նորմանդական միապետության տիրակալ, առավել ևս Անժուի տան ներկայացուցչի, որը ավելի քան մեկ դար հյուսիսային Ֆրանսիայում նորմանդական դուքսերի հիմնական մրցակիցն էր։ Ըստ ժամանակագրի՝ «բոլոր անգլիացիներն ու ֆրանսիացիները անբարյացակամ խոսքով հիշեցին այս ամուսնությունը»^[11]։

Կոմս Ֆուլկա V-ը շուտով խաչակրաց արշավանքի գնաց Սուրբ Երկիր, այնուհետև հռչակվեց Երուսաղեմի թագավոր և այլևս չվերադարձավ հայրենիք։ Իր բացակայության ժամանակ Ֆուլկը երիտասարդ որդուն հանձնարարեց կառավարել Անժուի շրջանը։ Ժոֆրուայի և Մաթիլդայի հարսանիքը տեղի է ունեցավ 1128 թվականի հունիսի 11-ին։ Սկզբում նորապսակների հարաբերությունները բնականոն չէին զարգանում, ազդում էր տարիքային մեծ տարբերությունը (Ժոֆրուան տասնչորս տարեկանից մի փոքր ավելի էր, իսկ Մաթիլդան՝ մոտ քսանվեց), ինչպես նաև երկու ամուսինների բռնկուն խառնվածքն ու ավտորիտարիզմը։ Հարսանիքից մեկ տարի անց Ժոֆրուան իր կնոջը ամբողջ ունեցվածքի հետ միասին ուղարկեց Ռուան։

1131 թվականին ամուսինները վերջապես վերամիավորվեցին և որոշ ժամանակ ապրեցին հարաբերական համաձայնությամբ։ 1133 թվականի մարտի 5-ին ծնվեց նրանց առաջնեկը ՝ Հենրին ՝ ապագա թագավոր Հենրի II Պլանտագենետը։ 1134 թվականին Մաթիլդան ծնեց իր երկրորդ որդուն ՝ Ժոֆրոյին, Նանտի կոմսին։ 1136 թվականին լույս աշխարհ է եկել նրանց երրորդ որդին ՝ Գիյոմը ՝ Պուատիեի կոմսը։ Մաթիլդայի երեխաների հայտնվելը Հենրի I-ի համար նշանակում էր ժառանգության խնդրի լուծում։ 1133 թվականին թագավորը ժամանեց Ռուան, որտեղ նա իր կյանքի վերջին տարիներն անցկացրեց իր ավագ թոռան մասին հոգ տանելով, ինչպես նաև Ջոֆրուայի և Մաթիլդայի ինտրիգների պատճառով բռնկված նորմանդական բարոնների հուզմունքը զսպելու փորձերով։ 1135 թվականի դեկտեմբերի 1-ին մահացավ Հենրի I-ը։

Քաղաքացիական պատերազմի սկիզբ

Քաղաքացիական պատերազմն ընթացել է 1135-1154 թվականներին;

Հենրի I-ի մահից հետո անգլիական գահի համար պայքարում նախաձեռնությունը ստանձնեց Ստեֆան Բլուասը՝ մահացած թագավորի զարմիկը, նրա քրոջ ՝ Նորմանդիայի Ադելայի կրտսեր որդին։ Նա բավականին ազդեցիկ էր անգլիական ազնվականության շրջանում, դաստիարակվել էր թագավորի արքունիքում և ուներ ընդարձակ կալվածքներ ինչպես Նորմանդիայում, այնպես էլ Անգլիայում։ Խախտելով Մաթիլդայի հավատարմության երդումը ՝ Ստեֆանը Հենրի I-ի մահվան լուրից անմիջապես հետո ժամանեց Անգլիա և ուրախությամբ ընդունվեց Լոնդոնի բնակիչների կողմից։ Նրա կողմն անցան անգլիական հոգևորականները՝ արքեպիսկոպոս Վիլհելմ դե Կորբեյլի և Ստեֆանի եղբոր՝ Հենրի Վինչեստերի գլխավորությամբ, ինչպես նաև թագավորական վարչակազմը վերահսկող անձինք (Ռոջեր Սոլսբերիի և նրա հարազատների), ինչպես նաև անգլիական արիստոկրատիայի զգալի մասը, որը թշնամական էր Մաթիլդայի նկատմամբ։ Նրա մայրը՝ շոտլանդացի Մաթիլդան, մինչ Հենրի I- ի հետ ամուսնանալը, գտնվում էր վանքում, կուսակրոնության երդում էր տվել, ուստի չէր կարող հավակնել Անգլիայի թագին։ Քանի դեռ Մաթիլդան երեխաների հետ Անժուում էր՝ ծովից այն կողմ, ազնվականությունը նախընտրում էր գահի վրա տեսնել մեծահասակ և հանրաճանաչ տղամարդու, այլ ոչ թե ամբարտավան կնոջ՝ երիտասարդ ժառանգով։ Բայց Ստեֆանն ու Մաթիլդան, ի վերջո, բաժանվեցին երկու խմբավորումների. 1135 թվականի դեկտեմբերի 22-ին Լոնդոնում Վիլհելմ դե Կորբեյլը Անգլիայի թագը դրեց Ստեֆան Բլուացու գլխին։ Հաջորդ տարի Ստեֆանին հավատարմության երդում տվեցին Անգլիայի և Նորմանդիայի բարոնները, այդ թվում ՝ Մաթիլդայի եղբայր Ռոբերտը, Գլոսթերի Կոմսը՝ Հենրի I-ի ապօրինի որդին։

