Jump to content

Ուոլթեր Մոնդեյլ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ուոլթեր Մոնդեյլ
անգլ.՝ Walter Mondale
Դրոշ
Դրոշ
 (42-րդ) ԱՄՆ փոխնախագահ
Դրոշ
Դրոշ
Հունվարի 20, 1977 - Հունվարի 20, 1981
Նախագահ Ջիմի Քարթեր
Նախորդող Նելսոն Ռոքֆելլեր
Հաջորդող Ջորջ Բուշ ավագ
Դրոշ
Դրոշ
 Սենատոր
Դրոշ
Դրոշ
Դեկտեմբերի 30, 1964 - Դեկտեմբերի 30, 1976
Նախորդող Հյուբերթ Համֆրի
Հաջորդող Ուենդելլ Անդերսոն
Դրոշ
Դրոշ
 ԱՄՆ դեսպան Ճապոնիայում
Դրոշ
Դրոշ
Սեպտեմբերի 21, 1993 - Դեկտեմբերի 15, 1996
Նախագահ Բիլ Քլինթոն
Նախորդող Մայքլ Արմաքոսթ
Հաջորդող Թոմաս Ֆոլի
Դրոշ
Դրոշ
 (23-րդ) Մինեսոտա նահանգի գլխավոր դատախազ
Դրոշ
Դրոշ
Մայիսի 4, 1960 - Դեկտեմբերի 30, 1964
Նահանգապետ Օրվիլ Ֆրիմեն
Էլմեր Անդերսեն
Կարլ Ռոլվաագ
Նախորդող Միլս Լորդ
Հաջորդող Ռոբերտ Մեթիսոն
 
Կուսակցություն՝ Դեմոկրատական կուսակցություն
Կրթություն՝ Մաքալիսթեր քոլեջ, University of Minnesota College of Liberal Arts? (1951), Defense Information School? (1952)[1] և Մինեսոտայի համալսարանի իրավաբանական դպրոց (1956)
Մասնագիտություն՝ քաղաքական գործիչ, փաստաբան, դիվանագետ և հիշատակագիր
Ազգություն Norwegian Americans?
Դավանանք պրեսբիտերականներ
Ծննդյան օր հունվարի 5, 1928(1928-01-05)[2][3][4][…]
Ծննդավայր Ceylon, Մարտին շրջան (Մինեսոտա), Մինեսոտա, ԱՄՆ
Վախճանի օր ապրիլի 19, 2021(2021-04-19)[5] (93 տարեկան)
Վախճանի վայր Մինեապոլիս, Մինեսոտա, ԱՄՆ
Քաղաքացիություն  ԱՄՆ
Ի ծնե անուն անգլ.՝ Walter Frederick Mondale
Հայր Theodore Sigvaard Mondale?[6]
Մայր Claribel Hope Cowan?[6]
Ամուսին Joan Mondale?
Զավակներ Eleanor Mondale? և Ted Mondale?
 
Ռազմական ծառայություն
Ծառայության տարիներ՝ 1951 - 1953
Պատկանելություն՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ ԱՄՆ
Զորքի տեսակ՝ ԱՄՆ բանակ
Կոչում՝ Կապրալ
Ճակատամարտեր՝ Կորեական պատերազմ
 
Ինքնագիր Изображение автографа
 
Պարգևներ

Ուոլթեր Ֆրեդերիկ Ֆրից Մոնդեյլ (անգլ.՝ Walter Frederick "Fritz" Mondale, հունվարի 5, 1928(1928-01-05)[2][3][4][…], Ceylon, Մարտին շրջան (Մինեսոտա), Մինեսոտա, ԱՄՆ - ապրիլի 19, 2021(2021-04-19)[5], Մինեապոլիս, Մինեսոտա, ԱՄՆ), ամերիկացի դեմոկրատ քաղաքական գործիչ, Մինեսոտա նահանգի 23-րդ գլխավոր դատախազ (1960—1964), սենատոր (1964—1976), ԱՄՆ 42-րդ փոխնախագահ (1977—1981), 1984 թվականի ԱՄՆ նախագահական ընտրությունների ժամանակ դեմոկրատների կողմից պաշտոնապես առաջադրվել է որպես​​նախագահի թեկնածու։ Ճապոնիայում ԱՄՆ դեսպան (1993—1996)։ ԱՄՆ պատմության մեջ ամենաերկարակյաց փոխնախագահներից մեկը։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ տարիներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուոլթեր Մոնդեյլը ծնվել է 1928 թվականի հունվարի 5-ին Մինեսոտա նահանգի Սիլոն քաղաքում՝ մեթոդիստ քարոզիչ Թեոդոր Մոնդեյլի ընտանիքում։ Ուոլթեր Մոնդեյլի հայրը ուներ նորվեգական և գերմանական ծագում, իսկ մայրը՝ անգլիական և շոոտլանդական։

