Սթարթափ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Սթարթափ (անգլ.՝ startup company, startup, բառացիորեն` «սկսվող»), գործառնական կարճ պատմություն ունեցող ընկերություն[1]։ Տերմինն առաջին անգամ օգտագործվել է Ֆորբս ամսագրում, 1973 թվականի օգոստոսին և Business Week-ում` 1977 թվականի սեպտեմբերին[1]։ Հասկացությունն ամրապնդվել է լեզվում 1990-ական թվականներին և լայն կիրառություն է գտել դոթքոմի տնտեսական պղպջակի ծագման ժամանակ[2]։ Սթարթափը նախագիծ է, որն իրենից որևէ գաղափար է ներկայացնում և զարգացման համար պահանջում է նյութական և այլ արժեքներ։

Հասկացություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամերիկացի գործարար, հաճախորդների զարգացման մեթոդի հիմնադիր (անգլ.՝ customer development) Սթիվ Բլանքը բնորոշել է սթարթափը որպես ժամանակավոր կառույցներ, որոնք գոյություն ունեն վերարտադրվող և ընդլայնվող բիզնես մոդել փնտրելու համար[3]։ «Խնայողական սթարթափ» գրքի հեղինակ և գործարարության ինտերակտիվ մոտեցման գաղափարախոս Էրիկ Ռիսը նշում է, որ սթարթափ կարող է կոչվել այն կազմակերպությունը, որը բարձր անորոշության պայմաններում ստեղծում է նոր արտադրանք կամ ծառայություն[4][5]։ Գործարար, վենչուրային կապիտալիստ և էսսեիստ, Y Combinator բիզնես աքսելերատորի հիմնադիր Պոլ Գրեմը սթարթափերի համար բնորոշ է համարում արագ աճը[6]։ Նրա հետ համաձայնում է PayPal-ի համահիմնադիր, Ֆեյսբուքի առաջին ներդրող Պիտեր Տիլը[7]։ Եթե սթարթափը հայտնվում է ստագնացիայի աստիճանում, ապա վեր է ածվում զոմբի կազմակերպության։ Սթարթափերի վարկանիշների պաշտոնական չափանիշները սովորաբար լինում են ընկերության տարիքը, աշխատակիցների թիվը, եկամուտը և դրա աճը, արտադրանքի տեխնոլոգիական բնույթը, հիմնադիրների վերահսկողությունը ընկերության հանդեպ և փորձագետների կողմից ընկերության ներուժի գնահատականը[8][9][10][11]։ Սակայն Պոլ Գրեմը վստահեցնում է, որ տեխնոլոգիական նորարարությունների ու վենչուրային ֆինանսավորման առկայությունը նշանակություն չունեն, իսկ ընկերության փոքր տարիքն այն սթարթափ չի դարձնում[6]։ Տեխնոլոգիական ընկերությունների համատեքստում հասկացության հաճախակի կիրառումը բնորոշում է տեխնոլոգիաների դերը կայուն աճի ապահովման գործում, սակայն չի ենթադրում տեխնոլոգիական բնութագրիչը որպես սթարթափի պարտադիր բնորոշիչ[12]։

Որոշ սթարթափերներ դիտարկում են սթարթափը որպես մշակութային ֆենոմեն` ընկերության բոլոր անդամների ընդհանուր արժեքներն ու յուրաքանչյուր աշխատակցի կարևորությունը։ Նրանք պնդում են, որ այս մշակույթի պահպանումը թույլ է տալիս թիմը սթարթափ համարել` անկախ դրա չափերից և հիմնադրի` ընկերության վրա ունեցած վերահսկողությունից[9]։

Վերջերս սթարթափը հաճախ դիտարկվում է քրաուդֆանդինգի դիտանկյունից. վերջինս նախագիծ է, որն ստեղծվել է սթարթափերների կողմից` որպես ընդհանուր արժեքներ իրականցնելու համար միջոցներ հավաքելու ձև։

Աճի տեմպեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սթարթափերի աճի նկարագրման վերաբերյալ համընդհանուր մոտեցում գոյություն չունի։ Տարբեր մոդելներ աճի փուլերը բաժանում են ըստ հիմնադիրների կողմից ընդունվող որոշումների, նպատակների, որոնց ձգտում է ընկերությունը կամ էլ` ըստ ներդրած ընդհանուր ֆինանսավորման[13]։

Սպառողի զարգացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սթիվեն Բլանքի կողմից «Չորս քայլ դեպի պայծառացում» գրքում մշակված սպառողի զարգացման մոդելը հիմնված է ապագա արտադրանքի նախատիպը պոտենցիալ հաճախորդների վրա փորձարկելու մեթոդի վրա։ Այդ մոդեկը նկարագրում է չորս փուլ, որոնց ընթացքում սթարթափը վեր է ածվում կայուն ընկերության.

