Թոքային հիպերտենզիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Թոքային հիպերտենզիա
Illu pulmonary circuit.jpg
Տեսակհիվանդության կարգ և ախտանիշ կամ նշան
Բժշկական մասնագիտությունսրտաբանություն
ՀՄԴ-9416.0
Commons-logo.svg Pulmonary hypertension Վիքիպահեստում

Թոքային հիպերտենզիա (ԹՀ), թոքային զարկերակներում բարձրացած արյան ճնշմամբ ընթացող իրավիճակ է[1]։ Ախտանիշներն են`շնչառության կարճացում, սինկոպե, հոգնածություն, կրծքավանդակի ցավ, ոտքերի այտուցվածություն և արագ սրտխփոց[1][2]։ Հիվանդությունը կարող է դժվարացնել ֆիզիկական ակտիվութան իրականացումը[1]։ Սկիզբը հիմնականում աստիճանական է[3]։

Պատճառը հիմնականում անհայտ է[4]։ Ռիսկի գործոններն ընդգրկում են ընտանիքի բժշկական պատմությունը, թոքերում արյան մակարդուկների նախորդումը, ՄԻԱՎ\ՁԻԱՀ-ը, մանգաղաբջջային հիվանդությունը, կոկաինի օգտագործումը, ԹՔՕՀ-ը, քնի ապնոէն, բարձրադիր վայրերում բնակվելը և միտրալ փականի (երկփեղկ փական) հետ կապված խնդիրները[5][6]։ Պաթոգենեզի հիմքում ընկած մեխանիզմները ներառում են նաև թոքային զարկերակների բորբոքումը[5]։ Ախտորոշումն առաջին հերթին ներառում է այլ հնարավոր պատճառների հետ տարբերակիչ ախտորոշումը[4]։

Հստակ մշակված բուժումմ չկա[1]։ Այն կախված է հիվանդության տեսակից[7]։ Կարող են օգտագործվել օժանդակող մեթոդներ, ինչպես օրինակ թթվածնային բուժում, միզամուղներ և հակամակարդիչներ[4]։ Այս հիվանդության համար հիմնականում օգտագործվեղ դեղամիջոցներն են` էպոպրոստենոլ, տրեպրոստինիլ, իլոպրոստ, բոսենտան, ամբրիսենտան, մակիտենտան և սիլդենաֆիլ[4]։ Որոշ դեպքերում ընտրության մեթոդ է հանդիսանում թոքի փոխպատվաստումը[7]։

Չնայած հիվանդության հանդիպման ճշգրիտ հաճախականությունը հայտնի չէ, ԱՄՆ-ում յուրաքանչյուր տարի գնահատվում են մոտ 1,000 նոր դեպքեր[2][6]:Կանանց մոտ հանդիպման հաճախականությունը ավելի բարձր է, քան տղամարդկանց մոտ[2]։ Հիվանդության սկիզբը սովորաբար դիտվում է 20-ից 60 տարիքային խմբում[6]։ Դա առաջին անգամ հրապարակվել է Էրնսթ վոն Ռոմբերգի կողմից, 1891 թվականին[4][8]։

Ախտանշաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թոքային հիպերտենզիայի ախտանշանները ներառում են ստորև թվարկվածները,

  • շնչառության կարճացում
  • հոգնածություն
  • կրծքավանդակի ցավ
  • սրտխփոց (սրտի զարկերի հաճախության արագացում)
  • ցավ (որովայնի աջ կողմում)
  • ախորժակի վատացում
  • գլխապտույտ
  • ընկճվածություն կամ սինկոպե
  • ոտքերի կամ ծնկների այտուցվածություն
  • ցիանոզ