Մինչ Ստեֆանն ամրապնդում էր իր դիրքը Անգլիայում, Մաթիլդան և Ժոֆրուան փորձ արեցին հնազանդեցնել Նորմանդիային։ Հենրի I- ի մահից հետո Մաթիլդային հաջողվեց վերահսկողություն հաստատել Դքսության հարավային սահմանի երկայնքով նորմանդական ամենակարևոր ամրոցների ՝ Դոմֆրոնի, Արժանտենի, Ալանսոնի և Սեւի վրա։ Ժոֆրուա Անժուացու ջոկատները 1136 թվականին ներխուժեցին Նորմանդիա, սակայն կանգնեցվեցին նորմանդական բարոնների զորքերի կողմից՝ Ստեֆանի աջակիցներ Գալերան դե Բոմոնի և Վիլհելմ Իպրոսի գլխավորությամբ։ Վեցամսյա զինադադարից հետո անժուցիների հարձակումները վերսկսվեցին։ 1137 թվականի մարտին Ստեֆան Բլուացին վայրէջք կատարեց Նորմանդիայում, որը, սակայն, չկարողացավ վճռական հակահարված տալ Ժոֆրուայի և Մաթիլդայի զորքերին, իսկ թագավորի ֆլամանդական վարձկանների և նորմանդական ասպետության միջև ծագած հակամարտությունը պառակտում առաջացրեց Ստեֆանի կողմնակիցների շարքերում։ Շուտով Ստեֆանը ստիպված եղավ վերադառնալ Անգլիա։ Սա թույլ տվեց անժուցիներին անցնել հարձակման։ 1138 թվականին Բեսենը, Կոտանտենի, Բայեի և Կանեի զգալի մասը ընկան Ջոֆրուայի և Մաթիլդայի իշխանության տակ։ Գալերան դե Բոմոնի և Վիլհելմ Իպրեսի բանակի պատասխան հարձակումը ստիպեց Մաթիլդայի զորքերին նահանջել Անժու, բայց 1139 թվականին Անգլիայում լայնածավալ քաղաքացիական պատերազմի սկիզբը հանգեցրեց Գալերան դե Բոմոնի և Վիլհելմ Իպրեսի մեկնմանը Լա Մանշից և Նորմանդիայում Ստեֆանի կուսակցության զգալի թուլացմանը։ 1144 թվականին Ժոֆրուա Անժուին հաջողվեց գրավել Դքսության մեծ մասը և իրեն հռչակել Նորմանդիայի դուքս։