  • «Սպառողի բացահայտում», որի ընթացքում սթարթափը հիպոթեզ է կառուցում այն մասին, թե ինչպես է իր արտադրանքը լուծում պոտենցիալ հաճախորդների խնդիրները։
  • «Սպառողի ստուգում», հիպոթեզների ստուգման և վաճառքի պլանավորման, մարքեթինգային ռազմավարության, ընկերության վաղ հետևորդների փուլ։ Այս փուլում անհաջողության դեպքում սթարթափը վերադառնում է իր սպառողների բացահայտման փուլին։
  • «Սպառողների գրավում»` ընկերության արտադրանքի օգտակարության հաստատումից հետո։ Սթարթափն անցնում է արտադրանքի վաճառքին ու մարքեթինգի ներդրումներին։
  • «Ընկերության ստեղծում», սթարթափի վերջնական նպատակը, ընկերության ֆորմալ կառուցվածքի և բիզնես գործընթացների ստեղծում` հետագա զարգացման համար։

Այս մոտեցումը ենթադրում է միջոցների խնայողական ծախսում և սթարթափի աստիճանական զարգացում։ Բլանքի կողմից ձևակերպված «սպառողի զարգացումը» որպես հակակշիռ «արտադրանքի զարգացման»` հիմնաքար է դարձել Էրիկ Ռիսի խնայողական սթարթափի փիլիսոփայության համար, որը փոխել է բիզնես մոդելի ընտրւթյան հիմնական նշանակությունը[14]։ Նոր և արդեն գոյություն ունեցող ձեռնարկությունների համար բիզնես մոդելի նկարագրման համար ընդհանուր գործիք է համարվում Ալեքսանդր Օստերվալդերի և Իվ Պինյեի քանվաս բիզնես մոդելը, որի հիմնական տարրը սպառողների համար առաջարկի արժեքներ ստեղծելն է[15]։ Ստեղծվող առաջարկի արժեքների վերաբերյալ հիպոթեզի հետազոտությունն իրականացվում է նվազագույն կենսունակություն ունեցող արտադարանքի և այդ արտադրանքի համար այլընտրանքային բիզնես մոդելների միջոցով։

Ֆինանսավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վենչուրային կապիտալի ներդրված պրակտիկան առաջարկում է սթարթափերի ֆինանսավորման մի քանի փուլ, որոնցից յուրաքանչյուրում ընկերությունը ներգրավում է բավականաչափ միջոցներ` աճի պահպանման և ներդրումների հաջորդ փուլին հասնելու համար։ Քանի որ ներդրողը շահույթ է ստանում ընկերության մեջ իր կապիտալի մասնաբաժնի արժեքի աճից, ենթադրվում է ինվեստիցիոն փուլերի ընթացքում ընկերության կարճատև աճ` նոր ներդրողներ գրավելու համար[16]։

Ֆինանսավորման փուլերի մեծամասնության նկարագրությունը հիմնականում նման է Պոլ Գրեմի «Ինչպես ֆինանսավորել սթարթափը» էսսեում նկարագրածին[17].