Ավելի քիչ տարածված ախտանշաններից են ոչ պրոդուկտիվ (չոր) հազը և ֆիզիկական ակտիվությամբ մակածված սրտխառնոցն ու փսխումը[9]։ Թոքային հիպերտենզիայի որոշ ենթատիպերի դեպքում, ինչպես օրինակ ժառանգական զարկերակային հիպերտենզիան, Էյզենմենգերի համախտանիշը և քրոնիկ թրոմբոէմբոլիկ թոքային հիպերտենզիան, կարող է լինել արյունային հազ[10]։ Թոքային երակային հիպերտենզիան սովորաբար դրսևորվում է պառկած կամ քնած ժամանակ առաջացող շնչառության կարճացմամբ (օրթոպնոէ կամ պարոքսիզմալ նոկտուրնալ հևոց), իսկ թոքային զարկերակային հիպերտենզիայի (ԹԶՀ) դեպքում այն սովորաբար չի առաջանում[11]։

Թոքային հիպերտենզիային բնորոշ նշաններից են սրտի երկրորդ տոնի թոքային բաղադրիչի ակցենտավորումը, աջ փորոքային երրորդ տոնը, հարկրծոսկրային լարումը, որը վկայում է աջ փորոքի գերաճի մասին։ Աջակողմյան սրտային անբավարարության հետևանքով առաջացած համակարգային կանգային երևույթների նշաններն են լծային երակների լայնացումը, ասցիտը (հեղուկ որովայնի խոռոչում) և հեպատոյուգուլյար ռեֆլյուքսը[9][12][13]։ Կարող են հայտնաբերվել նաև տրիկուսպիդալ (եռփեղկ) փականի անբավարարություն և հետհոսք`թոքային զարկերակի փականի վրա:Եթե դրանք կան, մնում են հաստատուն թոքային հիպերտենզիայի առկայության դեպքում[9][12][14]։

Պատճառները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թոքային հիպերտենզիան ախտաֆիզիոլոգիական իրավիճակ է`բազմաթիվ հնարավոր պատճառներով։ Այս հիվանդությունը հաճախ ուղեկցվում է ծանր սրտային կամ թոքային հիվանդություններով[9]։ 1973 թվականին Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության հրավիրած ժողովում քննարկվել էր թոքային հիպերտենզիայի դասակարգումը`ըստ առաջացնող պատճառների, և որոշվեց հետևյալ դասակարգումը. առաջնային ԹՀ (թոքային զարկերակների հիվանդություններից առաջացած) և երկրորդային ԹՀ (այլ`ոչ անոթային պատճառներից առաջացած)։ Առաջնային ԹՀ-ն բաժանվեց <<զարկերակային հանգուցային (ցանցային)>>, <<երակային-օկլյուզիվ (խցանող)>> և <<թրոմբոէմբոլիկ>> ենթատեսակների[15]։ 1998 թվականին, Էվիան-լես-Բեյնսում կայացած երկրորդ կոնֆերանսը նվիրված էր երկրորդային ԹՀ-ի պատճառների ուսումնասիրմանը[16]։ Հետագայում երրորդ[17], չորրորդ[18] և հինգերորդ[19] (2013) Համաշխարհային սիմպոզիումները շարունակաբար զբաղվել են ԹՀ-ի դասակարգմամբ։ Դասակարգումները թարմացվում էին ախտաֆիզիոլոգիական մեխանիզմների բացահայտման և ուսումնասիրման հետ մեկտեղ։

2015 թվականին, ԱՀԿ-ի ուղեցույցները թարմացվել են Եվրոպական Սրտաբանների Միության (ESC) և Եվրոպական Ռեսպիրատոր Միության (ERS) կողմից[9]։ Ուղեցույցները հաստատվել են Սրտի և Թոքի Փոխպատվաստման Միջազգային Միության կողմից և տրամադրվել են ընթացակարգեր` ԹՀ-ն հասկանալու և բուժելու համար[20]։

Դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՀԿ դասակարգման համաձայն` կան ԹՀ-ի 5 խմբեր, որտեղ I խումբը (թոքային զարկերակային հիպերտենզիա) հետագայում բաժանվել է I' և I'' ենթատիպերի[18][19]։ Ամենավերջին ԱՀԿ դասակարգումը (ESC\ERS ուղեցույցներին ադապտացված) կարող է հետևյալ ընդհանրացված տեսքն ունենալ[9][19].

