Իգնասի Մոսցիցկի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Իգնասի Մոսցիցկի
Լեհաստանի նախագահ
1926 թվականի հուլիսի 4 - 1939 թվականի սեպտեմբերի 30
Նախորդող Ստանիսլավ Վոյցեխովսկի
Հաջորդող Վլադիսլավ Ռաչկևիչ (վտարանդի)

Բոլեսլավ Բերուտ (Լեհաստանում)

 
Կուսակցություն՝ Պրոլետարիատ (մինչև 1892 թվականը)
Կրթություն՝ Ռիգայի տեխնիկական համալսարան և Polytechnikum Riga?
Մասնագիտություն՝ Քիմիկոս, քաղաքական գործիչ
Դավանանք կաթոլիկություն
Ծննդյան օր 1867 դեկտեմբերի 1
Ծննդավայր Միերզանովո, Լեհական թագավորություն, Ռուսական կայսրություն
Վախճանի օր հոկտեմբերի 2, 1946(1946-10-02) (տարիքը 78)
Վախճանի վայր Վերսուա, Շվեյցարիա
Թաղված Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ կաթոլիկ եկեղեցի և Պովոնզկի գերեզմանատուն
Դինաստիա Q63532181?
Քաղաքացիություն  Լեհաստան
Ամուսին Michalina Mościcka?
 
Ինքնագիր Изображение автографа
 
Պարգևներ

Իգնասի Մոսցիցկի (դեկտեմբերի 1, 1867(1867-12-01)[2][3][4][…], Mierzanowo, Q24932095?, Płock Governorate, Լեհական թագավորություն, Ռուսական կայսրություն - հոկտեմբերի 2, 1946(1946-10-02)[2][3][4][…], Versoix, Ժնև, Շվեյցարիա[5]), լեհ քիմիկոս, քաղաքական գործիչ և Լեհաստանի նախագահ 1926-1939 թվականներին։ Նա Լեհաստանի պատմության մեջ ամենաերկար ծառայած նախագահն էր։ Նա ծառայում էր որպես Լեհաստանի նախագահ, երբ Գերմանիան ներխուժեց երկիր 1939 թվականի սեպտեմբերի 1-ին՝ սկսելով Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը։

Վաղ կյանք և կարիերա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոսցիցկին ծնվել է 1867 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Միերզանովոյում, որը գտնվում է Լեհական թագավորության Չիչանով քաղաքի մոտ։ Վարշավայում դպրոցն ավարտելուց հետո նա քիմիա է սովորել Ռիգայի պոլիտեխնիկում։ Այնտեղ նա միացավ լեհական ընդհատակյա ձախամետ կազմակերպության՝ Պրոլետարիատին[6]։

Ավարտելուց հետո նա վերադարձավ Վարշավա, բայց ցարական գաղտնի ոստիկանությունը սպառնաց Սիբիրում ցմահ բանտարկել և 1892 թվականին ստիպված եղավ գաղթել Լոնդոն։ 1896 թվականին նրան առաջարկում են ասիստենտական պաշտոն Շվեյցարիայի Ֆրիբուրգի համալսարանում։ Այնտեղ նա արտոնագրեց ազոտական թթվի էժան արդյունաբերական արտադրության մեթոդը։

1912 թվականին Մոսցիցկին տեղափոխվեց Ավստրո-հունգարական կայսրության կազմում գտնվող Գալիցիայի և Լոդոմերիայի թագավորությունում Լեմբերգ (լեհ.՝ Lwów, ժամանակակից Լվով, Ուկրաինա) որտեղ նա ընդունվեց Լեմբերգի պոլիտեխնիկումի ֆիզիկական քիմիայի և տեխնիկական էլեկտրաքիմիայի ամբիոն[7]։ 1925 թվականին նա ընտրվեց Լվովի պոլիտեխնիկի ռեկտոր (ինչպես այն կոչվում էր այժմ), բայց շուտով տեղափոխվեց Վարշավա՝ շարունակելու իր հետազոտությունները Վարշավայի պոլիտեխնիկում։ 1926 թվականին դարձել է Լեհաստանի քիմիական ընկերության պատվավոր անդամ[8]։

Նախագահություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոսցիցկին Էդվարդ Ռիձ-Շմիգլիին շնորհում է բուլավա (Լեհաստանի մարշալի էստաֆետը)

