Թոքաբանություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Թոքաբանություն
Տեսակբժշկական մասնագիտություն և գիտական բնագավառ
Ենթադասներքին հիվանդություններ և մանկաբուժություն
Մասն էներքին հիվանդություններ
Կազմված էՖթիզիատրիա
MeSHH02.403.429.675
 Pulmonology Վիքիպահեստում

Թոքաբանություն (/ˌpʌlməˈnɒlədʒi/, /ˌpʊlməˈnɒlədʒi/, լատին․՝ pulmō, -ōnis, հունարեն՝ suffix -λογία -logía), բժշկական մասնագիտություն, որը զբաղվում է շնչառական համակարգի հիվանդություններով[1]։ Որոշ երկրներում հայտնի է նաև respirology, respiratory medicine, կամ chest medicine անուններով։

Թոքաբանությունը համարվում է ներքին հիվանդությունների ճյուղ և կապված է ինտենսիվ թերապիայի բժշկության հետ։ Թոքաբանները հատուկ պատրաստված են կրծքավանդակի հիվանդությունների, մասնավորապես թոքաբորբի, ասթմայի, տուբերկուլյոզի, էմֆիզեմայի և կրծքավանդակի այլ վարակների համար[2]։

Թոքաբանության բաժանմունքը սերտորեն համագործակցում է այլ մասնագիտությունների հետ, ինչպիսիք են՝ սրտանոթային վիրաբուժությունը և սրտաբանական բաժանմունքները։

Թոքաբանության ամսագրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թոքաբանության պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թոքաբանության ոլորտին առնչվող առաջին խոշոր հայտնագործություններից մեկը թոքային շրջանառության հայտնաբերումն էր։ Ինչպես պնդում էր Գալենը, թթվածնով հարուստ արյունը հասնում է սրտի աջ կողմ, ապա միջնապատի փոքր «ծակոտիներով» անցնում է դեպի ձախ կողմ։ Սակայն, թոքային շրջանառության հայտնաբերումը հերքում է այս տեսությունը։ Տասներեքերորդ դարի անատոմիստ և ֆիզիոլոգ Իբն Ալ-Նաֆիսը ճշգրիտ տեսություն է ներկայացրել, որ սրտի երկու կողմերի (փորոքների) միջև «ուղիղ» կապ չկա։ Նա կարծում էր, որ արյունը պետք է անցած լինի թոքային զարկերակի, թոքերի միջով և հետ վերադառնա դեպի սիրտ, որպեսզի թթվածնով հարուստ արյուն արտամղվի դեպի օրգանիզմ։ Շատերի կարծիքով սա թոքային շրջանառության առաջին գիտական նկարագրությունն էր[3]։

Թոքային բժշկությունը որպես բժշկական մասնագիտության ճյուղ սկսել է զարգանալ միայն 1950-ականներին։ Ուիլյամ Ուելչը և Ուիլյամ Օսլերը հիմնել են կրծքավանդակի ամերիկյան ընկերություն կազմակերպությունը[4] տուբերկուլյոզի ուսումնասիրման և կանխարգելման համար[5]։ Թոքերի տուբերկուլյոզի վարումը, բուժումը և ուսումնասիրությունը ճանաչվում է որպես առանձին առարկա՝ ֆթիզիատրիա[6][7]։

