Սուրբծննդյան տաճար

Սուրբծննդյան տաճար; արաբ․՝ كنيسة المهد‎‎
	Կենտրոնական մասի ընդհանուր ինտերիերը
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	փոքր բազիլիկ, Բազիլիկ և Համաշխարհային ժառանգություն
Երկիր	Պաղեստին
Տեղագրություն	Իսրայել
Տարածաշրջան	Պաղեստին
Դավանանք	քրիստոնեություն
Թեմ	Երուսաղեմի ուղղափառ եկեղեցի, Երուսաղեմի Հայոց պատրիարքություն, Երուսաղեմի լատինական պատրիարքարանի կաթոլիկ եկեղեցի
Օծման թվական	մայիսի 31, 339 թվական
Հոգևոր կարգավիճակ	Գործող
Հիմնական ամսաթվերը	327
Ներկա վիճակ	Կանգուն
Մասն է	Birthplace of Jesus: Church of the Nativity and the Pilgrimage Route, Bethlehem?
Կազմված է	original organ of the Church of the Nativity? և Այր
Ժառանգության կարգավիճակ	Համաշխարհային ժառանգություն
Նվիրված	Հիսուսի ծնունդը
Անվանված	Սուրբ Ծնունդ և Քրիստոսի մսուր
Պատվիրող	Կոստանդիանոս Ա Մեծ և Հեղինե Կոստանդնուպոլսեցի
Ճարտարապետական տիպ	Բազիլիկա
Ճարտարապետական ոճ	Ռոմանական
Հիմնադրված	327
Շինանյութ	ապար
Մակերես	2,98 հեկտար, 23,45 հեկտար
	Church of the Nativity (Bethlehem) Վիքիպահեստում
	custodia.org/it/santuari/betlemme

Սուրբծննդյան տաճար (արաբ․՝ كنيسة المهد‎‎, հուն․՝ Βασιλικὴ τῆς Γεννήσεως, եբրայերեն՝ כנסיית המולד‎), քրիստոնեական եկեղեցի Բեթղեհեմում, որը, ըստ ավանդության, կառուցված է Հիսուս Քրիստոսի ծննդյան վայրում։ Ավետյաց երկրի ամենասուրբ եկեղեցիներից մեկն է համարվում. մյուսը Սուրբ Հարության տաճարն է։

Աշխարհի ամենահին, ցայսօր էլ անընդմեջ գործող եկեղեցիներից է։ Առաջին եկեղեցին կառուցվել է Ծննդյան քարանձավում, 330-ական թվականներին Կոստանդիանոս Ա Մեծ կայսեր կողմից։ Օծվել է 339 թվականի մայիսի 31-ին և առանց ընդմիջումների գործում է մինչև մեր օրերը։ Ժամանակակից 6-7-րդ դարերի բազիլիկան միակն է ողջ Պաղեստինում, որ ամբողջությամբ կանգուն է մնացել մինչմահմեդական ժամանակներից։

2012 թվականի հունիսի 29-ին Սանկտ Պետերբուրգում կայացած ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի 36-րդ նստաշրջանում բազիլիկան հայտարարվել է համամարդկային մշակութային ժառանգություն^[1]։

Սուրբծննդյան քարանձավ

Տաճարի խորանի տակ գտնվում է աշխարհի քրիստոնեական սրբագույն վայրերից մեկը՝ Սուրբծննդյան քարանձավը։ Քրիստոսի լույս աշխարհ գալու վայրը քարանձավի արևելյան մասում է և նշված է արծաթյա աստղով։ Պահպանված ձեռագիր հիշատակարաններում առաջին անգամ քարանձավը հիշատակվել է 150-ական թվականներին։ Ստորգետնյա տաճարը այստեղ գործել է դեռևս սուրբ Հեղինեի ժամանակներից։

Բազիլիկայի պատմություն

Բյուզանդական ժամանակաշրջան

Եկեղեցին հիմնադրվել է սրբուհի կայսրուհի Հեղինեի կողմից 330-ական թվականներին, երբ նա այստեղ ուխտագնացության էր եկել։ Դրա մասին հայտնում է Եվսեբիոս Կեսարացին.