  • Սերմանման ներդրումներ, միջոցների ներգրավման առաջին փուլը, երբ ներդրողները հիմնականում լինում են սթարթափի հիմնադիրները, նրանց հարազատները կամ ընկերները։ Անգլերենում կա 3 F հապավումը, որը նկարագրում է սթաթափերի հիմնական մասին ներդրողներին, այն է` friends, family and fools (անգլ. թարգմանաբար՝ «ընկերներ, ընտանիք և հիմարներ»)[18]: Նախնական միջոցները ծածկում են թիմի գոյատևման, բիզնես պլանի և ապագա արտադրանքի նախատիպի մշակման համար ծախսերը։ Հազվադեպ դեպքերում սերմանման ներդրողները լինում են վենչուրային ֆոնդերը, իսկ ներդրվող գումարը մեծանում է։
  • Հրեշտակային ներդրումներ, սրանք մասնավոր ներդրողներն են, որոնք հետաքրքրված են ընկերության զարգացման մեջ մասնակցությամբ։ Ընկերության մեջ ներդրում անող «բիզնես հրեշտակը» սովորաբար տեղ է ստանում տնօրենների խորհրդում և հիմնադիրների այն որոշումները չեղարկելու հնարավորություն, որոնք ինքը խելամիտ չի համարում։ Այդ փուլում սթարթափը հնարավորություն է ստանում ընդլայնել հաստիքները, ավարտել արտադրանքի առաջին փուլի աշխատանքները, ներգրավել նոր հաճախորդների` առաջին հետևորդներին։
  • «А» փուլ, ենթադրում է վենչուրային ֆոնդի միջոցների ներգրավում ընկերություն` աշխատունակ արտադրանքով, հաճախորդներով և զարգացման ծրագրերով։ Այս ներդրման գումարն էականորեն բարձր է նախկինում ստացված ներդրումներից, և սթարթափը ձեռք է բերում որոշակի կառուցվածք ձևավորելու և ընդլայնվելու հնարավորություն։ «A» փուլին կարող են հաջորդել «B», «C» և հաջորդաբար` լատինական այբուբենի մյուս տառերը։

Պոլ Գրեմի էսսեում նկարագրված հերթականությունը պայմանական է և ծառայում է որպես օրինակ։ Այլ հեղինակների աշխատանքները լրացնում են այս մոդելը։ Օրինակ, Կալիֆորնիայի Վեսթմոնթ քոլեջի ձեռնարկության ֆինանսների պրոֆեսոր և գրող Դեյվիդ Նյուտոնն առանձնացնում է փոխառությամբ վերցրած միջոցները, այդ թվում և` բրիջ կրեդիտը` սթարթափի ընթացիկ պարտավորությունները մարելու համար[19]։ Ֆինանսների ներգրավման ևս մեկ փուլ է համարվում հանրային նախնական առաջարկը` IPO-ն` ընկերության ակցիաների դուրսհանումը բորսա։ Սա սովորաբար դառնում է սթարթափի հիմնական նպատակը` զարգացման վերջին փուլերում[20]։

Այլ մոտեցումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բացի նկարագրված մոդելները, որոնք ուղղված են սպառողների ընդլայնմանն ու սթարթափերի ֆինանսավորմանը, գոյություն ունեն մոդելներ, որոնք կենտրոնացած են բիզնես գործընթացի կամ շուկայում դրա դերի փոփոխությունների վրա։ Չնայած տարբեր չափանիշների օգտագործմանը` բոլոր մոդելները կարող են պայմանականորեն կապվել ընդհանուր ժամանակային սանդղակին[13][21]։ Սթարթափի կենսուղու հանդեպ նմանատիպ հիբրիդային մոտեցումն առաջարկվել է Startup Commons խորհրդատվական ընկերության կողմից, սթարթափերի զարգացման նրանց մոդելում[22]։

Երևույթի պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2013 թվականի The Shift Index հետազոտությունը, որն անց է կացվել Исследование The Shift Index 2013 года, проведённое Deloitte կենտրոնի կողմից, ընդգծել է ամերիկյան ընկերությունների 75%-ի մոտ շահույթի ակտիվի կրճատում` 1965-2008 թվականների ընթացքում, այն ժամանակ, երբ ավելացել է արտադրական աշխատանքը[23]։ Միևնույն ժամանակ, 1990-ական թվականների կեսերից տնտեսական աճի ու նոր աշխատատեղերի ստեղծման գործում նշանակալի տեղ են ունեցել արագ աճող տեխնոլոգիական ընկերությունները` Ամազոնը, Գուգլը, Salesforce-ը, VMware-ը, Ֆեյսբուքը, Թվիթթերը, Groupon-ը և Zynga-ն։ Այս ցանկի մեջ է նաև 1977 թվականին հիմնադրված Էփլը, որը փոխել է զարգացման ռազմավարությունը 1997 թվականին Սթիվ Ջոբսի` ընկերության ղեկավարմանը վերադառնալուց հետո։

