Թանգարան
Թանգարան, գիտական, գիտալուսավորական կառույց է, որտեղ հավաքագրվում, պահպանվում, ուսումնասիրվում, մասսայականացվում են բնապատմական, նյութական և հոգևոր մշակութային հուշարձանները՝ բնության և մարդկային հասարակության զարգացման մասին գիտելիքների մասին սկզբնաղբյուրները։ Թանգարանների ֆոնդերում հիմնականում կենտրոնացվում են իրեղեն առարկաներ, գրավոր աղբյուրներ և արվեստի ստեղծագործություններ։ Ժամանակակից գիտական դասակարգմամբ թանգարանները տարբերվում են ըստ տիպերի և ուղղվածության։ Ըստ տիպերի լինում են գիտահետազոտական և ուսումնական, ըստ ուղղվածության՝ պատմության, բնագիտության, արվեստագիտության, գրականության, տեխնիկայի և այլն։ Առանձին խումբ են կազմում հուշային (մեմորիալ), ինչպես նաև կոմպլեքս թանգարանները։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Թանգարանների նախատիպերը երևան են եկել մարդկային հասարակության զարգացման այն փուլում, երբ առարկաների բնատիպերը սկսել են պահպանել ոչ թե կիրառական կամ որպես նյութական արժեքներ, այլ որպես վավերական, հուշային վկայականներ և գեղագիտական արժեքներ։ Այդպիսիք են, օրինակ, Հին Եգիպտոսի տաճարներում եղած հավաքածուները (մթա 3-րդ հազարամյակ), Կնոսի պալատի պահոցը Կրետե կղզում (մ.թ.ա. 16-րդ դար), Նինվեի պալատի գրադարանը (մ.թ.ա. 7-րդ դար) և այլն։
Հայաստանում թանգարանների նախատիպեր կային դեռևս ուրարտական շրջանում (մ.թ.ա. 9-ից 6-րդ դարեր) Ուրարտուի մայրաքաղաք Տուշպայում և այլ քաղաք-ամրոցներում։ Միջնադարյան Հայաստանում երևան եկան իսկական թանգարանները։ Հովհաննես Դրասխանակերտցին 9-ից 10-դ դարերում իր «Հայոց պատմություն» աշխատության մեջ երեք տիպի թանգարան է հիշատակում՝ արքունի, իշխանական տների և եկեղեցական։ Հայկական թանգարանների կազմակերպման գործը զգալի չափով ընդլայնվեց 19-րդ դարում։
Արվեստի հուշարձանների պահպանումը և դրանց կենտրոնացումը թանգարաններում Եվրոպայում սկսվել է Վերածննդի շրջանում և առավել զարգացել 16-17-րդ դարերում նախ Իտալիայում, ապա Ֆրանսիայում, Անգլիայում, Գերմանիայում և այլ երկրներում։ Մեծ հռչակ են ունեցել պալատական հավաքածուները՝ կունստկամերները։ Այդ շրջանում են ստեղծվել նաև անտիկ արվեստի հուշարձանների հավաքածուն Ֆլորենցիայում (Լ. Մեդիչի, 15-րդ դար), Հռոմում (Վատիկանի թանգարաններ, 16-րդ դար), Դրեզդենում(Ա. Սաքսոնսերի, 16-րդ դար) և այլն։ Հայտնի են նաև Բրիտանական թանգարանը Լոնդոնում (1753 թվական), Լուվրը Փարիզում (1793 թվական), Պրադոյի գեղարվեստի թանգարանը Մադրիդում (1819 թվական), Մետրոպոլիտեն թանգարանը Նյու Յորքում (1870 թ), գեղարվեստա-պատմական թանգարանը Վիեննայում (1891 թ) և այլն։ Ռուսաստանում հարուստ հավաքածուներ են եղել Վլադիմիրի Տրոիցե Սերգիևյան, Կիևի Կիևո-Պեչորյան վանքում XX-XVIIդդ. կազմավորվել են Մոսկվայի Զինապալատի հավաքածուն և Պատրիարքարանի հուշարձանների ավանդատունը։ Հետագայում գեղանկարչական և քանդակագործական հավաքածուներ են կենտրոնացվել Ցարսկոյե Սելոյում, Պետերգոֆում, Գատչինայում, Պալվոլոսկում։ 1719 թ-ին Պետերբուրգում բացվել է ռուսական առաջին մասսակայան թանգարանը՝ Կուստկամերան, 1756 թ-ին Հրետանային պատմության թանգարանը և 1764 թ.-ին՝ Էրմիտաժը։ Ավելի ուշ կազմակերպվել են Տրետյակովյան պատկերասրահը, Գյուղատնտեսական թանգարանը, Ռուսաստանի պատմության թանգարանը, Պոլիտեխնիկական թանգարանը, ռուսական թանգարանը։
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Հայաստանի թանգարաններ Արխիվացված 2023-08-05 Wayback Machine
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 138)։ |