ԱՀԿ I Խումբ - Թոքային զարկերակային հիպերտենզիա (ԹԶՀ)

ԱՀԿ I' Խումբ - Թոքային երակա-օկլյուզիվ հիվանդություն (ԹԵՕՀ), Թոքային մազանոթային համենագիոմատոզ (ԹՄՀ)

  • իդիոպաթիկ
  • ժառանգական (EIF2AK4-ի մուտացիաներ)
  • դեղերով, տոքսիններով և ճառագայթմամբ ինդուկցված
  • ասոցացված հիվանդություններով` շարակցական հյուսվածքի հիվանդություններ, ՄԻԱՎ ինֆեկցիա

ԱՀԿ I'' Խումբ - Նորածինների պերսիստող (համառ) թոքային հիպերտենզիա

ԱՀԿ II Խումբ - Ձախ սրտի հիվանդություններից առաջացած երկրորդային թոքային հիպերտենզիա

ԱՀԿ III Խումբ - Թոքերի հիվանդություններից, քրոնիկ հիպօքսիայից առաջացած

ԱՀԿ IV Խումբ - Քրոնիկ զարկերակային խցանում

ԱՀԿ V Խումբ - Թոքային հիպերտենզիա`չպարզված կամ բազմապատճառային մեխանիզմներով

Ժառանգականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշ կարևոր գեների մուտացիաներ կապված են թոքային հիպերտենզիայի առաջացման հետ[21][22]։ Դրանք են. ոսկրային մորֆոգենետիկ սպիտակուցի ընկալչի երկրորդ տիպը (BMPR2) և էուկարիոտիկ տրանսլացիան խթանող երկրորդ գործոնի ալֆա կինազ 4 գենը (EIF2AK4):

Ախտածագում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թոքային զարկերակային հիպերտենզիայի (ԱՀԿ I խումբ) պաթոգենեզը ներառում է թոքային արյան շրջանառության համակարգի անոթների նեղացում։ Սա դժվարեցնում է սրտի պոմպային աշխատանքը`դեպի թոքեր այուն մղելը, ինչպես դժվար է ջրի հոսքը ուղղել դեպի նեղ խողովակ։ Ժամանակի ընթացքում արյան անոթները ֆիբրոզի (շարակցական հյուսվածքի առաջացում) արդյունքում դառնում են ավելի հաստ և կարծր։ Այս մեխանիզմում ընդգրկված գործընթացներից են անոթների սպազմը, թրոմբոզը և անոթային վերակառուցումը․ բորբոքման, մետաբոլիզմի խանգարման և որոշ աճի գործոնների չկարգավորված արտադրության արդյունքում անոթների պատում դիտվում են բջջային հավելյար պրոլիֆերացիա, ֆիբրոզ և ապոպտոզի՝ ծրագրավորված բջջային մահվան ընկճում[23][24]։ Ժամանակի ընթացքում անոթների վերակառուցման հետևանքով դրանք դառնում են ավելի հաստ ու կարծր։ Այս պրոցեսը հետագայում հանգեցնում է թոքերի անոթներում ճնշման բարձրացմանը և արդյունքում արյան հոսքի խանգարմանը։ Սովորաբար թոքային հիպերտենզիայի այլ ձևերի դեպքում, այս փոփոխությունների արդյունքում, բարձրանում է սրտի աջ հատվածի ծանրաբեռնվածությունը[12][25]։ Նորմայում աջ փորոքը՝ ձախ փորոքի համամատ, ավելի ցածր սիստոլիկ ճնշում ունի։ Ուստի, աջ փորոքը չի կարող զարգացնել բավական բարձր ճնշում`չնայած դրա հիպերտրոֆիան և սրտային մկանների բարձրացած կրճատումը (կոնտրակցիա) սկզբնական շրջանում օգնում են պահպանել հարվածային ծավալը։ Աստիճանաբար այս փոխհատուցող մեխանիզմները դառնում են անբավարար, աջ փորոքը այլևս չի հասցնում ստանալ անհրաժեշտ քանակով թթվածին, և ձևավորվում է աջ փորոքային անբավարարություն[12][24][25]։ Քանի որ թոքերում արյան հոսքը իջնում է, սրտի ձախ հատվածը ստանում է ավելի քիչ ծավալով արյուն։ Այս արյունն էլ պարունակում է ավելի քիչ քանակով թթվածին։ Աստիճանաբար ձախ սրտի համար ավելի դժվար է դառնում բոլոր հյուսվածքներին անհրաժեշտ քանակով թթվածնի մատակարարումը` հատկապես ֆիզիկական ակտիվության ժամանակ[18][26][27]։