Երիտասարդություն, կրթություն և զինվորական ծառայություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միջնակարգ կրություն ստանալուց հետո Ուոլթեր Մոնդեյլը 2 տարի սովորել է Մաքալասթերի քոլեջում, ինչից հետո ուսումը շարունակել է Մինեսոտայի համալսարանում։ 1951 թվականին Մոնդեյլը ավարտել է Մինեսոտայի համալսարանը՝ ստանալով արվեստի բակալավրի աստիճան։

1951-1953 թվականներին Ուոլթեր Մոնդեյլը ծառայել է Կորեայում՝ սկզբում ռազմական զրահատանկային ստորաբաժանումում, իսկ որոշ ժամանակ անց որպես կրթական ծրագրերի մասնագետ և ռազմական թղթակից։ 1953 թվականին զորացրվել է կապրալի կոչումով և վերադարձել ԱՄՆ։

1953-1956 թվականներին Մոնդեյլը սովորել է Մինեսոտայի համալսարանի իրավաբանական դպրոցում և ստացել իրավագիտության բակալավրի գիտական աստիճան։

Վաղ քաղաքական կարիերա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուոլթեր Մոնդեյլը սկսել է քաղաքականությամբ զբաղվել 1940-ական թվականներից։ Հարելով Դեմոկրատական կուսակցությանը՝ Մոնդեյլը 1948 թվականին ակտիվորեն մասնակցել է Հյուբերտ Համֆրիի՝ ԱՄՆ Սենատի ընտրությունների քարոզարշավին։ Որոշ ժամանակ անց աշխատել է Օրվիլ Ֆրիմենի համար, վերջինիս օգնել է 1952, 1954 և 1958 թվականների Մինեսոտայի նահանգապետի ընտրությունների ժամանակ։

Մինեսոտա նահանգի գլխավոր դատախազի պաշտոնում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1960 թվականին նահանգապետ Ֆրիմենը Ուոլթեր Մոնդեյլին նշանակել է Մինեսոտա նահանգի գլխավոր դատախազի պաշտոնում, չնայած այն փաստին, որ Մոնդեյլը այդ ժամանակ 32 տարեկան էր իսկ իրավաբանական պրակտիկայով զբաղվել էր ընդհամենը 4 տարի։

Որպես Մինեսոտա նահանգի գլխավոր դատախազ, Մոնդեյլը ակտիվորեն պայքարել է ռասայական խտրականությունների և ընդհարումների դեմ, աջակցել է Ջոն Քենեդիի և Լինդոն Ջոնսոնի՝ ռասայական սեգրեգացիայի դեմ ուղղված քաղաքական կուրսին։

Սենատոր Համֆրին նոյեմբերի 3-ին կայացած նախագահական ընտրությունների ժամանակ նախագահ Ջոնսոնին աջակցելու պատճառով 1964 թվականի նոյեմբերին չի մասնակցել Սենատի հերթական ընտրություններին։ Ջոնսոն-Համֆրի զույգը հաղթել է ընտրություններում, այդ իսկ պատճառով Համֆրին չեր կարող ևս մեկ անգամ հավակնել սենատորի պաշտոնին։ Այդ ամենից հետո Սենատում Համֆրիի տեղը զբաղեցրել է Մոնդեյլը։

1964 թվականի դեկտեմբերի 30-ին Ուոլթեր Մոնդեյլը հրաժարվել է Մինեստոա նահանգի գլխավոր դատախազի պաշտոնից։