Ստեֆանի դեմ ռազմական գործողությունների հետ միաժամանակ Մաթիլդան պայքար ծավալեց դիվանագիտական ճակատում։ 1138 թվականի ամռանը Նա դիմեց Հռոմի պապին՝ խնդրելով անօրինական ճանաչել Ստեֆանի թագադրումը։ Գործը քննվել է 1139 թվականի Լատերանի երկրորդ ժողովում՝ երկու կուսակցությունների ներկայացուցիչների ներկայությամբ և ավարտվել Մաթիլդայի պարտությամբ։ Իննոկենտիոս II պապը Ստեֆանին ճանաչել է Անգլիայի օրինական թագավոր։ Այնուամենայնիվ, կայսրուհու դիվանագիտական ձախողումը փոխհատուցվում էր Ռոբերտ Գլոսթերսկու՝ Ստեֆանի հետ հարաբերությունների խզմամբ և 1138 թվականին նրա անցումով Մաթիլդայի ՝ իր քրոջ կողմնակիցների ճամբար։ Շուտով Կոմս Ռոբերտի շուրջ սկսեցին խմբավորվել թագավորից դժգոհ անգլիական բարոնները, հատկապես արևմտյան և Հարավային կոմսությունների ֆեոդալները։ Ստեֆանին ի սկզբանե հաջողվել է զսպել ապստամբներին, սակայն 1139 թվականի սկզբին Սոլսբերիի եպիսկոպոս Ռոջերի նկատմամբ նրա գործողությունները հանգեցրել են անգլիական հոգևորականների մեկուսացմանը թագավորի աջակցությունից։ Նույնիսկ Ստեֆանի կրտսեր եղբայրը՝ Հենրին, Ուինչեստերի եպիսկոպոսը, որը նշանակվել էր Անգլիայում պապական պատվիրակի կողմից, անցավ Մաթիլդայի կողմը։ Երկրում քաղաքացիական պատերազմ է սկսվել։

Անգլիայում ռազմական գործողությունների սկսվելուց օգտվեց Մաթիլդան։ 1139 թվականի սեպտեմբերի 30-ին կայսրուհին վայրէջք կատարեց Սուսեքսի ափին և ամրացավ Արունդել ամրոցում, որը պատկանում էր նրա խորթ մայր Ադելիզա Լուվենսեին։ Կոմս Ռոբերտը շարժվեց դեպի արևմուտք և հաստատվեց Բրիստոլում։ Թագավորի ռազմական գործողությունները կայսրուհու և Ռոբերտ Գլոստերսկու դեմ անհաջող էին։ Մաթիլդային շուտով հաջողվեց տեղափոխվել Բրիստոլ, որը դարձավ Անգլիայի կայսրուհու կողմնակիցների հիմնական կենտրոնը։ 1140 թվականի ընթացքում Մաթիլդայի և Ռոբերտի վերահսկողության տակ ընկավ երկրի գրեթե ամբողջ Արևմտյան և հարավ-արևմտյան մասը, ինչպես նաև կենտրոնական շրջանների որոշ տարածքներ։ Գործելով կայսրուհու օգտին՝ Շոտլանդիայի թագավոր Դավիթ I-ը գրավեց Հյուսիսային Անգլիայի մեծ մասը ՝ Տիսից հյուսիս ։

Իշխանության գալը և անկումը

1140 թվականի վերջին Մաթիլդայի աջակից Ռանուլֆ դե Ժերնոնը՝ Չեսթերի Կոմսը, գրավեց Լինքոլն քաղաքը։ Ստեֆանը շարժվեց դեպի հյուսիս և փորձեց վերանվաճել քաղաքը։ Բայց 1141 թվականի փետրվարի 2-ին թագավորի բանակը ջախջախիչ պարտություն կրեց Լինքոլնի ճակատամարտում Ռոբերտ Գլոստերի և Ռանուլֆ դե Ժերնոնի զորքերից, իսկ ինքը ՝ Ստեֆանը, գերվեց։ Սա Մաթիլդայի համար ճանապարհ բացեց անգլիական թագը յուրացնելու համար։ Թագավորին փակեցին Բրիստոլի ամրոցում, որտեղ, ըստ լեգենդի, նրան շղթայված էին պահում, իսկ Մաթիլդան և Ռոբերտ Գլոսթերը շարժվեցին դեպի Վինչեստեր։ Վինչեստերի եպիսկոպոսը Հենրի Բլուասսկուն խոստացավ իր թագադրումից հետո չմիջամտել եկեղեցական գործերին, Մաթիլդային թույլ տվեցին մտնել քաղաք և տիրանալ այնտեղ գտնվող Թագավորական գանձարանին։1141 թվականի ապրիլի 8-ին Վինչեստերում տեղի ունեցավ Մաթիլդայի պաշտոնական ընտրությունը որպես Անգլիայի թագուհի։ Նա ընդունել է անգլիացիների տիկնոջ տիտղոսը (լատին․ ՝ Domina Anglorum; անգլ. ՝ Անգլերեն ՝ Լեդի), ինչպես սովորաբար կոչվում էին անգլիական միապետները՝ նրանց ընտրության և թագադրման միջև ընկած ժամանակահատվածում ։

