Վիտամին B12 անբավարարություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վիտամին B12 անբավարարություն
Տեսակֆիզիկալ նշան և հիվանդության կարգ
Հիվանդության ախտանշաններսակավարյունություն[1], hyperpigmentation?[1], Լեզվաբորբ[1], Օստեոպորոզ[1], կարդիոմիոպաթիա[1], cognitive dysfunction?[1], memory loss?[1] և գիտակցության կորուստ[1]
Բժշկական մասնագիտությունէնդոկրինոլոգիա
ՀՄԴ-9266.2
ՀՄԴ-10E53.8
 Vitamin B12 deficiency Վիքիպահեստում

Վիտամին B12 անբավարարություն, հայտնի է նաև որպես կոբալամինային անբավարարություն, ախտաբանական վիճակ, որն առաջանում է արյան մեջ վիտամին B12-ի պակասորդի հետևանքով[2]։ Թեթև դեպքերում հիվանդները գանգատվում են գերհոգնածությունից, իսկ արյան մեջ հայտնաբերվում է էրիթրոցիտների քանակի նվազում (անեմիա)[3]։ Չափավոր անբավարարության դեպքում առաջանում է լեզվի բորբոքում՝ գլոսիտ, և առաջանում են նյարդաբանական ախտանիշներ, ներառյալ` զգացողության խանգարումներ՝ ծակծկոցի զգացում։ Ծանր անբավարարության դեպքում խանգարվում է սրտի աշխատանքը և խորանում նյարդաբանական ախտանիշները[3]։ Նյարդաբանական ախտանիշները ներառում են ռեֆլեքսների փոփոխություն, մկանային թուլություն, հիշողության վատացում, համազգայնության նվազում, ծայրահեղ դեպքերում փսիխոզ[3]։ Երբեմն, հնարավոր է անցողիկ անպտղություն[3][4]։ Մանկահասակ երեխաների դեպքում ախտանիշերը ներառում են աճի և զարգացման դանդաղում, շարժողական դժվարություններ[5]։ Առանց ժամանակին բուժման որոշ ախտանիշներ կարող են դառնալ մշտական[6]։

Հաճախ հանդիպող պատճառ է ստամոքսաղիքային տրակտից ներծծման խանգարումը, սննդային անբավարարությունը և օրգանիզմի կողմից բարձր պահանջարկը[3]։ Ներծծման խանգարման պատճառներն են վիտամին B12 դեֆիցիտային սակավարյունությունը, ստամոքսի մասնահատումը, խրոնիկական պանկրեատիտը, աղիքային մակաբույծները և որոշ գենետիկական հիվանդություններ[3]։ Սննդային անբավարարություն հաճախ առաջանում է բուսակերության և թերսնուցման դեպքում[3][7]։ Վիտամին B12-ի բարձր պահանջարկ ունեն ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ և հոմոլիզ ունեցող անձիք[3]։ Մեթիլմալոնաթթվի բարձր մակարդակը նույնպես վկայում է վիտամին B12-ի անբավարարության մասին[5]։ Մեգալոբլաստային անեմիան այս դեպքում հանդիպում է հաճախ, բայց ոչ միշտ[5]։

Բուժումը կատարվում վիտամին B12-ի միջոցով, որը ներմուծում են բերանացի կամ ներարկման ձևով, սկզբնական շրջանում սկսում են բարձր դեղաչափով, այնուհետև ցածր դեղաչափի հաճախակի նշանակմամբ[8]։ Եթե հայտնաբերվել է վիտամինային անբավարարության դարձելի պատճառ, ապա այն պետք է շտկվի[9]։ Եթե պատճառը անդարձելի է կամ պատճառը հայտնաբերված չէ սովորաբար նշանակվում է վիտամին B12 ամբողջ կյանքի համար[10]։ Վիտամինային անբավարարությունը կարելի է կանխարգելել սննդային հավելումների միջոցով։ Այն հատկապես խորհուրդ է տրվում բուսակերներին և հղիներին, թև անվտանգ է նաև ուրիշների համար[5]։ Վիտամին B12-ի գերդոզավորումը քիչ հավանական է[5]։

ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրիտանիայում Վիտամին B12 անբավարարություն հանդիպում է մինչև 60 տարեկան բնակչության 6%-ի մոտ, և 20% 60 տարեկանից բարձրերի մոտ[3]։ Լատինական Ամերիկայում տարածվածությունը կազմում է 40%, իսկ Աֆրիկյան և Ասիական որոշ շրջաններում այն կազմում է մինչև 80%[3]։

Նշաններ և ախտանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիտամին B12 անբավարարությունը բերում է սակավարյունության և նյարդաբանական խանգարումների[11]։ Թեթև անբավարարությունը չի առաջացնում նկատելի ախտանիշներ, ավելի արտահայտված անբավարարության դեպքում առաջանում է սակավարյունության բնորոշ ախտանիշներ՝ հոգնածություն, գլխապտույտ, հաճախասրտություն, հաճախաշնչություն և մաշկի գունատություն։ Այն կարող է պատճառ դառնալ դյուրարյունահոսության, լնդերից արյունահոսության, լեզվի ցավոտության, ստամոքսի խնդիրների, քաշի կորստի, փորկապության և փորլուծության։ Եթե վիտամինային անբավարարությունը չի շտկվում, ապա սկսվում է վնասվել նյարային բջիջները։ Այդ դեպքում վերին և ստորին վերջույթների մատերում սկսում է զարգանալ ծակծկոցի զգացողություն, քայլքի դժվարություն, տրամադրության փոփոխություն, դեպրեսիա, հիշողության վատացում, ապակողմնորոշում, ծանր դեպքերում դեմենցիա։