Աջ փորոք (ձախ կողմում)

ԱՀԿ I" խմբի ախտածագման հիմքում հիմնականում ընկած է հետ-մազանոթային երակային արյունատար անոթների ախտահարումը[28]։ Այս և ԹԶՀ-ի խմբերի միջև կան նման կարևոր բնութագրեր, սակայն առկա են նաև մի շարք տարբերություններ, օրինակ` կանխատեսման և բուժման նկատմամբ առաջացած պատասխանների միջև։

Միկրոպրեպարատը ցույց է տալիս հաստացած պատերով թոքային զարկերակ` ԹՀ-ի դեպքում

Նորածինների համառ թոքային հիպերտենզիան առաջանում է այն դեպքում, երբ նորածին երեխայի արյան շրջանաությունը չի ադապտացվում արգանդից դուրս։ Այն բնութագրվում է թոքերում բարձր համառ արյան հոսքի, աջից ձախ սրտային շունտի և հիպօքսեմիայի առկայությամբ[12]։

Ձախ սրտի հիվանդություններից առաջացած թոքային հիպերտենզիայի (ԱՀԿ II խումբ) ախտածագումը լիովին տարբերվում է նրանով, որ թոքային արյան անոթները կրճատված կամ վնասված չեն լինում։ Փոխարենը, ձախ սրտի անբավարարությունը հանգեցնում է թոքերում արյան կանգի և թոքային համակարգում հետադարձ ճնշման բարձրացման։ Սա հանգեցնում է թոքային այտուցի և պլևրալ հեղուկի կուտակման[29]։ Թոքային արյան անոթների ախտահարման բացակայության դեպքում, բարձրացած հետադարձ ճնշումը սահմանվում է որպես <<իզոլացված հետմազանոթային թոքային հիպերտենզիա>> (հին տերմիններով հայտնի որպես <<պասիվ կամ համամասնական թոքային հիպերտենզիա>> կամ <<թոքային երակային հիպերտենզիա>>): Այնուամենայնիվ, որոշ պացիենտների մոտ բարձրացած ճնշումը դրդող ազդեցություն է ունենում անոթային բաղադրիչի վրա, որը հետագայում բերում է աջ փորոքային ծանրաբեռնվածության։ Սա հայտնի է որպես հետմազանոթային թոքային հիպերտենզիա նախամազանոթային բաղադրիչով կամ համակցված հետմազանոթային և նախամազանոթային թոքային հիպերտենզիա (նախկին տերմինը`ռեակտիվ կամ դասակարգումից դուրս թոքային հիպերտենզիա)[9][11][30]։