Այնուհետև Մաթիլդան տեղափոխվեց Լոնդոն՝ ճանապարհին գրավելով Ստեֆանի կողմնակիցների ամրոցները (Օքսֆորդ, Ռեդինգ)։ 1141 թվականի հունիսի կեսերին կայսրուհին Ռոբերտ Գլոսթերի և իր հորեղբոր ՝ շոտլանդացի թագավոր Դավիթ I-ի ուղեկցությամբ մտավ Լոնդոն, որի բնակիչները մնացին Ստեֆանի կողքին։ Արդեն թագուհի ընտրվելուց հետո Մաթիլդան սկսեց հողերի և տիտղոսների զանգվածային բաշխումը իր կողմնակիցներին, որը շարունակվեց Լոնդոնում։ Մի քանի ամսվա ընթացքում նա ստեղծեց վեց նոր կոմսի տիտղոսներ։ Լոնդոնցիները, որոնք այդ ժամանակ արդեն ձևավորել էին իտալական կոմունաների նման ռազմական կազմակերպություն, վրդովված էին Մաթիլդայի կողմից իրենց արտոնությունների անտեսումից, ինչպես նաև նրա ամբարտավանությունից։ Կայսրուհին փորձել է նոր հարկեր ու տուրքեր ավելացնել, ինչը խռովություն է առաջացրել Լոնդոնում։ Բնակիչները զենք վերցրին և Մաթիլդային վտարեցին քաղաքից։ Միևնույն ժամանակ Ստեֆանի կողմնակիցների մեծ բանակը մոտեցավ Լոնդոնին։ Կայսրուհին նահանջեց Օքսֆորդ, իսկ Մատիլդա Բուլոնացու զորքերը մտան Լոնդոն։ Վերջինս, հողերի և փողի զանգվածային բաշխման միջոցով, կարողացավ իր կողմը գրավել կայսրուհու նախկին համախոհների մի մասին, այդ թվում ՝ Ժոֆրուա դե Մանդևիլին և Վինչեստերի եպիսկոպոսին։

1141 թվականի սեպտեմբերի սկզբին կայսրուհի Մաթիլդայի զորքերը մտան Ուինչեստեր և պաշարեցին եպիսկոպոսական պալատը։ Սակայն անսպասելիորեն քաղաքին մոտեցավ թագուհի Մաթիլդայի բանակը, որը զգալիորեն գերազանցում էր մրցակցի ուժերին։ Սեպտեմբերի 14-ին կայսրուհին նահանջի հրաման տվեց, որը վերածվեց խուճապային փախուստի, իսկ թագուհու զորքերը անցան հարձակման։ Ուինչեստերի ճակատամարտն ավարտվեց կայսրուհու պարտությամբ։ Ինքը ՝ Մաթիլդան, կարողացավ փրկվել, և իր հավատարիմ ծառա Բրայեն Ֆից Քաունթի ընկերակցությամբ հասավ Գլոսթեր։ Կոմս Ռոբերտը գերվեց։ 1141 թվականի նոյեմբերի 1-ին նա ազատ արձակեց Ստեֆան թագավորին ՝ Ռոբերտ Գլոստերցու դիմաց։