Վիտամին B12 դեֆիցիտային սակավարյունություն գլխավոր պատճառը պերնիցիոզ սակավարյունությունն է։ Այն բնորոշվում է ախտանշանային եռյակով։

  1. Սակավարյունություն և ոսկրածուծում պրոմեգալոբլաստոզ (մեգալոբլաստիկ սակավարյունություն)։ Այն առաջանում է ԴՆԹ-ի ՝ մասնավորապես պուրիների և թիմիդինի սինթեզի կասեցման հետ։
  2. Ստամոքսաղիքային ախտանիշներ - աղիքային շարժունակության խանգարումներ, փորկապության,փորլուծության, անմիզապահություն և անկղապահություն[12]։ Այս ախտանիշները առաջանում են ԴՆԹ-ի սինթեզի կասեցման պատճառով, այդ դեպքում առաջին հերթին վնասվում են այն բջիջները, որոնք արագ են բաժանվում։ Հնարավոր պատճառներից են նաև առպատային բջիջների աուտոիմուն վնասումը։ Պերնիցիոզ սակավարյունությունը կապվում է նաև «ձմերուկանման» ստամոքսի համախտանիշի հետ[13]։
  3. Նյարդաբանական ախտանիշներ - զգացողական և շարժողական խանգարումներ (ռեֆլեքսների բացակայություն, մակերեսային և վիբրացիոն զգացողության կորուստ), ողնուղեղի ենթասուր կոմբինացված դեգեներացիան, ցնցումները[14][15][16][17], երբեմն, նույնիսկ դեմենցիա կամ հոգեբուժական ախտանիշներ[18]։ Երեխաների մոտ կարող են լինել աճի և զարգացման խանգարումներ, գրգռվածություն, ակամա շարժումներ և հիպոտոնիա[19]։

Ծայրամասային շարժողական, զգացողական խանգարումների և ենթասուր կոմբինացված դեգեներացիայի առկայությունը վկայում է վիտամին B12-ի անբավարարության մասին։ Վիտամին B12-ի անբավարարության պայմաններում մեթիլամոնաթթուն կուտակվում է միելինային թաղանթներում պատճառ դառնալով նրանց վնասման։ Դեմենցիան և ընկճախտը նույնպես կապվում են վիտամինային անբավարարության հետ քանի որ, նվազում է հոմոցիստեինից մեթիոնինի սինթեզը։ Մեթիոնինը մասնակցում է որոշ նեյրոմիջնորդանյութերի սինթեզին։

Այս ախտանիշներից յուրաքանչյուրը կարող է դրսևորվել առանձին կամ միաժամանակ։ Նյարդաբանական համալիրը, որը կոչվում է ֆունիկուլյար միելոզ բնութագրվում է հետևյալ ախտանիշներով։

  1. Խորանիստ զգացողության, ճնշման, վիբրացիայի, մակերեսային զգացողության նվազում կամ կորուստ,, երկարատև և տանջող պարեսթեզիա։
  2. Հետին պարանիկային տիպի ատաքսիա։
  3. Խորանիստ ռեֆլեքսների նվազում կամ կորուստ։
  4. Ախտաբանական ռեֆլեքսներ՝ Բաբինսկի, Ռոսոլիմո, նաև արտահայտված լուծանք։

Վիտամին B12-ի անբավարարությանը կարող է պատճառ դառնալ ծանր և անդառնալի փոփոխությունների հատկապես գլխուղեղում և նյարդային համակարգում։ Արյունաբանական շեղումները շտկելուց հետո որոշ նյարդաբանական ախտանիշներ կարող են պահպանվել, ամբողջական վերականգման հավանականությունը կախված է նյարդաբանական ախտանիշների տևողությունից, որքան երկար են տևել այդ ախտանիշները այնքան մեծ է հավանականությունը, որ ախտանիշները կլինեն մշտական։ Ծերունական հասակում այսպիսի ախտահարման հավանականությունը ավելի մեծ է[20]։ Նորածինների մոտ որոշ նյարդաբանական ախտանիշներ կարող են դրսևորվել մայրական թերսնուցման կամ պերնիցիոզ սակավարյունության հետևանքով։ Այդ ախտանիշներն են աճի և զարգացման դանդաղումը, ապաթիան, ախորժակի բացակայություն։ Ախտանիշների հիմնական մասը բուժման արդյունքում անհետանում է, սակայն որոշ ախտանիշներ կապված աճի և զարգացման հետ կարող են պահպանվել[21][22]։

Ականջներում աղմուկը նույնպես կարող է կապված լինել վիտամին B12-ի անբավարարության հետ[23]։

Պատճառագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Սննդում վիտամին B12-ի անբավարար քանակ։ Վիտամին B12-ով հարուստ է կենդանական ծագման սնունդը (ձուկ, միսը, կաթը), և որոշ ուտելի ջրիմուռներ[24]։ Որոշ բակտերիաներից ստացված վիտամին B12-ը օգտագործվում է որպես սննդային հավելում[25]։ Բուսակերները, և հատկապես վեգանները համարվում են ռիսկի խումբ, եթե չեն ընդունում սննդային հավելումներ։ Երեխաները նույնպես համարվում են ռիսկի խումբ, պայմանավորած սննդում վիտամին B12-ի քիչ քանակությամբ, պաշարների անբավարարությամբ և մեծ պահանջով։
  • Ընտրովի վիտամին B12-ի ներծծման խանգարումը պայմանավորված է «ներքին գործոն» (Կասլի գործոն)-ի անբավարարությամբ։ Ներքին գործոնի անբավարարության պատճառներից է ատրոֆիկ գաստրիտը (այս դեպքում մեգալոբլաստիկ սակավարյունությունը կոչվում է պերնիցիոզ), որի ժամանակ անհետանում են ստամոքսի առպատային բջիջները, որոնք արտադրում են ներքին գործոնը, այլ պատճառներից է ստամոքսի մասնահատումը, հազվադեպ դեպքերում ներքին գործոնի գենետիկական անբավարարություն։ Վիտամին B12-ի անբավարարություն ավելի հաճախ է հանդիպում ծերունական հասակում պայմանավորված ատրոֆիկ գաստրիտով[26]։
  • Պայմանավորված մալաբսորբցիայով և թերսմարսողությամբ։ Այն ներառում է կառուցվածքային ցանկացած վնասվածք և զստաղու (որտեղ ներծծվում է վիտամին B12-ը) վիրահատական մասնահատում։
  • Ստամոքսի գերհիմայնությունը (ներառյալ՝ պրոտոնային պոմպի անգելակիչների և հիստամին 2 ընկալիչների արգելակիչների կիրառմամբ պայմանավորված) կարող է պատճառ դառնալ վիտամին B12-ի ներծծման խանգարման, քանի որ այն անհրաժեշտ է սպիտակուցներից վիտամին B12-ի տրոհման համա[27] ր։ Համարվում է, որ վիտամին B12-ի ցածր մակարդակի ամենահաճախ հանդիպող պատճառը գերհիմայնությունն է հատկապես ծերունական հասակում։ Այս դեպքում խանգարված չէ վիտամինային հավելումների ներծծումը, քանի որ հավելումներում գտնվող վիտամինը ի տարբերություն սննդայինի կապված չէ սպիտակուցային միացություններին[28]։
  • Բարակ աղիքի վիրահատական մասնահատումը (օրինակ՝ Կրոնի հիվանդությամբ պայմանավորած) բերում է կարճ աղիքի համախտանիշին, որի ժամանակ նույնպես տուժում է վիտամին B12-ի ներծծումը։ Այս դեպքում նշանակվում է վիտամին B12 ներարկման ձևով։
  • Երկարաժամկետ ռանիտիդին հիդրոքլորիդի կիրառումը նպաստում է վիտամին B12 անբավարարությանը[29]։
  • Չբուժված ցելակիան նույնպես բերում է վիտամին B12-ի անբավարարության, որը պայմանավորված է բարակ աղիքի լորձաթաղանթի վնասումով; Որոշ անձանց շրջանում չնայած գլուտեն ազատ սննդակարգին վիտամինային  անբավարարությունը կարող է պահպանվել, այս դեպքում նշանակվում է հավելյալ վիտամին B12[30]:
  • Որոշ բարիատրիկ վիրահատություններ,մասնավորապես այնպիսիները, որոնք ենթադրում են ստամոքսի մի մասի հեռացում, ինչպիսին է Ռուի Y-ի նման վիրահատությունը (ստամոքսի կարգավորվող բանդաժավորում չեն առաջացնում վիտամինային անբավարարություն)։
  • Բակտերիաների գերաճը աղիների որոշ հատվածներում, որը կարող էլ լինել կույր հանգույցի համախտանիշի (իրավիճակ, երբ աղիներում ձևավորվում է հանգույց) ժամանակ սպառում է վիտամին B12-ը[31]։
  • Շաքարային դիաբետի համար կիրառվող մեթֆորմինը նվազեցնում է վիտամին B12-ի ներծծումը[32]։
  • Տրանսկոբալամին II-ի անբավարարությունը կարող է առաջացնել վիտամին B12 անբավարարություն[33]։
  • Հարբեցողությունը նույնպես նպաստում է վիտամին B12 անբավարարությունը։
  • Ծիծաղեցնող գազի օգտագործումը հնարավոր պատճառներից է[33][34]։
  • Երիզորդներից դիֆիլոբոթրիոզը
  • Երկարաժամկետ սնկային թույներին ենթարկվելը[35][36]։
  • Օրգանիզմի կողմից պահանջարկի բարձրացում հեմոլիզի կամ ՁԻԱՀ-ի դեպքում[3]։

Մեխանիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեծահասակների մոտ վիտամին B12-ի պահեստը կազմում է 2-5 մգ։ Գրեթե 50%-ը պահեստավորված է լյարդում, ամենօրյա կորուստները կազմում են պաշարների 0.1%-ը, որը պայմանավորած է աղիներում սեկրետոր գործընթացով, աղիներում ոչ բոլոր վիտամիններն են ամբողջությամբ հետներծծվում։ Լեղին վիտամին B12-ի արտազատման հիմնական ճանապարհն է, արտազատելուց հետո նրա հիմնական մասը էնտերոհեպատիկ շրջանառության միջոցում ներծծվում է հետ։ Այս բարձր արդյունավետ մեխանիզմի շնորհիվ լյարդը պահեստավորում է այն 3-5 տարվա պահանջարկին համապատասխան[37]։ Պահեստավորված վիտամինի քանակը փոփոխական է, այն կաղված է սննդային առանձնահատկություններից[38]։

Մետաբոլիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիտամին B12 անբավարարությունը փոխում է երկու կլինիկական կարևորություն ունեցող նյութերի մետաբոլիզմը։