ԱՄՆ-ի` 15 տրիլիոն ՀՆԱ-յի դեպքում նոր տեխնոլոգիական ալիքի այս ինքը ընկերությունները բերել են մոտ տրիլիոն դոլարի նոր ազգային արտադրանք։ Տեխնոլոգիական, մասնավորապես, ծրագրային սթարթափերի նմանօրինակ կայծակնային աճը The Economist ամսագիրը համեմատել է Պալեոզոյան դարաշրջանի Քեմբրյան պայթյունի հետ, որը տեղի է ունեցել կմախքային հեղափոխության արդյունքում[24]։ Դրայվերների աճը 20-րդ դարի ավարտի և 21-րդ դարի սկզբի տնտեսության մեջ, որն իր հետ բերել է փոփոխություններ հասարակության բոլոր ոլորտներում` հանրային կառավարման, ֆինանսների, էներգետիկայի, կրթության, առողջապահության, գիտության և արվեստի մեջ, դարձել է նոր տեղեկատվական դարաշրջանի կոնցեպցիայի հիմքը, որը եկել էր փոխարինելու արդյունաբերական դարաշրջանին[25]։

Նոր տեխնոլոգիական ընկերությունների արագընթաց աճը ավանդական բիզնեսի անկման ֆոնին պայմանավորված էր մի շարք գործոններում. նոր ընկերության` շուկա մտնելու շեմի նվազեցմամբ, տնտեսության ազատականացմամբ, տեղեկատվության ազատ հասանելիությամբ, որն ապահովում էր համացանցը, և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին սպառման մոդելի փոփոխությամբ։ Օրինակ, ինտերնետ-սթարթափի թողարկման ցածր արժեքն ու ինտերնետ ծառայության արագ զարգացման հնարավորությունը այդ ոլորտն ամենամրցունակներից մեկ է դարձել:Գլոբալիզացիան միջազգային շուկա դուրս գալու հեշտ պայմաններ է ստեղծել ընկերությունների համար, իսկ այնպիսի ընկերություններ, ինչպիսիք են Գուգլը, Յելփը և Ամազոնը, սպառողներին ապահովել են առանց խոչընդոտների հասանելիություն դեպի ապրանքի ու ծառայությունների վերաբերյալ տեղեկատվությունը։ Իբէյը, Craiglist-ը, Airbnb-ն, Zipcar-ը տարածել են համատեղ սպառման միտումը[26]։

Silicon Valley Competitiveness and Innovation Project 2015 սթարթափ ինդուստրիայի մասշտաբների աճի հետազոտության զեկույցում, որն իրականացրել էին Silicon Valley Leadership Group-ը և COECON հետազոտական կենտրոնը, նշվում է, որ 2003-2013 թվականներին միայն Սիլիկոնային հովտի կազմակերպություններից գրանցված պատենտների թիվը կրկնապատկվել է[27]։ Որոշ հետազոտողներ սթարթ-բումի մեջ տեսնում են դոթքեմերի ճգնաժամի կրկնության վտանգը[28]։ Մյուսները ենթադրում են, որ շուկայում դրությունը կայուն է, և տնտեսական պղպջակների առաջացման հիմքեր չկան[24][29][30]։

Էկոհամակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սթարթափերի աջակցությանը մասնակցում են համալսարաններ և բիզնես դպրոցներ, տեխնոպարկեր, դրամաշնորհհային ծրագրեր, բիզնես հրեշտակների համայնքներ և հիմնադրամներ, բիզնես ինկուբատորներ և աքսելերատորներ, քրաուդֆանդինգի հարթակներ, խորհրդաժողովներ և մրցույթներ, մասնագիտական համայնք։ Դրանց ամբողջությունը ստեղծում է «էկոհամակարգ», նոր ընկերության ստեղծման և զարգացման պայմաններ[31][32]։