Թոքաբանություն և դրա արդիականություն բժշկական այլ ոլորտներում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շնչառական համակարգի վիրահատությունը սովորաբար կատարվում է սրտանոթային վիրաբուժության[8](կամ կրծքային վիրաբուժության)[9] մասնագետների կողմից, թեև փոքր պրոցեդուրաները կարող են իրականացվել թոքաբանների կողմից։ Թոքաբանությունը սերտորեն կապված է ինտենսիվ թերապիայի բաժանմունքի հետ[10], երբ գործ ունենք արհեստական շնչառության կարիք ունեցող հիվանդների հետ։ Կան վերապատրաստման ծրագրեր, որոնք թույլ են տալիս բժիշկներին միաժամանակ ստանալ թոքային և ինտենսիվ թերապիայի բժշկության գծով վկայական։ Ինտերվենցիոն թոքաբանությունը համեմատաբար նոր ոլորտ է թոքային բժշկության մեջ[11], որը վերաբերում է այնպիսի պրոցեդուրաների կիրառմանը, ինչպիսիք են բրոնխոսկոպիան[12] և պլևրոսկոպիան՝ մի շարք թոքային հիվանդությունների բուժման համար[13]։ Ինտերվենցիոն թոքաբանությունն ավելի ու ավելի է ճանաչվում որպես հատուկ բժշկական մասնագիտություն[14]։

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թոքաբանը սկսում է ախտորոշման գործընթացը, երբ առկա են՝

Ֆիզիկալ ախտորոշումը նույնքան կարևոր է[18]

Քանի որ սրտի բազմաթիվ հիվանդությունների ժամանակ կարող են լինել թոքային նշաններ, սովորաբար պահանջում է սրտի մանրակրկիտ հետազոտություններ[19]։

Պրոցեդուրաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կլինիկական պրոցեդուրաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թոքերի կլինիկական միջամտությունները ներառում են հետևյալ թեստերը և հետազոտությունները[19][20]։

Վիրահատական պրոցեդուրաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սրտի և թոքերի հիմնական վիրահատությունները կատարում են կրծքային վիրաբույժները։ Թոքաբանները հաճախ կատարում են մասնագիտացված պրոցեդուրաներ՝ կրծքավանդակի կամ թոքերի ներսից նմուշներ ստանալու համար։ Նրանք օգտագործում են ռադիոգրաֆիկ մեթոդներ թոքերի և սրտի անոթները դիտելու համար[26]։

Բուժում և թերապևտիկ միջոցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թոքային հիվանդությունների մեծ մասը ենթարկվում են դեղորայքային բուժման ինհալացիայի (բրոնխոդիլատորներ և ստերոիդներ), հակաբիոտիկների, և լեյկոտրիենային անտագոնիստների միջոցով։ Ինհալատորները կիրառվում են թոքերի բորբոքային հիվանդությունների բուժման համար, ինչպիսիք են ասթման կամ թոքերի քրոնիկ օբստրուկտիվ հիվանդությունը։ Թթվածնային թերապիան հաճախ անհրաժեշտ է լինում ծանր շնչառական հիվանդությունների դեպքում (էմֆիզեմա և թոքային ֆիբրոզ)[27]։

Թոքային վերականգնումը[28] հատուկ մասնագետների կողմից թոքային հիվանդություն ունեցող անձանց և նրանց ընտանիքներին ուղղված ծառայություն է, որի նպատակն է պահպանել անհատի անկախության և համայնքում գործունեության առավելագույն մակարդակը։ Թոքերի ռեաբիլիտացիան[29] նպատակ ունի կրթել հիվանդին, ընտանիքին և բարելավել հիվանդի կյանքի ընդհանուր որակը և հիվանդության ելքը։ Միջամտությունները կարող են ներառել շնչառական վարժություններ, էմոցիոնալ աջակցություն, թթվածնային թերապիա և ոչ ինվազիվ մեխանիկական օդափոխություն։ Այս նպատակները տեղին են շնչառական ռեզերվների նվազմամբ ցանկացած հիվանդի համար, օրինակ՝ թոքերի օբստրուկտիվ հիվանդության կամ նյարդամկանային թուլության դեպքում։ Թոքերի ռեաբիլիտացիոն թիմը կարող է ներառել ռեաբիլիտացիոն բժիշկ, թոքային բժշկության մասնագետ, բժշկի օգնական և հարակից առողջապահական մասնագետներ, ներառյալ՝ ռեաբիլիտացիոն բուժքույր, լոգոպեդ, հոգեբան, սոցիոլոգ և այլոց։ Բացի այդ, շնչառական խաղերը օգտագործվում են երեխաների թոքերի ռեաբիլիտացիան իրականացնելու համար[30]։