  1. Հոմոցիստեինը մեթիոնին սինթետազ ֆերմենտի միջոցով վերածվում է մեթիոնինի, վիտամին B12 անբավարարության պայմաններում զարգանում է հիպերհոմոցիստեինեմիա։
  2. Մեթիլմալոնիլ-CoA-ն վերածվում է սուկցինիլ-CoA-ի, վիտամին B12 անբավարարության պայմաններում մեթիլմալոնիլ-CoA-ն կուտակվում է, որից սինթեզվում է մեթիլմալոնաթթու և արյան մեջ նրա կոնցենտրացիան բարձրանում է։

Մեթիոնինը վերածվում է իր ակտիվ ձևին՝ S-ադենոզիլմեթիոնինի, որը մասնակցում է պուրիների, թիմիդին, միելինի, սպիտակուցների, նեյրոմիջնորդանյութերի, ճարպաթթուների, ֆոսֆոլիպիդների սինթեզին և ԴՆԹ-ի մեթիլացմանը։ 5-մեթիլ տետրահիդրոֆոլատը տրամադրում է իր մեթիլ խումբը, որը միանալով հոմոցիստեինին և առաջացնում է մեթիոնին։ Այս ռեակցիայի համար որպես կոֆակտոր պահանջվում է կոբալամին։ 5-մեթիլ տետրահիդրոֆոլատը սինթեզը անդարձելի գործընթաց է։ Վիտամին B12-ի անբավարարության պայմաններում հոմոցիստեինից մեթիոնինի սինթեզը կասեցվում է։ Արդյունքում հոմոցիստեինը և 5-մեթիլ տետրահիդրոֆոլատը կուտակվում են։ Քանի որ բացի վիտամին B12-ից հոմոցիստեինի մտաբոլիզմին մասնակցում է նաև ֆոլաթթուն (վիտամին B9) ապա հիպերհոմոցիստեինեմիան ոչ սպեցիֆիկ մարկեր է։ Մեթիլմալոնաթթվի բարձր մակարդակը վիտամին B12-ի համար համարվում է սպեցիֆիկ մարկեր։

Պաթոմորֆոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայտնաբերվում է նյարդային հյուսվածքի այտուց և սպունգանման փոփոխություն։ Նկատվում է միելինային թաղանթի վնասում, իսկ ավելի ուշ շրջաններում նյարդային հյուսվածքի ֆիբրոտիկ փոփոխություններ։ Այս փոփոխությունները առավել արտահայտված են ողնուղեղի հետին պարանիկներում և վնասվում է կողմնային բրգային ուղին։ Ողնուղեղի այս ախտաբանական վիճակը կոչվում է ողնուղեղի ենթասուր կոմբինացված դեգեներացիա[39]։

Գլխուղեղում փոփոխությունները արտահայտված են ավելի քիչ։ Այստեղ տեղի է ունենում որոշ նյարդաթելերի կորուստ, ենթակեղևային հատվածում աստրոցիտների կուտակում, արյունազեղումներ շրջապատված  գլիալ բջիջներով։ Ախտաբանական փոփոխություններ կարելի է հայտնաբերել ողնուղեղի հետին արմատիկներում և ավելի հազվադեպ ծայրամասային նյարդերում։ Այս փոփոխությունները հնարավոր է հայտնաբերել մագնիսառեզոնանսային շերտագրության միջոցով[40]։

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գլխուղեղի մագնիսառեզոնանսային պատկեր FLAIR համակարգով, նկատվում են հարփորոքային ախտաբանական օջախաներ:
Ողնուղեղի մագնիսառեզոնանսային պատկեր վիտամին B12 անբավարարությամբ: (A) T2 ռեժիմով կատարված սագիտալ պատկեր, երևում է ողնուղեղի պարանոցային հատվածի հետին պարանիկների գծային հիպերինտեսիվություն: (B) T2 ռեժիմով կատարված հորիզոնական պատկերի վրա երևում են վնասված առանձին հատվածներ:

Ախտորոշումը հիմնված է վիտամին B12-ի ցածր մակարդակի վրա։ Մեծահասակների համար վիտամին B12-ի նորման կազմում է 170–250 պգ/մլ, ախտորոշիչ է համարվում 120-180 պգ/մլ-ից ցածր ցուցանիշները[5]։ Մեթիլմալոնաթթվի բարձր մակարդակը նույնպես ախտորոշիչ չափանիշ է[5]։

Արյան շիճուկում մեթիլմալոնաթթվի և հոմոցիստեինի կոնցենտրացիան ավելի հուսալի չափանիշներ են համեմատած վիտամին B12-ի կոնցենտրացիայի։ Վիտամին B12-ի անբավարարության դեպքում այս նյութերի կոնցենտրացիան նորմայից բարձր է և կասկածելի դեպքերում օգնում է ախտորոշմանը։

Մեզում մեթիլմալոնաթթվի կանխարգելիչ հետազոտությունը խորհուրդ է տրվում այն անձանց ովքեր գտնվում են ռիսկի խմբում, մեզում մեթիլմալոնաթթվի բարձրացած մակարդակը կարող է լինել առաջին նշանը[41][42]։

Երբ կասկածվում է նյարդային հյուսվածքի վնասում, կատարվում է ողնուղեղային հեղուկի հետազոտություն, սակայն պետք է հաշվի առնել, որ այս ինվազիվ միջամտությունը արդարացված է միայն այն դեպքերում, երբ արյան հետազոտության տվյալները բավարար չեն[43]։

Շիլինգ ռադիոիզոտոպային հետազոտությունը այժմ համարվում է հնացած և չի կիրառվում[44]։