Պարտություն Քաղաքացիական պատերազմում

Մաթիլդայի քաղաքականության լիակատար ձախողումը 1141 թվականի նրա կարճատև կառավարման ընթացքում էապես խարխլեց կայսրուհու կողմնակիցների դիրքերը։ Բարոնների զգալի մասը անցավ Ստեֆանի կողմը, հասարակական կարծիքը նույնպես հակված էր հօգուտ թագավորի, որը տառապում էր կալանքի տակ գտնվելու ժամանակ։1141 թվականի դեկտեմբերի 7-ին Վեսթմինսթերի սինոդում Ստեֆանը կրկին ճանաչվեց թագավոր, իսկ Մաթիլդայի կողմնակիցներին սպառնացին վտարել եկեղեցուց։ Կայսրուհու հետ անգլիական հոգեւորականության խզման գործում նշանակալի դեր խաղաց այն փաստը, որ իր կարճ կառավարման ժամանակահատվածում նա վերակենդանացրեց Հռոմի պապի կողմից դատապարտված եպիսկոպոսների աշխարհիկ ներդրումների պրակտիկան, որից Հենրի I-ը հրաժարվեց 1107 թվականին։ 1142 թվականին թագավորը անցավ հարձակման. նրա զորքերը գրավեցին Հուարեմը՝ այդպիսով կտրելով Մաթիլդայի կապը Նորմանդիայի անժուացիների հետ, ինչպես նաև Չիրենչեստերը, Բամպթոնը և Ռադկոտը։ 1142 թվականի սեպտեմբերի 26-ին Ստեֆանի ջոկատները ներխուժեցին Օքսֆորդ, որտեղ այդ ժամանակ կայսրուհին էր և այրեցին քաղաքը ։ Մաթիլդան ապաստան գտավ Օքսֆորդի ամրոցում և երեք ամիս դիմացավ թշնամու ուժերի պաշարմանը։ Երբ սնունդն ավարտվեց, և արևմտյան կոմսությունների նրա կողմնակիցների օգնությունը չեկան, Մաթիլդան փախուստ կատարեց ամրոցից. ձմռան գիշերը, սպիտակ հագուստ հագած, նա իջավ ամրոցի պատից և սառույցով ծածկված Թեմզայի վրայով փախավ դեպի Ուոլինգֆորդ ամրոց, որը գտնվում էր իր ընկերոջ՝ Բրայեն Ֆից Քաունթի վերահսկողության տակ։

Օքսֆորդի անկումը Մաթիլդային զրկեց Կենտրոնական կոմսություններում հենակետից։ Նրա իշխանության տակ մնացին միայն Գլոսթերշիրը, Բրիստոլը, Դևոնը, Սոմերսեթը, Հերեֆորդշիրը, Շրոփշիրը, Չեշիրը, Լանկաշիրը և Ուիլթշիրի մի մասը, սակայն նրա կողմնակիցների թիվն անշեղորեն նվազում էր։ 1145 թվականին Չեսթերի Կոմս Ռանուլֆ դե Ժերնոնը և կոմս Ռոբերտի որդին՝ Ֆիլիպ Գլոսթերը անցան թագավորի կողմը։ Նույն թվականին Ֆարմինգթոնում հաղթելուց հետո Ստեֆանը կտրեց Արևմտյան Անգլիայի կոմսությունները կայսրուհու՝ Թեմզայի հովտի դաշնակիցներից։ Վերջապես, 1147 թվականի հոկտեմբերի 31-ին Բրիստոլում մահացավ Ռոբերտ Գլոսթերը՝ կայսրուհու ամենահավատարիմ զինակիցը և Անգլիայում նրա կուսակցության փաստացի առաջնորդը։ Չնայած նույն թվականին Հենրի Պլանտագենետը՝ Մաթիլդայի և Ժոֆրուա Անժուացու որդին, վայրէջք կատարեց Հյուսիսային Անգլիայում ՝ փոքր ջոկատի գլխավորությամբ, նա ոչնչի չհասավ։ 1147 թվականի վերջին թագավորական բանակից մի քանի պարտություններից հետո Հենրին վերադարձավ Նորմանդիա։ Գիտակցելով իր ծրագրերի փլուզումը ՝ 1148 թվականի փետրվարին Մաթիլդան նույնպես հեռացավ Անգլիայից^[12]։

Վերջին տարիներ

Անգլիական գահի համար մեկ տասնամյակ պայքարելուց հետո Մաթիլդան 1148 թվականին վերադարձավ Նորմանդիա, որն այս անգամ վերջապես անցավ իր ամուսնու՝ Ժոֆրուա Անժուացու տիրապետության տակ։ Կայսրուհին հանգրվանեց Ռուանում, որտեղ նա ուներ իր սեփական արքունիքը, իսկ Նորմանդիայում իր որդու՝ Հենրիխ Պլանտագենետի բացակայության ժամանակ նա ղեկավարում էր դքսության վարչակազմը։ Չնայած Մաթիլդան ավելի շատ անմիջական մասնակցություն չի ունեցել անգլիական գահի համար մղվող պայքարին, նա էական ազդեցություն է թողել Հենրիխի վրա, հատկապես արտաքին քաղաքական հարցերում։ Այսպիսով, 1155 թվականին Մաթիլդայի ճնշման տակ Հենրին հրաժարվեց Իռլանդիա ներխուժելու ծրագրից։