Երկրպագելի Աստծու պատվին նա կանգնեցրել է 2 եկեղեցի։ Մեկը ծննդյան քարանձավում իսկ մյուսը համբարձման լեռան վրա։

- ^[2]

Վայրը, որտեղ ընտրեց Հեղինեն, Ավետարաններում ստույգ նշված չէ. սակայն որոշակի տեղեկություն տալիս է Հակոբոս Ավետարանիչը։ Առաջին անգամ քարանձավի մասին գրել է Օրիգենը մոտ 247 թվականին, որը փաստում է Քրիստոսի Բեթղեհեմում ծնվելը։ Իսկ օրինակ փիլիսոփա Հուստինիանոսը քարանձավը նշել է որպես Բեթղեհեմից դուրս գտնվող վայր, կամ Երուսաղեմի ճանապարհին ինչ-որ տեղ^[3]։

Մի շարք եկեղեցիների հետ միասին այս եկեղեցին էլ հիմնադրվել է կայսր Կոստանդիանոսի կողմից Սուրբ Երկրում։ Ի վկայություն Եվսեբիոս Կեսարացու և Կյուրեղ Սկիֆոպոլեսցու դրանք նախատեսնված էին ոչ եկեղեցական ծառայության նպատակով, այլ նրա համար, որպեսզի ցանկացողները կարողանան տեսնել Ավետարանիչների կողմից գրված վայրերը։

Կոստանդիանոսի բազիլիկան ավերվել է 529 թվականի հրդեհից, որը վրա է հասել Սամարիայի ապստամբության շրջանում։ Դրա մասին վկայում են հնէաբանական ուսումնասիրությունների արդյունքում հայտնաբերված գտածոները 1934-1936 թվականներին^[4]։ Հիմնականում բեթղեհեմյան բազիլիկան ընդհանուր հատկանիշներով նման է Սուրբ Գերեզմանի եկեղեցուն։ Ժամանակակից շինության մեջ ամենալավը պահպանվել է հատակը։

Կայսր Հուստինիանոսին Սավվա Օծյալը խնդրագիր է ներկայացնում վերականգնելու եկեղեցին։ Եկեղեցին կառուցվեց և կանգուն մնաց նույնիսկ պարսկական զորքերի հարձակումների ժամանակ (612-629 թվականներ)։ Սրա մասին պահպանվել է 9-րդ դարի լեգենդը.

Սուրբ Հեղինեն որոշեց զարդարել եկեղեցին և նրա արևմտյան կողմը խճանկարի տեսքով պատկերվեց Աստվածամորը` մանուկ Հիսուսը գրկին` մոգերին երկրպագելիս։ Պարսիկները գալով Բեթղեհեմ հիացան, տեսնելով պարսիկ մոգ-աստղագետներին։ ՈՒ իրենց ազգի հերոսներին ակնածանքով վերաբերվելու համար որոշեցին չավերել եկեղեցին։

- ^[5]

Խալիֆ Ալ Հաքիմի ասպատակության ժամանակ 1009 թվականին եկեղեցին նույնպես չվնասվեց, քանզի մուսուլմանները Հիսուսի ծննդավայրը ևս սրբազան վայր էին համարում և հարավային մասը բաժանված էր եկեղեցուց և օգտագործվում էր որպես մզկիթ^[4]։

Խաչակրաց արշավանքների ժամանակաշրջան

Բյուզանդական ժամանականշրջանում տաճարն իրենից ներկայացնում էր եկեղեցի-մարտիրիում և չուներ եպիսկոպոսական աթոռ։ Երուսաղեմի թագավորության օրոք, տաճարը վերածվեց Բեթղեհեմի և Ասկալոնի կաթոլիկ եպիսկոպոսի նստավայրը։ Այստեղ թագադրվեցին մի շարք խաչակրաց արքաներ, շրջապատվեց մի շարք վանական համալիրներով և ուղղանկյուն աշտարակներով պաշտպանական պատով։ Այս ժամանակաշրջանում տաճարը բազմաթիվ անգամ նկարագրվել է ուխտավորների կողմից։

Սալահ ադ Դինի արշավանքներից հետո 1187 թվականին եկեղեցուց վտարվեցին եպիսկոպոսն ու հոգևոր դասը։ Հինգ տարի անց կրկին վերադառնալու հնարավորություն ունեցան երկու կաթոլիկ հոգևորական և մեկ սարկավագ, սակայն մուսուլմանները տաճարը հանձնեցին Ասորական ուղղափառ եկեղեցուն։