Սենատորի պաշտոնում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1964-1976 թվականներին եղել է Մինեսոտայի սենատոր, վերընտրվել է 1966 և 1972 թվականներին։

Որպես սենատոր՝ եղել է ցենտրիստ, մինչև 1974 թվականը քիչ է հետաքրքրվել ներքաղաքական խնդիրներով։

Նախ ողջունում էր Վիետնամի պատերազմը, սակայն 1960-ական թվականներին սկսեց քննադատել այն։

1968 թվականին Քաղաքացիական իրավունքի օրենքի շրջանակներում լոբբինգ է արել «արդարացի բնակարանաշինության» օրինագծի վերաբերյալ։

Եղել է սենատական կոմիտեների և 1967 թվականին «Ապոլլոն-204» տիեզերանավի փորձարկման ժամանակ զոհված երեք տիեզերագնացաների մահվան հանգամանքները քննող կոմիտեի անդամ։

1972 թվականին նախագահի դեմոկրատական թեկնածու Ջորջ Մակքովերնը Մոնդեյլին առաջարկում է դառնալ իր աջակիցը, սակայն Մոնդեյլը մերժում է։

Մոնդեյլը մասնակցել է Չորչի կոմիսիայի աշխատանքներին, որը հետաքննում էրԿՀՎ և ՀԴԲ գործունեությունը, այդ թվում՝ տվյալ կառույցների ներգրավվածությունը անկախ պետությունների գործերին և օտարերկրյա գործիչների նկատմամբ մահափորձերին։

1976 թվականի հուլիսի 12-15-ը Նյու Յորքում կայացած Դեմոկրատական կուսակցության ազգային կոնվենցիայի շրջանակներում Ջիմի Քարթերը Ուոլթեր Մոնդեյլին ընտրեց որպես գործընկեր՝ նոյեմբերի 2-ին կայանալիք նախագահական ընտրություններին մասնակցելու համար։ Քարթերի և Մոնդեյլի մասնակցությունն այդ ընտրություններին դեմոկրատների համար հաղթական էր, թեպետև ոչ երկարատև։

1976 թվականի դեկտեմբերի 30-ին Ուոլթեր Մոնդեյլը վաղաժամ դադարեցրել է սենատորի պարտականությունները։

Փոխնախագահի պաշտոնում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1977 թվականի հունվարի 20-ին Ուոլթեր Մոնդեյլը պաշտոնապես ստանձնել է ԱՄՆ փոխնախագահի պաշտոնը։

Դարձել է ԱՄՆ հիմնական նստավայրով առաջին փոխնախագահը։

1980 թվականի փետրվարին Մոնդեյլը կատարել է Լեյք Փլեսիդում կայացած Ձմեռային Օլիմպիական խաղերի բացման արարողությունը։ Սույն տարվա նոյեմբերի 4-ին կայացած նախագահական ընտրությունների շրջանակում Քարթերը և Մոնդեյլը վերընտրվելու նպատակով առաջադրել են իրենց թեկնածությունը, սակայն հանրապետական Ռեյգան-Բուշ զույգին հաջողվել է նրանց նկատմամբ հաղթանակ տանել։

1981 թվականի հունվարի 20-ին Ուոլթեր Մոնդեյլը փոխնախագահության լիազորությունները փոխանցել է Ջորջ Բուշ ավագին։

1984 թվականի նախագահական ընտրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1983 թվականի փետրվարի 21-ին Ուոլտեր Մոնդեյլ հայտարարել է 1984 թվականին կայանալիք նախագահական ընտրություններին որպես դեմոկրատական թեկնածու մասնակցելու մտադրության մասին։

Դեմոկրատական կուսակցության փրայմերիզի շրջանակներում Մոնդեյլի դեմ հիմնականում պայքարել են Ջեսսի Ջեքսոնը և սենատոր Գերի Հարթը։ 1984 թվականի հուլիսի 16-19-ին Սան Ֆրանցիսկոյում կայացած Փրայմերիզի և Դեմոկրատական կուսակցության ազգային կոնվենցիայի արդյունքներով Մոնդեյլը դեմոկրատների կողմից պաշտոնապես առաջադրվել է ԱՄՆ նախագահի պաշտոնի համար։ Մոնդեյլը իրեն աջակից ընտրել է ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատի անդամ Ջերալդին Ֆերարոյին։

