Խուլփի գավառակ

Գավառակ
Խուլփ
Վարչական տարածք	Թուրքիա
Երկրամաս	Բիթլիսի վիլայեթԲիթլիսի վիլայեթ
Գավառ	Գենջի գավառ
Այլ անվանումներ	Կալաբ, Կողպ, Կուլաբ, Կուլբ, Կուլպ, Կուլփ, Ղուլփ, Քուլփ
Պաշտոնական լեզու	Հայերեն
Բնակչություն	17 465 մարդ (1891)
Ազգային կազմ	մուսուլմաններ, Հայեր (մինչև Մեծ եղեռնը)
Կրոնական կազմ	Քրիստոնյա (մինչև Մեծ եղեռնը), մուսուլման
Տեղաբնականուն	խուլփեցի
Ժամային գոտի	UTC+3

Խուլփ, գավառակ Արևմտյան Հայաստանում, Բիթլիսի վիլայեթի Գենջի գավառում, Հայկական Տավրոսի հարավային լանջերին, Կողբաձոր (այժմ՝ Խուլփ կամ Փասուրսու) գետի ավազանում։ Կենտրոնը Խուլփ ավանն է։

Ըստ Ն. Ադոնցի, Խուլփը համապատասխանում է ուրարտական Ուլլուբա կամ Խաբխի երկրին։

Աշխարհագրություն

Խուլփն ունի լեռնային տարածք։ Այն սկիզբ է առնում Անդոկ և Կերպին լեռներից և Արածանիի ձախ ափով տարածվում է մինչև Գենջի լեռները։ Արևելյան սահմանագլխին է գտնվում Անդոկ (2830 մ) լեռնագագաթը, արևմուտքում՝ Քասանը (2080 մ), հյուսիսում ձգվում են Կողբա (այժմ՝ Միր-Իսմայիլ) լեռները։ Խուլփի տարածքը եղել է Մեծ Հայքի Աղձնիք նահանգի Սանասունք (Սասուն) գավառի կազմում և եղել է նրա 8 գավառներից մեկը։ Այնտեղից է անցել Տիգրանակերտ-Արտաշատ առևտրական ճանապարհը։ Ուշ միջնադարում գործածվել է նաև Խուլփի «Նահիա» անվանաձևը։

Կլիմա

Գավառակն ուներ տաք կլիմա, արգավանդ հող և հարուստ բուսականությունը։ Աճում էին խաղողի և մրգերի ընտիր տեսակներ։

Պատմություն

XIV դարում թուրքական տիրապետության տակ ընկնելուց հետո մտցվել է Դիրաբեքիրի նահանգի մեջ, մինչև 1864 թ. եղել է կիսանակախ իշխանություն։ 1880-ական թթ. Բիթլիսի վիլայեթի կազմում։ Զուտ հայաբնակ Խուլփի տարածքը թափանցած (XV-XVI դդ.) քրդական քոչվոր ցեղերը հետագայում հաստատվել են հայերի լքյալ բնակավայրերում։

Բնակչություն

XX դարի սկզբին գավառակի ավելի քան 5 000 հայերը բնակվել են գերազանցապես Կողբաձորի առափնյա գյուղերում։ Խոշոր հայաբնակ գյուղեր էին Ընձաքարը (մոտ 140 տուն բնակիչ, Սբ. Գևորգ վանք-ուխտատեղիով), Գազկեն (միջին դարերում՝ գյուղաքաղաք, 2000 տուն, իսկ XX դարի սկզբին՝ 100 հայ բնակիչ), Ահարոնքը (1870-ական թթ. գավառակի կենտրոն), Էհուբը (Էյուբը), Գեղերվանքը (Գեղերվան), Շուղեքը, Փասուրը։

1895-1896 թթ. Խուլփի հայաբնակ գյուղերը թալանվել, իսկ 1915 թվականի Մեծ եղեռնի ժամանակ ավերվել են։ Թուրքական կոտորածից փրկվածներն ապաստանել են Արևելյան Հայաստանում։

Տնտեսություն

Բնակիչներն զբաղվել են այգեգործությամբ, շերամապահությամբ, ջուլհակությամբ և այլն։

Վարչական բաժանում

1909 թվականին Խուլփն ուներ 113 բնակավայր։

Տես նաև

• Բիթլիսի նահանգի հայաբնակ բնակավայրեր

Աղբյուրներ

• «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան» (5 հատորով), 1986-2001 թթ., Երևանի Համալսարանի հրատարակչություն
• Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն

Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։