1153 թվականին Ստեֆանը, հոգնած քաղաքացիական պատերազմի և անարխիայի քսանամյակից և կոտրված իր որդու՝ Եվստաչիոսի մահով, Հենրի Ուոլինգֆորդի հետ կնքեց պայմանագիր՝ վերջինիս ճանաչելով որպես անգլիական գահի ժառանգորդ։ 1154 թվականի վերջին Ստեֆանը մահացավ, և Անգլիայի թագավորը թագադրվեց Հենրի II Պլանտագենետը։ Անգլիայում իր որդու թագավորությունից հետո Մաթիլդան մնաց Նորմանդիայում։ Նա բազմիցս միջամտել է Հենրիխ II-ի և նրա կրտսեր եղբայրների միջև հակամարտություններին՝ վփորձելով ընտանիքում խաղաղություն պահպանել ։ 1160-ական թվականներին Մաթիլդայի արքունիքում ապաստան գտավ Վիլհելմը՝ Պուատիեի Կոմսը, կրտսեր և, ըստ երևույթին, նրա ամենասիրված որդին, որը լքեց Անգլիան Քենթերբերիի արքեպիսկոպոսի հետ կոնֆլիկտի պատճառով։ Այստեղ նա մահացավ 1164 թվականի հունվարին։ Հետագայում Մաթիլդան զբաղվում էր (չնայած անհաջող) Հենրի II-ի և Թոմաս Բեքեթի հաշտեցմամբ։

1167 թվականի սեպտեմբերի 10-ին Մաթիլդան մահացել և թաղվել է Բեկ աբբայությունում, 1847 թվականին նրա աճյունը տեղափոխվել է Ռուանի տաճար։ Նրա տապանաքարի էպիտաֆիան էր․ «Այստեղ հանգչում է Հենրիի դուստրը, կինն ու մայրը, որը մեծ է ծնունդով, նույնիսկ ավելի՝ ամուսնությամբ, բայց ամենից շատ՝ մայրությամբ»։

Ընտանիք

Ամուսնություն և երեխաներ

Առաջին ամուսնություն (1114) Հենրիխ V (1086—1125), Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսր, երեխաներ չունեն։
Երկրորդ ամուսնություն (1128) Ժոֆրուա V Պլանտագենետ (1113—1151), Անժուի դուքս, նրանց երեխաներն են․
- Հենրի II Պլանտագենետ (1133—1189), Անգլիայի թագավոր (1154թ․), Ակվիտանիայի դուքս (1151թ․), Անժուի կոմս (1151թ․)
- Ժոֆրուա VI Անժուցի (1134—1158), Նանտի կոմս, սերունդներ չի թողել
- Գիյոմ Պլանտագենետ (1136—1164), Պուատիեի կոմս, սերունդներ չի թողել

Կերպարն արվեստի գործերում

Մաթիլդան և նրա ընտանիքի անդամները Էլեն Ջոնսի «Ճակատագրական թագ» (անգլ.՝ The Fatal Crown1991) և Էլիզաբետ Չեդվիգի «Անգլիայի թագուհի» (անգլ.՝ Lady of the English, 2011) ստեղծագործությունների գլխավոր հերոսներն են։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Kindred Britain
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Chibnall M. Matilda [Matilda of England (1102–1167)] // Oxford Dictionary of National Biography / C. Matthew — Oxford: OUP, 2004.
↑ ^3,0 ^3,1 A Historical Dictionary of British Women — 2 — Routledge, 2003. — P. 312. — ISBN 978-1-85743-228-2
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Encyclopædia Britannica
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 FemBio տվյալների շտեմարան (գերմ.)
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 Lundy D. R. The Peerage
↑ «ВИЛЬЯМ (ВИЛЬГЕЛЬМ) НЬЮБУРГСКИЙ->ИСТОРИЯ АНГЛИИ->ПЕРЕВОД 2005 Г.->КНИГА I, ГЛ. 1-13». www.vostlit.info. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 26-ին.
↑ Williamson, David (1986). Debrett's Kings and Queens of Britain (անգլերեն). Webb & Bower. ISBN 978-0-86350-101-2.
↑ Матильда — королева Англии // 100 величественных императриц, королев, княгинь / Сост. С. С. Скляр. — Харьков; Белгород: Книжный клуб «Клуб семейного досуга», 2014. — С. 115.
↑ См., например, Вильям Ньюбургский, История Англии. Перевод на русск. яз. Д. Н. Ракова. Արխիվացված 2012-05-10 Wayback Machine
↑ «Round J. H., Geoffrey de Mandeville: A Study of the Anarchy». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 14-ին.
↑ Putnam, George Palmer (1833). Chronology, Or, An Introduction and Index to Universal History, Biography, and Useful Knowledge: Comprising a Chronological, Contemporary, and Alphabetical Record, of Important and Interesting Occurrences, from the Earliest Period to the Present Time : with Copious Lists of Eminent and Remarkable Persons, Etc. : to which are Added Valpy's Poetical Retrospect, Literary Chronology, and the Latest Statistical Views of the World : with a Chart of History : Intended for the Use of Schools, and for General Reference (անգլերեն). D. Appleton & Company.

