Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան

Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան
Տեսակ	թանգարան
Երկիր	Հայաստան
Տեղագրություն	Երևան և Կենտրոն վարչական շրջան
Հասցե	Երևան, Արամի փողոց 10010
Հիմնադրվել է	հոկտեմբեր 1921
Հիմնադիր	Երվանդ Շահազիզ
Տնօրեն	Վահագն Սարգսյան
Կայք	gatmuseum.am

Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարան, թանգարան Երևանում, որն ընդգրկում է հայ գրականության, թատրոնի, երաժշտության և կինոարվեստի գործիչների, հայագիտական երախտավորների անհատական, նաև մշակութային հիմնարկների, կազմակերպությունների, կրթական գիտական հաստատությունների ու խմբագրությունների ֆոնդեր։

Ստեղծման պատմություն

1921 թվականին Հայաստանի Լուսավորության ժողովրդական կոմիսարիատին կից Երևանում ստեղծվում է Պետական կուլտուր-պատմական թանգարանի պատմական բաժին, որն ըստ էության սկսել է գործել 1922 թվականից բանասեր, պատմաբան Երվանդ Շահազիզի ղեկավարությամբ։ 1935 թվականի մայիսի 16-ից Պետական կուլտուր-պատմական թանգարանը առանձնացվում է, որպես ինքնուրույն գիտական հիմնարկ՝ Պետական գրական թանգարան անունով։ Տնօրեն է դառնում Խորեն Սարգսյանը։

1942 թվականի հուլիսի 21-ից Գրական թանգարանը դուրս է գալիս լուսժողկոմատի ենթակայությունից և ընդգրկվում Խորհրդային Միության Գիտությունների ակադեմիայի հայկական մասնաճյուղի, ապա Հայաստանի գիտությունների ակադեմիայի կազմում, իբրև լեզվի և գրականության ինստիտուտի, ապա՝ Գրականության ինստիտուտի մի ինքնուրույն բաժին։ 1953 թվականի մայիսից անցնում է ՀԽՍՀ Մշակույթի նախարարության իրավասության տակ՝ իբրև Հայաստանի Պետական պատմական թանգարանի մի առանձին բաժին։

• 1934 թվականին Երևանի կոնսերվատորիայում երաժշտական մի շարք ֆոնդերի ընդգրկմամբ բացվում է Ռոմանոս Մելիքյանի կաբինետը։
• 1935 թվականին թատերագետ Սարգիս Մելիքսեթյանի ջանքերով հիմնվում է Երևանի թատերական թանգարանը։
• 1954 թվականին այս երեք կազմակերպությունները միավորվում են և կազմավորում մեկ՝ Գրականության և արվեստի թանգարան, որը մինչև * 1963 թվականը գործում է ՀՍԽՀ Գիտությունների ակադեմիայի, այնուհետև Մշակույթի նախարարության իրավասության ներքո։ 1977 թվականին թանգարանը համալրվում է կինոարվեստին վերաբերող նյութերով։ 1967 թվականից կրում է Եղիշե Չարենցի անունը։

Գործունեություն

Թանգարանը ստեղծման օրից առ այսօր կատարել և կատարում է մի քանի հիմնական գործառույթներ, որոնք կազմում են նրա կենսագործունեության հայեցակարգը։ Ամենահիմնականը ազգային մշակույթի գենոֆոնդի զգալի մասը կազմող արժեքների պահպանումն է և հնարավորինս անաղարտ փոխանցումը հաջորդ սերունդներին։

Թանգարանի ֆոնդերն ու հավաքածուները պահպանվում են հատուկ ֆոնդարաններում, որոնք հագեցվում են պահպանության համար անհրաժեշտ միջոցներով։ Թանգարանային առարկաները հնարավորության սահմաններում կոնսերվացվում են, վերանորոգվում և վերականգնվում են։

Թանգարանի կարևոր գործառույթներից է նաև ֆոնդերի ու հավաքածուների համալրումը։ Գրականության և արվեստի հանդեպ մեր ժողովրդի մեջ արմատացած ակնածական, երբեմն պաշտամունքային վերաբերմունքը շատերին մղել է Թանգարանին նվիրաբերել ժառանգությամբ ստացած կամ այլևայլ եղանակով ձեռք բերված արժեքներ։ Որոշ գրողներ և արվեստագետներ իրենք են իրենց արխիվային նյութերը նվիրաբերել Թանգարանին։