1926 թվականի մայիսի Յոզեֆ Պիլսուդսկու պետական հեղաշրջումից հետո՝ 1926 թվականի հունիսի 1-ին, Մոսցիցկին, որը ժամանակին Պիլսուդսկու գործընկերն էր Լեհաստանի սոցիալիստական կուսակցությունում, Պիլսուդսկու առաջարկությամբ Ազգային ժողովի կողմից ընտրվեց Լեհաստանի նախագահ այն բանից հետո, երբ Պիլսուդսկին ինքնակամ հրաժարվեց պաշտոնից[9]։

Որպես նախագահ՝ Մոսցիցկին ենթարկվում էր Պիլսուդսկուն և երբեք բացահայտորեն այլակարծություն չէր ցուցաբերում մարշալի ղեկավարությանը որևէ տեսանկյունից։ 1935 թվականին Պիլսուդսկու մահից հետո նրա հետևորդները բաժանվեցին երեք հիմնական խմբակցությունների՝ նրանք, ովքեր աջակցում էին Մոսցիցկուն՝ որպես Պիլսուդսկու իրավահաջորդի, նրանք, ովքեր աջակցում էին գեներալ Էդվարդ Ռիձ-Շմիգլին, և նրանք, ովքեր աջակցում էին վարչապետ Վալերի Սլավեկին։

Սլավեկին խաղից հեռացնելու նպատակով Մոսցիցկին պայմանագիր կնքեց Ռիձ-Շմիգլիի հետ իշխանության բաշխման մասին, որի համաձայն Սլավեկը մինչև տարեվերջ մարգինալացված էր՝ որպես քաղաքական լուրջ խաղացող։ Համաձայնագրի արդյունքում Ռիձ-Շմիգլին դարձավ Լեհաստանի դե ֆակտո առաջնորդը մինչև պատերազմի սկիզբը, և Մոսցիցկին մնաց ազդեցիկ՝ շարունակելով պաշտոնավարել որպես նախագահ։

Մոսցիցկին ռեժիմի առաջատար գործիչն էր, որը կոչվում էր «գնդապետների կառավարություն»՝ Լեհաստանի կառավարությունում զինվորական սպաների մեծ ներկայության պատճառով։ Մոշիցկին դեմ էր առավել աջակողմյան Ռիձ-Շմիգլիի ազգայնական ծայրահեղություններին, սակայն նրանց պայմանագիրը մնաց քիչ թե շատ անձեռնմխելի։

Մոշիցկին նախագահ մնաց մինչև 1939 թվականի սեպտեմբերը, երբ նա ինտերնվեց Ռումինիայում[10] Լեհաստան Գերմանիայի ներխուժումից հետո և Ֆրանսիայի կողմից ստիպվեց հրաժարական տալ իր պաշտոնից։ Նա պաշտոնը փոխանցեց գեներալ Բոլեսլավ Վիենյավա-Դլուգոշովսկուն, ով այն զբաղեցրեց ընդամենը մեկ օր, մինչև գեներալ Վլադիսլավ Սիկորսկին և ֆրանսիական կառավարությունը նրան պաշտոնանկ արեցին հօգուտ Վլադիսլավ Ռաչկևիչի։

Լեհաստանի առաջին ընտանիքը (1930)

Հետագա կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոսցիցկու գերեզմանը Վարշավայի Սուրբ Հովհաննեսի տաճարի նկուղում

Նախագահի պաշտոնը թողնելուց հետո Մոսցիցկին պատրաստվում էր մեկնել Շվեյցարիա։ 1908-1920 թվականներին եղել է Շվեյցարիայի քաղաքացի, եղել է նաև Ֆրիբուր կոմունայի պատվավոր քաղաքացի։ Ռումինիայի իշխանությունները ժամանակավոր համաձայնություն են տվել նրա հեռանալուն, սակայն Գերմանիան դեմ է արտահայտվել դրան։ Մոսցիցկին առաջարկվել է ԱՄՆ նախագահ Ֆրանկլին Դելանո Ռուզվելտին, ով վճռել է Մոսցիցկին Շվեյցարիա գնա։ ԱՄՆ կառավարության միջամտությունը ստիպեց Ռումինիայի իշխանություններին համաձայնության գալ։ Գեներալ Սիկորսկին նաև հրամայեց Բուխարեստում Լեհաստանի դեսպանատանն ամբողջ օգնությունը ցուցաբերել Մոսցիցկուն։ Նախագահը Ռումինիայում մնաց մինչև 1939 թվականի դեկտեմբերը[6]։