Կրթություն և վերապատրաստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թոքաբան

Թոքաբան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միացյալ Նահանգներում թոքաբանները այն բժիշկներն են, ովքեր բժշկական աստիճան (MD կամ DO) ստանալուց հետո ավարտում են օրդինատուրա ներքին բժշկության, որին հաջորդում է առնվազն երկու լրացուցիչ տարի թոքաբանության ենթամասնագիտությամբ վերապատրասման համար[10]։ Թոքային բժշկության ոլորտում վերապատրաստումը բավարար կերպով ավարտելուց հետո բժշկին թույլատրվում է անցնել թոքային բժշկության խորհրդի հավաստագրման քննությունը։ Այս քննությունն անցնելուց հետո բժիշկն ստանում է վկայական՝ որպես թոքաբան։ Թոքաբանների մեծամասնությունն ավարտում է թոքային բժշկության և ինտենսիվ թերապիայի համակցված վերապատրաստումը երեք տարի տևողությամբ։

Մանկական թոքաբան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միացյալ Նահանգներում մանկական թոքաբանները[31] բժշկական աստիճան ստանալուց հետո (MD, DO, MBBS, MBBCh և այլն) ավարտում են մանկաբուժության օրդինատուրա, որին հաջորդում է առնվազն երեք տարի թոքաբանության ենթամասնագիտական վերապատրաստումը։ Մանկական թոքաբանները բուժում են շնչուղիների և թոքերի հիվանդությունները։

Թոքաբանության բժշկի օգնական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բժիշկների օգնականները սովորաբար համագործակցում են թոքաբանության ոլորտում բժիշկների հետ։ Նրանք իրավասու են բժշկի թույլտվությամբ ախտորոշել և բուժել թոքային հիվանդությունները։