Ֆոլաթթվի ազդեցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՄՆ-ի Առողջության ազգային ինստիտուտը հայտնաբերել է, որ մեծ քանակով ֆոլաթթուն( վիտամին B9) կարող է թաքցնել վիտամին B12 անբավարարության հետևանքով զարգացած մեգալոբլաստիկ սակավարյունությունը, սակայն պահպանելով նյարդաբանական ախտանիշները։ Բացի արյունաբանական ախտանիշների չեզոքացումից ֆոլաթթուն երբեմ կարող է հակառակը, խորացնել սակավարյունությունը և կոգնիտիվ ախտանիշները, որոնք պայմանավորված են վիտամին B12 անբավարարությամբ[5]։ ԱՄՆ-ում խրախուսվում է ֆոլաթթվի հավելյալ ընդունումը, այդպիսով կանխարգելվում է պտղի մոտ նյարդային խողովակի արատները, այդ պատճառով մարդիկ, երբեմն, չարաշահում են և ընդունում են հավելյալ քանակներ[45]։ ԱՄՆ-ի Առողջության ազգային ինստիտուտը խորհուրդ է տալիս ֆոլաթթուն օգտագործել օրական մինչև 1.000 մկգ։ Ֆոլաթթվի սահմանափակումը չի կարող շտկել արեն առաջացած նյարդաբանական ախտանիշները։

Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիդրոքսիկոբալամինի լուծույթը ունի մաքուր կարմիր գույն:

Վիտամին B12-ը հասանելի է բերանացի և ներարկման միջոցով, այս երկու տարբերակները հավասարապես արդյունավետ են այն անձանց համար, ովքեր ունեն վիտամինային անբավարարություն ներծծման խանգարման հետևանքով[8]։

Մեծ դեղաչափով բերանացի վիտամին B12-ի ընդունման պարագայում, նրա ներծծումը կախված չէ ներքին գործոնի առկայությունից կամ աղիք պատի վիճակից։ Որպես մեծ դեղաչափ կիրառվում է օրական 1-2մգ որպես մեծ դեղաչափ[46]։ Նույնիսկ պերնիցիոզ սակավարյունությունը հնարավոր է բուժել բերանացի դեղորայք ընդունելով[47][48][49]։ Մեծ դեղաչափի կիրառման դեպքում  վիտամին B12-ի ազատ բյուրեղների 1-5%-ը ներծծվում է հասարակ դիֆուզիայի միջոցով։

Համաճարակաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիտամին B12 անբավարարությունը բավականին տարածված է ամբողջ աշխարհում ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրիտանիայում տարածվածությունը կազմում է 6%, իսկ 60 տարեկանից բարձր անձանց մոտ 20%։ Ավելի քիչ զարգացած երկրներում այս ցուցանիշները ավելի բարձր են։ Լատինական Ամերիկայի երկրներում այն կազմում է 40%, Աֆրիկյան որոշ շրջաններում 70%, իսկ Հնդկաստանում մինչև 70-80%[3]։

Պատմական ակնարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • 1849 թվականին Թոմաս Էդիսոնը առաջին անգամ նկարագրեց պերնիցիոզ սակավարյունությունը[50]։
  • 1877 թվականին Վիլյամ Օսլերը և Վիլյամ Գարդները առաջին անգամ նկարագրեց այս հիվնանդության նյարդաբանական ախտանիշները[51]։
  • 1878 թվականին Հայեմը առաջին անգամ նկարագրեց արյան հսկա կարմիր բջիջների առկայությունը այս հիվանդության ժամանակ, այն անվանելով «արյան հսկա մարմնիկներ», որը այժմ կոչվում է մակրոցիտներ[51]։
  • 1880 թվականին Պաուլ Էրլիխը հայտնաբերեց մեգաբլաստոզ ոսկրածուծում[51]։
  • 1887 թվականին Լյուդվիկ Լիխտհայմ առաջին անգամ նկարագրեց այս հիվանդությանը բնորոշ միոպաթիան[51]։
  • 1926 թվականին Ջորջ Մայնոտը, իսկ 1934 թվականին Վիլյամ Մերֆի և Ջորջ Ուիփլը արժանացան նոբելյան մրցանակի պերնիցիոզ սակավարյունության արդյունավետ բուժման համար։ Նրանք դա կատարեցին լյարդից ստացված խտանյութով, հետագայում պարզվեց ր այն պարունակում է մեծ քանակությամբ վիտամին B12[52]:
  • 1929 թվականին Վիլյամ Քաստլը ցույց տվեց, որ ստամոքսահյութը պարունակում է «ներքին գործոն», որը մասնակցում է վիտամին B12-ի ներծծման գործընթացին[51]։

Կենդանիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոճողները ինչպիսիք են կովերը և ոչխարները վիտամին B12 ստանում են աղիների միկրոֆլորայի կողմից արտադրված վիտամին B12-ի ներծծմամբ[53]։ Այս գործընթացի համար պահանջվում է բավարար քանակությամբ կոբալատ[54]։

20-րդ դարի սկզբում, երբ Նոր Զելանդիայի հյուսիսային կղզու հրաբխային սարահարթում զարգանում էր գյուղատնտեսությունը, այդ շրջանում անասունների մոտ գրանցվեց համատարած հիվանդություն, որը այն ժամանակ անվանում էին  «բուշի հիվանդություն»։ Հետագայում պարզվեց, որ հրաբխային ծագման հողերը չեզոքացնում են կոբալտային աղերը որոնցից բակտերիաները սինթեզում են վիտամին B12[54][55]:

Հարավային Ավստրալիայում Լիմենստոնի ծովափնյա շրջանում 1930-ականներին  ոչխարների մոտ գրանցվեց «ծովափային հիվանդությունը», որը պայմանավորված էր միկրոտարերի, կոբալտի և պղնձի անբավարարությամբ։ Կոբալտային անբավարարությունը հաղթահարվել է կոբալտային հաբերների ստեղծմամբ, այդ կարծր հաբերները պատրաստված էին կոբալտի օքսիդի և կավի խառնուրդից, այդ հաբերներով լրացվում էր պահանջարկը[54][56]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 http://frankhollis.com/temp/BMJ%20B12%20deficiency%20review.pdf
  2. ↑ Herrmann, Wolfgang (2011). Vitamins in the prevention of human diseases. Berlin: Walter de Gruyter. էջ 245. ISBN 9783110214482.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 Hunt, A; Harrington, D; Robinson, S (2014 թ․ սեպտեմբերի 4). «Vitamin B12 deficiency» (PDF). BMJ. 349: g5226. doi:10.1136/bmj.g5226. PMID 25189324. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ մարտի 12-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 30-ին.
  4. ↑ «Complications». nhs.uk. 2017 թ․ հոկտեմբերի 20.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 «Dietary Supplement Fact Sheet: Vitamin B12 — Health Professional Fact Sheet». National Institutes of Health: Office of Dietary Supplements. 2016 թ․ փետրվարի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հուլիսի 27-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 15-ին.
  6. ↑ Lachner, C; Steinle, NI; Regenold, WT (2012). «The neuropsychiatry of vitamin B12 deficiency in elderly patients». The Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neurosciences. 24 (1): 5–15. doi:10.1176/appi.neuropsych.11020052. PMID 22450609.
  7. ↑ Pawlak, R; Parrott, SJ; Raj, S; Cullum-Dugan, D; Lucus, D (2013 թ․ փետրվար). «How prevalent is vitamin B(12) deficiency among vegetarians?». Nutrition Reviews. 71 (2): 110–7. doi:10.1111/nure.12001. PMID 23356638.
  8. ↑ 8,0 8,1 Wang, H; Li, L; Qin, LL; Song, Y; Vidal-Alaball, V; Liu, TH (2018 թ․ մարտ). «Oral vitamin B12 versus intramuscular vitamin B12 for vitamin B12 deficiency». Cochrane Database of Systematic Reviews. 3: CD004655. doi:10.1002/14651858.CD004655.pub3. PMID 29543316.
  9. ↑ Hankey, Graeme J.; Wardlaw, Joanna M. (2008). Clinical neurology. London: Manson. էջ 466. ISBN 9781840765182.
  10. ↑ Schwartz, William (2012). The 5-minute pediatric consult (6th ed.). Philadelphia: Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins. էջ 535. ISBN 9781451116564.
  11. ↑ Reynolds, E.H. (2014). «The neurology of folic acid deficiency». In Biller, José; Ferro, José M. (eds.). Neurologic aspects of systemic disease. Handbook of Clinical Neurology. Vol. 120. էջեր 927–43. doi:10.1016/B978-0-7020-4087-0.00061-9. ISBN 9780702040870. PMID 24365361.
  12. ↑ Briani C, Dalla Torre C, Citton V, Manara R, Pompanin S, Binotto G, Adami F (2013). «Cobalamin Deficiency: Clinical Picture and Radiological Findings». Nutrients. 5 (11): 4521–4539. doi:10.3390/nu5114521. ISSN 2072-6643. PMC 3847746. PMID 24248213.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  13. ↑ DN Amarapurka MD, ND Patel MD (2004 թ․ սեպտեմբեր). «Gastric Antral Vascular Ectasia (GAVE) Syndrome» (PDF). Journal of the Association of Physicians of India. 52: 757. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 30-ին.
  14. ↑ Kumar S (2004 թ․ մարտ). «Recurrent seizures: an unusual manifestation of vitamin B12 deficiency». Neurology India. 52 (1): 122–123. PMID 15069260. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 23-ին.
  15. ↑ Mustafa TAŞKESEN; Ahmet YARAMIŞ; Selahattin KATAR; Ayfer GÖZÜ PİRİNÇÇİOĞLU; Murat SÖKER. «Neurological presentations of nutritional vitamin B12 deficiency in 42 breastfed infants in Southeast Turkey» (PDF). Turkish Journal of Medical Sciences. 41 (6): 1091–1096. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ դեկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
  16. ↑ Yavuz H (2008 թ․ սեպտեմբեր). «Vitamin B12 deficiency and seizures». Developmental Medicine & Child Neurology (Open access). 50 (9): 720. doi:10.1111/j.1469-8749.2008.03083.x. PMID 18754925.
  17. ↑ Matsumoto A, Shiga Y, Shimizu H, Kimura I, Hisanaga K (2009 թ․ ապրիլ). «[Encephalomyelopathy due to vitamin B12 deficiency with seizures as a predominant symptom]». Rinsho Shinkeigaku. 49 (4): 179–85. doi:10.5692/clinicalneurol.49.179. PMID 19462816.
  18. ↑ Kumar S, Narasimha A, Holla B, Viswanath B, Narayanaswamy JC, Math SB, Chandrashekar CR (2013). «Reversible dementia in young persons due to cobalamin deficiency». The Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neurosciences. 25 (1): E62–E63. doi:10.1176/appi.neuropsych.12040083. PMID 23487240.