Օրինակ, Օրինակ, Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտն իր շուրջը ձևավորել է բարձր տեխնոլոգիական ձեռնրակատիրության ենթակառուցվածք։ Ուսանողների, շրջանավարտների ու ու դասախոսների ստեղծած համատեղ արտադրանքը մրցունակ է խոշոր համաշխարհային տնտեսությունների հետ[33]։ Ըստ 1997 թվականի տվյալների` այդ ընկերություններն ապահովել են ավելի քան 1.1 միլիոն աշխատատեղ[34]։ Ինստիտուտին կից տեխնոլոգիական նորարարությունների կենտրոնում նոր գաղափարները կարող են դրամաշնորհային աջակցություն ստանալ։ Այս բիզնես լաբորատորիայում սովորող ուսանողները փորձարկումներ են անում այդ նախագծերի բիզնես մոդելների հետ և ձևավորում են դրանց շուկայական լուծումները[31]։ Ձևավորված նախագծերը կարող են մենթորական աջակցություն ստանալ կամ էլ ֆինանսավորվեն ինստիտուտի կողմից անցկացվող միջոցառումների և մրցույթների շրջանակմներում[35]։ Սթարթափ էկոհամակարգի մեկ այլ օրինակ է Սիլիկոնային հովիտը, որը ձևավորվել է Ստենֆորդի համալսարան և Սան Ֆրանսիսկոյի ծովախորշի 40 կմ-անոց ափամերձ տարածքի խոշոր տեխնոլոգիական կորպորացիաների շուրջ[36]։ Հովիտը ամերիկյան վենչուրային կապիտալի կենտրոնն է։ Այստեղ են տեղակայված 100 խոշորագույն հիմնադրամներից 49-ի կենտրոնական գրասենյակները, որոնք աջակցում են սթարթափներին` դրանց զարգացման վաղ փուլերում, և հայտնի բիզնես աքսելերատորները[37][38]։ 2012 թվականին Startup Genome ընկերության պատրաստած զեկույցում նշվել են աշխարհի խոշորագույն սթարթափ էկոհամակարգերի ցանկը։ Ցանկը գլխավորում է Սիլիկոնային հովիտը, որին հետևում են Թել Ավիվը, Լոս Անջելեսը, Սիեթլը, Նյու Յորքը, Բոստոնը, Լոնդոնը, Տորոնտոն, Վանկուվերը, Չիկագոն, Փարիզը, Սիդնեյը, Սան Պաուլուն, Մոսկվան, Բեռլինը, կանադական Վաթերլոն, Սինգապուրը, Մելբուռնը, Բանգալորը և Սանտյագոն[39]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 John Simpson and Edmund Weiner The Oxford English Dictionary. — United Kingdom: Oxford University Press, 1989. — 21730 с. — ISBN 978-0-19-861186-8
  2. ↑ Steve Blank (2010 թ․ հունվարի 25). «What's A Startup? First Principles» (անգլերեն). Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  3. ↑ Kevin Sun (2011 թ․ նոյեմբերի 17). «In and Around Language: What's Up with "Startup"?» (անգլերեն). Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  4. ↑ Кирилл Бигай (2014 թ․ սեպտեմբերի 30). «Так что же такое стартап?» (ռուսերեն). Ain.ua. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  5. ↑ Эрик Рис Бизнес с нуля. Метод Lean Startup для быстрого тестирования идей и выбора бизнес-модели = The Lean Startup: How Today's Entrepreneurs Use Continuous Innovation to Create Radically Successful Businesses. — М.: Альпина Паблишер, 2014. — 256 с. — ISBN 978-5-9614-4628-9
  6. ↑ 6,0 6,1 Paul Graham (2012-09). «Startup Equals Growth» (անգլերեն). Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  7. ↑ Paul Miller (2014 թ․ դեկտեմբերի 3). «Zero to One summary: Peter Thiel's advice on startups» (անգլերեն). Medium. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  8. ↑ Натали Робемед (2013 թ․ դեկտեմբերի 25). «Самые интересные стартапы 2013 года» (ռուսերեն). Forbes. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 Natalie Robehmed (2013 թ․ դեկտեմբերի 16). «What Is A Startup?» (անգլերեն). Forbes. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  10. ↑ Можаева Елена Анатольевна, Селиверстова Оксана Владимировна Компетенции малой инновационной фирмы как результат сохранения и развития её интеллектуального капитала(ռուս.) // Интрернет-журнал «Науковедение». — 2014. — № 2.
  11. ↑ Орлова Анастасия Андреевна, Иншаков Максим Олегович Инновационные стартапы в России: проблемы создания и маркетингового продвижения(ռուս.) // Вестник Волгоградского государственного университета. Серия 3: Экономика. Экология. — 2014. — № 1. — С. 66–75. — ISSN 1998-992X.
  12. ↑ Сергей Смирнов (2013 թ․ հոկտեմբերի 11). «Стартап как он есть» (ռուսերեն). Наука и жизнь. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  13. ↑ 13,0 13,1 Terence Lee (2012 թ․ դեկտեմբերի 26). «Startup stages: a comparsion of 3 models» (անգլերեն). Techinasia.com. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  14. ↑ «Стив Бланк: Как работает модель развития потребителей» (ռուսերեն). iBusiness.ru. 2014 թ․ հուլիսի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 26-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  15. ↑ Александр Остервальдер, Ив Пинье, Грег Бернарда, Алан Смит Разработка ценностных предложений: как создать товары и услуги, которые захотят купить потребители. Ваш первый шаг.... — М: Альпина паблишер, 2016. — 312 с. — ISBN 978-5-9614-4907-5