Թոքային հիվանդությունների/հիպօքսիայի հետևանքով առաջացած թոքային հիպերտենզիան` (ԱՀԿ III խումբ) ալվեոլներում թթվածնի ցածր մակարդակների հետևանքով առաջացնում է թոքային զարկերակների կրճատման։ Այս ֆենոմենը կոչվում է հիպօքսիկ թոքային անոթային սպազմ և սկզբնական շրջանում պաշտպանական պատասխան է` ուղղված վնասված թոքադաշտերում թթվածնով աղքատ արյան հոքի սահմանափակմանը։ Երբ ալվեոլյար հիպօսիան տարածվում է և դառնում երկարատև, հիպօքսիայով միջնորդված անոթային սպազմը զբաղեցնում է ավելի ընդարձակ թոքադաշտեր, բարձրանում է թոքային զարկերակների ճնշումը, և ի վերջո հաստացած անոթների պատերը նպաստում են թոքային հիպերտենզիայի զարգացմանը[18][31][32][33]։

ԱՀԿ IV խմբում ԹՀ-ի առաջացման պատճառը թոքային արյան անոթներում անլուծելի մակարդուկի առկայությունն է։ Այս մակարդուկները հանգեցնում են թոքային արյան շրջանառությունում բարձրացած ճնշման, որը խթանում է անոթների պատերի կառուցվածքային փոփոխությունները`վերակառուցումը։ Այս մեխանիզմը առկա է նաև այլ ծանր ընթացքով ԹՀ-երի դեպքում։ Անոթային օկլյուզիայի և վերակառուցման համակցումը բարձրացնում է արյան հոսքի ռեզիստենտականությունը[34][35] :