  19. ↑ Kliegman, Robert M.; Stanton, Bonita M.D.; Geme, Joseph St.; Schor, Nina F, eds. (2016). Nelson Textbook of Pediatrics (20th ed.). էջեր 2319–2326. ISBN 978-1-4557-7566-8.
  20. ↑ Stabler, S P; Lindenbaum, J; Allen, R H (1997 թ․ հոկտեմբերի 1). «Vitamin B-12 deficiency in the elderly: current dilemmas». The American Journal of Clinical Nutrition (անգլերեն). 66 (4): 741–749. doi:10.1093/ajcn/66.4.741. ISSN 0002-9165. PMID 9322547.
  21. ↑ Black MM (2008 թ․ հունիս). «Effects of vitamin B12 and folate deficiency on brain development in children». Food and Nutrition Bulletin. 29 (2 Suppl): S126–31. doi:10.1177/15648265080292S117. PMC 3137939. PMID 18709887.
  22. ↑ Dror DK, Allen LH (2008 թ․ մայիս). «Effect of vitamin B12 deficiency on neurodevelopment in infants: current knowledge and possible mechanisms». Nutrition Reviews. 66 (5): 250–5. doi:10.1111/j.1753-4887.2008.00031.x. PMID 18454811.
  23. ↑ Stover, editors, Janos Zempleni, John W. Suttie, Jesse F. Gregory, III, Patrick J. (2014). Handbook of vitamins (Fifth ed.). Hoboken: CRC Press. էջ 477. ISBN 9781466515574. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 17-ին. {{cite book}}: |first1= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  24. ↑ Croft MT, Lawrence AD, Raux-Deery E, Warren MJ, Smith AG (2005 թ․ նոյեմբեր). «Algae acquire vitamin B12 through a symbiotic relationship with bacteria». Nature. 438 (7064): 90–3. doi:10.1038/nature04056. PMID 16267554.
  25. ↑ Martens JH, Barg H, Warren MJ, Jahn D (2002 թ․ մարտ). «Microbial production of vitamin B12». Applied Microbiology and Biotechnology. 58 (3): 275–85. doi:10.1007/s00253-001-0902-7. PMID 11935176.
  26. ↑ Baik HW, Russell RM (1999). «Vitamin B12 deficiency in the elderly». Annual Review of Nutrition. 19: 357–77. doi:10.1146/annurev.nutr.19.1.357. PMID 10448529.
  27. ↑ Lam JR, Schneider JL, Zhao W, Corley DA (2013 թ․ դեկտեմբեր). «Proton pump inhibitor and histamine 2 receptor antagonist use and vitamin B12 deficiency». JAMA: The Journal of the American Medical Association. 310 (22): 2435–2442. doi:10.1001/jama.2013.280490. PMID 24327038.
  28. ↑ Baik, H.W.; Russell, R.M. (1999). «Vitamin B12 deficiency in the elderly». Annual Review of Nutrition. 19: 357–377. doi:10.1146/annurev.nutr.19.1.357. PMID 10448529.
  29. ↑ Yeomans ND, Hanson RG, Smallwood RA, Mihaly GW, Louis WJ (1982). «Effect of chronic ranitidine treatment on secretion of intrinsic factor». British Medical Journal (Clinical Research Ed.). 285 (6337): 264. doi:10.1136/bmj.285.6337.264. PMC 1499627. PMID 6124297.
  30. ↑ Caruso R, Pallone F, Stasi E, Romeo S, Monteleone G (2013). «Appropriate nutrient supplementation in celiac disease». Annals of Medicine (Review). 45 (8): 522–31. doi:10.3109/07853890.2013.849383. PMID 24195595.
  31. ↑ «Blind loop syndrome - Diagnosis and treatment - Mayo Clinic». www.mayoclinic.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 9-ին.
  32. ↑ Ting RZ, Szeto CC, Chan MH, Ma KK, Chow KM (2006 թ․ հոկտեմբեր). «Risk factors of vitamin B(12) deficiency in patients receiving metformin». Archives of Internal Medicine. 166 (18): 1975–9. doi:10.1001/archinte.166.18.1975. PMID 17030830.
  33. ↑ 33,0 33,1 Nagao, T; Hirokawa, M (2017 թ․ հոկտեմբեր). «Diagnosis and treatment of macrocytic anemias in adults». Journal of General and Family Medicine. 18 (5): 200–204. doi:10.1002/jgf2.31. PMC 5689413. PMID 29264027.
  34. ↑ Kondo H, Osborne ML, Kolhouse JF, Binder MJ, Podell ER, Utley CS, Abrams RS, Allen RH (1981 թ․ մայիս). «Nitrous oxide has multiple deleterious effects on cobalamin metabolism and causes decreases in activities of both mammalian cobalamin-dependent enzymes in rats». Journal of Clinical Investigation. 67 (5): 1270–1283. doi:10.1172/JCI110155. PMC 370693. PMID 6112240.
  35. ↑ Anyanwu, EC; Morad, M; Campbell, AW (2004 թ․ օգոստոսի 26). «Metabolism of mycotoxins, intracellular functions of vitamin B12, and neurological manifestations in patients with chronic toxigenic mold exposures. A review». TheScientificWorldJournal. 4: 736–45. doi:10.1100/tsw.2004.133. PMC 5956359. PMID 15349513.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  36. ↑ Anyanwu, EC; Kanu, I (2007 թ․ հոկտեմբերի 12). «Biochemical impedance on intracellular functions of vitamin B12 in chronic toxigenic mold exposures». The Scientific World Journal. 7: 1649–57. doi:10.1100/tsw.2007.113. ISSN 1537-744X. PMC 5900526. PMID 17982599.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  37. ↑ Voet, Donald, Voet, Judith G. (2010). Biochemistry. New York: J. Wiley & Sons. էջ 957. ISBN 978-0470-57095-1.