Թանգարանի ֆոնդերն ու հավաքածուները ենթարկվում են գիտական մշակման ու վերամշակման, որն իրագործում են համապատասխան չորս բաժինները՝ գիտական մշակման ենթարկված ֆոնդերը։ Թանգարանը սպասարկում է գիտական հանրությանը, զանգվածային լրատվամիջոցներին և ուսանողությանը։ Սա արդեն վերաբերում է Թանգարանի մյուս կարևոր գործառույթի՝ թանգարանային նյութերի հանրահռչակման ոլորտին։ Թանգարանային նյութերի հանրահռչակման կարևորագույն եղանակներից է ցուցադրությունը։ Թանգարանն ունի մշտական ցուցադրություն և կազմակերպում է ժամանակավոր ցուցահանդեսներ։

Մշտական ցուցադրություն

Մշտական ցուցադրությունը կազմակերպված է 5 ցուցասրահներից (ընդհանուր մակերեսը 300 ք.մ).

• առաջին 2-ում ներկայացված է հայ գրականությունը
• 3-րդում՝ թատերարվեստը
• 4-րդում՝ կինոարվեստը
• 5-րդում՝ երաժշտարվեստը։

Ժամանակային ընդգրկվածությունը կազմում է 3000 տարի՝ Սայաթ-Նովայից (18-րդ դար) մինչև 20-րդ դարի վերջը։ Ցուցադրված նյութերը պատմում են ոչ միայն գրականության և արվեստի ասպարեզների հարյուրավոր երախտավորների, այլև հայ իրականության մեջ նշանակալի հետք թողած կրթական (դպրոցներ, վարժարաններ, ճեմարաններ), գիտական, մշակութային հաստատությունների, գրական, երաժշտական, թատերական խմբերի, միությունների, նշանավոր պարբերականների խմբագրությունների մասին։

Նյութերի բազմազանությունը աներևակայելիորեն լայն է՝ գեղարվեստական, գիտական, ազզգագրական, մանկավարժական, հուշագրական երկերի ձեռագրեր, նամակներ, փաստաթղթեր, վավերագրեր, նոտաներ, լուսանկարներ, հրավիրատոմսեր, ազդագրեր, նվագարաններ, անձնական և բեմական հագուստ, կահույթ, սպասք, հուշանվերներ, պետական պարգևներ, շքանշաններ, մեդալներ, զենքեր, կինոսարքավորումներ, հնատիպ գրքեր, մամուլ և այլն։ Այս ամենից զատ, բոլոր 5 ցուցասրահները հագեցած են ներկայացված գործիչներին պատկերող կամ նրանց ստեղծագործությունը հանդիսացող կերպարվեստի արժեքներով՝ կտավներով, մատիտանկարներով, ծաղրանկարներով, քանդակներով։

Գրականության և արվեստի գործիչները հիմնականում ներկայացված են խմբերով՝ ըստ ժամանակի, դավանած մշակութային այս կամ այն հուսանքի, ուղղության, դպրոցի։ Սակայն որոշ առանցքային գործիչների հատկացված են ամբողջական անկյուններ և ցուցանմուշներ (Սայաթ-Նովա, Խաչատուր Աբովյան, Րաֆֆի, Գաբրիել Սունդուկյան, Կոմիտաս, Ալեքսանդր Շիրվանզադե, Պետրոս Ադամյան, Եղիշե Չարենց և այլն)։

Տնօրեններ

• 1963-1980 Սարգիս Մելիքսեթյան
• 1981 Ստեփան Ալաջաջյան
• Ավետիք Իսահակյան
• 1988-1992 ՝ Աշոտ Օհանյան
• 1992 թվական՝ Աշոտ Ալեքսանյան
• 1992-2011՝ Հենրիկ Բախչինյան
• 2011-2021՝ Կարո Վարդանյան
• 2021 -2023՝ Վահագն Սարգսյան
• 2023-ից՝ Սյուզաննա Խոջամիրյան

Մասնաճյուղեր

• Դերենիկ Դեմիրճյանի տուն-թանգարան
• Սիլվա Կապուտիկյանի տուն-թանգարան
• Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարան (Դսեղ)
• Ակսել Բակունցի տուն-թանգարան
• Պերճ Պռոշյանի տուն-թանգարան
• Գրիգոր Ղափանցյանի թանգարան

Ծանոթագրություններ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 198)։