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «What Is Pulmonary Hypertension? – NHLBI, NIH»։ NHLBI (անգլերեն)։ օգոստոսի 2, 2011։ Արխիվացված օրիգինալից հուլիսի 28, 2017-ին։ Վերցված է հուլիսի 30, 2017 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 «Pulmonary arterial hypertension»։ Genetics Home Reference (անգլերեն)։ January 2016։ Արխիվացված օրիգինալից հուլիսի 28, 2017-ին։ Վերցված է հուլիսի 30, 2017 
  3. ↑ «How Is Pulmonary Hypertension Diagnosed? – NHLBI, NIH»։ NHLBI (անգլերեն)։ օգոստոսի 2, 2011։ Արխիվացված օրիգինալից հուլիսի 28, 2017-ին։ Վերցված է հուլիսի 30, 2017 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 «Pulmonary Arterial Hypertension – NORD (National Organization for Rare Disorders)»։ NORD։ 2015։ Արխիվացված օրիգինալից օգոստոսի 29, 2017-ին։ Վերցված է հուլիսի 30, 2017 
  5. ↑ 5,0 5,1 «What Causes Pulmonary Hypertension? – NHLBI, NIH»։ NHLBI (անգլերեն)։ օգոստոսի 2, 2011։ Արխիվացված օրիգինալից հուլիսի 31, 2017-ին։ Վերցված է հուլիսի 30, 2017 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 «Who Is at Risk for Pulmonary Hypertension? – NHLBI, NIH»։ NHLBI (անգլերեն)։ օգոստոսի 2, 2011։ Արխիվացված օրիգինալից հուլիսի 31, 2017-ին։ Վերցված է հուլիսի 30, 2017 
  7. ↑ 7,0 7,1 «How Is Pulmonary Hypertension Treated? – NHLBI, NIH»։ NHLBI (անգլերեն)։ օգոստոսի 2, 2011։ Արխիվացված օրիգինալից հուլիսի 28, 2017-ին։ Վերցված է հուլիսի 30, 2017 
  8. ↑ von Romberg Ernst (1891–1892)։ «Über Sklerose der Lungenarterie»։ Dtsch Arch Klin Med (German) 48: 197–206 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 «2015 ESC/ERS Guidelines for the diagnosis and treatment of pulmonary hypertension: The Joint Task Force for the Diagnosis and Treatment of Pulmonary Hypertension of the European Society of Cardiology (ESC) and the European Respiratory Society (ERS): Endorsed by: Association for European Paediatric and Congenital Cardiology (AEPC), International Society for Heart and Lung Transplantation (ISHLT)»։ European Heart Journal 37 (1): 67–119։ January 2016։ PMID 26320113։ doi:10.1093/eurheartj/ehv317 
  10. ↑ «Pulmonary vascular disease in adults with congenital heart disease»։ Circulation 115 (8): 1039–50։ February 2007։ PMID 17325254։ doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.105.592386 
  11. ↑ 11,0 11,1 «World Health Organization Pulmonary Hypertension group 2: pulmonary hypertension due to left heart disease in the adult--a summary statement from the Pulmonary Hypertension Council of the International Society for Heart and Lung Transplantation»։ The Journal of Heart and Lung Transplantation 31 (9): 913–33։ September 2012։ PMID 22884380։ doi:10.1016/j.healun.2012.06.002 
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 «ACCF/AHA 2009 expert consensus document on pulmonary hypertension a report of the American College of Cardiology Foundation Task Force on Expert Consensus Documents and the American Heart Association developed in collaboration with the American College of Chest Physicians; American Thoracic Society, Inc.; and the Pulmonary Hypertension Association»։ Journal of the American College of Cardiology 53 (17): 1573–619։ April 2009։ PMID 19389575։ doi:10.1016/j.jacc.2009.01.004 
  13. ↑ Yusuf Salim, Cairns John, Camm John, Fallen Ernest L., Gersh Bernard J. (2011-09-07)։ Evidence-Based Cardiology։ John Wiley & Sons։ էջ 70.3(figure)։ ISBN 9781444359459։ Արխիվացված օրիգինալից 2016-04-30-ին 
  14. ↑ «Primary Pulmonary Hypertension Clinical Presentation: History, Physical Examination, Complications»։ emedicine.medscape.com։ Արխիվացված օրիգինալից 2015-11-01-ին։ Վերցված է 2015-12-30 
  15. ↑ Primary pulmonary hypertension։ Geneva: World Health Organization։ 1975 
  16. ↑ Executive summary from the World Symposium on Primary Pulmonary Hypertension (Evian, France, September 6–10, 1998)։ Geneva: The World Health Organization։ 1998։ Արխիվացված է օրիգինալից ապրիլի 8, 2002-ին 
  17. ↑ «Clinical classification of pulmonary hypertension»։ Journal of the American College of Cardiology 43 (12 Suppl S): 5S–12S։ June 2004։ PMID 15194173։ doi:10.1016/j.jacc.2004.02.037 