Գրականություն

Вильям Ньюбургский. История Англии. / ռուսերեն թարգմանությունը`Դ. Ն. Ռակոնով
«Матильда, супруга императора Генриха V». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
Мортон А. А. История Англии. — М., 1950.
Штокмар В. В. История Англии в средние века. — СПб., 2001.
Bradbury, J. Stephen and Matilda — The Civil War of 1139—53. — Alan Sutton Publishing, 1996.
Clibnall, M. The Empress Matilda: Queen Consort, Queen Mother and Lady of the English. — : Blackwell, 1993.
Poole, A. L. From Domesday Book to Magna Carta 1087—1216. — , 1956.
Thornton-Cook, E. Her Majesty; The Romance of the Queens of England, 1066—1910. — Ayer Publishing, 1970 (1926 թվականի հրատարակության վերահրատարակությունը)։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մաթիլդա (Անգլիայի թագուհի)» հոդվածին։

[_9e9bf6eddd24ba6f-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Kindred Britain

[_963186ec52db147b-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Chibnall M. Matilda [Matilda of England (1102–1167)] // Oxford Dictionary of National Biography / C. Matthew — Oxford: OUP, 2004.

[_7f3b2b3c9fa6875e-3] 3,0 ^3,1 A Historical Dictionary of British Women — 2 — Routledge, 2003. — P. 312. — ISBN 978-1-85743-228-2

[_41246f1f734bf7b0-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Encyclopædia Britannica

[_e3d25e0ac02b4826-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 FemBio տվյալների շտեմարան (գերմ.)

[_2c2543701afecc66-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 Lundy D. R. The Peerage

[7] «ВИЛЬЯМ (ВИЛЬГЕЛЬМ) НЬЮБУРГСКИЙ->ИСТОРИЯ АНГЛИИ->ПЕРЕВОД 2005 Г.->КНИГА I, ГЛ. 1-13». www.vostlit.info. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 26-ին.

[8] Williamson, David (1986). Debrett's Kings and Queens of Britain (անգլերեն). Webb & Bower. ISBN 978-0-86350-101-2.

[9] Матильда — королева Англии // 100 величественных императриц, королев, княгинь / Сост. С. С. Скляр. — Харьков; Белгород: Книжный клуб «Клуб семейного досуга», 2014. — С. 115.

[10] См., например, Вильям Ньюбургский, История Англии. Перевод на русск. яз. Д. Н. Ракова. Արխիվացված 2012-05-10 Wayback Machine

[11] «Round J. H., Geoffrey de Mandeville: A Study of the Anarchy». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 14-ին.

[12] Putnam, George Palmer (1833). Chronology, Or, An Introduction and Index to Universal History, Biography, and Useful Knowledge: Comprising a Chronological, Contemporary, and Alphabetical Record, of Important and Interesting Occurrences, from the Earliest Period to the Present Time : with Copious Lists of Eminent and Remarkable Persons, Etc. : to which are Added Valpy's Poetical Retrospect, Literary Chronology, and the Latest Statistical Views of the World : with a Chart of History : Intended for the Use of Schools, and for General Reference (անգլերեն). D. Appleton & Company.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]