Մոսցիցկին Շվեյցարիա է եկել Միլանի միջով, որտեղ հանդիպել է Բոլեսլավ Վիենյավա-Դլուգոշովսկու հետ։ Սկզբում նա ապրել է Ֆրիբուրում, որտեղ նրան թույլ են տվել շարունակել իր գիտական աշխատանքը։ Այս ժամանակահատվածում, ի թիվս այլոց, նա գրի է առել իր հիշողությունները, որոնք տպագրվել են Նյու Յորքի «Independence» ամսագրի կողմից։ Մոսցիցկին գումար է նվիրաբերել Ֆրանսիայում լեհական բանակի զինվորներին, Վարշավայի բնակիչներին ռազմագերիների ճամբարներում, համակենտրոնացման ճամբարներում և աշխատանքային ճամբարներում։ Հինգ ամիս նա դասավանդել է Ֆրիբուրի համալսարանում։ Հետագայում նա ստիպված էր զբաղվել վճարովի աշխատանքով։ 1940 թվականին տեղափոխվել է Ժնև, որտեղ աշխատել է Հիդրո-Նիտրո քիմիական լաբորատորիայում։

Մոչիցկիի առողջական վիճակը արագորեն վատթարացավ 1943 թվականից հետո։ Նա մահացել է 1946 թվականի հոկտեմբերի 2-ին Ժնևի մոտ գտնվող Վերսուայում։ 1984 թվականին նրա հետնորդները խնդրեցին, որ Մոսցիցկու և նրա կնոջ աճյունը Շվեյցարիայից տեղափոխվի Լեհաստան։ Լեհաստանի համապատասխան իշխանությունները համաձայնել են, որ հուղարկավորությունը պետք է տեղի ունենար Վարշավայում և լիներ ամբողջովին մասնավոր, առանց պետական արարողությունների։ Այնուամենայնիվ, Շվեյցարիայի Ժնևի կանտոնի իշխանությունները քաղաքական դրդապատճառներով հետ են վերցրել իրենց համաձայնությունը արտագաղթողների համերաշխության հետ կապված բողոքի ցույցերից հետո։ 1993 թվականին Մոսցիցկու աճյունը գործող նախագահ Լեխ Վալենսայի խնդրանքով տեղափոխվեց Լեհաստան և պահվեց Վարշավայի Սուրբ Հովհաննեսի տաճարի դամբարանում։ Մոսցիցկու խորհրդանշական գերեզմանը գտնվում է Վարշավայի Պովազկիի գերեզմանատան Արժանիքի պողոտայում, որտեղ նրա կողքին թաղված է նրա երկրորդ կինը[6]։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Լեհաստանի նախագահ մոտ 1928 թվականին
    Լեհաստանի նախագահ մոտ 1928 թվականին
  • Լեհաստանի նախագահը նախագահական զբոսանավում Ավգուստովում, 1932 թվական
    Լեհաստանի նախագահը նախագահական զբոսանավում Ավգուստովում, 1932 թվական
  • Նախագահ Մոսցիցկին իր աշխատասենյակում, 1934 թվական
    Նախագահ Մոսցիցկին իր աշխատասենյակում, 1934 թվական
  • Ապրիլյան սահմանադրություն
    Ապրիլյան սահմանադրություն
  • Լեհաստանի գրականության ակադեմիայի նստաշրջանը 1933 թվականին
    Լեհաստանի գրականության ակադեմիայի նստաշրջանը 1933 թվականին
  • Ռումինիայի Միհայիլ Կոնստանտինի պալատում Մոսցիցկու՝ որպես փախստական մնալու հուշատախտակը:
    Ռումինիայի Միհայիլ Կոնստանտինի պալատում Մոսցիցկու՝ որպես փախստական մնալու հուշատախտակը:

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Matikkala A. Suomen Valkoisen Ruusun ja Suomen Leijonan ritarikunnat (фин.) — Helsinki: Edita, 2017. — P. 497. — ISBN 978-951-37-7005-1
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Encyclopædia Britannica
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  5. ↑ 5,0 5,1 Deutsche Nationalbibliothek Record #119251736 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 «Ignacy Mościcki - prezydent Piłsudskiego». Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 23-ին.
  7. ↑ Norman Davies, God's Playground, vol.
  8. ↑ «President of honour and honorary members of PTChem». Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 23-ին.
  9. ↑ «Ignacy Mościcki (1867-1946)». Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 23-ին.
  10. ↑ Stanislaw Mikolajczyk, The Pattern of Soviet Domination, Sampson Low, Marston & Co., 1948, p. 6.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Իգնասի_Մոսցիցկի&oldid=9487597» էջից