Մոնդեյլը ակտիվորեն քննադատել է նախագահ Ռեյգանին՝ հարկերը նվազեցնելու քաղաքականության համար, որովհետև այն հանգեցրել է բյուջեյի դեֆիցիտի աճման և ԱՄՆ արտաքին պարտքի շատացման։ Մոնդեյլը անընդունելի է համարել նաև ռազմական մեծ ծախսերը և Ռեյգանի վարած կոշտ արտաքին քաղաքականությունը։ 1984 թվականին Ռեյգանը եղել է 73 տարեկան իսկ Մոնդեյլը իր հերթին փորձել է օգտվել այդ առիթից՝ կայանալիք նախագահական ընտրություններում հաղթանակ տանելու նպատակով։ Սակայն, նոյեմբերի 6-ին կայացած նախագահական ընտրությունների արդյունքներով Ռեյգանը հավաքած 525 ձայնով վերընտրվել է նախագահի պաշտոնում։

1984 թվականի նախագահական ընտրություններից հետո

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1984 թվականի նախագահական ընտրություններում պարտությունից հետո Մոնդեյլը վերադարձել է Մինեսոտա և վերսկսել իրավաբանական գործունեությունը։ 1986-1993 թվականներին գլխավորել է Միջազգային հարաբերությունների ազգային դեմոկրատական ինստիտուտը, 1993-1996 թվականներին եղել է ԱՄՆ դեսպան Ճապոնիայում։ 1998 թվականին Բիլ Քլինթոնի հանձնարարությամբ մեկնել է Ինդոնեզիա։

1990 թվականին հիմնել է Մոնդեյլ Քաղաքական ֆորումը։

2002 թվականին կրկին առաջադրվել է սենատորի պաշտոնում։ Ընտրությունից 11 օր առաջ է միացել ընտրարշավին՝ գործող սենատոր Փոլ Ուելսթոնի ավիավթարում զոհվելուց հետո։ Մոնդեյլը մեկ անգամ է մասնակցել հեռուստաբանաբանավեճի և պարտվել է հանրապետական Նորման Քոուլմանին։

2008 թվականին կայացած նախագահական ընտրությունների ժամանակ աջակցել է Հիլարի Քլինթոնին[8], իսկ նախագահական պայքարից նրա դուրս գալուց հետո՝ Բարաք Օբամային։

Մահացել է 2021 թվականի ապրիլի 19-ին[9]։ Հիշատակման արարողությունը տեղի է ունեցել 2022 թվականի մայիսի 1-ին՝ COVID-19 համավարակի պատճառով մի քանի անգամ հետաձգվելուց հետո։

Ընտանիք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1955-2014 թվականներին Ուոլթեր Մոնդեյլ ամուսնացած է եղել Ջոան Ադամսի հետ (1930—2014), ունեցել է երկու որդի՝ Թեդ (ծնվ. 1957) և Ուիլյամ Հոլլ, դուստր՝ Էլինոր (1961—2011)։ Էլինոր Մոնդեյլը եղել է դերասանուհի, լրագրող, հեռուստա և ռադիոհաղորդավարուհի։

Պարգևներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 https://www.army.mil/article/99450/Defense_Information_School_Holds_Inaugural_Hall_of_Fame_Induction
  2. ↑ 2,0 2,1 Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 Discogs — 2000.
  4. ↑ 4,0 4,1 GeneaStar
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Former Vice President Walter Mondale dies at 93
  6. ↑ 6,0 6,1 Pas L. v. Genealogics — 2003.
  7. ↑ http://www8.cao.go.jp/shokun/shiryoshu/tokadaijusho-jushosha.pdf
  8. ↑ [1] Արխիվացված 2008-11-27 Wayback Machine
  9. ↑ В США ушёл из жизни бывший вице-президент Уолтер Мондейл Արխիվացված է Ապրիլ 20, 2021 Wayback Machine-ի միջոցով: «MK.ru» 20 апреля 2021