Գիտական հետազոտություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թոքաբանները ներգրավված են շնչառական համակարգի ինչպես կլինիկական, այնպես էլ գիտական հետազոտություններում՝ սկսած շնչառական էպիթելի անատոմիայից մինչև թոքային հիպերտենզիայի բուժումը։ Գործում են գիտական հետազոտություններ թոքերի տուբերկուլյոզի և թոքերի քաղցկեղի պատճառներն ու հնարավոր բուժումը գտնելու համար։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ ACP: Pulmonology: Internal Medicine Subspecialty Արխիվացված 2015-08-11 Wayback Machine. Acponline.org. Retrieved on 2011-09-30.
  2. ↑ Sengupta, Nandini; Sahidullah, Md; Saha, Goutam (August 2016). «Lung sound classification using cepstral-based statistical features». Computers in Biology and Medicine. 75 (1): 118–129. doi:10.1016/j.compbiomed.2016.05.013. PMID 27286184.
  3. ↑ Sharif Kaf A-Ghazal (2002). «The discovery of the pulmonary circulation – who should get the credit: ibn Al-Nafis or William Harvey» (PDF). Journal of the International Society for the History of Islamic Medicine. 2: 46. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 17-ին.
  4. ↑ «American Thoracic Society - Overview». www.thoracic.org. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  5. ↑ Jacobs, Henry Barton (1904 թ․ դեկտեմբերի 3). «National Association for the Study and Prevention of Tuberculosis». Journal of the American Medical Association (անգլերեն). XLIII (23): 1712. doi:10.1001/jama.1904.02500230042014. ISSN 0002-9955. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  6. ↑ Lauzardo, Michael; Ashkin, David (2000 թ․ մայիսի 1). «Phthisiology at the Dawn of the New Century». Chest. 117 (5): 1455–1473. doi:10.1378/chest.117.5.1455. ISSN 0012-3692. PMID 10807837.
  7. ↑ History of the Division Արխիվացված 2017-08-11 Wayback Machine. Hopkinsmedicine.org. Retrieved on 2011-09-30.
  8. ↑ «Cardiothoracic Surgery | Essentia Health | MN, WI, ND». www.essentiahealth.org. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  9. ↑ «Cardiothoracic surgery». Health Careers (անգլերեն). 2015 թ․ ապրիլի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 «Pulmonary Disease | Internal Medicine Subspecialties | ACP». www.acponline.org. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  11. ↑ «Interventional Pulmonology: Procedures, Uses, and Effects». WebMD (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  12. ↑ Seijo, Luis M.; Sterman, Daniel H. (2001 թ․ մարտի 8). «Interventional Pulmonology». New England Journal of Medicine. 344 (10): 740–749. doi:10.1056/NEJM200103083441007. ISSN 0028-4793. PMID 11236779.
  13. ↑ «Interventional Pulmonology Diagnostic and Therapeutic Procedures». www.pamf.org. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  14. ↑ Luis M. Seijo & Daniel H. Sterman (2001). «Interventional Pulmonology». N. Engl. J. Med. 344 (10): 740–49. doi:10.1056/NEJM200103083441007. PMID 11236779.
  15. ↑ «Cystic Fibrosis - Pediatrics». MSD Manual Professional Edition (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  16. ↑ Breland, Alison; Soule, Eric; Lopez, Alexa; Ramôa, Carolina; El-Hellani, Ahmad; Eissenberg, Thomas (2017). «Electronic cigarettes: what are they and what do they do?». Annals of the New York Academy of Sciences. 1394 (1): 5–30. Bibcode:2017NYASA1394....5B. doi:10.1111/nyas.12977. ISSN 0077-8923. PMC 4947026. PMID 26774031.
  17. ↑ Perikleous, Evanthia P.; Steiropoulos, Paschalis; Paraskakis, Emmanouil; Constantinidis, Theodoros C.; Nena, Evangelia (2018). «E-Cigarette Use Among Adolescents: An Overview of the Literature and Future Perspectives». Frontiers in Public Health. 6: 86. doi:10.3389/fpubh.2018.00086. ISSN 2296-2565. PMC 5879739. PMID 29632856.
  18. ↑ «Evaluation of the Pulmonary Patient - Pulmonary Disorders». MSD Manual Professional Edition (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 «Pulmonary Tests and Procedures | Johns Hopkins Medicine Health Library». www.hopkinsmedicine.org. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  20. ↑ «Pulmonary Diagnostic Tests & Procedures | Essentia Health». www.essentiahealth.org. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  21. ↑ «Bronchoscopy | Johns Hopkins Medicine Health Library». www.hopkinsmedicine.org. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  22. ↑ «How Do Chest X-Rays Work?». www.hopkinsmedicine.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  23. ↑ «Computed Tomography (CT or CAT) Scan of the Chest | Johns Hopkins Medicine Health Library». www.hopkinsmedicine.org. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  24. ↑ «How Does a PET Scan Work?». www.hopkinsmedicine.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  25. ↑ «How to Prepare for a Sleep Study». www.hopkinsmedicine.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  26. ↑ «Cardiothoracic surgery». Health Careers (անգլերեն). 2015 թ․ ապրիլի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  27. ↑ «Oxygen Therapy - Lung and Airway Disorders». MSD Manual Consumer Version (ավստրալիական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  28. ↑ «Pulmonary Rehabilitation | Essentia Health | MN, ND, WI». www.essentiahealth.org. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  29. ↑ «Overview of Pulmonary Rehabilitation - Lung and Airway Disorders». MSD Manual Consumer Version (ավստրալիական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  30. ↑ «Overview of Pulmonary Rehabilitation - Lung and Airway Disorders». MSD Manual Consumer Version (ավստրալիական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
  31. ↑ «What is a Pediatric Pulmonologist?». HealthyChildren.org. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 25-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Թոքաբանություն&oldid=9484452» էջից