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 «Updated clinical classification of pulmonary hypertension»։ Journal of the American College of Cardiology 54 (1 Suppl): S43–54։ June 2009։ PMID 19555858։ doi:10.1016/j.jacc.2009.04.012 
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 «Updated clinical classification of pulmonary hypertension»։ Journal of the American College of Cardiology 62 (25 Suppl): D34–41։ December 2013։ PMID 24355639։ doi:10.1016/j.jacc.2013.10.029 
  20. ↑ Galiè Nazzareno, Humbert Marc, Vachiery Jean-Luc, Gibbs Simon, Lang Irene, Torbicki Adam, Simonneau Gérald, Peacock Andrew, Vonk Noordegraaf Anton, Beghetti Maurice, Ghofrani Ardeschir, Gomez Sanchez Miguel Angel, Hansmann Georg, Klepetko Walter, Lancellotti Patrizio, Matucci Marco, McDonagh Theresa, Pierard Luc A., Trindade Pedro T., Zompatori Maurizio, Hoeper Marius (հունվարի 1, 2016)։ «2015 ESC/ERS Guidelines for the diagnosis and treatment of pulmonary hypertension»։ European Heart Journal 37 (1): 67–119։ PMID 26320113։ doi:10.1093/eurheartj/ehv317 
  21. ↑ «Molecular pathogenesis of pulmonary arterial hypertension»։ The Journal of Clinical Investigation 122 (12): 4306–13։ December 2012։ PMC 3533531։ PMID 23202738։ doi:10.1172/JCI60658 
  22. ↑ «EIF2AK4 Mutation Carriers in a Large Cohort of Patients Diagnosed Clinically With Pulmonary Arterial Hypertension»։ Circulation 136 (21): 2022–2033։ November 2017։ PMC 5700414 ։ PMID 28972005։ doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.117.028351 
  23. ↑ «Fatal ventricular fibrillation following verapamil in Wolff-Parkinson-White syndrome with atrial fibrillation»։ Annals of Emergency Medicine 14 (2): 159–60։ February 1985։ PMID 3970402։ doi:10.1016/j.jacc.2013.10.025 
  24. ↑ 24,0 24,1 «Right heart adaptation to pulmonary arterial hypertension: physiology and pathobiology»։ Journal of the American College of Cardiology 62 (25 Suppl): D22–33։ December 2013։ PMID 24355638։ doi:10.1016/j.jacc.2013.10.027 
  25. ↑ 25,0 25,1 «Guidelines for the diagnosis and treatment of pulmonary hypertension»։ The European Respiratory Journal 34 (6): 1219–63։ December 2009։ PMID 19749199։ doi:10.1183/09031936.00139009 
  26. ↑ «Pathogenesis of pulmonary arterial hypertension: the need for multiple hits»։ Circulation 111 (5): 534–8։ February 2005։ PMID 15699271։ doi:10.1161/01.CIR.0000156326.48823.55 
  27. ↑ «Pathology of pulmonary hypertension»։ Clinics in Chest Medicine 28 (1): 23–42, vii։ March 2007։ PMC 1924722։ PMID 17338926։ doi:10.1016/j.ccm.2006.11.010 
  28. ↑ «Pulmonary veno-occlusive disease»։ The European Respiratory Journal 33 (1): 189–200։ January 2009։ PMID 19118230։ doi:10.1183/09031936.00090608 
  29. ↑ «Pulmonary hypertension in left heart disease»։ European Respiratory Review 21 (126): 338–46։ December 2012։ PMID 23204122։ doi:10.1183/09059180.00004612։ Արխիվացված օրիգինալից 2016-02-21-ին 
  30. ↑ «Pulmonary hypertension due to left heart diseases»։ Journal of the American College of Cardiology 62 (25 Suppl): D100–8։ December 2013։ PMID 24355634։ doi:10.1016/j.jacc.2013.10.033 
  31. ↑ «Comparison of oral erythromycin ethylsuccinate and clavulanate-potentiated amoxicillin in the treatment of acute respiratory tract infections»։ Clinical Therapeutics 11 (6): 812–9։ 2009։ PMC 2692823։ PMID 2692823։ doi:10.1016/j.coph.2009.02.006 
  32. ↑ «Regulation of hypoxic pulmonary vasoconstriction: basic mechanisms»։ The European Respiratory Journal 32 (6): 1639–51։ December 2008։ PMID 19043010։ doi:10.1183/09031936.00013908 
  33. ↑ «Hypoxia-induced pulmonary vascular remodeling: cellular and molecular mechanisms»։ Circulation Research 99 (7): 675–91։ September 2006։ PMID 17008597։ doi:10.1161/01.RES.0000243584.45145.3f 
  34. ↑ «Chronic thromboembolic pulmonary hypertension (CTEPH)»։ Heart 93 (9): 1152–8։ September 2007։ PMC 1955041։ PMID 17699182։ doi:10.1136/hrt.2004.053603 
  35. ↑ «Chronic thromboembolic pulmonary hypertension»։ Circulation 113 (16): 2011–20։ April 2006։ PMC 4357025։ PMID 16636189։ doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.105.602565 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Թոքային_հիպերտենզիա&oldid=7781189» էջից