  16. ↑ Александр Школьников (2014 թ․ ապրիլի 14). «Как оценить стоимость стартапа» (ռուսերեն). Цукерберг позвонит. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 10-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  17. ↑ Paul Graham (2005-11). «Startup Equals Growth» (անգլերեն). Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  18. ↑ Martin Zwilling (2011 թ․ դեկտեմբերի 19). «Early-Stage Startups Need Friends, Family, and Fools» (անգլերեն). Forbes. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  19. ↑ David Newton (2001 թ․ հուլիսի 16). «Understanding the Financing Stages» (անգլերեն). Entrepreneur.com. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  20. ↑ Anna Vital (2013 թ․ մայիսի 9). «How Funding Works – Splitting The Equity Pie With Investors» (անգլերեն). Funders&Founders. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  21. ↑ Ilan Mochari (2014 թ․ ապրիլի 9). «A Closer Look: 5 Crucial Phases of Startup Growth» (անգլերեն). Inc.com. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  22. ↑ «Startup Key Stages» (անգլերեն). Startup Commons. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  23. ↑ John Hagel III, John Seely Brown (JSB), Tamara Samoylova & Matt Frost (2013 թ․ նոյեմբերի 11). «The burdens of the past» (անգլերեն). Deloitte University Press. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  24. ↑ 24,0 24,1 Ludwig Siegele (2014 թ․ հունվարի 18). «A Cambrian moment» (անգլերեն). The Economist. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  25. ↑ Bjoern Lasse Herrmann and Max Marmer (2015 թ․ հունվարի 9). «The Startup Revolution Series -- Part 1: The Great Transition: Industrial to Information Revolution» (անգլերեն). Startup Compass. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 25-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  26. ↑ Max Marmer (2015 թ․ փետրվարի 3). «The Startup Revolution Series — Part 2: The Decline of the Blue Chip» (անգլերեն). Startup Compass. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 25-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  27. ↑ Doug Henton, Janine Kaiser, Kim Held (2015 թ․ փետրվարի 3). «Silicon Valley Competitiveness and Innovation Project - 2015» (PDF) (անգլերեն). Silicon Valley Leadership Group. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  28. ↑ Peter S. Cohan (2015 թ․ հունվարի 29). «Will the Tech-Startup Bubble Burst in 2015?» (անգլերեն). The Entrepreneur. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  29. ↑ Bill Maris (2015 թ․ մարտի 24). «Tech Bubble? Maybe, Maybe Not» (անգլերեն). TechCrunch. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  30. ↑ Patrick May (2015 թ․ մայիսի 5). «Current tech boom is no dot-com bubble, experts say» (անգլերեն). Phys.org. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  31. ↑ 31,0 31,1 Давид Цителадзе Методология создания самоорганизуемой российской экосистемы инновационного бизнеса(ռուս.) // Журнал «Инновации». — 2011. — № 6.
  32. ↑ Eduardo Salido, Marc Sabás and Pedro Freixas (2013). «The Accelerator and Incubator Ecosystem in Europe» (անգլերեն). Telefónica Europe. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  33. ↑ Мошкин И. В. Исследование процессов современного предпринимательства. — М.: Директ-Медиа, 2014. — 342 с. — ISBN 978-5-4458-8863-5
  34. ↑ Людмила Копейкина Экосистема для инновационного бизнеса(ռուս.) // The Angel Investor. — 2008. — № 1. Архивировано из первоисточника 5 Մարտի 2016.
  35. ↑ Deborah Chen (2013 թ․ մարտի 23). «Startups: a hidden lifestyle at MIT» (անգլերեն). The Tech. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  36. ↑ Валерий Сидоров. «Silicon Valley, или Что такое Силиконовая Долина?» (ռուսերեն). Netler.rub. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  37. ↑ Tanya Benedicto Klich (2015 թ․ փետրվարի 19). «VC 100: The Top Investors in Early-Stage Startups» (անգլերեն). The Entrepreneur. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  38. ↑ Brian Solomon (2015 թ․ մարտի 17). «The Best Startup Accelerators Of 2015» (անգլերեն). Forbes. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
  39. ↑ Rip Empson (2012 թ․ նոյեմբերի 20). «Startup Genome Ranks The World's Top Startup Ecosystems: Silicon Valley, Tel Aviv & L.A. Lead The Way» (անգլերեն). TechCrunch. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 15-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սթարթափ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
NDL: 00939841
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սթարթափ&oldid=9801736» էջից