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նախորդող՝
Նելսոն Ռոքֆելլեր 		ԱՄՆ փոխնախագահ
1977—1981 		Հաջորդող՝
Ջորջ Բուշ ավագ
Նախորդող՝
Սարջենթ Շրայվեր 		Դեմոկրատական կուսակցության կողմից առաջադրված ԱՄՆ փոխնախագահի թեկնածու
1976 (հաղթել է), 1980 (պարտվել է) 		Հաջորդող՝
Ջերալդին Ֆերարո
Նախորդող՝
Ջիմի Քարթեր 		Դեմոկրատական կուսակցության կողմից առաջադրված ԱՄՆ փոխնախագահի թեկնածու
1984 (պարտվել է) 		Հաջորդող՝
Մայքլ Դուկակիս
  1. Ջոն Ադամս (1789–1797)
  2. Թոմաս Ջեֆերսոն (1797–1801)
  3. Ահարոն Բեր (1801–1805)
  4. Ջորջ Քինթոն (1805–1812)
  5. Էլբրիջ Գերրի (1813–1814)
  6. Դենիել Թոմքինս (1817–1825)
  7. Ջոն Քելհուն (1825–1832)
  8. Մարտին Վան Բյուրեն (1833–1837)
  9. Ռիչարդ Մենթոր Ջոնսոն (1837–1841)
  10. Ջոն Թայլեր (1841)
  11. Ջորջ Դալլաս (1845–1849)
  12. Միլլարդ Ֆիլմոր (1849–1850)
  13. Ուիլյամ Ռուֆուս Քինգ (1853)
  14. Ջոն Քաբել Բրեքինրիջ (1857–1861)
  15. Հաննիբալ Համլին (1861–1865)
  16. Էնդրյու Ջոնսոն (1865)
  17. Շայլեր Քոլֆաքս (1869–1873)
  18. Հենրի Ուիլսոն (1873–1875)
  19. Ուիլյամ Էլմոն Ուիլեր (1877–1881)
  20. Չեսթեր Ա. Արթուր (1881)
  21. Թոմաս Էնդրյուս Հենդրիքս (1885)
  22. Լևի Մորթոն (1889–1893)
  23. Էդլայ Սթիվենսոն (1893–1897)
  24. Գարեթ Հոբարթ (1897–1899)
  25. Թեոդոր Ռուզվելտ (1901)
  26. Չարլզ Ֆերբենքս (1905–1909)
  27. Ջեյմս Սքուլքրաֆթ Շերման (1909–1912)
  28. Թոմաս Ռայլի Մարշալ (1913–1921)
  29. Քալվին Քուլիջ (1921–1923)
  30. Չարլզ Գեյթս Դաուես (1925–1929)
  31. Չարլզ Քերթիս (1929–1933)
  32. Ջոն Նենս Գարներ (1933–1941)
  33. Հենրի Ուոլես (1941–1945)
  34. Հարի Ս. Թրուման (1945)
  35. Օլբեն Ուիլյամ Բարքլի (1949–1953)
  36. Ռիչարդ Նիքսոն (1953–1961)
  37. Լինդոն Բ. Ջոնսոն (1961–1963)
  38. Հյուբերտ Համֆրի (1965–1969)
  39. Սպիրո Ագնյու (1969–1973)
  40. Ջերալդ Ֆորդ (1973–1974)
  41. Նելսոն Ռոքֆելլեր (1974–1977)
  42. Ուոլթեր Մոնդեյլ (1977–1981)
  43. Ջորջ Հ. Ու. Բուշ (1981–1989)
  44. Դեն Քուեյլ (1989–1993)
  45. Ալբերտ Գոռ (1993–2001)
  46. Դիք Չեյնի (2001–2009)
  47. Ջո Բայդեն (2009–2017)
  48. Մայք Փենս (2017–2021)
  49. Քամալա Հարիս (2021–մինչ այսօր)
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ուոլթեր Մոնդեյլ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ուոլթեր_Մոնդեյլ&oldid=10051471» էջից