  38. ↑ Yamada K (2013). «Chapter 9. Cobalt: Its Role in Health and Disease». In Astrid Sigel, Helmut Sigel and Roland K. O. Sigel (ed.). Interrelations between Essential Metal Ions and Human Diseases. Metal Ions in Life Sciences. Vol. 13. Springer. էջեր 295–320. doi:10.1007/978-94-007-7500-8_9. ISBN 978-94-007-7499-5. PMID 24470095.
  39. ↑ «Vitamin B12 / Pathophysiology Text». LifeSave.org. էջ 215. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
  40. ↑ Guez S, Chiarelli G, Menni F, Salera S, Principi N, Esposito S (2012). «Severe vitamin B12 deficiency in an exclusively breastfed 5-month-old Italian infant born to a mother receiving multivitamin supplementation during pregnancy». BMC Pediatrics (Full text). 12: 85. doi:10.1186/1471-2431-12-85. PMC 3407531. PMID 22726312. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 1-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  41. ↑ Donaldson MS (2000). «Metabolic vitamin B12 status on a mostly raw vegan diet with follow-up using tablets, nutritional yeast, or probiotic supplements». Annals of Nutrition & Metabolism. 44 (5–6): 229–34. doi:10.1159/000046689. PMID 11146329. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 15-ին.
  42. ↑ «Test used to diagnose B12 deficiency may be inadequate». news-medical.net. 2004 թ․ հոկտեմբերի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2007 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.
  43. ↑ Devalia V (2006 թ․ օգոստոս). «Diagnosing vitamin B-12 deficiency on the basis of serum B-12 assay». BMJ. 333 (7564): 385–6. doi:10.1136/bmj.333.7564.385. PMC 1550477. PMID 16916826.
  44. ↑ Nickoloff E (1988). «Schilling test: physiologic basis for and use as a diagnostic test». Crit Rev Clin Lab Sci. 26 (4): 263–276. doi:10.3109/10408368809105892. PMID 3077032.
  45. ↑ Melinda Beck (2011 թ․ հունվարի 18). «Sluggish? Confused? Vitamin B12 May Be Low». Wall Street Journal. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
  46. ↑ Kuzminski AM, Del Giacco EJ, Allen RH, Stabler SP, Lindenbaum J (1998 թ․ օգոստոս). «Effective treatment of cobalamin deficiency with oral cobalamin». Blood. 92 (4): 1191–1198. PMID 9694707. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 7-ին.
  47. ↑ Lane LA, Rojas-Fernandez C; Rojas-Fernandez (2002). «Treatment of vitamin b(12)-deficiency anemia: oral versus parenteral therapy». Annals of Pharmacotherapy. 36 (7–8): 1268–72. doi:10.1345/aph.1A122. PMID 12086562.
  48. ↑ Butler, C. C.; Vidal-Alaball, J; Cannings-John, R; McCaddon, A; Hood, K; Papaioannou, A; McDowell, I; Goringe, A (2006). «Oral vitamin B12 versus intramuscular vitamin B12 for vitamin B12 deficiency: A systematic review of randomized controlled trials». Family Practice. 23 (3): 279–285. doi:10.1093/fampra/cml008. PMID 16585128.
  49. ↑ Bolaman Z, Kadikoylu G, Yukselen V, Yavasoglu I, Barutca S, Senturk T (2003). «Oral versus intramuscular cobalamin treatment in megaloblastic anemia: a single-center, prospective, randomized, open-label study». Clinical Therapeutics. 25 (12): 3124–34. doi:10.1016/S0149-2918(03)90096-8. PMID 14749150.
  50. ↑ Wailoo, Keith (1999). «The Corporate "Conquest" of Pernicious Anemia». Drawing blood technology and disease identity in twentieth-century America (Johns Hopkins Paperbacks ed.). Baltimore, Md.: Johns Hopkins University Press. էջ Chapter 4. ISBN 9780801870293. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 14-ին.
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 51,4 Greer JP (2014). Wintrobe's Clinical Hematology Thirteenth Edition. Philadelphia, PA: Wolters Kluwer/Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-1-4511-7268-3. Chapter 36: Megaloblastic anemias: disorders of impaired DNA synthesis by Ralph Carmel, page 927
  52. ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1934, Nobelprize.org, Nobel Media AB 2014. Retrieved December 2, 2015.
  53. ↑ Gille, D; Schmid, A (2015 թ․ փետրվար). «Vitamin B12 in meat and dairy products». Nutrition Reviews. 73 (2): 106–15. doi:10.1093/nutrit/nuu011. PMID 26024497.
  54. ↑ 54,0 54,1 54,2 McDowell, Lee Russell (2008). Vitamins in Animal and Human Nutrition (2nd ed.). Hoboken: John Wiley & Sons. էջ 525. ISBN 9780470376683. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
  55. ↑ «Soils». Waikato University. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 16-ին.
  56. ↑ Australian Academy of Science > Deceased Fellows > Hedley Ralph Marston 1900–1965 Արխիվացված 2006-12-06 Wayback Machine Accessed 12 May 2013.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վիտամին B12 անբավարարություն» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վիտամին_B12_անբավարարություն&oldid=9805447» էջից