1229 թվականին Բեթղեհեմը կրկին անցավ Խաչակիր ֆրանկների հսկողության տակ։ 1244 թվականին տեղի ունեցող անընդմեջ պատերազմների հետևանքով եկեղեցին պղծվեց թյուրք-խորեզմաական զորքի կողմից իսկ 1263 թվականին նույնիսկ ավերեց հարակից վանքերից մեկը։ 1266 թվականին մամլուքների սուլթան Բեյբարս Առաջինը Կահիրե է բերել եկեղեցու մարմարը և սյուները։ 1271 թվականից սկսած եկեղեցի սկսեցին կրկին այցելել կաթոլիկ ուխտավորները իսկ 1277 թվականից թույլատրեցին կատարել հոգևոր ծառայություն։ Հունաց եկեղեցին 1244 թվականից տնօրինում է եկեղեցու գլխավոր խորանը և հարավային պատի մոտ գտնվող տղամարդկանց մենաստանը։

Օսմանյան ժամանակաշրջան

Երբ Պաղեստինը նվաճվեց Օսմանյան կայսրության կողմից քրիստոնյաների իրավունքները տաճարի նկատմամբ պահպանվեցին։ Իշխանությունների թույլտվությամբ եկեղեցին բազմիցս վերանորոգվել է։ 1479 թվականին տեղադրվեց կապարե նոր տանիքը, որի ծախսերը հովանավորում էր Անգլիայի թագավոր Էդուարդ IV-ը։ 1670-1671 թվականներին տանիքը վերանորոգել են հույները և տեղադրել նոր իկոնոստաս (հուն․՝ εἰκονοστάσιον) (սրբապատկերներով միջնորմ)։

1834 թվականի երկրաշարժը և 1869 թվականի հրդեհը խաթարեցին եկեղեցու ներքին տեսքը և կարիք եղավ կրկին վերականգնել այն։ Ռուս ցարեր Ալեքսանդր III-ը և Նիկոլայ II-ը բազմիցս նվիրատվություններ են կատարել (զանգըեր, ջահեր)։

Ճարտարապետական առանձնահատկություններ

Ծննդյան եկեղեցին բաղկացած է հինգ նավերից։ Հուստինիանոս կայսեր վերակառուցումից հետո բազիլիկայի չափերը հասան 53,2-ը 26,8-ի (մ.)։ Հենց այդ ժամանակ էլ եկեղեցու արևելյան խորանի մասը ընդարձակվեց։

Եկեղեցին կառուցված է սրբատաշ քարից։ Առաստաղը փայտամած է։ Նավերը միմյանցից բաժանված են սյունաշարերով, որոնցում կան 10 սյուներ։ Սյուները պսակված են կորնթոսյան ոճով։ Պատերը և հատակը մարմարապատ են։ Պատերի վերին մասում կան խճանկարներ, որոնք պահպանվել են որոշ հատվածներով։ Ներքին միջավայրը ի սկզբանե լուսավորվում էր 22 պատուհաններով, որոնք, սակայն, այսօր փակված են։

Վարչակարգ

Եկեղեցին համատեղության կարգով պատկանում է Երուսաղեմի ուղղափառ, Հայ առաքելական և Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցիներին։ Բոլոր երեք քրիստոնեկան եկեղեցիներն էլ ունեն իրենց վանական համայնքներն ու սահմանված վայրերը եկեղեցու մեջ։ Ուղղափառ եկեղեցուն է պատկանում հարավարևելյան մասը, Հայ առաքելական եկեղեցին զբաղեցնում է հարավարևմտյան մասը իսկ կաթոլիկ եկեղեցին, ովքեր ներկայացված են ֆրանցիսկյանների միաբանությամբ` հյուսիսարևմտյան^[6]։

Պատկերասրահ

Քրիստոսի Ծննդյան եկեղեցի
«Խոնարհության դարպասները»- հիմնական (արևմտյան) մուտքը, որը կառուցված է այնպես, որ սովորական մարդը միայն գլուխը խոնարհելով կարողանա մտնել ներս:
Գավթից դեպի բազիլիկա տանող մուտքը
Եկեղեցու ներքին տեսքը XX դարի սկզբին
Հատակի տակ պահպանված բյուզանդական խճանկարը
Պատերին պահպանված XII դարի խճանկար
Հունական խորանի տեսքը
Ուղղափառ եկեղեցուն պատկանող սրբապատկեր
Ծննդյան խորանը
Քրիստոսի ծննդյան տեղը խորհրդանշող արծաթյա աստղը